Królowie Polski

z dynastii

Jagiellonów

Wstęp

Jagiellonowie

Drzewo genealogiczne

Kalendarium

Po Jagiellonach

MENU

ZYGMUNT II

AUGUST

WŁADYSŁAW II

JAGIEŁŁO

WŁADYSŁAW III

WARNEŃCZYK

KAZIMIERZ

JAGIELLOŃCZYK

JAN

OLBRACHT

ALEKSANDER

JAGIELLOŃCZYK

ZYGMUNT I

STARY

Wyjście z prezentacji

O autorze

MENU

Wstę

p

Dynastia Jagiellonów, panująca w XIV-XVI wieku w Polsce, Wielkim
Księstwie Litewskim, na Węgrzech i w Czechach, została zapoczątkowana
przez wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę. Pod rządami Jagiellonów
powstawały ważne instytucje państwowe i parlamentarne, szerzyła się
tolerancja religijna, rozwijała się nauka oraz wielojęzyczna kultura, a
stopniowo umacniające się związki Polski z Litwą doprowadziły do
przeobrażenia tych państw w jedno mocarstwo polityczne i militarne. Od
schyłku XV wieku Jagiellonowie, skoligaceni z wieloma rodzinami
monarszymi

i

rywalizujący

z

Habsburgami,

zaliczali

się

do

najznaczniejszych dynastii europejskich.

MENU

Władysław II Jagiełło

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

Po śmierci Ludwika Andegaweńskiego, władającego w
Polsce
w latach 1370-1382, państwo pozostało na dwa lata bez
władzy monarszej. W 1384 roku spośród dwóch córek
Ludwika wybrano jedenastoletnią

Jadwigę

, którą

koronowano na króla (!) Polski. W wyniku układów
polsko-litewskich mężem Jadwigi został dotychczasowy
wielki książę litewski Jagiełło. Według pierwotnych
ustaleń Litwa miała zostać wcielona w obręb Królestwa
Polskiego, jednak później zagwarantowano jej odrębność
państwową i prawną, a stanowisko wielkiego księcia
litewskiego objął brat stryjeczny Jagiełły, Witold.
Integrację obu państw przyspieszyła wielka wojna z
Krzyżakami, podczas której (1410 r.) stoczono jedną z
największych bitew średniowiecza. Władysław Jagiełło,
dowodząc

pod Grunwaldem

wojskami

polskimi,

litewskimi oraz ruskimi, odniósł nad nieprzyjacielem
zdecydowane zwycięstwo. W latach 20 XV wieku
zaistniała możliwość poszerzenia władztwa Jagiellonów o
tron czeski, jednak szansa ta nie została wykorzystana
ze względu na panujący w Czechach ruch husycki.
Władysław Jagiełło nie chciał wchodzić w konflikt z
Kościołem, przeciw któremu ruch ten był wymierzony.
Król zmarł w 1434 r., pozostawiając synów (z czwartego
małżeństwa – z Zofią, księżniczką holszańską)
Władysława i Kazimierza.

MENU

Władysław III Warneńczyk

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

Starszy syn Władysława Jagiełły, Władysław, został
koronowany na króla Polski, gdy miał zaledwie 10 lat (w
1434 r.). Do czasu osiągnięcia przez niego pełnoletności
rządy (regencyjne) sprawował biskup krakowski
Zbigniew

Oleśnicki

i

popierająca

go

grupa

możnowładców. Władza biskupa była tak samowolna, że
powodowała wewnątrz kraju liczne konflikty, nawet
zbrojne, a młody król wobec tej sytuacji był bezsilny.
Samodzielne działania mógł Władysław III podjąć, gdy
pojawiła się możliwość reaktywowania unii polsko-
węgierskiej. Zagrożone ekspansją turecką Węgry
potrzebowały sojusznika i znalazły go w osobie króla
polskiego. W 1440 roku Władysław III został powołany
na tron węgierski. Węgrzy pod jego zwierzchnictwem
wkrótce pokonali Turków i zawarli z nimi dziesięcioletni
pokój w Szegedynie. Jednak Władysław, uzyskawszy
zapewnienie, że papież zwalnia go od danej niewiernym
przysięgi pokojowej, ponownie wyprawił się przeciw
Turkom, przekonany, że jest w stanie ostatecznie
pokonać

armię

turecką,

wciąż

zagrażającą

chrześcijańskiej Europie. 10 listopada 1444 roku doszło
do starcia obu armii pod Warną. W przegranej przez
chrześcijan bitwie zginął także 20-letni król. Zwany
odtąd Warneńczykiem Władysław III przeszedł do historii
jako obrońca chrześcijaństwa przed barbarzyńskimi
muzułmanami.

