1. Źródła historyczne: podział i przykłady

• Źródła bezpośrednie:

• Zachowane szczątki ciała ludzkiego

• Zachowane narzędzia i inne przedmioty

• Źródła pisemne

• Źródła ikonograficzne

• Źródła pośrednie:

• Źródła pisemne, relacja z drugiej ręki

• Źródła ikonograficzne nie będące wiernym odbiciem rzeczywistości

• Źródła etnograficzne

1. Kim byli Baru, Ashipu i Asu?

W starożytnej Mezopotamii wyróżnia się trzy grupy lekarzy. Pierwsze 2 grupy nie uprawiały medycznych praktyk. Leczeniem zajmowali się przeważnie kapłani.

• Baru - który zajmował się przewidywaniem przyszłości i wróżeniem; 

• Ashipu- wywoływaniem oraz wypędzaniem duchów i demonów; 

• Asu -specjalizujący się w leczeniu ludzi (brał opłaty za usługi).

1. Tabliczka z Nippur. Z którego wieku pochodzi i co zawiera?

• Pochodzą z 3000 r.p.n.e. z państwa Sumerów

• Pierwsza, „profesjonalna” wzmianka o lekach

• Zawierają wiadomości o lekach roślinnych, zwierzęcych i mineralnych

• Zawiera recepty

• Brak wiadomości o ilości składników i o dolegliwościach na jakie się stosuje dany lek

• Nie zawiera formułek magicznych

1. Wymień źródła informacji o medycynie egipskiej i napisz, co zawierały najistotniejsze papirusy

• Duży Papirus Berliński (1250 r. p. n. e.) zawiera recepty na choroby naczyniowe.

• Papirus Carlsberga (1200 r. p. n. e.) zawiera recepty okulistyczne i ginekologiczne.

• Mały Papirus Berliński (1000 r. p. n. e.) – praktyki magiczne.

• Papirus Beatty Chester (1250 r. p. n. e.)- choroby wewnętrzne, odbytu, jelit.

• Papirus Ebersa (ok. 1550 r. p. n. e.)- choroby wewnętrzne, chirurgia, stosowanie minerałów i roślin leczniczych; 108 rozdziałów; wymieniono 700 lekarstw i 800 sposobów w jaki można je przyrządzić.

• Papirus Smitha (1555 r. p. n. e.) – 48 opisów chorób, sposoby unieruchamiania i nastawiania złamań, zwalczanie infekcji i gorączki; opisano 27 przypadków neurologicznych; wzmianka o obserwacji akcji serca i pomiarze tętna.

1. Czym były Wedy?

WEDY – to święte księgi hinduizmu, zbiór zasad życiowych i religijnych, pochodzący z VI w.p.n.e. Początkowo Wedy przekazywano tylko ustnie, dopiero później zostały zebrane i skodyfikowane przez wieszcza Wjasa. Są zapisane w archaicznej formie sanskryptu, zwanej językiem wedyjskim.

Wedy dzielą się na 3 rodzaje:

• śruti – objawienie, to, co usłyszane

• smryti – zapamiętane

• njaja – wiedza oparta na logice.

W Indiach odróżniano i opisano wiele chorób, jak np.: suchoty, padaczka, choroby serca, skórne, weneryczne, trąd, pasożyty, złośliwa febra, a dolegliwości próbowano wyleczyć za pomocą modlitw, ofiar, amuletów. Medycyna spoczywała początkowo w rękach kapłanów, potem lekarzy. Liczne terminy anatomiczne znajdujące się w Wedach świadczą o pewnej znajomości anatomii – zarówno kości, jak i narządów wewnętrznych.

1. Co to jest Ayurweda?

AYURWEDA – jest to system medycyny indyjskiej rozwinięty w starożytności. W obrębie ajurwedy opracowano osiem specjalizacji:

• choroby wewnętrzne,

• chirurgia ogólna,

• leczenie chorób głowy i szyi,

• pediatria,

• toksykologia,

• nauka o afrodyzjakach,

• nauka o odmładzaniu,

• psychiatria (w tym leczenie chorób wywołanych przez złe duchy).

