FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA

FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA

(do V w. n. e.)

(do V w. n. e.)

1. Wiara a filozofia chrześcijan.

1. Wiara a filozofia chrześcijan.

W tym samym czasie kiedy powstawały

W tym samym czasie kiedy powstawały

ostatnie

systemy

starożytne:

ostatnie

systemy

starożytne:

neopitagoreizm i neoplatonizm,

neopitagoreizm i neoplatonizm,

rozpoczął

rozpoczął

się rozwój nowej filozofii – filozofii

się rozwój nowej filozofii – filozofii

chrześcijan. Była ona związana z tradycją

chrześcijan. Była ona związana z tradycją

starożytną, lecz zakładała nowy,

starożytną, lecz zakładała nowy,

własny

własny

początek –

początek –

wiarę chrześcijańską

wiarę chrześcijańską

.

.

Pierwotne chrześcijaństwo, nauka uczniów

Pierwotne chrześcijaństwo, nauka uczniów

Chrystusa nie było systemem filozoficznym

Chrystusa nie było systemem filozoficznym

i nie czyniło nawet filozoficznych założeń.

i nie czyniło nawet filozoficznych założeń.

Była to głównie

Była to głównie

nauka moralna

nauka moralna

. „

. „

A o to trzy

A o to trzy

istnieją zasady Pańskie

istnieją zasady Pańskie

” – pisał św. Barnaba

” – pisał św. Barnaba

–

–

„

„

Nadzieja żywota

Nadzieja żywota

jako początek i

jako początek i

koniec wiary naszej,

koniec wiary naszej,

sprawiedliwość

sprawiedliwość

jako

jako

sądu początek i koniec,

sądu początek i koniec,

i

i

miłość

miłość

radosna i

radosna i

weselna

jako

czynów

sprawiedliwych

weselna

jako

czynów

sprawiedliwych

świadectwo”

świadectwo”

.

.

Nauka ta streszczała się w trzech

Nauka ta streszczała się w trzech

pojęciach:

pojęciach:

poznanie

poznanie

,

,

prawo

prawo

i

i

zapowiedź

zapowiedź

, a

, a

więc

więc

poznanie Boga, prawo moralne

poznanie Boga, prawo moralne

i

i

zapowiedź życia pośmiertnego.

zapowiedź życia pośmiertnego.

Nie był to system filozoficzny, ale - był to

Nie był to system filozoficzny, ale - był to

fundament,

na

którym

niebawem

fundament,

na

którym

niebawem

wzniesiono system zawierający całkowitą

wzniesiono system zawierający całkowitą

teorię Boga i świata, życia i

teorię Boga i świata, życia i

zbawienia.

zbawienia.

2. Filozofia chrześcijan a filozofia Greków.

2. Filozofia chrześcijan a filozofia Greków.

Chrześcijaństwo zdobywało świat dla swych idei

Chrześcijaństwo zdobywało świat dla swych idei

ale

jednocześnie

wchłaniało

idee

obce,

ale

jednocześnie

wchłaniało

idee

obce,

wnoszone przez nowych wyznawców.

wnoszone przez nowych wyznawców.

Niektóre części chrześcijańskiego poglądu na

Niektóre części chrześcijańskiego poglądu na

świat nie były wcale wyznaczone przez

świat nie były wcale wyznaczone przez

pierwotną wiarę, mogąc być rozwijane w ten

pierwotną wiarę, mogąc być rozwijane w ten

bądź inny sposób – stały otworem dla wpływów

bądź inny sposób – stały otworem dla wpływów

obcych.

obcych.

Inne

Inne

–

wyznaczone

przez

wiarę

–

wyznaczone

przez

wiarę

potrzebowały wyjaśnienia i sformułowania

potrzebowały wyjaśnienia i sformułowania

pojęciowego. Pojęcia zaś czerpano głównie

pojęciowego. Pojęcia zaś czerpano głównie

z filozofii greckiej, bo były najdoskonalsze i

z filozofii greckiej, bo były najdoskonalsze i

tak przepojone myślą religijną, że łatwo

tak przepojone myślą religijną, że łatwo

mogły być przystosowane do każdej wiary.

mogły być przystosowane do każdej wiary.

Posługując

się

ideami

Posługując

się

ideami

Platońskimi,

Platońskimi,

Arystotelesowskimi,

stoickimi,

cynickimi

Arystotelesowskimi,

stoickimi,

cynickimi

,

,

potem i

potem i

neoplatońskimi

neoplatońskimi

–

–

formowała się

formowała się

filozofia chrześcijan:

filozofia chrześcijan:

- Z platonizmu nadawał się do przyjęcia

- Z platonizmu nadawał się do przyjęcia

idealistyczny pogląd na świat

idealistyczny pogląd na świat

i przekonanie

i przekonanie

o

o

wyższości świata duchowego

wyższości świata duchowego

nad

nad

materialnym

materialnym

.

.

- Z arystotelizmu – koncepcja Boga jako

- Z arystotelizmu – koncepcja Boga jako

pierwotnej przyczyny

pierwotnej przyczyny

i

i

celu świata

celu świata

.

.

- Ze stoicyzmu – pogląd, że

- Ze stoicyzmu – pogląd, że

świat materialny

świat materialny

jest

jest

przesycony duchem

przesycony duchem

.