Kazimierz Jagiellończyk

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

Młodszy syn Władysława Jagiełły, Kazimierz, w 1440
roku został wysłany na Litwę jako namiestnik
Władysława III. Wkrótce możnowładcy litewscy zerwali
unię z Polską i ogłosili Kazimierza wielkim księciem.
Trwające w Polsce po śmierci Władysława Warneńczyka
bezkrólewie przerwał Kazimierz. Przyjmując koronę
zastrzegł, że Litwa pozostanie państwem równorzędnym
w stosunkach z Polską. W 1454 roku wybuchła wojna
trzynastoletnia z Krzyżakami, w której wyniku król
przyłączył do Polski Pomorze Gdańskie i ziemię
chełmińską. Miało to ogromne znaczenie gospodarcze,
gdyż Polska odzyskała dostęp do morza, ponadto w jej
granicach znalazł się cały bieg Wisły. Monarcha dokonał
wielu zmian w polityce wewnętrznej; m.in. rozszerzył
przywileje szlacheckie (w Cerekwicy i Nieszawie), które
stały się podstawą systemu parlamentarnego i
demokracji szlacheckiej. Nie udało mu się natomiast
zreformować skarbowości i sił zbrojnych. Kazimierz
Jagiellończyk zmarł w 1492 roku, pozostawiając liczne
potomstwo, które miał z Elżbietą Habsburżanką (zwaną
Matką Królów). Aż czterech spośród sześciu synów
Kazimierza i Elżbiety zasiadło na tronie królewskim:
Władysław Jagiellończyk objął rządy w Czechach i na
Węgrzech, pozostali – Jan Olbracht, Aleksander i
Zygmunt – kolejno byli królami Polski. Natomiast
korzystne małżeństwa córek tej pary królewskiej
sprawiły, że Jagiellonowie weszli w koligacje z wieloma
dynastiami w Europie.

MENU

Jan Olbracht

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

Jan Olbracht został wybrany i koronowany na króla
Polski
w 1492 roku. Był człowiekiem starannie i gruntownie
wykształconym. Wychowywali go Jan Długosz i włoski
humanista Kallimach (Filip Buonaccorsi). Dzięki dobrze
prowadzonej polityce wewnętrznej król zyskał całkowite
poparcie szlachty i w czasie swych rządów nie natrafił
na opozycję, z jaką borykali się poprzedni Jagiellonowie.
Był władcą zdecydowanym i ambitnym, swoje wysiłki
skierował na przekształcenie Polski w państwo
prawdziwie nowożytne (za jego panowania w 1493 r.
ukształtował się ostatecznie dwuizbowy sejm walny).
Jednym z najważniejszych przedsięwzięć króla była
wyprawa przeciw Turkom. Nie zdołał on jednak
zrealizować swoich zamiarów, tj. uzyskać dla Polski
dostępu do Morza Czarnego i przejąć zwierzchnictwa
nad Mołdawią, wcześniej zależną od państwa polskiego.
Zdecydowane stanowisko zajął Jan Olbracht wobec
zakonu krzyżackiego i konsekwentnie egzekwował jego
zobowiązania. Zmarł w Toruniu po niespełna dziewięciu
latach rządzenia, podczas wyprawy wojennej przeciw
Krzyżakom.

MENU

Aleksander Jagiellończyk

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

Czwarty syn Kazimierza Jagiellończyka, Aleksander, w
1492 roku objął rządy na Litwie. Dwa lata później zawarł
związek małżeński z córką cara moskiewskiego Iwana
III, a na króla Polski został wybrany po śmierci Jana
Olbrachta. Monarcha ten, panujący w Polsce zaledwie
pięć lat, nie dorównywał swojemu poprzednikowi ani
wykształceniem, ani talentem politycznym. Jednak w
sprawach wewnętrznych kraju wiele problemów
rozwiązał pomyślnie, korzystając z rad świetnych
współpracowników, m.in. Erazma Ciołka i Jana Łaskiego.
Za panowania tego króla uchwalono (w 1505 r. w
Radomiu) konstytucję Nihil novi (łac. – ‘nic nowego’),
jedno

z

największych

osiągnięć

polskiego

parlamentaryzmu. Odtąd król na swoje działania
polityczne musiał uzyskiwać zgodę sejmu i senatu. Na
sejmie radomskim król zatwierdził też tzw. Statut
Łaskiego, czyli zbiór praw obowiązujących w królestwie.
Aleksander zmarł bez-potomnie; pochowano go w
Wilnie, gdyż tam spędził większość dorosłego życia.

