Dobrostan zwierząt

Dobrostan zwierząt

Dobrostan można zdefiniować jako stan zdrowia

Dobrostan można zdefiniować jako stan zdrowia

fizycznego i psychicznego osiągany w warunkach

fizycznego i psychicznego osiągany w warunkach

pełnej harmonii organizmu w jego środowisku

pełnej harmonii organizmu w jego środowisku

(Hughes 1988).

(Hughes 1988).



W latach pięćdziesiątych XX wieku, gdy rozpoczęto

W latach pięćdziesiątych XX wieku, gdy rozpoczęto

gwałtowną

intensyfikację

chowu

zwierząt

gwałtowną

intensyfikację

chowu

zwierząt

gospodarskich problem dobrostanu stał się głośny w

gospodarskich problem dobrostanu stał się głośny w

mediach i znany społeczeństwu zachodniej Europy. W

mediach i znany społeczeństwu zachodniej Europy. W

Polsce o sprawie dobrostanu zwierząt zaczęto mówić

Polsce o sprawie dobrostanu zwierząt zaczęto mówić

w końcu lat osiemdziesiątych XX w.

w końcu lat osiemdziesiątych XX w.



Dyskusję

nad

dobrostanem

spowodowało

Dyskusję

nad

dobrostanem

spowodowało

odchodzenie od chowu zwierząt w środowisku

odchodzenie od chowu zwierząt w środowisku

naturalnym lub częściowo przeobrażonym przez

naturalnym lub częściowo przeobrażonym przez

człowieka środowisku hodowlanym do warunków

człowieka środowisku hodowlanym do warunków

typowego środowiska sztucznego. Nowe środowisko

typowego środowiska sztucznego. Nowe środowisko

bytowania zwierząt ma wszystkie cechy przeciwne

bytowania zwierząt ma wszystkie cechy przeciwne

utrzymaniu zgodnemu z behawiorem zwierzęcia,

utrzymaniu zgodnemu z behawiorem zwierzęcia,

polega na większej intensywności chowu zwierząt,

polega na większej intensywności chowu zwierząt,

zwiększeniu przez to jego opłacalności.

zwiększeniu przez to jego opłacalności.



Pastwisko zastąpiono najpierw okólnikami, a potem tylko

Pastwisko zastąpiono najpierw okólnikami, a potem tylko

pobytem w budynku.

pobytem w budynku.



Legowisko ściołowe zastąpiono podłogą rusztową lub

Legowisko ściołowe zastąpiono podłogą rusztową lub

stanowiskiem krótkim z linią „tresera” elektrycznego nad

stanowiskiem krótkim z linią „tresera” elektrycznego nad

zadem zwierzęcia, który w odpowiednim czasie „inspirował”

zadem zwierzęcia, który w odpowiednim czasie „inspirował”

jednoczesne wypróżnianie się całej stawki zwierząt.

jednoczesne wypróżnianie się całej stawki zwierząt.



W chowie trzody chlewnej kojce ściołowe zastąpiono podłogą

W chowie trzody chlewnej kojce ściołowe zastąpiono podłogą

szczelinową, nastąpił odwrót od okólników dla trzody

szczelinową, nastąpił odwrót od okólników dla trzody

chlewnej. Wprowadzono system tuczu klatkowego.

chlewnej. Wprowadzono system tuczu klatkowego.



Podobna zmiana technologii nastąpiła w chowie drobiu.

Podobna zmiana technologii nastąpiła w chowie drobiu.



Wśród społeczeństwa lat siedemdziesiątych w Polsce zaczęła

Wśród społeczeństwa lat siedemdziesiątych w Polsce zaczęła

się fascynacja postępem nie tylko w przemyśle, ale także w

się fascynacja postępem nie tylko w przemyśle, ale także w

rolnictwie. Krowy nie dawały już mleka, kury nie znosiły jaj, a

rolnictwie. Krowy nie dawały już mleka, kury nie znosiły jaj, a

świnie nie rosły, lecz zwierzęta produkowały mleko, jaja i

świnie nie rosły, lecz zwierzęta produkowały mleko, jaja i

mięso. Niestety sytuacja ta powodowała u zwierząt brak

mięso. Niestety sytuacja ta powodowała u zwierząt brak

możliwości adaptacji do nowych warunków chowu.

możliwości adaptacji do nowych warunków chowu.



