Geneza filozofii

Geneza filozofii

chrześcijańskiej

chrześcijańskiej

poglądy

poglądy

św. Augustyna

św. Augustyna

Geneza filozofii

Geneza filozofii

chrześcijańskiej

chrześcijańskiej

•

W tym samym czasie, kiedy powstawały ostatnie
systemy starożytne, neopitagoreizm

i neoplatonizm, rozpoczął się rozwój nowej
filozofii: filozofia chrześcijan. Była ona związana
z tradycją starożytną i miała charakter
analogiczny do współczesnej sobie filozofii
Greków. Jednakże nie może być pojęta jako
wytwór rozwoju greckiej filozofii, lecz zakłada
nowy, własny początek: wiarę chrześcijańską.

•

Pierwotnie chrześcijaństwo, nauka
bezpośrednich uczniów Chrystusa, nie było
systemem filozoficznym, nie robiło nawet
założeń filozoficznych. Była to głównie
nauka moralna. Nauka ta streszczała się w
trzech pojęciach: poznanie, prawo i
zapowiedź, mianowicie poznanie Boga,
prawo moralne i zapowiedź życia
pośmiertnego. Był to fundament, na którym
niebawem wzniesiono system zawierający
całkowitą teorie Boga i świata, życia i
zbawienia.

•

Filozofia chrześcijańska powstała jako
odpowiedź na potrzebę racjonalnego
ugruntowania rozwijającej się nowej religii i
zmierzania się z poglądami pogan.

•

W szerszym sensie filozofia chrześcijańska
to filozofia uprawiana w zgodzie z
Objawieniem, w węższym filozofia
samego Objawienia.

Filozofia Chrześcijan a filozofia

Filozofia Chrześcijan a filozofia

Greków.

Greków.

•

Chrześcijaństwo zdobywało świat dla swych idei,
ale jednocześnie samo wchłaniało idee obce.

•

Poglądy czerpano głównie z filozofii greckiej, gdyż
tam były najdoskonalsze. W okresie zaś, gdy
zaczynało się chrześcijaństwo, pojęcia filozoficzne
Greków były tak bardzo przepojone myślą
religijną, że łatwo mogły być przystosowane do
własnej wiary.

•

Z platonizmu nadawał się do przyjęcia
idealistyczny pogląd na świat i przekonanie
o wyższości świata duchowego nad
materialnym.

•

Z arystotelizmu- koncepcja Boga, jako
pierwszej przyczyny i celu świata.

•

ze stoicyzmu – pomysł, że świat materialny
jest przesycony duchem.

•

Z cynickiej filozofii- obojętność dla rzeczy
doczesnych

•

Sceptycyzm- odbierając wartość poznaniu
zmysłowemu i rozumowemu dostarczał
pośrednio argumentów tym, co w objawieniu i
natchnieniu widzieli źródło poznania prawdy.

•

Grecja dawała formy dla chrześcijańskiej
filozofii, ale gdy formy te były nie zgodne z
pierwotną wiarą, Kościół odrzucał je pewną
ręką.

•

Są podobieństwa między filozofią wczesną
chrześcijan a współczesną im filozofia
pogan; ale są w niej też rysy własne, nie
dające sprowadzić się do niczego, co było
dotychczas w filozofii: Bóg na ziemi i w
sercach, miłość i łaska jako podstawa życia,
osobowe pojmowanie Boga i w stosunku do
Boga.

Patrystyka jako okres filozofii

Patrystyka jako okres filozofii

chrześcijańskiej

chrześcijańskiej

•

Filozofia patrystyczna ze względu na swe zadania

dzieliła się na apologetyczną i systematyczną.

Dwoistość ta pochodziła stąd, że pierwsze próby

filozoficzne chrześcijan wypływały z dwoistych

potrzeb, zewnętrznych i wewnętrznych. Z jednej

strony, filozofia miała bronić wiary chrześcijan na

zewnątrz i wobec wrogów wykazywać zgodność

jej z wymaganiami rozumu: miało to być dziełem

„obrońców”, czyli apologetów. Z drugiej zaś, dla

wewnętrznego użytku gmin niezbędne było

jednolite i konsekwentne zebranie poglądów: to

było zadaniem systematyków.

