Z historii medycyny

Z historii medycyny

Iwona Bojar

Iwona Bojar

Medycyna

jako dziedzina nauki wyodrębniła się

po raz pierwszy w starożytnej Grecji. Powstały

tam szkoły, które zajmowały się badaniem

przyczyn schorzeń i sposobów ich leczenia.

Przedstawicielem i mistrzem jednej z takich

szkół był

Hipokrates

z Kos.

Hipokrates z Kos lub Hippokrates z Kos (gr.
Ἱπποκράτης), okres jego życia przypada około na lata 460
- 377 p.n.e. – jeden z najwybitniejszych prekursorów
współczesnej medycyny. Zyskał sobie przydomek "ojca
medycyny". Zawodu nauczył się u swego ojca, a wiedzę
pogłębiał podróżując m. in. po Egipcie i Azji Mniejszej.
Metody i idee jego szkoły znamy z zachowanego dzieła
Corpus Hippocrateum, stanowiącego zbiór 53 pism różnych
szkół lekarskich sprzed połowy IV wieku p.n.e. zebranych
100 lat po śmierci Hipokratesa.

Pism samego Hippokratesa nie udało się wyróżnić, choć
uznaje się, że jest autorem m. in. "Prognoz koskich" i
"Aforyzmów", które dotyczą takich dziedzin jak anatomia,
patologia, chirurgia, położnictwo i inne zabiegi lekarskie
(są one często podawane mylnie jako cytaty z
Przysięgi Hipokratesa, która stanowi podstawę etyki
lekarskiej).

Metoda Hipokratesa opierała się na metodach
racjonalnych.
Na podstawie obserwacji i doświadczeń wyciągał
wnioski prowadzące do ustalenia diagnozy. Jego
szkoła nacechowana była troska o zdrowie chorego (
łac. salus aegroti suprema lex - zdrowie chorego
najwyższym prawem).

Leczenie miało polegać na wspomaganiu naturalnych
procesów zdrowienia, a naczelną zasadą było
nieszkodzenie choremu (łac. primum non nocere - po
pierwsze nie szkodzić).

• Stworzył pierwsze opisy dotyczące zimna, ciepła
słonecznego, światła i ćwiczeń fizycznych jako zabiegów
leczniczych.

• Zajmował się zniekształceniami kręgosłupa (stworzył
urządzenie do redukcji skoliozy).

•Opisał także sposób amputacji kończyn, budowę protez
oraz obuwia korygującego wady stóp.

•Stosował balneoterapię w leczeniu chorych.

Wyróżnił w organizmie cztery podstawowe soki (płyny, "
humory"):

- krew
- żółć
- śluz
- czarna żółć

Zaburzenie równowagi między nimi miało być przyczyną
choroby (patologia humoralna).

Przewaga jednego z tych elementów miała również być
przyczyną określonego typu temperamentu:

sangwiniczny - przewaga krwi
choleryczny - żółci
flegmatyczny - śluzu
melancholiczny - czarnej żółci

• Wprowadził dietę i higienę jako środki
profilaktyczne.

• Zwalczał również takie przesądy jak ten, że
epilepsję wywołuje opętanie przez demona.

• Wiele terminów wprowadzonych przez niego jest
używane do dziś np. rak, inne natomiast noszą jego
imię np. twarz Hipokratesa (cholera).

Średniowieczna medycyna

Średniowieczna medycyna

arabska

arabska

Średniowieczna medycyna arabska -
kontynuacja medycyny greckiej.
Arabowie podjęli dorobek greckiego antyku
głównie przejmując nauki Hipokratesa i Galena,
ale modyfikowali go w ciągu co najmniej czterech
wieków, tak że w końcu wieku XI medycyna
arabska była już medycyną inną niż ta przejęta od
starożytnych.

Arabowie zajmowali się szeroko postępem w
medycynie wschodniej od wieku X do XVI.