Na niewłaściwości nowych metod ze względu na behawior

Na niewłaściwości nowych metod ze względu na behawior

zwierząt pierwsi zaczęli zwracać uwagę ekolodzy, a w Polsce

zwierząt pierwsi zaczęli zwracać uwagę ekolodzy, a w Polsce

spośród specjalistów od zootechniki i weterynarii byli to

spośród specjalistów od zootechniki i weterynarii byli to

zoohigieniści, niektórzy z nich, wbrew powszechnemu

zoohigieniści, niektórzy z nich, wbrew powszechnemu

zauroczeniu nowymi możliwościami technologii, mówili o złych

zauroczeniu nowymi możliwościami technologii, mówili o złych

stronach

tzw.

chowu

przemysłowego,

przeciwni

byli

stronach

tzw.

chowu

przemysłowego,

przeciwni

byli

zastępowaniu pojęcia chów zwierząt nowym „produkcja

zastępowaniu pojęcia chów zwierząt nowym „produkcja

zwierzęca”. Dla przykładu prof. Cena (1981) z Wrocławia

zwierzęca”. Dla przykładu prof. Cena (1981) z Wrocławia

pokazując zagrożenie jakie dla środowiska naturalnego i

pokazując zagrożenie jakie dla środowiska naturalnego i

hodowlanego niosą technologie bezściołowe pisał:

hodowlanego niosą technologie bezściołowe pisał:



„

„

Dla technicznych korzyści samospływu i bezściołowości

Dla technicznych korzyści samospływu i bezściołowości

poświęcono bezpieczeństwo ludzi i zwierząt, wywołano

poświęcono bezpieczeństwo ludzi i zwierząt, wywołano

niebywałe zagrożenie i zniszczenia środowiska, podwyższono

niebywałe zagrożenie i zniszczenia środowiska, podwyższono

koszty budowy i urządzeń gigantycznych pomieszczeń, a

koszty budowy i urządzeń gigantycznych pomieszczeń, a

przede

wszystkim

doprowadzono

do

bankructwa

i

przede

wszystkim

doprowadzono

do

bankructwa

i

nieopłacalności hodowli, bez możliwości jakiegoś korzystnego

nieopłacalności hodowli, bez możliwości jakiegoś korzystnego

wyjścia z tego zaułka. Wynikało to z bezwzględnej przewagi

wyjścia z tego zaułka. Wynikało to z bezwzględnej przewagi

aroganckiej techniki nad fizjologią bezbronnych zwierząt, a

aroganckiej techniki nad fizjologią bezbronnych zwierząt, a

wyrosło w atmosferze prymitywnej radości z bezkarnego

wyrosło w atmosferze prymitywnej radości z bezkarnego

popełnienia herezji zoohigienicznych, co było możliwe w

popełnienia herezji zoohigienicznych, co było możliwe w

klimacie sprzyjającym budowie (....) gigantów, dla których

klimacie sprzyjającym budowie (....) gigantów, dla których

świadomie, a beztrosko nie przewidziano utylizacji 1000 m

świadomie, a beztrosko nie przewidziano utylizacji 1000 m

3

3

gnojowicy dziennie.”

gnojowicy dziennie.”



Aby

zwierzęta

mogły

przystosować

się

do

Aby

zwierzęta

mogły

przystosować

się

do

zmieniających się warunków, w nich żyć, rozwijać się,

zmieniających się warunków, w nich żyć, rozwijać się,

zachować zdrowie i rozmnażać się, muszą móc

zachować zdrowie i rozmnażać się, muszą móc

zaspokajać swoje podstawowe potrzeby biologiczne.

zaspokajać swoje podstawowe potrzeby biologiczne.

Brak zaspokajania potrzeb biologicznych prowadzi do

Brak zaspokajania potrzeb biologicznych prowadzi do

zaburzeń metabolicznych, choroby, a nawet śmierci.

zaburzeń metabolicznych, choroby, a nawet śmierci.

Długotrwałe niezaspokojenie potrzeb związanych ze

Długotrwałe niezaspokojenie potrzeb związanych ze

sferą

psychiczną,

zwanych

potrzebami

sferą

psychiczną,

zwanych

potrzebami

behawioralnymi, wywołuje frustrację i cierpienie,

behawioralnymi, wywołuje frustrację i cierpienie,

objawiające się nietypowymi formami zachowania się

objawiające się nietypowymi formami zachowania się

(Empel 1999).

(Empel 1999).



Warunki dobrostanu:

Warunki dobrostanu:



◄

◄

wolność zwierzęcia od:

wolność zwierzęcia od:



Głodu i pragnienia

Głodu i pragnienia



Bólu

Bólu



Urazów

Urazów

i choroby

i choroby



Dyskomfortu

Dyskomfortu



Strachu i stresu

Strachu i stresu



◄

◄

możliwości wyrażania normalnych form behawioru.

możliwości wyrażania normalnych form behawioru.



Przez wieki udomowiania zwierząt ich

Przez wieki udomowiania zwierząt ich

organizm poddawał się dwóm głównym

organizm poddawał się dwóm głównym

sposobom przystosowania:

sposobom przystosowania:



Przystosowaniu się do zmienianych przez

Przystosowaniu się do zmienianych przez

hodowców warunków środowiskowych,

hodowców warunków środowiskowych,



Przystosowaniu się do kształtowanych

Przystosowaniu się do kształtowanych

genetycznie zmian w morfologii i fizjologii

genetycznie zmian w morfologii i fizjologii

własnego organizmu.

własnego organizmu.



