EGIPT 5 tys.p.n.e
Źródła: hieroglify na świątyniach, piramidach, czaszki, mumie, narzędzia, papirusy: Mały Berlin, Duży Berlin, papirus z Kahun najstarszy 2 tys pne, teksty ginekologiczno-weterynaryjne, położnictwo, papirus Edwina Smitha: księga chirurgiczna, papirus Georga Ebersa: największy i najważniejszy, 20m długości, obecnie w Lipsku, zawiera opisy chorób Egipcjan, objawy, rokowania, leczenie + przypuszczenie skąd pochodzi choroba.
Zawód lekarza: kapłani jako ludzie wykształceni, medycyna oparta na wierzeniach (wielobóstwo), lekarz=aptekarz (rozdział dopiero w średniowieczu)
Teorie: z serca wychodzi sieć kanałów, którymi płynie krew, mocz, ślina, spotykają się w odbycie (stąd lewatywa), dziecko w łonie matki odżywiane jej kanałami, wędrówka macicy w ciele kobiety
Leki: zioła, olej rycynowy, koperek, pietruszka, jałowiec, kora granatu, czosnek, p/bólowe: opium, alkohol; pochodzenia zwierzęcego: wątroba, sproszkowane kopyta i rogi, mleko na oparzenia, antykoncepcyjny: kał krokodyla z mlekiem i miodem; pochodzenia mineralnego: sole miedzi na wymioty, antymonu i ołowiu jako czernidła do powiek.
Chirurgia: 1. trepanacja = leczenie migreny i chorób psychicznych, 2. składanie złamanych kończyn, 3. amputacje (hamowanie krwawienia-podpalanie, podwiązka naczyniowa z jelit zwierząt), 4. aborcja (gorący olej) 5. obrzezanie, 6. kastracja
Położnictwo: położne - kapłanki, pozycja kuczna, test ciążowy - ziarna jęczmienia i innych zbóż, obowiązek karmienia dziecka do 3 rż
*strażnik odbytu Faraona (+lekarz od oka prawego, lewego itd.), lewatywa, anatomia topograficzna (przy okazji balsamowania zwłok), średnia życia 35 lat.
MEZOPOTAMIA 4 tys.p.n.e (Sumerowie)
Źródła: tabliczka gliniana ze spisem leków, kodeks Hammurabiego (wynagrodzenie dla lekarzy, kary w zależności od statusu pacjenta), biblioteka Assurbanipala (20 tys glinianych tabliczek, 660 dot medycyny, gł recepty (m.in. na robaka w zębie))
Zawód lekarza: kapłani, medycyna całkowicie zw z religią, choroba to kara za grzechy, idea katharsis, amulety, talizmany. 2 grupy kapłanów- lekarzy: wróżbici i zaklinacze duchów egzorcyści. 3 grupa: lekarze świeccy (tylko ich dotyczył kodeks H)
Leki: mak, konopie, wilcza jagoda (atropina), imbir, wątroba tłuszcze, skóra węża
Chirurgia: 4 rodzaje zabiegów: trepanacja, amputacja, szycie, leczenie zaćmy. + wyrywanie zębów
CHINY 3 tys.p.n.e
Żródła: 3 legendarnych cesarzów 1. Fuhsi 2900pne tradycyjna medycyna chinska, zasada równowagi Yin Yang, 2 Szen-Nung tzw boski rolnik, napisał pierwszy na świecie zielnik 365 ziół 3. Huang Ti 2600pne kanon medycyny chińskiej
Zawód lekarza: obowiązywała diagnostyka, badanie fizykalne 5 zmysłami: wzrok, dotyk, słuch, węch, smak (np. mocz słodki w cukrzycy), badanie kobiet: tylko tętno na dłoni albo `laleczka diagnostyczna'
Leczenie: psychoterapia, fizjoterapia: masaże kąpiele lecznicze, upusty krwi
Leki: żeń szeń, kora wierzby, opium, konopie, wątroba i tłuszcze zwierzęce, siarka na choroby skóry, rtęc na kiłę + leki obrzydliwe: wydaliny i wydzieliny człowieka i zwierząt; akupunktura, przypiecki
I szczepienie: ospa prawdziwa (zdarte strupy przechowywane ok. roku, nast. dzieciom do nosa)
INDIE
Żródła: pisma Charaki (internista) i Susruty (chirurg)
Medycyna: badanie 5 zmysłami, religia nie pozwalała na kontakt ze zwłokami; wyrywanie zębów, upusty krwi
Nauka: kandydaci 12 lat, nauczanie trwało 6, cięcia na warzywach, zwierzętach, zakończone `egzaminem państwowym' przed królem
Chirurgia: ponad 100 narzędzi tępych, 20 ostrych; leczenie zaćmy, złamań zwichnięć, trepanacje, nowość: chirurgia plastyczna, rekonstrukcje oczu i uszu
Położnictwo: badanie miednicy, prawidłowe ułożenie główkowe, rękoczyn położniczy, cięcia cesarskie ale tylko na martwej kobiecie
GRECJA
Wąż - symbol medycyny, bo zdolności regeneracyjne; symbol boga Asklepiosa
Leczenie: kapłani Asklepiadzi w świątyniach Asklepiosa, chorzy spali, wokół nich węże; na podstawie snów diagnoza. Leki, napary, okadzanie, maści, masaże. Poza tym gimnazjony, tężyzna fizyczna, sport. Wota dziękczynne dla Asklepiosa
W Grecji narodziła się filozofia. 6wpne I szkoły greckie, w tym lekarska. Na wyspie Kos - szkoła zw z Hipokratesem
Hipokrates 460-377 pne: etyka lekarska, po pierwsze nie szkodzić, przysięga lekarska, tajemnica lekarska, zakaz aborcji i eutanazji, oddzielił medycynę od religii, odrzucenie zabobonów, za to: racjonalne myślenie, doświadczenie, obserwacja. Indywidualne podejście do pacjenta, konieczny bezp kontakt z chorym, badanie fizykalne, spisywanie historii choroby, ojciec ortopedii (gorset, buty)
Opisał 2 objawy: pluskanie w jamie opłucnowej, tarcie płucne - suche zapalenie opłucnej.