Wielcy medycy arabscy znaleźli się na
Półwyspie Iberyjskim, w uniwersyteckich
miastach hiszpańskich.
Wymienić można Awenzoara (1090 – 1162) w
Sewilli czy Abu el – Kassisa znanego jako
Albucasis (912 – 1013) i Awerroes w
Kordobie.

W rozwoju średniowiecznej medycyny arabskiej
można wskazać trzy jego fazy:

1. Czas przed Mahometem

2. Medycyna profetyczna

3. Medycyna arabskiego renesansu

Sunna Proroka Mahometa zawiera sporo odniesień do
medycyny, propagując hasła profilaktyki. Są to przede
wszystkim zapobieganie i higiena osobista stosowane
przez samego Proroka, który polecał medycynę higieny,
sam je stosując.

"Czystość to połowa wiary”
Przestrzeganie zasad higieny osobistej Koran nakazuje w
postaci reguł ablucji przed każdą modlitwą (łudu)

"O wy którzy wierzycie! Kiedy stajecie do modlitwy, to
obmywajcie wasze twarze i ręce aż do łokci; przetrzyjcie
lekko wasze głowy, a nogi myjcie - aż do kostek." (Koran,
5:6)

Drugim tematem zdrowotnym, w którym
interwencja Koranu i hadisów miała znaczenie
pierwszorzędne, było powszechne obżarstwo.
Mahomet nie zakazywał tego obyczaju.
Pozornie go akceptował, mówiąc: „jesteśmy
ludźmi, którzy jedzą nie tylko gdy odczuwają
głód, ale jedzą dla przyjemności.” ale też:
„jedzcie i pijcie ale zawsze bez przesady”,
doradzał stosowanie wymiotów i rozmaitość
pokarmów

Medycyna profetyczna inaczej zwana

Medycyna profetyczna inaczej zwana

teokratyczną

teokratyczną

Okres charakteryzujący się gorączką tłumaczeń, tak aby
uzyskać i skompletować dzieła starożytnych, skomentować
je i zasymilować.

Medycyna tego czasu opierała się na Koranie i Sunnie.

Medycyna i lekarze, wszechstronnie wykształceni, dziś raczej
zwani byliby humanistami, należeli do społecznej elity.

Ciesz się z twojego zdrowia zanim zachorujesz - Prorok
zwracał się z tym hasłem zarówno do chorych jak i do
lekarzy, zalecając pierwszym, by domagali się leków, drugim
by je tworzyli. Wedle tegoż hadisu Prorok Islamu nakazywał
muzułmanom inwestowanie w badania naukowe.

Lekarzem otwierającym okres profetyczny był Al-
Hareth ibn Kaladah, zwany Al Takef, urodzony koło
Mekki w końcu VI stulecia, zmarły w roku 634, przyjaciel
Mahometa.

Ibn Kadalah utworzył pierwszą szkołę w Jundishapur w
Persji.

Interesował się szczególnie higieną osobistą i
seksualną, polecając przede wszystkim kąpiele, nie
zalecając stosowania narkotyków i lekarstw, które nie
są absolutnie konieczne.

Medycyna okresu poprofetycznego

Medycyna okresu poprofetycznego

Medycyna nabrała charakteru międzykonfesyjnego, a jej
praktyka była bardzo swobodna.

Szpitale, przy nich szkoły medyczne, wiodły żywot w
wielkich miastach muzułmańskich. Stawały się czynnikiem
rozwoju medycyny i ośrodkami medycznej informacji.

Kształcenie odbywało się w nowych instytucjach zwanych
bimaristanami: szpitalach, w których chorych leczyły
zespoły lekarzy i studentów.
Ukończenie takiej uczelni potwierdzane było dyplomem,
zgodnie z tradycją przejętą z muzułmańskiej teologii, co
było równoznaczne z dopuszczeniem do uprawiania zawodu.
Podstawę kształcenia stanowiła bezpośrednia praktyka,
obserwacja chorych.