•

Patrystyka systematyczna przeszła 4 fazy

rozwojowe:

1.

Gnostyków

2.

Ojców aleksandryjskich

3.

Ojców kapadockich

4.

Systemu św. Augustyna

•

Chronologicznie patrystyka zmieniała swój

charakter ze względu na postanowienia

soborowe w: Nicei (325) i

Chalcedonie(451). Sobory wyznaczały

cenzury czasowe tej filozofii. Patrystyka

przednicejska dopiero tworzyła się. Po 325r.

przeżyła już rozkwit w postaci

samodzielnych systemów. Natomiast po

451r. nastąpił już jej schyłek

Augustyn z Hippony

Augustyn z Hippony

•

Augustyn Aureliusz,

syn św. Moniki,

urodzony w 354r. w

afrykańskim mieście

Tagasta, zm. w

roku 430 w Hippo

Regius (Hipponie).

•

Był filozofem,

teologiem,

organizatorem życia

kościelnego. Święty

Kościoła katolickiego,

jeden z Ojców

i Doktorów

Kościoła, znany jako

doktor łaski.

Nauki pobierał

Nauki pobierał

początkowo

początkowo

w Madaurze,

w Madaurze,

a właściwe

a właściwe

studia rozpoczął

studia rozpoczął

w

w

Kartaginie- tam

Kartaginie- tam

również w 375r.

również w 375r.

założył własną

założył własną

szkołę retoryki. W

szkołę retoryki. W

Kartaginie badał

Kartaginie badał

niektóre dzieła

niektóre dzieła

Platona i Plotyna.

Platona i Plotyna.

Zapoznawał się

Zapoznawał się

z pitagorejską

z pitagorejską

teorią liczb, teorią

teorią liczb, teorią

muzyki i

muzyki i

astronomią

astronomią

•

Lektury te w istotny sposób wpłynęły na
późniejsze poglądy Augustyna. W latach
373- 382 był wyznawcą manicheizmu,
stworzonego przez Maniego systemu
religijnego głoszącego realność i odwieczną
walkę dwóch sił: dobra (światła) i zła
(ciemności). Augustyn naukę tę po powrocie
do Italii porzucił, ale wciąż była ona ważnym
punktem odniesienia dla jego filozofii. W 5
lat po przyjęciu święceń kapłańskich został
biskupem Hippo Regius (396r.).

Teocentryczna teoria Bytu

Teocentryczna teoria Bytu

•

Teoria Bytu filozofii Augustyna wychodziła

z podobnych przesłanek co Platona, jednak

z uwzględnieniem Boga rozumianego na

sposób osobowy i wyciągnięciem dalej idących

konsekwencji z faktu przyjęcia wieczności i

nieskończoności świata idei.

•

Podobnie jak Platon, Augustyn zakładał istnienie

świata idei, który istnieje niezależnie od świata

materialnego, jest wieczny, nieskończony i

doskonały. Augustyn rozwinął jednak teorię

hierarchii idei o ideę Boga. Dla niego podstawową

i jedyną istniejącą

z własnej mocy ideą

był właśnie Bóg. Wszystkie pozostałe idee

stawały się emanacjami Boga, które ten tworzy z

sobie wiadomych powodów. Idee te Augustyn

rozumiał wciąż po platońsku - tzn. były dla niego

realnie istniejącymi obiektami, z którymi można

się bezpośrednio stykać.

•

Zgodnie z teologią chrześcijańską, Bóg jest

jednak też bezpośrednim twórcą świata

materialnego. Zmusiło to Augustyna do

odrzucenia neoplatońskiej teorii emanacji,

zakładającej powstanie świata materialnego na

skutek niedoskonałego procesu "odbijania się"

doskonałych idei w materii. Ze względu na to, że

to Bóg stworzył świat materialny, nie może on

być zły z natury ani nazbyt niedoskonały.