Przystosowanie się może dotyczyć

Przystosowanie się może dotyczyć

pojedynczego osobnika, można wtedy mówić

pojedynczego osobnika, można wtedy mówić

o aklimatyzacji, może dotyczyć populacji

o aklimatyzacji, może dotyczyć populacji

zwierząt w danym gatunku na przestrzeni

zwierząt w danym gatunku na przestrzeni

pokoleń i określimy to adaptacją.

pokoleń i określimy to adaptacją.



W procesach adaptacji główne znaczenie ma hodowca –

W procesach adaptacji główne znaczenie ma hodowca –

to on na przestrzeni pokoleń wybierał zwierzęta bardziej

to on na przestrzeni pokoleń wybierał zwierzęta bardziej

przydatne dla człowieka, eliminował zwierzęta mniej

przydatne dla człowieka, eliminował zwierzęta mniej

wydajne, poprzez kojarzenie zwierząt o cechach

wydajne, poprzez kojarzenie zwierząt o cechach

przydatnych wytwarzał nowe rasy, hodowca pomagał

przydatnych wytwarzał nowe rasy, hodowca pomagał

środowisku w doborze naturalnym, on kształtował

środowisku w doborze naturalnym, on kształtował

ewolucję w grupie zwierząt udomowionych. Niestety

ewolucję w grupie zwierząt udomowionych. Niestety

takie postępowanie spowodowało ocenę przedmiotową

takie postępowanie spowodowało ocenę przedmiotową

zwierząt, ocenę korzyści, jakie można z utrzymania

zwierząt, ocenę korzyści, jakie można z utrzymania

zwierzęcia uzyskać, zwierzę nie było traktowane

zwierzęcia uzyskać, zwierzę nie było traktowane

podmiotowo, nie było brane pod uwagę samopoczucie

podmiotowo, nie było brane pod uwagę samopoczucie

zwierząt, ich potrzeby psychiczne.

zwierząt, ich potrzeby psychiczne.



Przez ostatnie trzydzieści lat trwa dyskusja nad

Przez ostatnie trzydzieści lat trwa dyskusja nad

pojęciem dobrostanu zwierząt, pojemności tego

pojęciem dobrostanu zwierząt, pojemności tego

terminu, czyli podstawowych zagadnień opisujących ten

terminu, czyli podstawowych zagadnień opisujących ten

stan, prób poprawy czynników wchodzących w zakres

stan, prób poprawy czynników wchodzących w zakres

tego pojęcia.

tego pojęcia.



Dobrostan można zdefiniować jako stan zdrowia

Dobrostan można zdefiniować jako stan zdrowia

fizycznego i psychicznego osiągany w warunkach

fizycznego i psychicznego osiągany w warunkach

pełnej harmonii organizmu w jego środowisku

pełnej harmonii organizmu w jego środowisku

(Hughes 1988).

(Hughes 1988).



Broom (1987) stwierdza, że dobrostan jest takim

Broom (1987) stwierdza, że dobrostan jest takim

stanem organizmu, w którym zwierzę potrafi „dawać

stanem organizmu, w którym zwierzę potrafi „dawać

sobie radę” lub „uporać się” z czynnikami

sobie radę” lub „uporać się” z czynnikami

środowiska.

środowiska.

Dobrostan jest stanem osobnika

Dobrostan jest stanem osobnika

wyrażającym jego usiłowania radzenia sobie ze

wyrażającym jego usiłowania radzenia sobie ze

środowiskiem (Broom 1986)

środowiskiem (Broom 1986)



Według Sainsbury (1984) dobrostan stanowi zespół

Według Sainsbury (1984) dobrostan stanowi zespół

warunków pokrywających potrzeby biologiczne i

warunków pokrywających potrzeby biologiczne i

behawioralne organizmu, co umożliwia objawienie

behawioralne organizmu, co umożliwia objawienie

pełni jego możliwości genetycznych.

pełni jego możliwości genetycznych.



Dobrostan jest to stan prawidłowej dynamiki ustroju

Dobrostan jest to stan prawidłowej dynamiki ustroju

zwierzęcego kształtowany przez czynniki zewnętrzne

zwierzęcego kształtowany przez czynniki zewnętrzne

i wewnętrzne środowiska, w którym zwierzę

i wewnętrzne środowiska, w którym zwierzę

przebywa oraz przez możliwości adaptacyjne

przebywa oraz przez możliwości adaptacyjne

zwierząt.

zwierząt.