Ar-Razi, czyli Rhazes - jak go nazywano w łacińskim
kręgu kulturowym (zm. 923) - stworzył podstawy pediatrii
jako odrębnej dziedziny nauk medycznych. Zajmował się
higieną, epidemiologią, toksykologią, a nawet klimatologią
.

Medycy-filozofowie opisywali wciąż nowe dotychczas nie
zdefiniowane choroby: wietrzną ospę, odrę, trąd.

Doskonalono metody chirurgiczne, czemu towarzyszyła
produkcja instrumentów medycznych. Taką encyklopedią
chirurgii jest At-Tasrif, dzieło Az-Zahrawiego (zm. 1013;
znanego jako Albucasis Alsahravius).

Do systemu lecznictwa włączono farmakognozję.

Tu znów sięgano do dawnych tradycji: Dioskurides (I w.)
był niewątpliwie mistrzem, ale jego zestaw leków i ich
opis szybko został poszerzony o wiedzę pochodzącą z
Indii i Chin oraz o doświadczenia dokonywane przez
samych muzułmanów.

Farmakognozja Al-Biruniego (zm. 1058) czy Księga
leków Ibn al-Bajtara nie są zwykłą kontynuacją dzieła
Dioskuridesa, lecz oryginalnymi, o wiele bogatszymi
muzułmańskimi opracowaniami.

Abu-Bakr-Mohammed- ibn-Zakariya al-Razi w
literaturze znany jako Razi lub Razes (865-932).

Być może był najbardziej znakomitym, najbardziej

oryginalnym i najbardziej wpływowym reprezentantem
medycyny arabsko – muzułmańskiej okresu
średniowiecza, uznawany przez wielu za ojca medycyny
eksperymentalnej.
Jego eksperymentowanie, zwłaszcza w dziedzinie
alchemii stało się przyczyną zaburzeń wzroku. Razi cierpał
na dolegliwości oczu spowodowane wyziewami z
doświadczeń alchemicznych, ale twierdził, że te
zaburzenia pochodziły od intensywnego czytania.

Razi często mówił, że doświadcznie w medycynie jest
podstawą wiedzy. Medycynę określał jako „sztukę, która
poświęciła się zachowaniu zdrowego ciała w walce z
chorobą”

Wskazywał na trzy aspekty medycyny: zdrowie
publiczne, medycyna proflaktyczna i lecznictwo
indywidualne.

Wymieniał siedem zasad, które pozwalają na zachowanie
zdrowia: umiar i równowaga, zarówno kiedy ciało jest w
ruchu jak i gdy znajduje się w stanie spoczynku,
umiarkowanie w jedzeniu i piciu, eliminacja emocji z
powodu nadmiaru bogactwa, niepoddawanie się
niekorzystnym wpływom środowiska naturalnego, unikanie
czynów niegodnych (ekscesów), zachowanie proporcji
pomiędzy ambicjami i intelektualnymi możliwościami
(rozumem) ich spełnienia, poszukiwanie miejsc
naturalnych do uprawiania ćwiczeń fizycznych.

Avicenna (ur. 980 r. - zm. 1037 r.) - po
persku Abu Ali Husain ebn Abdallah
Ebn-e Sina lub krótko Ibn Sina

نبا

انیسسس

- był perskim lekarzem, filozofem i
uczonym. Jego łacińskie nazwisko
wywodzi się ze zniekształconego Ibn
Sina, pod którym znany był w Persji.

Najbardziej znane dzieło to Kanon medycyny.

Nazywany był często "ojcem nowoczesnej medycyny",
nazwano go też "najsłynniejszym uczonym islamu i jednym
z najsłynniejszych uczonych wszech czasów wśród
wszystkich narodów świata".

Świat pojmował teocentrycznie.
Świat był stworzony z myśli bożej, a nie z woli bożej. Świat
także był stworzony z materii, a nie z nicości (ex nihilo).
Świat także był wieczny. (To Awicenna zaczerpnął z
Arystotelesa).