Przyjmowali, iż była dziełem boga Brahmy, podręcznik długiego życia. Wg Ayurwedy wszystko składa się z 5 żywiołów: przestrzeń (akasa), powietrze (waju), ogień (agni), woda (dźala), ziemia (prythwi). Istoty żyjące posiadają jeszcze jeden element: jest to prana. Prana to siła życiowa, podstawowa energia odpowiadająca za fizyczne, umysłowe i duchowe zdrowie i siłę. W Ajurwedzie uważa się, iż większość chorób wynika z obecności ama, czyli toksyn w ciele. Dlatego zanim rozpocznie się długotrwałe leczenie, należy najpierw oczyścić ciało.

1. Czym były prawa Manu i czego dotyczyły?

PRAWA MANU – księga praw Manu powstała między II a I w.p.n.e. Zawiera zasady i normy obowiązujące w hinduizmie. Nazwa powstała od słowa „człowiek”, przyjmuje się, iż był to pierwszy człowiek i prawodawca protoplasta rodu ludzkiego. Stał na straży prawidłowego funkcjonowania wszechświata przez określenie jego praw.

1. Co wnoszą do medycyny pisma Charaki i Susruty?

2. Na jakich przesłankach diagnozowane były choroby w Starożytnych Indiach?

Metody racjonalne: posługiwanie się węchem, wzrokiem, słuchem, smakiem. Metody mniej racjonalne: rozpoznawanie dobrych (np. spotkanie niewiasty, czy bramanów) lub złych znaków.

1. Czym charakteryzuje się medycyna Chińska – wymień co najmniej 5 metod diagnostycznych oraz sposoby leczenia

Kapłani nie pełnią roli lekarzy, zachowywanie umiaru i np. ćwiczenia, ziołolecznictwo, badanie pulsu, diety, masaże, nie robili sekcji zwłok, wiązanie stóp.

Diagnostyka: wywiad z pacjentem, badanie zmysłów, badanie pulsu, związek pracy serca z krążeniem krwi, obserwacja wyglądu pacjenta

1. Książęce, ministerskie i asystenckie – czego dotyczy ten podział, wymień przykłady

Podział ziół w Chinach; książęce działają odmładzająco, upiększająco, np. cytrusy, ministerskie łagodzą ból, np. imbir, asysteckie są trujące, np. wilczomlecz.

1. Huang Ti i Szen-Nung – kim byli i co wnieśli do medycyny chińskiej?

Pierwszy to żółty cesarz, kładł nacisk na profilaktykę. Drugi to czerwony cesarz, zielarz, odkrył akupunkturę.

1. Z czego zasłynęli Chińczycy, jeśli chodzi o stomatologię?

Chińczycy potrafili wyrywać zęby gołymi rękami; dentysta uczył się zawodu przez 3 lata wyrywając kołki z desek

1. Co to były wota?

Wota – przedmioty wiążące się z konkretną intencją modlitewną, składane bóstwom w zamian za np. uzdrowienie

1. Jatroi, Jatrinoi, Jatrejon – co to było i z której starożytnej kultury wywodzą się te pojęcia?

Grecja; pierwsi to lekarze, druga to lekarka (tworząca napoje miłosne, kosmetyki), trzeci to gabinet lekarski, klinika

1. Dlaczego Hipokrates uważany jest za ojca medycyny?

-wprowadził podstawy etyki lekarskiej

-wyróżnił 5 cech zapalenia (ból, ocieplenie, zaczerwienienie,

obrzmienie, upośledzenie funkcji)

-medycyna świecka

-uważał że lekarz ma być sługą natury, natura leczy sama, nie należy

jej przeszkadzać tylko pomagać

-stworzył historię choroby

-obalił nadprzyrodzone przyczyny chorób,

- „stworzył” 4 płyny ustrojowe, wprowadził słowo rak,

-opisał wady kręgosłupa

1. Kto zalecał w przypadku chorób niewidocznych „uwzględnić wiek chorego, jego temperament, stan psychiczny, wyraz twarzy, język, głos, pozycję ciała, zdolność poruszania się, odżywienie, siły, sen, apetyt, pragnienie, ciepłotę ciała, tętno, oddech, poty, wygląd skóry, włosów, paznokci, stan narządów zmysłów. Lekarz powinien zwrócić uwagę, czy brzuch jest wzdęty, obmacywać podżebrza (powiększona wątroba lub śledziona) i brzuch (guzy), oglądać mocz, kał, krew.”?