.

- Z cynickiej filozofii – obojętność do rzeczy

- Z cynickiej filozofii – obojętność do rzeczy

doczesnych.

doczesnych.

Nawet sceptycyzm okazał się być pożyteczny,

Nawet sceptycyzm okazał się być pożyteczny,

bo

bo

odbierając wartość poznaniu zmysłowemu

odbierając wartość poznaniu zmysłowemu

i

i

rozumowemu

rozumowemu

dostarczał

dostarczał

pośrednio argumentów tym, co w

pośrednio argumentów tym, co w

objawieniu

objawieniu

i

i

natchnieniu

natchnieniu

widzieli źródło poznania prawdy.

widzieli źródło poznania prawdy.

Ale fundament chrześcijaństwa był już

Ale fundament chrześcijaństwa był już

utworzony w nauce Chrystusa, zanim te

utworzony w nauce Chrystusa, zanim te

obce wpływy działać zaczęły.

obce wpływy działać zaczęły.

Grecja

dawała

formy

dla

Grecja

dawała

formy

dla

chrześcijańskiej filozofii, ale gdy były one

chrześcijańskiej filozofii, ale gdy były one

niezgodne z pierwotną wiarą, Kościół

niezgodne z pierwotną wiarą, Kościół

odrzucał je pewną ręką.

odrzucał je pewną ręką.

Wcześni

myśliciele

chrześcijańscy

Wcześni

myśliciele

chrześcijańscy

przejęli greckie definicje filozofii,

przejęli greckie definicje filozofii,

nadając

nadając

im zwrot odrębny

im zwrot odrębny

.

.

Podając np. definicję filozofii „

Podając np. definicję filozofii „

miłość

miłość

mądrości”

mądrości”

Jan z Damaszku wyjaśniał „

Jan z Damaszku wyjaśniał „

że

że

prawdziwą miłością jest Bóg,

prawdziwą miłością jest Bóg,

więc

więc

miłość

miłość

do Boga jest prawdziwą filozofią”,

do Boga jest prawdziwą filozofią”,

wymieniając zaś inne określenie, że

wymieniając zaś inne określenie, że

filozofia „

filozofia „

jest upodobnieniem się do Boga

jest upodobnieniem się do Boga

”

”

dodawał, że może być ono osiągnięte przez

dodawał, że może być ono osiągnięte przez

mądrość

mądrość

i

i

poznanie

poznanie

, ale też przez

, ale też przez

sprawiedliwość

sprawiedliwość

i

i

świątobliwość

świątobliwość

.

.

3. Okresy filozofii chrześcijańskiej.

3. Okresy filozofii chrześcijańskiej.

Idee chrześcijańskie wprowadzone w

Idee chrześcijańskie wprowadzone w

pierwszych wiekach do filozofii europejskiej,

pierwszych wiekach do filozofii europejskiej,

pozostały w niej już na stałe, choć nie

pozostały w niej już na stałe, choć nie

zawsze filozofia uświadamiała sobie swą

zawsze filozofia uświadamiała sobie swą

przynależność

do

chrześcijaństwa.

przynależność

do

chrześcijaństwa.

Szczególny nacisk na tą przynależność

Szczególny nacisk na tą przynależność

kładła w pierwszych czternastu stuleciach

kładła w pierwszych czternastu stuleciach

nowej ery. W tych kilkunastu stuleciach

nowej ery. W tych kilkunastu stuleciach

wyodrębniają się znów

wyodrębniają się znów

dwa okresy.

dwa okresy.

Jeden

Jeden

trwał mniej więcej do VI wieku, to okres,

trwał mniej więcej do VI wieku, to okres,

który zgodnie z przyjętym podziałem należy

który zgodnie z przyjętym podziałem należy

jeszcze do starożytności, w którym filozofia

jeszcze do starożytności, w którym filozofia

chrześcijańska

rozwijała

się

równolegle

z

chrześcijańska

rozwijała

się

równolegle

z

pozachrześcijańską.

Był

to

dla

niej

czas

pozachrześcijańską.

Był

to

dla

niej

czas

kształtowania

i

formułowania

zasadniczych

kształtowania

i

formułowania

zasadniczych

doktryn.

doktryn.

Podczas gdy późniejsi myśliciele będą doktryny

Podczas gdy późniejsi myśliciele będą doktryny

chrześcijańskiej bronić, lub ją wyjaśniać, myśliciele

chrześcijańskiej bronić, lub ją wyjaśniać, myśliciele

pierwszej epoki dopiero ją ustalali. Najbardziej na

pierwszej epoki dopiero ją ustalali. Najbardziej na

tym polu zasłużeni zwani są Ojcami Kościoła

tym polu zasłużeni zwani są Ojcami Kościoła

(

(

Patres

Patres

), a nauka ich – nauką Ojców, czyli

), a nauka ich – nauką Ojców, czyli

patrystyką

patrystyką

.

.