Porządek świata rozumiał po neoplatońsku. Nie powstał on
od razu i nie został stworzony cały bezpośrednio przez
Boga. Bóg wg niego jest jednością, a z jedności tylko
jedność może powstać. W takim razie kolejne rzeczy
powstać mogły tylko dzięki dalszym aktom tworzenia.
Najpierw powstał najwyższy intelekt, następnie inteligencje
niższe (sfery niebieskie), potem najniższe (intelekt czynny
człowieka) i na końcu formy rzeczy materialnych.

Medycyna muzułmańskiej Hiszpanii

Medycyna muzułmańskiej Hiszpanii

Albucasis skutecznie podejmował interwencje
chirurgiczne większości ropni, hemoroidów, anales fistules,
raków, a także trepanacji, amputacji, tracheotomii, protez
zębowych, był też pierwszym w stosowaniu opatrunków.

Ibn Nafs (1210-1288) urodzony w Damaszku, studiował
medycynę w Kairze. Ten wielki erudyta praktykował sekcję
zwłok. Studiował, krytykując anatomię Awicenny: stwierdził,
że serce ma dwie komory a nie trzy jak pisał Awicenna, że
przegroda, która je oddziela jest zamknięta, przeciwnie do
twierdzenia Gallena. Doprowadził do odkrycia obiegu
płucnego

Pierwsze szpitale dla chorych umysłowo powstały w
770 w Bagdadzie (Szpital Mar el –Stine) i 875 w Kairze
(Szpital Ibn Tulun).

Pierwsze traktaty psychologiczne i psychiatryczne
są pochodzenia arabskiego i podpisane przez Ahmeda ibn
el-Gazara, Raziego, Awenzoara, Awerrroesa i Mesu

Pierwsze diagnozy meningitis, są autorstwa Awenzoara,
Awicenny i Raziego

Narzędzia chirurgiczne, instrumenty chirurgiczne –
ogół specjalistycznych narzędzi używanych przez
chirurga w czasie operacji. Określenie to dotyczy
zarówno instrumentów używanych w chirurgii miękkiej
jak i twardej. Wykonane są zazwyczaj ze stali
nierdzewnej.

Stetoskop (od gr. stēthos - pierś, wnętrze i skopein -
oglądać), rzadziej nazywany także fonendoskopem.

Pierwotnie była to słuchawka w postaci lejkowatej rurki z
płaskim zakończeniem od strony usznej.

Koncepcję stetoskopu używanego obecnie wynalazł
francuski lekarz Rene Laennec w 1816 roku.

Zdjęcie rentgenowskie dłoni żony Roentgena wykonane
przez samego Roentgena w 1896

Historia elektrokardiografii

1887 r. - brytyjski fizjolog, Augustus D. Waller z St Mary's
Medical School w Londynie publikuje pierwszy
elektrokardiogram człowieka wykonany przy pomocy
elektrometru włosowatego.

1895 r. - holenderski fizjolog, Willem Einthoven rozwija
technikę rejestracji aktywności serca, wprowadza termin
"elektrokardiografia" oraz nomenklaturę 5 podstawowych
załamków PQRST. Otrzymał za to
Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny w 1924
roku.

Antybiotyki

Odkrycie pierwszego antybiotyku zostało dokonane w
1929 roku przez Alexandra Fleminga, który zauważył, że
kultury bakterii nie chcą rosnąć na podłożu przypadkowo
zanieczyszczonym przez pleśń Penicillium notatum.

Wkład w rozwój medycyny: W celu lepszego poznania
anatomii, przeprowadzał zabronione wówczas sekcje zwłok.
Opisał dość szczegółowo układ kostny i mięśnie człowieka.
Badał też działanie układu krwionośnego i oddechowego, a
także przebieg ciąży.

Człowiek witruwiański - studium proporcji ludzkiego ciała