Humoralna teoria powstawania chorób: 4 płyny, zdrowie jeśli są w równowadze: krew, czarna żółć, żółta żółć, śluz.
Zabiegi: amputacje, leczenie złamań, nacinacie ropni, wyłuszczanie guzów, wyrywanie zębów
RZYM 753rpne
Nieliczne świątynie Eskulapa nad rzeką Tyber; zawód lekarza w pogardzie
Rzymianie uważali się za zdrowych: akwedukty=czysta woda, kanalizacja, łaźnie, termy.
Leczył ew ojciec rodziny, gł winem. Poza tym lekarzami byli Grecy=wrogowie.
Szkoły lekarskie powstają I wne : 1. szkoła metodyków: leczyć szybko, pewnie i przyjemnie, wino, kąpiele, wody mineralne, leczenie uzdrowiskowe; solidarna (?) teoria powstawania chorób tzn człowiek zb jak gąbka, jeśli w otworkach krążą atomy- stan zdrowia.
2. Galen 129-199 ne: szkoła eklektyków tzn łączenie wielu stylów, teorii w jedno; lekarz gladiatorów, wiwisekcje, największy anatom czasów starożytnych, ale: odniósł do człowieka to co widział na zwierzętach: stawy więzadła większość narządów (serce trójłamowe, wątrobę uznał na gł narząd ukł krążenia)
U gladiatorów: zszywanie ran, podwiązka naczyniowa przy amputacji, drutowanie mostka przy pęknięciu/złamaniu, złamania, zwichnięcia
Rozwój farmacji, czopki doodbytnicze, globulki dopochwowe, środki do inhalacji, a nawet próba podania leków dożylnie. Soranos z Efezu I/II w największy położnik starożytności. odrzucił wędrówkę macicy, zaleca ochronę krocza przy porodzie, zna obroty płodu, odprowadzanie wypadniętej rączki, cięcia cesarskie, pisał o zachciankach kobiet w ciąży, jak macica obkurcza się w połogu; + krzesło porodowe
ŚREDNIOWIECZE
Trąd (lepra) największa epidemia X-XIII w, tkanki pochodzenia entodermalnego, pacjent traci czucie w dłoniach i stopach, zanik odruchu mrugania, ślepota, choroba zniekształcająca, plamy na skórze; leprozoria miejsca izolacji trędowatych, ale nie udzielano pomocy. Trąd=kara za grzechy (dopóki rycerze z wypraw krzyżowych nie wrócili chorzy)
Czasem można było wyjść z leprozorium: rękawice, buty, kaptur, kołatka
++ tego że religia ma wpływ na medycynę
duchowni wykształceni, umieli czytać pisać przepisywali księgi, tworzyli biblioteki, dzięki temu przetrwały do naszych czasów
rozwój szkolnictwa na poziomie podstawowym, średnim i uniwersyteckim (kościół dawał pieniądze) jedyny świecki uniwersytet Salerno Xw języki wykładowe: arabski, hebrajski, łacina, greka, jedyny dostępny dla kobiet, oparty na praktyce, wprowadzone prawo wykonywania zawodu (ukończenie Salerno albo zdany egzamin), co eliminuje szarlatanów
chorych leczono w szpitalach zakładanych przez zakonników, na sale szpitalne adaptowane były sale przyklasztorne, budynki parafialne