Celem ludzi skupionych wokół pojęcia dobrostanu

Celem ludzi skupionych wokół pojęcia dobrostanu

zwierząt jest wypracowanie alternatywnych systemów

zwierząt jest wypracowanie alternatywnych systemów

chowu, w których maksymalizacja zysku z tytułu

chowu, w których maksymalizacja zysku z tytułu

utrzymania zwierząt jest wynikiem spełnienia potrzeb

utrzymania zwierząt jest wynikiem spełnienia potrzeb

biologicznych zwierząt, a nie bezwzględnej ich

biologicznych zwierząt, a nie bezwzględnej ich

eksploatacji (Kołacz, Bodak, 1999).

eksploatacji (Kołacz, Bodak, 1999).



Pojęcie dobrostanu, poprzez nacisk grup ludzi, dla

Pojęcie dobrostanu, poprzez nacisk grup ludzi, dla

których warunki bytowania zwierząt są ważne, na stałe

których warunki bytowania zwierząt są ważne, na stałe

wpisało się do wzajemnych relacji człowiek – zwierzęta.

wpisało się do wzajemnych relacji człowiek – zwierzęta.

Zostały skodyfikowane przez różne gremia w tym także

Zostały skodyfikowane przez różne gremia w tym także

te najbardziej opiniotwórcze, zasady postępowania ze

te najbardziej opiniotwórcze, zasady postępowania ze

zwierzętami, by wymogi dobrostanu były spełnione.

zwierzętami, by wymogi dobrostanu były spełnione.



Przepisy

Przepisy

te przyjęte przez Radę Europy, a także

te przyjęte przez Radę Europy, a także

zapisane w dyrektywach Unii Europejskiej są

zapisane w dyrektywach Unii Europejskiej są

dla

dla

Polski, jako członka UE obowiązujące.

Polski, jako członka UE obowiązujące.

•

Metody chowu zwierząt z zachowaniem reguł

Metody chowu zwierząt z zachowaniem reguł

dobrostanu

tym

różnią

się

od

metod

dobrostanu

tym

różnią

się

od

metod

„przemysłowych”,

że

silnie

eksponują

sferę

„przemysłowych”,

że

silnie

eksponują

sferę

psychiczną zwierząt, poziom ich tolerancji dla

psychiczną zwierząt, poziom ich tolerancji dla

rozwiązań technologicznych.

rozwiązań technologicznych.

Tab. 1. Warunki niezbędne do zabezpieczenia

Tab. 1. Warunki niezbędne do zabezpieczenia

dobrostanu zwierząt gospodarskich (Hollands

dobrostanu zwierząt gospodarskich (Hollands

1992)

1992)

Wymogi dobrostanu

Wymogi dobrostanu

Warunki niezbędne do spełnienia

Warunki niezbędne do spełnienia

wymogów dobrostanu

wymogów dobrostanu

Wolne od głodu i

Wolne od głodu i

pragnienia

pragnienia

zapewnienie świeżej wody i paszy

zapewnienie świeżej wody i paszy

pokrywającej potrzeby w zakresie

pokrywającej potrzeby w zakresie

wzrostu, zdrowotności i żywności

wzrostu, zdrowotności i żywności

Wolne od dyskomfortu

Wolne od dyskomfortu

zabezpieczenie wygodnej powierzchni

zabezpieczenie wygodnej powierzchni

wypoczynku, możliwości schronienia oraz

wypoczynku, możliwości schronienia oraz

optymalnych warunków środowiska

optymalnych warunków środowiska

Wolne od bólu, urazów i

Wolne od bólu, urazów i

chorób

chorób

zapewnienie prewencji, profilaktyki,

zapewnienie prewencji, profilaktyki,

szybkiej diagnostyki i skutecznego

szybkiej diagnostyki i skutecznego

leczenia

leczenia

Wolne od strachu i stresu

Wolne od strachu i stresu

eliminacja czynników stresogennych

eliminacja czynników stresogennych

Zdolne do wyrażania

Zdolne do wyrażania

normalnego behawioru

normalnego behawioru

zapewnienie odpowiedniej przestrzeni

zapewnienie odpowiedniej przestrzeni

życiowej i składu socjalnego w grupie

życiowej i składu socjalnego w grupie

Kryteria oceny dobrostanu

Kryteria oceny dobrostanu

zwierząt

zwierząt



Pojęcie

dobrostanu

zostało

zdefiniowane

Pojęcie

dobrostanu

zostało

zdefiniowane

niedawno, z tego też powodu metodyka badań

niedawno, z tego też powodu metodyka badań

dobrostanu nie jest w pełni ukształtowana, nowi

dobrostanu nie jest w pełni ukształtowana, nowi

autorzy próbują przekonać innych specjalistów

autorzy próbują przekonać innych specjalistów

do poszczególnych czynników, których zbadanie

do poszczególnych czynników, których zbadanie

da nam odpowiedź, jaki poziom dobrostanu

da nam odpowiedź, jaki poziom dobrostanu

panuje w grupie badanych zwierząt.

panuje w grupie badanych zwierząt.