Drugi bujny okres chrześcijańskiej

Drugi bujny okres chrześcijańskiej

filozofii

po

paruwiekowym

zastoju

filozofii

po

paruwiekowym

zastoju

rozpoczął się około VIII wieku i trwał

rozpoczął się około VIII wieku i trwał

prawie do końca wieku XIV. Obejmuje on

prawie do końca wieku XIV. Obejmuje on

czas średniowiecza i nazywany bywa

czas średniowiecza i nazywany bywa

okresem scholastyki

okresem scholastyki

.

.

Patrystyka

Patrystyka

Filozofia patrystyczna obejmowała kilka odmian:

Filozofia patrystyczna obejmowała kilka odmian:

1. Ze względu na swoje zadania dzieliła się na

1. Ze względu na swoje zadania dzieliła się na

apologetyczną

apologetyczną

i

i

systematyczną

systematyczną

.

.

Z jednej strony miała bronić wiary chrześcijan

Z jednej strony miała bronić wiary chrześcijan

na zewnątrz i wobec wrogów wykazywać jej

na zewnątrz i wobec wrogów wykazywać jej

zgodność z wymaganiami rozumu:

zgodność z wymaganiami rozumu:

miało to być dziełem „obrońców”, czyli

miało to być dziełem „obrońców”, czyli

apologetów

apologetów

.

.

Z drugiej zaś, dla wewnętrznego użytku

Z drugiej zaś, dla wewnętrznego użytku

niezbędne było jednolite i konsekwentne

niezbędne było jednolite i konsekwentne

zebranie poglądów – co było zadaniem

zebranie poglądów – co było zadaniem

systematyków.

systematyków.

Apologeci

Apologeci

w zależności od aktualnych

w zależności od aktualnych

sporów i potrzeb opracowywali

sporów i potrzeb opracowywali

doktryny chrześcijańskie.

doktryny chrześcijańskie.

Systematycy

Systematycy

usiłowali opracować w

usiłowali opracować w

całości chrześcijański pogląd na świat,

całości chrześcijański pogląd na świat,

zaznaczając główne etapy rozwoju filozofii

zaznaczając główne etapy rozwoju filozofii

chrześcijańskiej.

chrześcijańskiej.

2. Ze względu na miejsce powstania

2. Ze względu na miejsce powstania

filozofia

filozofia

patrystyczna

patrystyczna

dzieliła się na Filozofię:

dzieliła się na Filozofię:

- Wschodu i Zachodu, na:

- Wschodu i Zachodu, na:

filozofię Ojców

filozofię Ojców

greckich

greckich

(związanych ze środowiskiem

(związanych ze środowiskiem

greckim i piszących po grecku) i

greckim i piszących po grecku) i

Ojców

Ojców

łacińskich

łacińskich

(piszących po łacinie).

(piszących po łacinie).

Głównym

ośrodkiem

filozofii

Głównym

ośrodkiem

filozofii

patrystycznej

na

Wschodzie

była

patrystycznej

na

Wschodzie

była

Aleksandria, ze słynną szkołą katechetów

Aleksandria, ze słynną szkołą katechetów

oraz Cezarea, Antiochia, Gaza i Ateny.

oraz Cezarea, Antiochia, Gaza i Ateny.

Na Zachodzie stolicą filozofii patrystycznej

Na Zachodzie stolicą filozofii patrystycznej

był Rzym, choć i kolonie afrykańskie

był Rzym, choć i kolonie afrykańskie

wydały wybitnych jej przedstawicieli.

wydały wybitnych jej przedstawicieli.

3. Chronologicznie

3. Chronologicznie

patrystyka

patrystyka

dzieliła się

dzieliła się

na okres przygotowań i poszukiwań, mniej

na okres przygotowań i poszukiwań, mniej

więcej

więcej

do Soboru nicejskiego w 325 roku i

do Soboru nicejskiego w 325 roku i

na okres po soborze, gdzie ustalone zostały

na okres po soborze, gdzie ustalone zostały

podstawowe dogmaty.

podstawowe dogmaty.

Rozwój

systemów

chrześcijańskich

okresu

Rozwój

systemów

chrześcijańskich

okresu

patrystycznego

idąc

ku

coraz

większej

patrystycznego

idąc

ku

coraz

większej

samodzielności wobec wpływów obcych oraz ku

samodzielności wobec wpływów obcych oraz ku

coraz większej zgodności z wiarą, przeszedł przez

coraz większej zgodności z wiarą, przeszedł przez

cztery główne fazy:

cztery główne fazy:

- System

- System

gnostyków

gnostyków

w II w. n. e., będący

w II w. n. e., będący

pochodzenia poza chrześcijańskiego (

pochodzenia poza chrześcijańskiego (

wschodniego

wschodniego

ale nie greckiego

ale nie greckiego

) i

) i

powierzchownie tylko dostosowany do wiary

powierzchownie tylko dostosowany do wiary

chrześcijańskiej.

chrześcijańskiej.

-

System

-

System

Ojców

aleksandryjskich

Ojców

aleksandryjskich

,

głównie

,

głównie

Orygenesa, z III wieku, wytworzony już

Orygenesa, z III wieku, wytworzony już

samodzielnie przez chrześcijańskich myślicieli, ale

samodzielnie przez chrześcijańskich myślicieli, ale

ciążący ku systemom greckim.

ciążący ku systemom greckim.