•

Dusza jest boską ideą, stworzoną na wzór

samego Boga. Nie jest ona ograniczona w czasie

- tj. jest nieśmiertelna, ale jest ograniczona w

przestrzeni. Ma ona, podobnie jak to

przyjmował Platon, możliwość bezpośredniego

kontaktu ze światem idei, gdyż bezpośrednio od

niego pochodzi. Wszystkie dusze po zesłaniu na

ziemię zostają "odcięte" od tego kontaktu,

jednak w odróżnieniu od koncepcji platońskich

tylko niektóre mają szansę odnaleźć ten kontakt,

przy czym nie zależy to zupełnie od nich, lecz

wyłącznie od woli Boga.

Wizja świata (creatio ex

Wizja świata (creatio ex

nihilo)

nihilo)

•

Augustyn zgodnie z biblia przyjmował powstanie

świata z nicości

•

nawiązywał do wcześniejszych filozofów

starożytnych, lecz ich wnioski modyfikował w duchu

Biblii. Uważał, że Bóg najpierw stworzył z nicości

pierwszą materię. Dalsze etapy procesu stworzenia

polegały na formowaniu tej pierwotnej materii, na

nadawaniu materii harmonijnego porządku.

•

Augustyn nawiązywał do koncepcji Pitagorasa, w

której to głównym założeniem była możliwość

przedstawienia całej rzeczywistości w liczbach.

Wszystkie elementy świata natury, sztuki, muzyki, o

ile stanowią harmonię, można wyrazić liczbowo, to

znaczy stosunkiem liczb całkowitych. Pitagorejczycy

twierdzili, że podstawą całej rzeczywistości jest

liczba. Ten pogląd Augustyn wspierał biblijnym

zdaniem, pochodzącym z Księgi Mądrości, mówiącym

o tym, że świat został stworzony „według miary,

liczby i wagi”

Teoria poznania- iluminacja

Teoria poznania- iluminacja

•

Teoria ta powstała na bazie klasycznego

platonizmu. Augustyn kwestionował poznanie

zmysłowe, lecz nie odrzucał go zupełnie,

kwestionował również możliwość

bezpośredniego poznania świata idei (i

oczywiście Boga). Augustyn odrzucał jednak

pogląd, iż można tego dokonać na drodze czysto

rozumowej.

•

Do prawdy, podobnie jak u Platona, można dojść

wyłącznie na drodze bezpośredniego kontaktu

ze światem idei, co jest jednakże niemożliwe na

drodze najbardziej wnikliwych studiów

rzeczywistości materialnej. Augustyn nie zgadzał

się z Platonem, iż drogą samych studiów

filozoficznych można osiągnąć poznanie prawdy.

•

Według Augustyna, do odzyskania kontaktu

duszy z Bogiem potrzebny jest akt samego

Boga, zwany przez niego iluminacją. Studia

teoretyczno-filozoficzne mogą przygotowywać

człowieka do tego kontaktu, a pobożne życie

emocjonalnie na niego otworzyć, jednakże to

Bóg w ostatecznej instancji decyduje, czy

człowiekowi udzielona zostanie łaska poznania

(zrozumienia), czy też nie. Aktu iluminacji nie

można sobie zapewnić dobrymi uczynkami, gdyż

zawsze są one znikome w obliczu

nieskończoności Boga. Akt iluminacji jest zatem

zawsze łaską daną człowiekowi - rodzajem

darowizny, czy długu, który później należy

"spłacać" przez pobożne życie.

•

Augustyn z Hipponny ocenia, iż omawiany przez

niego akt Bożej łaski jest całkowicie

nieprzewidywalny - może on ominąć najbardziej

pobożnie żyjącego człowieka, jak i "spaść" nagle

na skończonego grzesznika.

Czas - Augustyna teoria czasu:

Czas - Augustyna teoria czasu:

3× Teraz

3× Teraz

•

W XI księdze Wyznań św. Augustyn tworzy

osobliwą koncepcję czasu. Twierdzi on, że czas,

tak jak i wszystko, został nam dany od

Boga. Zauważa jednak, że ten dar jest

nierozłączny z "ruchem" substancji, jest dla

ruchu konieczny. Stworzył on koncepcję 3xTeraz.