Empel (1996) wprowadził terminy:

Empel (1996) wprowadził terminy:

wysoki

wysoki

poziom dobrostanu, obniżony poziom

poziom dobrostanu, obniżony poziom

dobrostanu i niski poziom dobrostanu.

dobrostanu i niski poziom dobrostanu.



Kołacz i Bodak (1999) przyjmują te terminy za słuszne

Kołacz i Bodak (1999) przyjmują te terminy za słuszne

potwierdzając tezy Empla (1996), że tłumaczenie na

potwierdzając tezy Empla (1996), że tłumaczenie na

polski pojęcia „

polski pojęcia „

very good welfare

very good welfare

” jako „

” jako „

bardzo dobry

bardzo dobry

dobrostan

dobrostan

” jest niezręczne i zastąpienie go wysokim

” jest niezręczne i zastąpienie go wysokim

poziomem dobrostanu można uznać za właściwe.

poziomem dobrostanu można uznać za właściwe.



Twórca pojęcia dobrostanu Broom (1988) stwierdza w

Twórca pojęcia dobrostanu Broom (1988) stwierdza w

swej kolejnej pracy, że poziom dobrostanu może być

swej kolejnej pracy, że poziom dobrostanu może być

obiektywnie określony metodami naukowymi.

obiektywnie określony metodami naukowymi.



Wskaźnikami wysokiego poziomu dobrostanu są:

Wskaźnikami wysokiego poziomu dobrostanu są:



zadawalający stan zdrowia

zadawalający stan zdrowia



prawidłowe wzrastanie i dojrzewanie

prawidłowe wzrastanie i dojrzewanie



wysoka płodność i produkcyjność

wysoka płodność i produkcyjność



różnorodność prawidłowych form zachowania się, w tym

różnorodność prawidłowych form zachowania się, w tym

oznak przeżywania emocji przyjemności.

oznak przeżywania emocji przyjemności.



Zdolność organizmu zwierzęcego do poradzenia sobie z

Zdolność organizmu zwierzęcego do poradzenia sobie z

wpływem

abiotycznych

i

biotycznych

czynników

wpływem

abiotycznych

i

biotycznych

czynników

otoczenia związane jest z działaniem struktur korowych

otoczenia związane jest z działaniem struktur korowych

mózgu, polegającym na dostosowaniu metabolizmu tego

mózgu, polegającym na dostosowaniu metabolizmu tego

organizmu do sygnałów, informacji o czynnikach

organizmu do sygnałów, informacji o czynnikach

środowiska zewnętrznego.

środowiska zewnętrznego.



Kołacz i Bodak (1999) stwierdzają, że dominuje obecnie

Kołacz i Bodak (1999) stwierdzają, że dominuje obecnie

podział

podział

wskaźników

dobrostanu

wskaźników

dobrostanu

na

na

fizjologiczne,

fizjologiczne,

behawioralne, zdrowotne i produkcyjne

behawioralne, zdrowotne i produkcyjne

, a metody

, a metody

badawcze przejęte z tych dziedzin są uważane za

badawcze przejęte z tych dziedzin są uważane za

miarodajne w szacowaniu dobrostanu zwierząt.

miarodajne w szacowaniu dobrostanu zwierząt.



W rzeczywistości parametry fizjologiczne i behawioralne

W rzeczywistości parametry fizjologiczne i behawioralne

opisują ten sam stan ustroju, a

opisują ten sam stan ustroju, a

wykładnią dobrostanu

wykładnią dobrostanu

organizmu jest poziom produkcji i zdrowia

organizmu jest poziom produkcji i zdrowia

(Kołacz, Bodak,

(Kołacz, Bodak,

1999). Autorzy ci zwracają uwagę na tzw.

1999). Autorzy ci zwracają uwagę na tzw.

wskaźniki

wskaźniki

uzupełniające

uzupełniające

, którymi mogą być m.in. parametry

, którymi mogą być m.in. parametry

techniczno-technologiczne budynku inwentarskiego, jak

techniczno-technologiczne budynku inwentarskiego, jak

wartości ciepłochronne przegród konstrukcyjnych, rodzaj

wartości ciepłochronne przegród konstrukcyjnych, rodzaj

materiałów użytych do konstrukcji urządzeń, sprawność

materiałów użytych do konstrukcji urządzeń, sprawność

systemów wentylacyjnych i ogrzewczych, sposób

systemów wentylacyjnych i ogrzewczych, sposób

ograniczania swobody zwierząt i inne.

ograniczania swobody zwierząt i inne.