- Hipokrates

1. Skąd pochodzi następujący tekst: „Będę stosował zabiegi lecznicze wedle mych możności i zdolności ku pożytkowi chorych, broniąc ich od uszczerbku i krzywdy. Nikomu, nawet na żądanie, nie dam śmiercionośnej trucizny, ani nikomu nie będę jej doradzał, podobnie też nie dam nigdy niewieście środka na poronienie. W czystości i niewinności zachowam życie swoje i sztukę swoją”?

Słowa z przysięgi Hipokratesa

1. Czym charakteryzuje się „Error loci” i kto to wymyślił?

2. Jakie postulaty wprowadzało prawo wizygockie jeśli chodzi o zawód lekarza?

Brak zaufania do lekarza, ochrona pacjenta (honorarium ustalone, kaucja), gdy lekarz zabił oddawał poddanego lub sam się oddawał w ręce krewnych

1. Szkoła w Salerno: kiedy powstała i co było w niej takiego wyjątkowego?

Średniowiecze; studiowanie teorii i praktyki (sekcje zwierząt), 5 lat trwała

Szkoła ta miała świeckie korzenie, a kształciła ludzi z całego świata. Językiem wykładowym byłą łacina, a także hebrajski, greka oraz arabski. Szkoła w Salerno cechowała się międzyreligijnym charakterem, ale nawet to nie psuło jej stosunków Kościołem. 

Ta średniowieczna szkoła opierała się na empiryzmie, gdyż głosiła zasadę, że wszystko powinno zostać zadane właśnie empirycznie, przez doświadczenie. Gdy leczono chorego, to dokładnie oglądano jego ciało, a nawet jego mocz. Uczniowie poznawali anatomię człowieka dzięki świńskim wnętrznościom. Praktycznie nie zajmowano się astrologią. Tymczasem dobrze poznano tajniki chirurgii, położnictwa i opieki Nd rodzącymi kobietami.

W 1231 r. został wydany zbiór praw przez Fryderyka II Hohenstaufa, w którym zapisano, iż "prawo wykonywania praktyki lekarskiej i chirurgicznej może otrzymać tylko ten, kto w szkole salernańskiej złożył egzamin"

Czas nauki wynosił pięć lat, ale okres ten poprzedzony był trzyletnią nauką logiki. Absolwenci szkoły uzyskiwali dyplom, który upoważniał do prowadzenia praktyki.

1. Kto postulował następujące zalety aptekarza: „Aptekarz powinien być nie za młody, nie za stary, nie dumny, nie buńczuczny, nie próżny i nie ulegać kobietom. Winien być pracowity, uważny, sumienny, sprawiedliwy, dobroczynny, bojący się Boga, czuły na biedę, doświadczony w swej sztuce, grzeczny i uprzejmy…”

Jest to odpowiedź na pytanie egzaminacyjne dla przyszłych aptekarzy, które znajdowało się w „Compedium aromatorium” Saladyna z Asculo( lekarz nadworny księcia Tarentu) XV wiek.

1. Co nowego wprowadza do prawa medycznego Constitutiones Regni Siciliae zwane też „Księgą Praw Człowieka”?

Chodzi o uporządkowanie spraw pomiędzy lekarzami a aptekarzami. Jest to pierwszy akt który mówi o rozdzieleniu czynności leczenia i przygotowania leków. Uważa się, że dzięki niemu narodził się zawód farmaceuty.

1. Czym charakteryzowała się medycyna arabska?

Kontynuacja greckiej, postęp w medycynie wschodniej od X do XVI wieku, ogólna tradycja higieny z powodów religijnych, podział na 3 fazy: 1. profetyczna, 2. Poprofetyczna, 3. Czasy ekspansji na tereny niearabskie.

AD.1 Medycyna oparta na Koranie i Sunnie, inwestowanie w badania naukowe jako służba ludzkości, utworzony pierwszy szpital i szkoła przyszpitalna.