Głosi ona, że mamy "teraz" to w przeszłości,

które zaraz po wypowiedzeniu ulatuje w tę

przeszłość, mamy to "teraz" zgodne z czasem

jego wypowiedzi, oraz to "teraz" jeszcze nie

wypowiedziane. Augustyn zauważa, że Bóg daje

nam jeden pewnik: śmierć, czyli fakt, który na

pewno kiedyś nastąpi w czasie "teraz"

przyszłym... Nie ustosunkowuje się jednak

Augustyn co do statusu czasu przeszłego i

przyszłego, nie określa ostatecznie czy bytuje on

w jakiejś czasoprzestrzeni, którego sam stałby

się zarazem formą i substancją.

Etyka Augustyna

Etyka Augustyna

•

Augustyn stworzył teorię teodycei. Teoria ta

zakłada, że Bóg obdarzył wolną wolą ludzi po to,

aby mogło zaistnieć dobro i etyka. Brak wolnej
woli powoduje, że wszelka etyka traci sens

.

Bóg mógł teoretycznie stworzyć świat bez

wolnej woli i zła, ale w takim świecie dobro

byłoby bez wartości, gdyż byłoby dostępne

automatycznie i przy braku kontrastu ze złem

jego wartość nie byłaby w ogóle doceniania.

Stąd Bóg uznał, że do pełnej doskonałości jego

dzieła potrzebny jest pewien margines zła. To zło

nie jest jednak bezpośrednim dziełem Boga, lecz

jest wytworem woli człowieka, która poszła na

"manowce".

Państwo ziemskie, państwo

Państwo ziemskie, państwo

boże

boże

•

św. Augustyn przetworzył platoński dualizm świata

idei i świata rzeczywistości zmysłowej w wizję

dwóch państw: bożego (civitas Dei) i ziemskiego

(civitas terrena). Chrześcijaństwo potrzebowało

w ówczesnej sytuacji właśnie takiej idei, która

łączyła by świat ziemski z tym co czeka ich po

śmierci. Augustyn ujmował personalistycznie

Boga. Człowiek poszukujący prawdy, szuka jej

w swym postępowaniu. Poznając świat, poznaje

tym samym samego Boga gdyż wszystko co

człowieka otacza jest jego dziełem. Augustyn nie

odróżniał przez to filozofii od teologii, ujmował je

jako jedność.

•

Państwo boże cechują takie czynniki jak
dobroć, przebaczenie i miłość, a
przeciwstawne państwo ziemskie – grzech,
zło i nienawiść. Cały bieg historii to
nieustanna wojna między szatanem
władającym w państwie ziemskim, a
państwem bożym rządzonym przez Boga.
Nie można identyfikować żadnego z tych
państw z jakimkolwiek
państwem istniejącym na ziemi. Można
natomiast teoretycznie przypisać państwu
bożemu ludzi dobrych, a państwu
ziemskiemu złych.

Wyznania

Wyznania

(

(

Confessiones

Confessiones

)

)

•

Wyznania to dzieło wielce oryginalne a zarazem

bardzo osobiste. Augustyn sięga tutaj do swoich

własnych doświadczeń życiowych i poddaje je

analizie. Wyznania od pierwszej do ostatniej

strony są wielką spowiedzią człowieka, który po

swoim nawróceniu przygląda się sobie, swemu

postępowaniu, które prowadziło go kręta ścieżką

do ostatecznej prawdy. W tej chwili patrząc na

wszystkie wydarzenia z przeszłości

robi to już z innej perspektywy. Robi to z

punktu widzenia człowieka wierzącego, przed

którym odsłoniła się wieczna prawda i najwyższe

piękno. Analizując swoje życie obecnie widzi, co

poszło nie po jego myśli, co go zawiodło gdzie

popełnił błąd, co mu nie pozwalało w Chrystusie

dostrzec Zbawiciela, pomimo iż już w młodości
poznał jego imię.

Bibliografia

Bibliografia

•

Tatarkiewicz Władysław, Historia Filozofii.
Filozofia starożytna i średniowieczna, PWN,
W-wa 1978, Tom 1, str.173- 202

•

Gilson Etienn, Historia filozofii
chrześcijańskiej w wiekach średnich, Instytut
wyd. PAX, W-wa 1987, str.67-77

•

pod. red. Andrzejewskiego Bolesława,
Słownik filozofów, REBIS, Poznań 1996, str.
15-17