MENU

Zygmunt I Stary

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

Po Aleksandrze Jagiellończyku na obu tronach, litewskim
i polskim, zasiadł Zygmunt I zwany Starym. W chwili
obejmowania rządów Zygmunt miał już czterdzieści lat,
a panował przez kolejne czterdzieści dwa lata. Do
najważniejszych wydarzeń z okresu jego panowania
należy zaliczyć hołd pruski (1525 r.), słynną ceremonię,
która odbyła się na Rynku krakowskim – wielki mistrz
zakonu

krzyżackiego

Albrecht

Hohenzollern

po

przegranej wojnie z Polską uznawał zwierzchnictwo
polskiego

króla

nad

zsekularyzowanym

(przekształconym w państwo świeckie zwane Prusami
Książęcymi) państwem zakonu krzyżackiego. Istotnym
dokonaniem Zygmunta I Starego było włączenie do
Korony reszty Mazowsza oraz powstrzymanie na pewien
czas ekspansji Rosji. W wewnętrznych sprawach kraju
współpracował przede wszystkim z przedstawicielami
senatu, co sprawiało, że wśród szlachty nie cieszył się
popularnością. Nazywano go „senatorskim królem”.
Małżeństwo z Włoszką

Boną Sforzą

dało królowi

następcę tronu, Zygmunta Augusta.

MENU

Zygmunt II August

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

Jeszcze za życia Zygmunta I Starego, ukoronowano na
króla Polski Zygmunta II Augusta, który faktyczne rządy
objął po śmierci ojca. Początkowo zjednywał sobie
poparcie możnowładztwa, później jednak zabiegał o
względy szlachty, od której zgody uzależniona była
możliwość wyasygnowania środków na prowadzenie
wojny z państwem moskiewskim o dominium Maris
Baltici (łac. – ‘panowanie nad Bałtykiem’) i o Inflanty.
Utworzono wówczas stałe wojsko zaciężne, tzw.
kwarciane (opłacane kwartą, tzn. ¼ dochodu z
królewszczyzn), oraz pierwszą polską flotę wojenną.
Dzięki wspólnym walkom Polska i Litwa coraz bardziej
zacieśniały współpracę. W 1569 roku w Lublinie zawarto
unię realną – powstało wtedy najpotężniejsze państwo w
Europie Środkowowschodniej: Rzeczpospolita Obojga
Narodów. Zygmunt II August był władcą wykształconym i
tolerancyjnym, otaczał opieką wybitnych twórców,
goszcząc ich na swoim dworze, kolekcjonował dzieła
sztuki, m.in. kunsztowne tkaniny – arrasy. Z żadną z
trzech żon nie doczekał się potomstwa, pozostał
ostatnim z męskich przedstawicieli dynastii Jagiellonów.

MENU

Jadwiga Andegaweńska

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

W chwili koronacji Jadwiga miała niespełna 11 lat;
rzeczywistą władzę w kraju sprawowali możnowładcy
polscy i to z ich inicjatywy odstąpiono od
wcześniejszych, niezgodnych z polską racją stanu,
planów wydania Jadwigi za mąż za Wilhelma Habsburga.
W 1386 r. Jadwiga poślubiła starszego od niej o 20 lat
Jagiełłę, co ze względu na powstałą w ten sposób unię
personalną Polski i Litwy było sukcesem politycznym
polskiej szlachty, jednak okupionym wielką ofiarą –
źródła historyczne zdradzają, że młodociana królowa do
ostatka opierała się przeciw temu małżeństwu. Z
czasem rozwinęła się indywidualność polityczna
królowej, która zdobyła sobie niezwykłe przywiązanie i
miłość narodu, przeszła do polskiej tradycji historycznej
jako obrończyni polskiej racji stanu i jako jedna z
najpiękniejszych postaci naszych dziejów. Tuż przed
śmiercią (w 1399 r.) Jadwiga przeznaczyła znaczne
środki na odrestaurowanie Akademii Krakowskiej.