Urazogenność i awaryjność urządzeń, stosowanie

Urazogenność i awaryjność urządzeń, stosowanie

materiałów nieobojętnych dla zdrowia lub nawet

materiałów nieobojętnych dla zdrowia lub nawet

toksycznych, jak również wadliwe rozwiązania

toksycznych, jak również wadliwe rozwiązania

funkcjonalne stanowią poważne zagrożenie

funkcjonalne stanowią poważne zagrożenie

dobrostanu (Kołacz, Bodak, 1999).

dobrostanu (Kołacz, Bodak, 1999).



Procesy życiowe zwierząt mogą być zaburzane przez

Procesy życiowe zwierząt mogą być zaburzane przez

stany lękowe przed człowiekiem. Można określić w jaki

stany lękowe przed człowiekiem. Można określić w jaki

sposób lęk wpływa na produkcyjność.

sposób lęk wpływa na produkcyjność.



W

testach

przeprowadzonych

na

świniach

W

testach

przeprowadzonych

na

świniach

(Hemsworth i wsp. 1987), określano natężenie lęku w

(Hemsworth i wsp. 1987), określano natężenie lęku w

odpowiedzi na zróżnicowane zachowanie człowieka, a

odpowiedzi na zróżnicowane zachowanie człowieka, a

to przyjazne (klepanie, przywoływanie, głaskanie),

to przyjazne (klepanie, przywoływanie, głaskanie),

nieprzyjazne (szturchanie, przepędzanie) i szokujące

nieprzyjazne (szturchanie, przepędzanie) i szokujące

(stymulacja

stanów

lękowych

z

użyciem

(stymulacja

stanów

lękowych

z

użyciem

elektrycznego tresera), na zachowania przyjazne

elektrycznego tresera), na zachowania przyjazne

zwierzęta reagowały krótkim czasem interakcji,

zwierzęta reagowały krótkim czasem interakcji,

niskim stężeniem hormonów stresowych i istotnie

niskim stężeniem hormonów stresowych i istotnie

wyższym poziomem produkcji. Nasilonym stanom

wyższym poziomem produkcji. Nasilonym stanom

lękowym odpowiadał odpowiednio dłuższy czas

lękowym odpowiadał odpowiednio dłuższy czas

interakcji, wyższy poziom hormonów stresowych oraz

interakcji, wyższy poziom hormonów stresowych oraz

obniżony potencjał biotyczny, szczególnie w zakresie

obniżony potencjał biotyczny, szczególnie w zakresie

parametrów reprodukcyjnych. Co więcej, u zwierząt

parametrów reprodukcyjnych. Co więcej, u zwierząt

niepokojonych podwyższony poziom kortykosterydów

niepokojonych podwyższony poziom kortykosterydów

występował nie tylko w czasie niepokojenia, ale

występował nie tylko w czasie niepokojenia, ale

również w okresach braku negatywnych bodźców, co

również w okresach braku negatywnych bodźców, co

wskazuje na chroniczną postać stresu.

wskazuje na chroniczną postać stresu.



Inne czynniki produkcyjno-technologiczne, jak wielkość i

Inne czynniki produkcyjno-technologiczne, jak wielkość i

skład socjalny grupy oraz przestrzeń życiowa, mogą

skład socjalny grupy oraz przestrzeń życiowa, mogą

stan lęku nasilać lub osłabiać.

stan lęku nasilać lub osłabiać.



Ponieważ interakcje człowiek-zwierzę mają daleko

Ponieważ interakcje człowiek-zwierzę mają daleko

idące konsekwencje produkcyjne, nie jest to obojętne,

idące konsekwencje produkcyjne, nie jest to obojętne,

jakiego typu cechy osobowości prezentują osoby

jakiego typu cechy osobowości prezentują osoby

zatrudnione bezpośrednio przy obsłudze zwierząt. W

zatrudnione bezpośrednio przy obsłudze zwierząt. W

rękach farmera – poprzez sposób sprawowania opieki –

rękach farmera – poprzez sposób sprawowania opieki –

spoczywa dobrostan zwierząt.

spoczywa dobrostan zwierząt.



Według Hemswortha i wsp. (1987), osoby zatrudnione

Według Hemswortha i wsp. (1987), osoby zatrudnione

przy obsłudze zwierząt powinny przejawiać w stosunku

przy obsłudze zwierząt powinny przejawiać w stosunku

do nich wypływającą z przekonania życzliwość, która

do nich wypływającą z przekonania życzliwość, która

pozwala zwierzętom zaakceptować człowieka jako

pozwala zwierzętom zaakceptować człowieka jako

„element” ich siedliska. Jest to podstawowy warunek

„element” ich siedliska. Jest to podstawowy warunek

minimalizacji lęku przed człowiekiem, a przez to

minimalizacji lęku przed człowiekiem, a przez to

kształtowania produkcyjności stada.

kształtowania produkcyjności stada.



Prawidłowe

oszacowanie

dobrostanu

Prawidłowe

oszacowanie

dobrostanu

napotyka trudności, gdyż

napotyka trudności, gdyż

wyznaczenie

wyznaczenie

wyraźnej granicy między stresem a

wyraźnej granicy między stresem a

dobrostanem nie jest łatwe.

dobrostanem nie jest łatwe.