- System

- System

Ojców kapadockich

Ojców kapadockich

,

,

głównie Grzegorza

głównie Grzegorza

Nysseńskiego, z IV wieku, już po soborze w

Nysseńskiego, z IV wieku, już po soborze w

Nicei, opierający się na poprzednim systemie

Nicei, opierający się na poprzednim systemie

Orygenesa, ale uzgadniający go z tradycją

Orygenesa, ale uzgadniający go z tradycją

kościelną.

kościelną.

- System

- System

Augustyna

Augustyna

na przełomie IV i V wieku,

na przełomie IV i V wieku,

w przeciwieństwie do trzech poprzednich,

w przeciwieństwie do trzech poprzednich,

będący

wytworem

patrystyki

Zachodu,

będący

wytworem

patrystyki

Zachodu,

najbardziej samodzielny i zgodny z wiarą.

najbardziej samodzielny i zgodny z wiarą.

Apologeci nie wytworzyli oddzielnych

Apologeci nie wytworzyli oddzielnych

systemów, ale je pracą swą przygotowali.

systemów, ale je pracą swą przygotowali.

Apologeci Wschodu przygotowali system

Apologeci Wschodu przygotowali system

aleksandryjski i kapadocki, a

aleksandryjski i kapadocki, a

apologeci

Zachodu,

z

których

apologeci

Zachodu,

z

których

najoryginalniejszym

umysłem

był

najoryginalniejszym

umysłem

był

Tertulian, stanowili etap rozwoju myśli

Tertulian, stanowili etap rozwoju myśli

chrześcijańskiej poprzedzający Augustyna.

chrześcijańskiej poprzedzający Augustyna.

Gnostycyzm

Gnostycyzm

był jedną z pierwszych prób

był jedną z pierwszych prób

mających na celu przetworzenie wiary

mających na celu przetworzenie wiary

chrześcijańskiej w wiedzę i zbudowanie na jej

chrześcijańskiej w wiedzę i zbudowanie na jej

podstawie poglądu na świat. Gnostycyzm nie

podstawie poglądu na świat. Gnostycyzm nie

był wszakże dziełem chrześcijan, lecz tworem

był wszakże dziełem chrześcijan, lecz tworem

obcym, mechanicznie dostosowanym do

obcym, mechanicznie dostosowanym do

chrześcijaństwa. Był doktryną synkretyczną,

chrześcijaństwa. Był doktryną synkretyczną,

dążącą do zespolenia idei Wschodu i

dążącą do zespolenia idei Wschodu i

Zachodu. Operował wyobraźnią raczej, niż

Zachodu. Operował wyobraźnią raczej, niż

rozumem i przetworzył wiarę nie tyle w

rozumem i przetworzył wiarę nie tyle w

wiedzę, ile w mitologię i teozofię.

wiedzę, ile w mitologię i teozofię.

Był starszy od chrześcijaństwa, przyjmował

Był starszy od chrześcijaństwa, przyjmował

różne postacie i odmiany, rozkwitu doczekał w

różne postacie i odmiany, rozkwitu doczekał w

połowie II i na początku III wieku, głównie w

połowie II i na początku III wieku, głównie w

Syrii. Do nauki Chrystusa był przystosowany

Syrii. Do nauki Chrystusa był przystosowany

powierzchownie. Przeważały w nim pierwiastki

powierzchownie. Przeważały w nim pierwiastki

babilońskie, egipskie, syryjskie i żydowskie, nie

babilońskie, egipskie, syryjskie i żydowskie, nie

naukowe lecz religijne. Pierwotnie wystąpił jako

naukowe lecz religijne. Pierwotnie wystąpił jako

rodzaj mistycznego kultu, dopiero później do

rodzaj mistycznego kultu, dopiero później do

jego treści religijnych przyłączyły się pewne idee

jego treści religijnych przyłączyły się pewne idee

filozoficzne, czerpane głównie z

filozoficzne, czerpane głównie z

hellenistycznych, aleksandryjskich systemów,

hellenistycznych, aleksandryjskich systemów,

a szczególnie ów

a szczególnie ów

schemat stopniowej

schemat stopniowej

ewolucji

ewolucji

od

od

Boga

Boga

do

do

materii

materii

, właściwy

, właściwy

systemom

systemom

gradulistycznym

gradulistycznym

.

.

Św. AUGUSTYN – AURELIUSZ

Św. AUGUSTYN – AURELIUSZ

AUGUSTYN

AUGUSTYN

(354 – 420)

(354 – 420)

Wczesnochrześcijański filozof i teolog, stworzył

Wczesnochrześcijański filozof i teolog, stworzył

pierwszy,

rozbudowany

system

filozofii

pierwszy,

rozbudowany

system

filozofii

chrześcijańskiej, od 395 r. biskup Hippony, z

chrześcijańskiej, od 395 r. biskup Hippony, z

zapałem bronił nauki Kościoła i zwalczał herezje.

zapałem bronił nauki Kościoła i zwalczał herezje.

1. W teorii poznania Augustyn podobnie jak

1. W teorii poznania Augustyn podobnie jak

Grecy przyjmował, że dla człowieka celem jest

Grecy przyjmował, że dla człowieka celem jest

szczęście, ale o szczęściu mniemał, że

szczęście, ale o szczęściu mniemał, że

dać je może jedynie Bóg.

dać je może jedynie Bóg.