Bitwa pod Grunwaldem

Jan Matejko –
Bitwa pod Grunwaldem

Zakon krzyżacki, dążący do stworzenia nad Bałtykiem wielkiego mocarstwa, zamierzający ogarnąć
swoimi wpływami ziemie polskie i litewskie, utracił szanse ekspansji, gdy 15 lipca 1410 r. poniósł
klęskę w bitwie pod Grunwaldem, stoczonej z połączonymi armiami Polski i Litwy. Bitwa ta przeszła do
historii jako jedno z najważniejszych wydarzeń średniowiecza m.in. ze względu na ogromne rozmiary.
Szacuje się, że po stronie krzyżackiej walczyło ok. 15 000 ludzi, a po stronie polsko-litewskiej ok. 30
000. W batalii tej można wyróżnić dwie mniejsze – składowe, tj. bitwę pod Stębarkiem, gdzie walczyli
Krzyżacy z wojskami litewsko-ruskimi, i bitwę pod Łodwigowem, gdzie Krzyżacy walczyli z Polakami. W
pierwszej fazie zmagań wojska litewsko-ruskie pod dowództwem Witolda zostały zmuszone przez
Krzyżaków do odwrotu, jednak uderzenie rycerstwa polskiego powstrzymało ofensywę nieprzyjaciela,
który wkrótce został zepchnięty pod Grunwald. Wielki mistrz Ulrich von Jungingen usiłował ratować
sytuację, wprowadzając do walki hufce rezerwowe, lecz chorągiew krakowska, kilka innych chorągwi
małopolskich oraz (nieco później) powracające wojska litewsko-ruskie udaremniły próbę rozbicia przez
Krzyżaków sił polskich. W starciu z chorągwiami małopolskimi poległ wielki mistrz wraz z wieloma
innymi dostojnikami zakonu. Działania polsko-litewskie były prowadzone według nowej taktyki – król
Władysław Jagiełło dowodził wojskami, nie uczestnicząc w bezpośredniej walce. Umiejętna organizacja
sił i nowatorski kunszt dowódczy zadecydowały o zwycięstwie obu sprzymierzonych państw.

Bona Sforza

Autor nieznany

Bona Sforza, córka księcia Mediolanu Gian Galeazzo
Sforzy i królewny neapolitańskiej Izabeli Aragońskiej,
była drugą żoną Zygmunta Starego od 1518 r. Jako
królowa polska zabiegała o sojusz z Francją i utrzymanie
pokoju z Turcją; usiłowała osłabić pozycję Habsburgów.
Starała się upowszechniać w Polsce kulturę i modę
włoską. Ogromny majątek zgromadzony przez królową w
znacznej części przepadł – Bona udzieliła królowi
hiszpańskiemu Filipowi II pożyczki, której już nie
zwrócono (tzw. sumy neapolitańskie). Po śmierci męża
wyjechała do Włoch. W 1557 roku została otruta przez
agenta Habsburgów.

MENU

Drzewo

genealogicz

ne

ZYGMUNT II

AUGUST

(1520-1572)

WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO

(1352-1434)

ZOFIA (SONKA)

HOLSZAŃSKA

(ok. 1405-1461)

WŁADYSŁAW III

WARNEŃCZYK

(1424-1444)

KAZIMIERZ

JAGIELLOŃCZYK

(1427-1492)

ELŻBIETA HABSBURŻANKA

(1436-1505)

JAN OLBRACHT

(1459-1501)

ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK

(1461-1506)

ZYGMUNT I

STARY

(1467-1548)

BONA SFORZA

(1494-1557

)

Kalendarium

• 1386-1434 WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO

• 1434-1444 WŁADYSŁAW III WARNEŃCZYK

Po śmierci Władysława III w Polsce nastąpiło
bezkrólewie
– długi czas bowiem utrzymywały się legendy, że
król
być może przeżył bitwę pod Warną.

• 1447-1492 KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK

• 1492-1501 JAN OLBRACHT

• 1501-1506 ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK

• 1506-1548 ZYGMUNT I STARY

• 1548-1572 ZYGMUNT II AUGUST

MENU

Po Jagiellonach

W ciągu najbliższych miesięcy po śmierci ostatniego z Jagiellonów ustalono
szczegółowe zasady powołania następcy (zasady wolnej elekcji) oraz
postanowiono, że w czasie bezkrólewia rządy będzie sprawował prymas –
interrex (tzn. „międzykról”; łac. inter – ‘między’, rex – ‘król’). Interrex pełnił
swoją funkcję po śmierci jednego i przed koronacją następnego monarchy.
Uzgodniono także, iż nowy król będzie zobowiązany do przestrzegania
artykułów henrykowskich (nazwa pochodzi od imienia pierwszego elekta),
zabezpieczających istniejący ustrój oraz prawa i przywileje szlacheckie.
Oprócz tego ustalono, że musi on przedstawić pacta conventa (łac. pactum –
‘układ’, conventus – ‘uzgodniony’), tj. prywatne zobowiązania, odrębne dla
kolejnych monarchów. Pierwszym królem elekcyjnym został Francuz Henryk
Walezy, który po kilku miesiącach uciekł z Polski, gdy zaistniała możliwość
objęcia przez niego rządów we Francji. Po Henryku Walezym królem został
książę Siedmiogrodu na Węgrzech, świetny wódz i polityk, Stefan Batory;
władał on w Polsce w latach 1576 -1586. Elekcje monarchów okazały się
niedoskonałe. Władza królewska (wykonawcza) z obawy przed naruszeniem
przez nią wolności szlacheckiej była stopniowo ograniczana. Natomiast
nadmiernie umacniające się wpływy szlachty doprowadziły – m.in. przez
destrukcję władzy ustawodawczej – do dezorganizacji państwa.

MENU

Po Jagiellonach

MENU