Symptomy

Symptomy

stresu ostrego nie muszą świadczyć o

stresu ostrego nie muszą świadczyć o

obniżonym dobrostanie, a raczej stanowią u

obniżonym dobrostanie, a raczej stanowią u

zwierząt prawidłową reakcję adaptacyjną

zwierząt prawidłową reakcję adaptacyjną

(Kołacz, Bodak, 1999).

(Kołacz, Bodak, 1999).



Reakcja zwierząt na obecność człowieka –

Reakcja zwierząt na obecność człowieka –

jako źródła stresu emocjonalnego- powoduje

jako źródła stresu emocjonalnego- powoduje

zmiany w stężeniu kortykosterydów w

zmiany w stężeniu kortykosterydów w

zakresie od –4 do +64%, przy czym działanie

zakresie od –4 do +64%, przy czym działanie

niszczące struktury komórkowe następuje

niszczące struktury komórkowe następuje

dopiero po przekroczeniu stężeń tych

dopiero po przekroczeniu stężeń tych

hormonów o 40%, w porównaniu do normy

hormonów o 40%, w porównaniu do normy

(Barnett i Hemsworth, 1990).

(Barnett i Hemsworth, 1990).

Behawioralne aspekty oceny dobrostanu

Behawioralne aspekty oceny dobrostanu



Zdaniem wielu autorów, zachowanie się zwierząt

Zdaniem wielu autorów, zachowanie się zwierząt

stanowi najbardziej miarodajne źródło informacji o

stanowi najbardziej miarodajne źródło informacji o

stopniu tolerancji warunków bytowych. Ilościowa i

stopniu tolerancji warunków bytowych. Ilościowa i

jakościowa ocena odchyleń reakcji behawioralnych od

jakościowa ocena odchyleń reakcji behawioralnych od

normy stanowi wskazanie konieczności modyfikacji

normy stanowi wskazanie konieczności modyfikacji

systemu technologicznego.

systemu technologicznego.



Im więcej osobników przejawia zaawansowane stany

Im więcej osobników przejawia zaawansowane stany

patoetologiczne, tym pilniejsze jest dokonanie

patoetologiczne, tym pilniejsze jest dokonanie

określonych zmian w środowisku zwierząt.

określonych zmian w środowisku zwierząt.



U zwierząt wyższych reakcje behawioralne przebiegają

U zwierząt wyższych reakcje behawioralne przebiegają

z włączeniem sfery psychicznej i są wysoce

z włączeniem sfery psychicznej i są wysoce

skorelowane z funkcjami systemów fizjologicznych.

skorelowane z funkcjami systemów fizjologicznych.

Jeżeli obciążenia środowiskowe powodują odmienne

Jeżeli obciążenia środowiskowe powodują odmienne

zachowanie osobnika w porównaniu do gatunkowego

zachowanie osobnika w porównaniu do gatunkowego

wzorca, wówczas można przewidywać, że przyczyną są

wzorca, wówczas można przewidywać, że przyczyną są

zmiany w aktywności chemicznej i elektrycznej mózgu

zmiany w aktywności chemicznej i elektrycznej mózgu

oraz zaburzenia w neurotransmisji i neuromodulacji.

oraz zaburzenia w neurotransmisji i neuromodulacji.



Zmiany czynnościowe ośrodków nerwowych rzutują na

Zmiany czynnościowe ośrodków nerwowych rzutują na

funkcje mózgu oraz autonomicznego układu

funkcje mózgu oraz autonomicznego układu

nerwowego, co z kolei prowadzi do dewiacji

nerwowego, co z kolei prowadzi do dewiacji

behawioralnych, zmian patomorfologicznych w obrębie

behawioralnych, zmian patomorfologicznych w obrębie

narządów, zmian metabolizmu, supresji

narządów, zmian metabolizmu, supresji

immunologicznej i obniżenia zdolności rozrodczej.w ten

immunologicznej i obniżenia zdolności rozrodczej.w ten

sposób rozwija się spirala przyczynowo-skutkowa:

sposób rozwija się spirala przyczynowo-skutkowa:

niedostateczny dobrostan – anomalie behawioralne –

niedostateczny dobrostan – anomalie behawioralne –

pogorszony stan zdrowia – obniżona produkcja, a w

pogorszony stan zdrowia – obniżona produkcja, a w

sytuacjach ekstremalnych – śmierć osobnika.

sytuacjach ekstremalnych – śmierć osobnika.



McBride 1980) wyróżnia u zwierząt dwa poziomy reakcji

McBride 1980) wyróżnia u zwierząt dwa poziomy reakcji

stanowiących wyraz adaptacji do warunków środowiska.

stanowiących wyraz adaptacji do warunków środowiska.