- do szczęścia potrzebne

- do szczęścia potrzebne

jest

jest

poznanie

poznanie

, lecz

, lecz

tylko

tylko

poznanie Boga

poznanie Boga

i

i

własnej duszy

własnej duszy

. „Pragnę znać

. „Pragnę znać

Boga i duszę. I nic więcej? Nic więcej”.

Boga i duszę. I nic więcej? Nic więcej”.

Twierdził, że własna myśl jest faktem ze

Twierdził, że własna myśl jest faktem ze

wszystkich najpewniejszym.

wszystkich najpewniejszym.

Wszystko

Wszystko

jest

jest

możliwe

możliwe

oprócz tego, że jestem i myślę. A

oprócz tego, że jestem i myślę. A

zatem: „

zatem: „

Wejdź w samego siebie, we wnętrzu

Wejdź w samego siebie, we wnętrzu

człowieka mieszka prawda”

człowieka mieszka prawda”

(Zasada ta

(Zasada ta

wypowiedziana

parę

wieków

przed

wypowiedziana

parę

wieków

przed

Kartezjuszem,

stanowiła

odwrócenie

Kartezjuszem,

stanowiła

odwrócenie

dotychczasowego poglądu na poznanie).

dotychczasowego poglądu na poznanie).

Myśl szukająca prawdy została skierowana

Myśl szukająca prawdy została skierowana

ku wewnętrznemu życiu poznającego, a więc

ku wewnętrznemu życiu poznającego, a więc

życie psychiczne musiało stać się wzorem dla

życie psychiczne musiało stać się wzorem dla

pojmowania natury rzeczy.

pojmowania natury rzeczy.

-

-

Umysł ludzki poza własnymi przeżyciami

Umysł ludzki poza własnymi przeżyciami

najlepiej poznaje prawdy wieczne (

najlepiej poznaje prawdy wieczne (

lepiej niż

lepiej niż

zewnętrzne rzeczy

zewnętrzne rzeczy

).

).

- Prawdy wieczne w myśli zaś są odbiciem prawd

- Prawdy wieczne w myśli zaś są odbiciem prawd

wiecznych

wiecznych

istniejących obiektywnie

istniejących obiektywnie

.

.

Podobnie jak Platon

Podobnie jak Platon

uznawał świat idealny,

uznawał świat idealny,

ale

ale

jego idealny świat był złączony z Bogiem.

jego idealny świat był złączony z Bogiem.

Wieczne istnienie jest właściwe tylko Bogu, więc

Wieczne istnienie jest właściwe tylko Bogu, więc

prawdy wieczne istnieją w Bogu

prawdy wieczne istnieją w Bogu

, są

, są

ideami

ideami

Bożymi

Bożymi

. Jeśli więc dusza poznaje prawdę, to

. Jeśli więc dusza poznaje prawdę, to

dzięki temu, że istnieje Bóg i jej udziela swych

dzięki temu, że istnieje Bóg i jej udziela swych

idei.

idei.

Wiedzę,

Wiedzę,

o

którą

próżno

zabiegamy

o

którą

próżno

zabiegamy

przyrodzonymi władzami naszego umysłu, Bóg

przyrodzonymi władzami naszego umysłu, Bóg

udziela duszy drogą oświecenia (

udziela duszy drogą oświecenia (

iluminatio

iluminatio

).

).

Teorię tę nazwano

Teorię tę nazwano

iluminizmem

iluminizmem

.

.

Poznanie umysłowe ma u Augustyna charakter

Poznanie umysłowe ma u Augustyna charakter

intuicyjny, umysł dochodzi prawdy wprost, bez

intuicyjny, umysł dochodzi prawdy wprost, bez

rozumowania.

rozumowania.

Przypomnę, że dla Arystotelesa poznanie Boga

Przypomnę, że dla Arystotelesa poznanie Boga

było rzeczą rozumowania, dla Augustyna

było rzeczą rozumowania, dla Augustyna

aktem bezpośredniej

aktem bezpośredniej

intuicji, kontemplacji,

intuicji, kontemplacji,

spotęgowania myśli

spotęgowania myśli

– oświecenia, pojętego

– oświecenia, pojętego

jako fakt nadprzyrodzony – dzieło łaski.

jako fakt nadprzyrodzony – dzieło łaski.

Augustyn

sposobem

na

wpół

Augustyn

sposobem

na

wpół

racjonalnym

i

na

wpół

mistycznym

racjonalnym

i

na

wpół

mistycznym

dowodził

naczelnych

tez

metafizyki:

dowodził

naczelnych

tez

metafizyki:

istnienia Boga

istnienia Boga

i

i

nieśmiertelności duszy

nieśmiertelności duszy

.

.

Mamy niezachwianą świadomość prawd

Mamy niezachwianą świadomość prawd

wiecznych – wszystko zaś co wieczne

wiecznych – wszystko zaś co wieczne

istnieć może jedynie w Bogu, a więc Bóg

istnieć może jedynie w Bogu, a więc Bóg

istnieje jako źródło prawdy.

istnieje jako źródło prawdy.