rozwój farmacji przyklasztornej, w ogrodach uprawiano zioła (I zakon benedyktyni, przyrządzali nalewki, pomysł na szampana)
XIII wiek rozdział zawodów: lekarza i aptekarza
-- tego że religia ma wpływ na medycynę
1. powrót teorii ze choroba to kara za grzechy, nie poszukiwano przyczyn chorób
2. Bóg najważniejszy, w człowieku ważna tylko dusza a nie ciało, teoria „im brudniejsze ciało tym czystsza dusza”, choroby wynikające w brudu
3. nie ma poszukiwania, eksperymentu naukowego, bez tego nie istnieje nauka
1163 edykt z Tours; bulla papieska Kościół wystrzega się krwi, stosowania ognia i noża
(czyli zakazano wykonywania zabiegów chirurgicznych); dochodzi do rozdziału między interną a chirurgią
Cyrulicy - rzemieślnicy wykonujący zawód chirurga, drobne zabiegi
1268 szkoła św Koźmy i Damiana, poziom średni a nie wyższy
1471 papież Sykstus IV bulla zezwalająca na sekcje zwłok
ODRODZENIE
Zainteresowanie człowiekiem, epoka wielkiego eksperymentu, poszukiwań naukowych, lata rozkwitu medycyny XVI w=wiek anatomów
* bulla Sykstusa *rozwój prosektoriów (`teatry anatomiczne', pierwszy w Padwie)
1. Leonardo da Vinci 1452-1519: chciał poznać budowę ciała ludzkiego by malować idealne proporcje (człowiek witruwiański), sam wykonał 3o sekcji, 700 rycin anatomicznych, opisał serce, ost oskarżony o wiwisekcję
2. Andreas Vesalius 1514-1564: potajemne sekcje zwłok, zdyskredytował anatomię Galena (I raz, dzieło „O budowie ciała ludzkiego ksiąg siedmioro”) wytknął mu 2oo błędów, ale to czego sam nie wiedział, powtórzył za nim (np. Bóg w sposób cudowny przenosi krew z prawej do lewej komory - nie znali krążenia płucnego)
3. Bartolomeus Eustachiusz 1520-1574: ucho wew, kosteczki słuchowe, trąbka Eustachiusza, odkrycie nadnerczy, opis zębów mlecznych i stałych
4. Ibn Al.-Nafis 1210-1288 arabski lekarz, jako pierwszy opisał krążenie płucne, ale nie `opublikował' dzieła
5. duchowny Miquel Serveto 1511-1553 z Katalonii, to samo opisał, spalony na stosie razem ze swoim dziełem
6. Realdo Kolombo 1556 potwierdził krążenie płucne na zwłokach
7. Heronimus Fabricius 1603 też doświadczenie potwierdzające, zastawki żylne
8. WILIAM HARVEY 1578-1657 opisał prawidłowo krążenie
9. Marcello Malpighi uzupełnił ten opis, cewki Malpighiego, po raz I naczynia włosowate, twórca histologii budowa mikroskopowa nerek, zrazikowa wątroby, śledziony, warstwowa skóry, kubki smakowe na języku
10. Ambroży Pare 1510-1590 największy chirurg epoki, podwiązka naczyniowa, protezy kończyn, trepanacja czaszki, wysokie amputacje, sztuczne gałka oczna nosy wąsy zęby; utrzymanie ciązy mnogiej
XVIII w
1. Herman Boerhaave: zastosował w diagnostyce mierzenie temperatury za pomocą termometru. Badał procesy trawienia, opisał gruczoły potowe.