Poziom pierwszy odnosi się do reakcji behawioralnych

Poziom pierwszy odnosi się do reakcji behawioralnych

(predominantly behavioural response

(predominantly behavioural response

) i uwzględnia

) i uwzględnia

takie zachowania, jak np. unikanie zagrożenia na bazie

takie zachowania, jak np. unikanie zagrożenia na bazie

nabytych doświadczeń („

nabytych doświadczeń („

wycofywanie się

wycofywanie się

”), czy też

”), czy też

grupowanie („

grupowanie („

tulenie

tulenie

”), typowe w warunkach niskiej

”), typowe w warunkach niskiej

temperatury otoczenia. Towarzyszą temu krótkotrwałe

temperatury otoczenia. Towarzyszą temu krótkotrwałe

(

(

współwystępujące

współwystępujące

) reakcje fizjologiczne (wzrost

) reakcje fizjologiczne (wzrost

częstotliwości oddechów i akcji serca, drżenie mięśni),

częstotliwości oddechów i akcji serca, drżenie mięśni),

które jednak nie muszą powodować skutków w postaci

które jednak nie muszą powodować skutków w postaci

obniżenia potencjału biotycznego.

obniżenia potencjału biotycznego.



Jeżeli poziom pierwszy nie kompensuje obciążeń,

Jeżeli poziom pierwszy nie kompensuje obciążeń,

wówczas reakcje zachodzą na poziomie drugim,

wówczas reakcje zachodzą na poziomie drugim,

gdzie dominująca jest odpowiedź fizjologiczna

gdzie dominująca jest odpowiedź fizjologiczna

(

(

predominantly physiological response

predominantly physiological response

),

),

zachodząca z udziałem systemu neuro-

zachodząca z udziałem systemu neuro-

endokrynalnego i autonomicznego systemu

endokrynalnego i autonomicznego systemu

nerwowego, a odpowiedź behawioralna jest

nerwowego, a odpowiedź behawioralna jest

odpowiedzią współwystępującą.

odpowiedzią współwystępującą.



Koszt reakcji drugiego poziomu jest dla

Koszt reakcji drugiego poziomu jest dla

organizmu znacznie wyższy, co przejawia się w

organizmu znacznie wyższy, co przejawia się w

obniżeniu wskaźników wzrostu i płodności, a

obniżeniu wskaźników wzrostu i płodności, a

także pogorszenia stanu zdrowia zwierząt.

także pogorszenia stanu zdrowia zwierząt.



Dobrostan zwierząt a obowiązujące

Dobrostan zwierząt a obowiązujące

prawo w UE

prawo w UE



W 1980 r. w Amsterdamie, powołano europejską grupę

W 1980 r. w Amsterdamie, powołano europejską grupę

ekspertów, której zadaniem było uzyskanie postępu w

ekspertów, której zadaniem było uzyskanie postępu w

europejskiej legislacji dotyczącej ochrony zwierząt.

europejskiej legislacji dotyczącej ochrony zwierząt.

Grupa ta bezpośrednio reprezentuje instytucje

Grupa ta bezpośrednio reprezentuje instytucje

zajmujące się ochroną zwierząt w państwach

zajmujące się ochroną zwierząt w państwach

członkowskich, a dzięki regularnym kontaktom z

członkowskich, a dzięki regularnym kontaktom z

innymi europejskimi organizacjami może zajmować

innymi europejskimi organizacjami może zajmować

jednolite stanowisko w tej sprawie.

jednolite stanowisko w tej sprawie.

Obecnie legislacja Wspólnot Europejskich obejmuje

Obecnie legislacja Wspólnot Europejskich obejmuje

wymagania dotyczące:

wymagania dotyczące:



ochrony zwierząt i ich chowu (cielęta, świnie, kury

ochrony zwierząt i ich chowu (cielęta, świnie, kury

nioski),

nioski),



uboju i transportu,

uboju i transportu,



używania zwierząt do prac badawczych oraz w

używania zwierząt do prac badawczych oraz w

ograniczonym zakresie testowania na nich pewnych

ograniczonym zakresie testowania na nich pewnych

produktów.

produktów.

Do tej pory brak zasad rejestracji ogrodów zoologicznych

Do tej pory brak zasad rejestracji ogrodów zoologicznych

oraz oceny ich prac w dziedzinie zachowania ginących

oraz oceny ich prac w dziedzinie zachowania ginących

gatunków zwierząt.

gatunków zwierząt.

Nadal nie są rozwiązane sprawy dotyczące polowania na

Nadal nie są rozwiązane sprawy dotyczące polowania na

lisy z użyciem psów i z walkami byków oraz zasady

lisy z użyciem psów i z walkami byków oraz zasady

postępowania z bezdomnymi psami (Wilkins, 2002).

postępowania z bezdomnymi psami (Wilkins, 2002).