Teocentryczna

Teocentryczna

metafizyka

metafizyka

Augustyn uczynił Boga ośrodkiem myśli

Augustyn uczynił Boga ośrodkiem myśli

filozoficznej, wykazał przewagę Boga nad

filozoficznej, wykazał przewagę Boga nad

stworzeniem

i

całkowitą

zależność

stworzeniem

i

całkowitą

zależność

stworzenia od Boga. Jego

stworzenia od Boga. Jego

pogląd na świat

pogląd na świat

był

był

konsekwentnie teocentryczny z czym łączyły

konsekwentnie teocentryczny z czym łączyły

się także:

się także:

przewaga duszy

przewaga duszy

nad

nad

ciałem

ciałem

oraz

oraz

przewaga uczucia

przewaga uczucia

i

i

woli

woli

nad

nad

rozumem

rozumem

.

.

Bóg

jest

najwyższym

bytem,

bytem

Bóg

jest

najwyższym

bytem,

bytem

niezależnym

niezależnym

oraz

oraz

przyczyną wszelkiego bytu

przyczyną wszelkiego bytu

,

,

jego powstania i wszelkich jego przemian

jego powstania i wszelkich jego przemian

(

(

nie tylko stworzył świat, ale nieustannie

nie tylko stworzył świat, ale nieustannie

zachowuje go, jakby tworząc na nowo –

zachowuje go, jakby tworząc na nowo –

creatio continua

creatio continua

).

).

Bóg

jest

Bóg

jest

najważniejszym

przedmiotem

najważniejszym

przedmiotem

poznania

poznania

,

będąc

jednocześnie

,

będąc

jednocześnie

przyczyną

przyczyną

poznania

poznania

(

(

za pomocą iluminizmu udziela

za pomocą iluminizmu udziela

prawdy umysłom ludzkim

prawdy umysłom ludzkim

).

).

Bóg jest najwyższym dobrem i przyczyną

Bóg jest najwyższym dobrem i przyczyną

wszelkiego dobra. „

wszelkiego dobra. „

Dobro znaczy dla mnie tyle

Dobro znaczy dla mnie tyle

– co należenie do Boga

– co należenie do Boga

”. Dążenie do Boga leży

”. Dążenie do Boga leży

w naturze człowieka i zespolenie

w naturze człowieka i zespolenie

z Bogiem może jedynie dać mu szczęście.

z Bogiem może jedynie dać mu szczęście.

Dusza jest substancją samoistną nie będąc ani

Dusza jest substancją samoistną nie będąc ani

własnością ciała, ani rodzajem ciała. Nie ma w

własnością ciała, ani rodzajem ciała. Nie ma w

sobie nic materialnego i posiada tylko takie

sobie nic materialnego i posiada tylko takie

funkcje jak: myśl, wola, pamięć. Wbrew

funkcje jak: myśl, wola, pamięć. Wbrew

starożytnym nie ma nic wspólnego z funkcjami

starożytnym nie ma nic wspólnego z funkcjami

biologicznymi.

biologicznymi.

Dusza

Dusza

jest

jest

różna

różna

i

i

doskonalsza od ciała

doskonalsza od ciała

.

.

Doskonalsza,

bo

bliższa

Boga.

Jest

Doskonalsza,

bo

bliższa

Boga.

Jest

niezniszczalna

niezniszczalna

i

i

nieśmiertelna

nieśmiertelna

–

–

bo poznając prawdy wieczne ma udział w

bo poznając prawdy wieczne ma udział w

wieczności.

wieczności.

Duszę znamy lepiej niż ciało, gdyż wiedza o niej

Duszę znamy lepiej niż ciało, gdyż wiedza o niej

jest pewna. Dlatego należy dbać o duszę, a nie o

jest pewna. Dlatego należy dbać o duszę, a nie o

ciało. Rozkosz zmysłowa jest godna potępienia,

ciało. Rozkosz zmysłowa jest godna potępienia,

bo wzbudza pragnienie dóbr cielesnych i skłania

bo wzbudza pragnienie dóbr cielesnych i skłania

do wywyższania ich ponad dobra duchowe.

do wywyższania ich ponad dobra duchowe.

Zasadniczą postacią życia duchowego nie był

Zasadniczą postacią życia duchowego nie był

dla Augustyna rozum, lecz

dla Augustyna rozum, lecz

wola

wola

, która w

, która w

przeciwieństwie do biernego rozumu jest

przeciwieństwie do biernego rozumu jest

czynna (

czynna (

w ten sposób zerwał ze starożytnym

w ten sposób zerwał ze starożytnym

intelektualizmem

intelektualizmem

). Nie tylko w naturze ludzkiej,

). Nie tylko w naturze ludzkiej,

lecz także w naturze Boga dopatrywał się

lecz także w naturze Boga dopatrywał się

pierwszeństwa woli.

pierwszeństwa woli.

Prawdę o Bogu może poznać nie rozum, lecz

Prawdę o Bogu może poznać nie rozum, lecz

wiara, która jest rzeczą raczej woli niż rozumu,

wiara, która jest rzeczą raczej woli niż rozumu,

a jeszcze więcej rzeczą uczucia

a jeszcze więcej rzeczą uczucia

(

(

serca

serca

).

).