2. Auenbrugger Joseph: odkrył metodę badania klatki piersiowej - opukiwanie (perkusję)
Odkrycie Auenbruggera zostało zlekceważone. Dopiero lekarz franc. J.N. Corvisart wprowadził je ponownie 1808
3. René Hyacinthe Laennec: osłuchiwanie (auscultatio), słuchawka lekarska, I rodzaj stetoskopu
METODY DIAGNOSTYCZNE
Pomiar ciśnienia tętniczego
włoski badacz Riva-Rocci XIX w sfingomanometr
Mikołaj Korotkoff manometr rtęciowy z nadmuchiwanym mankietem + słuchawka lekarska
Wilhelm Roentgen 1895 I zdjęcie ręki, 1901 Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki
1972 Sir Godfrey Hounsfield, Allan Cormack wykorzystanie prom X w tomografii komputerowej; obaj 1979 Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny
1924 Wilhelm Eindtoven Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny, EKG
MIKROBIOLOGIA
Edward Jenner: szczepionka przeciwko ospie prawdziwej (wydzielina z krost mleczarek chorujących na ospę krowiankę, smaruje dzieciom skórę, 100%przeżywalności)
Ludwik Pasteur: szczepionka przeciwko wściekliźnie, badania nad paciorkowcami, gronkowcami, powiązał objawy chorób z bakteriami, ojciec mikrobiologii
Robert Koch: prątki gruźlicy 1882, laseczka wąglika form przetrwalnikowych, przecinkowiec cholery, zastosowanie tuberkuliny 1905 Nagroda Nobla
Albert Calmette i Camille Guerin: szczepionka przeciwko grużlicy
Jonas Salk: szczepionka p/wirus polio Heinego-Medina
ANESTEZJOLOGIA
Horacy Wells: 1815-1848 stomatolog, nieudane doświadczenie, zastosowanie gazu rozweselającego jako środka znieczulającego
William Morton: stomatolog, eter jako środek znieczulający 1846
Potem operacja guza szyi chirurg John Moren
James Young Simpson 1811-1870 zastosowanie chloroformu przy porodzie
Znieczulenia miejscowe
Wiliam Halsted 1885 chirurg amerykański; początkowo w stomatologii, znieczulenie przewodowe, substancja znieczulająca wokół nerwów/splotów; stworzył gumowe rękawiczki operacyjne i zastosował je po raz pierwszy podczas zabiegu
Ludwig Schleich 1895-1922 znieczulenie nasiękowe, susbst podskórnie, w tzw chirurgii małej, nacinanie ropni, szycie; Jako pierwszy zastosował znieczulenie miejscowe w chirurgii ogólnej. Zalecał w tym celu stosowanie kokainy. Na skutek dużej toksyczności metodę zaczęto stosować dopiero po otrzymaniu w 1905 roku syntetycznej nowokainy.
James Corning 1894 znieczulenie lędźwiowe, od pasa w dół np. amputacje kończyn, porody; amerykański lekarz neurolog
ASEPTYKA postępowanie mające na celu dążenie do jałowości pomieszczeń, narzędzi, materiałów opatrunkowych i innych przedmiotów w celu niedopuszczenia drobnoustrojów do określonego środowiska, np. otwartej rany operacyjnej.
1. Ernst von Bergmann: niemiecki chirurg, spopularyzował aseptykę w chirurgii. 1887 odkażanie parą wodną ( autoklaw do sterylizacji narzędzi) wysokie ciśnienie i temp
ANTYSEPTYKA postępowanie odkażające, mające na celu niszczenie drobnoustrojów na skórze, błonach śluzowych, w zakażonych ranach.
W przeciwieństwie do dezynfekcji, nie dotyczy odkażania przedmiotów.
1. Ignacy Filip Semmelweis 1818-1865 odkrył pochodzenie zakażeń przyrannych rodzących kobiet- studenci medycyny przychodzili prosto z prosektorium, nakazał mycia rąk. Semmelweis nie potrafił precyzyjnie wyjaśnić mechanizmu zakażenia, w jego czasach nie znano jeszcze bakterii i wirusów. Jego teoria nie znalazła więc uznania w środowiskach lekarskich
2. Podchwycił ją dopiero w 1877 r., a zatem już po śmierci Semmelweisa angielski chirurg Joseph Lister, wprowadzając w szpitalach, w których pracował dezynfekcje rąk i narzędzi chirurgicznych kwasem karbolowym
LEKI
1. Sulfonamidy: Gerhard Domaga, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny w 1939. W 1935 ogłosił, że czerwonopomarańczowy barwnik z grupy sulfonamidów zwany prontosilem skutecznie zwalcza infekcje powodowane przez bakterie zwane paciorkowcami.
2. Antybiotyki: Aleksander Fleming 1928 odkrywca penicyliny tzn opisał właściwości grzyba. 1940 Boris Chain i Howard Florey wyodrębnili ją z grzyba 1945 wszyscy trzej Nagroda Nobla; Selman Abraham Waksman 1944 odkrył antybiotyk streptomycynę, wyizolowany ze szczepu bakterii Streptomyces griseus, p/gruźlicy, 1952 Nagroda Nobla
3. hormony: Napoleon Cybulski adrenalina z nadnerczy; Paul Langerhans wyspy trzustkowe, powiązał cukrzycę z trzustką 1899, insulinę odkryli Best i Baunting lekarze kanadyjscy; 1923 Nagroda Nobla dla Bauntinga i jego szefa Johna Maclooda; hormon wzrostu 1922 Herbert Evans leczenie karłowatości u dzieci, sterydy kory nadnerczy Tadeusz Reichstein 1936 Nagroda Nobla w 1950, leczenie choroby reumatycznej.
TRANSPLANTACJE
*wątroby: Amerykanin Tomasz Strarzl (nieudana 1926, udana 1967)
*nerki: Joseph Murray 1954 u bliźniąt jednojajowych
*serca: Christiaan Barnard RPA 1968 udana (pacjent zmarł na zapalenie płuc) , Amerykanie 3 dni później u dziecka, nieudana.