AD.2 Uwolnienie z rygoru religijnego, podstawy pediatrii, opisano ospę, odrę i trąd, rozwój chirurgii, narzędzia chirurgiczne, Farmakognozja razem z systemem leczenia otwartym, Kanon medycyny Awicenny- dzięki niemu rozwój w Europie, Razi( ważna postać): Wskazywał na trzy aspekty medycyny: zdrowie publiczne, medycyna profilaktyczna i lecznictwo indywidualne. Wymieniał siedem zasad, które pozwalają na zachowanie zdrowia: umiar i równowaga, zarówno kiedy ciało jest w ruchu jak i gdy znajduje się w stanie spoczynku, umiarkowanie w jedzeniu i piciu, eliminacja emocji z powodu nadmiaru bogactwa, niepoddawanie się niekorzystnym wpływom środowiska naturalnego, unikanie czynów niegodnych (ekscesów), zachowanie proporcji pomiędzy ambicjami i intelektualnymi możliwościami (rozumem) ich spełnienia, poszukiwanie miejsc naturalnych do uprawiania ćwiczeń fizycznych.

AD. 3 Pierwsze szpitale dla chorych umysłowo, pierwsze traktaty psychologiczne i psychiatryczne, ALbucasis: skutecznie podejmował interwencje chirurgiczne większości ropni, hemoroidów, przetok okołoodbytniczych, raków, a także trepanacji, amputacji, tracheotomii, protez zębowych, był też pierwszym w stosowaniu opatrunków.

Ibn Nafis (1210-1288) urodzony w Damaszku, studiował medycynę w Kairze. Ten wielki erudyta praktykował sekcję zwłok. Studiował, krytykując anatomię Awicenny: stwierdził, że serce ma dwie komory a nie trzy jak pisał Awicenna, że przegroda, która je oddziela jest zamknięta, przeciwnie do twierdzenia Gallena. Doprowadził do odkrycia obiegu płucnego

1. Kim był Avicenna?

Filozof, prawnik, stworzył „cannon medicae”, opisał choroby, profilaktykę, leki proste i złożone, choroby zakaźne

1. Vesalius – kim był, co wprowadził do medycyny, tytuł najsławniejszego dzieła i co spowodowało późniejsze problemy ze swoim nauczycielem i kościołem?

Twórca nowożytnej anatomii, robił sekcje zwłok, znalazł błędy w anatomii ówczesnej i napisał „Budowę ludzkiego ciała”, kościół tego nie uznał, więc został lekarzem Karola V i Filipa II; wprowadził pojęcia: zastawki półksiężycowate, m. kapturowy

1. Kto stwierdził, „że oddychanie jest wynikiem ruchu klatki piersiowej, a nie jak uważano do tamtej pory, że bierny ruch powietrza powoduje ruchy klatki piersiowej”?

Vesalius

1. Kto jest uważany za twórcę prezerwatyw?

Gabriel Fallopio

1. Z czego zasłynął Harvey?

u. krążenia, wiwisekcje, rola zastawek żylnych, siła ssąco – tłocząca serca

1. Wymień rośliny stosowane jako środki przeciwbólowe

wilcza jagoda, opium, haszysz, mandragora

1. Skąd się wzięła nazwa „komórki” i „tkanki”?

• Komórka- Hooke odkrył też istnienie komórek (roślinnych). Przed 1665 rokiem, posługując się ulepszonym przez siebie mikroskopem, oglądał przekroje korka z dębu korkowego (podłużny i poprzeczny), ujrzał wtedy siatkowate struktury; to co widział nie było samymi komórkami, lecz ścianami komórkowymi martwych komórek (celuloza wysycona suberyną). Obraz przypominał mu przylegające do siebie klasztorne cele, w których mieszkają mnisi, stąd wzięła się nazwa komórki (ang. cells).

• Tkanka- Nazwa wprowadzona przez Bichata. Ojciec współczesnej patologii i histologii, mimo że pracował bez mikroskopu. Wprowadził do medycyny pojęcie tkanki, i wyznawał pogląd, że choroba atakuje raczej tkanki, niż narządy. Stworzył pierwsza klasyfikację tkanek. gr. histos – utkanie

1. Z czego zasłynął Antonie van Leeuwenhoek?

Produkcja szkieł powiększających, skonstruował mikroskop, opisał plemnik, obalił teorię samorództwa.

1. Aseptyka i antyseptyka: co to jest i czym się różni – podaj przedstawicieli

Pierwsza dotyczy otoczenia – wyjaławianie sprzętu, pomieszczenia i środowiska; druga dotyczy pacjenta, odkażanie jego skóry, ran, np. Semmelwais. Lister wprowadził fenol podczas operacji, Mikulicz-Radecki wprowadził rękawiczki bawełniane, maskę chirurgiczną, Halsted – gumowe rękawiczki.