Jeśli prawdę zdobywa się nie samym rozumem, to

Jeśli prawdę zdobywa się nie samym rozumem, to

tym bardziej dobro. Jeśli poznanie jest bardziej

tym bardziej dobro. Jeśli poznanie jest bardziej

rzeczą woli i uczucia, to tym bardziej działanie.

rzeczą woli i uczucia, to tym bardziej działanie.

Cała filozofia Augustyna była ześrodkowana

Cała filozofia Augustyna była ześrodkowana

w Bogu, jedynym bycie absolutnym i

w Bogu, jedynym bycie absolutnym i

doskonałym. Wobec niego

doskonałym. Wobec niego

świat doczesny utracił

świat doczesny utracił

znaczenie

znaczenie

, a jeśli ma znaczenie to tylko jako

, a jeśli ma znaczenie to tylko jako

dzieło i odblask Boga.

dzieło i odblask Boga.

Bez Boga niepodobna ani działać ani poznawać,

Bez Boga niepodobna ani działać ani poznawać,

ani istnieć. Potrzebne jest oświecenie aby

ani istnieć. Potrzebne jest oświecenie aby

poznać prawdę, potrzebna łaska aby czynić

poznać prawdę, potrzebna łaska aby czynić

dobrze i być zbawionym. W całej

dobrze i być zbawionym. W całej

przyrodzie nic dziać się nie może bez udziału sił

przyrodzie nic dziać się nie może bez udziału sił

nadprzyrodzonych

–

taki

był

nadprzyrodzonych

–

taki

był

supranaturalistyczny pogląd Augustyna na

supranaturalistyczny pogląd Augustyna na

świat.

świat.

Wszystkie gałęzie wiedzy łączyły się u

Wszystkie gałęzie wiedzy łączyły się u

Augustyna w Bogu. Bóg jako jedyny byt

Augustyna w Bogu. Bóg jako jedyny byt

i prawda – to rzecz metafizyki; Bóg jako źródło

i prawda – to rzecz metafizyki; Bóg jako źródło

poznania to przedmiot teorii poznania; Bóg jako

poznania to przedmiot teorii poznania; Bóg jako

jedyne dobro i piękno to przedmiot etyki;

jedyne dobro i piękno to przedmiot etyki;

Bóg

Bóg

jako osoba wszechmocna i pełna miłości – to

jako osoba wszechmocna i pełna miłości – to

rzecz

rzecz

religii

religii

.

.

Stary podział wiedzy świeckiej na

Stary podział wiedzy świeckiej na

logikę, fizykę

logikę, fizykę

i etykę

i etykę

pozostał w mocy, ale podstawa jego

pozostał w mocy, ale podstawa jego

uległa zmianie:

uległa zmianie:

to wszystko nauki o Bogu

to wszystko nauki o Bogu

, ale jedna

, ale jedna

jako

jako

o przyczynie poznania

o przyczynie poznania

, druga –

, druga –

bytu

bytu

, trzecia –

, trzecia –

dobra

dobra

.

.

Olbrzymia przewaga Boga nad światem miała

Olbrzymia przewaga Boga nad światem miała

u Augustyna swoje źródło w tym, że

u Augustyna swoje źródło w tym, że

wszelkie stworzenie jest skończone, Bóg zaś –

wszelkie stworzenie jest skończone, Bóg zaś –

nieskończony.

nieskończony.

Nieskończoność

Nieskończoność

była dla Augustyna

była dla Augustyna

najistotniejszym przymiotem Boga. Świat jest

najistotniejszym przymiotem Boga. Świat jest

nicością wobec Niego, bo

nicością wobec Niego, bo

co skończone

co skończone

jest

jest

nicością wobec

nicością wobec

nieskończonego

nieskończonego

.

.

Bóg nie tylko jest bytem nieskończonym, ale i

Bóg nie tylko jest bytem nieskończonym, ale i

osobą godną miłości

osobą godną miłości

(personalizm).

(personalizm).

Istotę Boga

Istotę Boga

w jego przekonaniu stanowiła wola. Zerwał z

w jego przekonaniu stanowiła wola. Zerwał z

naturalistyczną koncepcją Boga: Bóg był mu

naturalistyczną koncepcją Boga: Bóg był mu

już nie tylko bytem wiecznym i przyczyną

już nie tylko bytem wiecznym i przyczyną

świata, ale także kierownikiem świata i sędzią.

świata, ale także kierownikiem świata i sędzią.

Nie tylko chrześcijaństwo wydało jednak

Nie tylko chrześcijaństwo wydało jednak

teocentryczny pogląd na świat. Teocentryczny

teocentryczny pogląd na świat. Teocentryczny

był przede wszystkim

był przede wszystkim

neoplatonizm

neoplatonizm

, choć Bóg

, choć Bóg

nie był w nim pojęty jako osoba. W

nie był w nim pojęty jako osoba. W

neoplatonizmie świat był emanacją Boga,

neoplatonizmie świat był emanacją Boga,

wytworem koniecznym naturalnego procesu,

wytworem koniecznym naturalnego procesu,

u Augustyna zaś wolnym dziełem woli

u Augustyna zaś wolnym dziełem woli

Bożej.

Bożej.

Dla Augustyna świat, jako będący wolnym dziełem

Dla Augustyna świat, jako będący wolnym dziełem

Boga, był dziełem rozumnym, wykonanym wedle

Boga, był dziełem rozumnym, wykonanym wedle

planu:

planu:

Bóg w umyśle swym posiada idee, z

Bóg w umyśle swym posiada idee, z

których stworzył świat. „Idee są to główne formy

których stworzył świat. „Idee są to główne formy

lub zasady rzeczy, trwałe i niezmienne, które

lub zasady rzeczy, trwałe i niezmienne, które

znajdują się w umyśle Bożym”

znajdują się w umyśle Bożym”

– to chrześcijański

– to chrześcijański

platonizm.

platonizm.

W Bogu istnieje idealny wzór realnego świata –

W Bogu istnieje idealny wzór realnego świata –

egzemplaryzm

egzemplaryzm

.

.

Istnieją tedy, jak u Plotyna – dwa równoległe

Istnieją tedy, jak u Plotyna – dwa równoległe

światy: idealny w Bogu i realny, wykonany w

światy: idealny w Bogu i realny, wykonany w

czasie

czasie

i

i

przestrzeni

przestrzeni

. Przy czym

. Przy czym

realny powstał

realny powstał

przez

przez

umieszczenie idei w materii

umieszczenie idei w materii

.

.

Świat jest znikomy wobec Boga, niemniej jest

Świat jest znikomy wobec Boga, niemniej jest

Jego dziełem i przeto jest dobry. „

Jego dziełem i przeto jest dobry. „

Cokolwiek

Cokolwiek

istnieje, o ile istnieje, jest dobrem

istnieje, o ile istnieje, jest dobrem

”.

”.

Rozwiązanie konfliktu zaproponowane przez

Rozwiązanie konfliktu zaproponowane przez

Augustyna stworzyło podwaliny chrześcijańskiej

Augustyna stworzyło podwaliny chrześcijańskiej

„

„

teodycei

teodycei

”, czyli obrony doskonałości stworzenia.

”, czyli obrony doskonałości stworzenia.

Pierwszą jego tezą było:

Pierwszą jego tezą było:

- zło nie należy do przyrody, lecz jest dziełem

- zło nie należy do przyrody, lecz jest dziełem

wolnych stworzeń (

wolnych stworzeń (

Bóg ustanowił przyrodę

Bóg ustanowił przyrodę

dobrą, lecz zatruła ją zła wola

dobrą, lecz zatruła ją zła wola

);

);

- zło nie jest realne, jest tylko brakiem dobra

- zło nie jest realne, jest tylko brakiem dobra

(

(

nie ma absolutnego zła, jak jest absolutne

nie ma absolutnego zła, jak jest absolutne

dobro

dobro

);

);

- zła jest bądź

- zła jest bądź

pycha

pycha

, bądź

, bądź

pożądliwość

pożądliwość

;

;

pycha

pycha

– to chęć by wystarczyć sobie bez

– to chęć by wystarczyć sobie bez

Boga;

Boga;

pożądliwość –

pożądliwość –

to zabieganie o rzeczy

to zabieganie o rzeczy

przemijające i pozbawione wartości;

przemijające i pozbawione wartości;

- zło pochodzi od człowieka, dobro – od

- zło pochodzi od człowieka, dobro – od

Boga, czyli

Boga, czyli

zło jest rzeczą przyrody

zło jest rzeczą przyrody

, a

, a

dobro – rzeczą łaski

dobro – rzeczą łaski

. Dobrzy są jedynie ci,

. Dobrzy są jedynie ci,

co dostąpili łaski Bożej. Łaska jest „

co dostąpili łaski Bożej. Łaska jest „

dana

dana

darmo

darmo

”, nie byłaby łaską, będąc udzielana

”, nie byłaby łaską, będąc udzielana

za zasługi;

za zasługi;

Dla Augustyna nie było godnych łaski. Ludzie

Dla Augustyna nie było godnych łaski. Ludzie

dzielą się na tych: co jej dostąpili, i tych, co nie

dzielą się na tych: co jej dostąpili, i tych, co nie

dostąpili, choć jedni i drudzy nie zasłużyli na nią.

dostąpili, choć jedni i drudzy nie zasłużyli na nią.

Ale przez nią jedni są

Ale przez nią jedni są

dobrzy

dobrzy

, a drudzy

, a drudzy

źli

źli

.

.

Źli

Źli

będą potępieni,

będą potępieni,

dobrzy

dobrzy

zbawieni. Jedna część

zbawieni. Jedna część

stworzeń idzie z Bogiem (

stworzeń idzie z Bogiem (

stanowiąc państwo

stanowiąc państwo

Boże

Boże

), druga przeciw niemu (

), druga przeciw niemu (

stanowiąc państwo

stanowiąc państwo

ziemskie)

ziemskie)

.

.

Zmagania obu państw stanowią dzieje świata.

Zmagania obu państw stanowią dzieje świata.

Podzielił je na sześć okresów. Okres szósty

Podzielił je na sześć okresów. Okres szósty

zaczyna się z narodzinami Chrystusa i kończy

zaczyna się z narodzinami Chrystusa i kończy

już dzieje ziemskie.

już dzieje ziemskie.