1. Z czego zasłynął Jan Antoni Mikulicz – Radecki?

Mikulicz-Radecki wprowadził rękawiczki bawełniane, maskę chirurgiczną, jako pierwszy zszył pęknięty wrzód żołądka.

1. Z serii szczepionki i ich wynalazcy lub propagatorzy:

1. Tyfus plamisty R. Weigl

2. Wścieklizna Pasteur

3. Gruźlica Koch

4. Ospa (z ropy innych chorych) Lady Mary Montague

5. Ospa (od krów) Jenner

6. BCG Albert Calmette

7. Świnka Enders

8. Grypa Salk

9. Heinego medina H. Koprowski

1. Z czego zasłynął F. W. A. Sertürner?

W 1805 roku, jako pierwszy, wyizolował z opium alkaloid - morfinę. W późniejszych latach zajął się badaniem jej właściwości i działania na organizm. Stwierdził między innymi właściwości nasenne i przeciwbólowe. Nazwę dla nowej substancji Sertürner zaczerpnął z mitologii greckiej, od imienia boga snu Morfeusza. Morfina była pierwszym alkaloidem uzyskanym z jakiejkolwiek rośliny.

1. Kto wprowadził podawanie środka medycznego za pomocą strzykawki?

Prawaz

1. Kto i kiedy odkrył insulinę?

Insulina była już znana prawdopodobnie w 1550 r. p. n. e. wynaleziona przez Arteziusza. W starożytności poziom cukru we krwi sprawdzano jednym ze swoich zmysłów- smakiem.

W 1922 r. insulinę odkrył Frederick Banting i jego asystent Charles Best. W 1923 r. za odkrycie insuliny Banting otrzymał Nagrodę Nobla, którą podzielił się wraz ze swoim asystentem.

1. Odkrywcy:

1. Adrenalina- po raz pierwszy adrenalinę wyizolował w 1895 r. polski fizjolog, Napoleon Cybulski

2. Jod - Odkryty w 1811 roku przez Bernarda Courtois. Wyizolował go w popiele roślin morskich.

3. Pepsyna- została odkryta w 1836 r. przez Teodora Schwanna

4. Penicylina- pierwszy antybiotyk, odkryty w 1928 przez A. Fleminga.

5. Witamina D- odkrycia dokonał w 1922 r. McCollum (początkowo odkrył witaminę A a nastęonie witaminę D)

1. Czego dokonał Kazimierz Funk?

• Pod koniec XIX w. prowadził badania nad chorobą beri-beri,

• Odkrył i wyodrębnił witaminę B1,

• W 1912 wprowadził termin „witamina” (łac. vita – życie, amina – substancja chemiczna zawierająca grupę aminową),

• Leczył chorych na awitaminozy, przewidywał, że brak witamin powoduje min. krzywicę, szkorbut.

1. Kto przeprowadził pierwszą transfuzję krwi w Polsce?

Pierwsza w Polsce udana transfuzja krwi ze zwłok (1936 r.). została przeprowadzona przez Bolesława Popielskiego.

1. W którym roku i przez kogo został odkryty czynnik Rh?

Nazwa pochodzi od składnika krwi, który w 1939 r. wykryli Philip Levine R. E. Stetson, badając krew małp z gatunku Macacus rhesus.

1. Kto i w którym roku przyjął nomenklaturę krwi A, B, AB, 0 i kto był jej twórcą?

Karl Landsteiner w 1901 odkrył, że w krwinkach czerwonych występują dwa antygeny, które warunkują zjawisko aglutynacji w zetknięciu z krwinkami o odmiennej strukturze antygenowej. Na podstawie tych obserwacji wyróżnił trzy grupy krwi A, B, O, za co otrzymał w 1930 Nagrodę Nobla.

Ludwik Hirszfeld odkrył prawa dziedziczenia grupy krwi (które zastosował do celów dochodzenia ojcostwa) i wprowadził oznaczenie grup krwi jako 0, A, B i AB,( 4 grupy) przyjęte na całym świecie w 1928 r. Oznaczył również czynnik Rh i odkrył przyczynę konfliktu serologicznego, co uratowało życie wielu noworodkom.