Dramat ojca, filozofa i chrzecijanina w "Trenach" J. Kochanowskiego.
"Treny" zostay napisane przez Jana Kochanowskiego w 1580r., po mierci jego córki - Urszuli. Powstao wówczas dziewitnacie utworów rónej wielkoci. "Treny" to liryczny pomnik Urszulki upamitniajcy j w historii literatury. Urszula Kochanowska miaa sta si spadkobierczyni talentu poetyckiego ojca. Po jej mierci postawa filozoficzna Jana ulega zaamaniu. Za pomoc antycznych gatunków literackich - trenu i epitafium, poeta stworzy i powici swemu dziecku cykl utworów. "Treny" ukazuj ewolucj uczu pisarza - od uwiadomienia sobie ogromu straty, rozpaczy i bólu, poprzez rozpamitywanie zalet córki, bunt przeciw siom wyszym, a do uspokojenia.
W trenach od pierwszego do ósmego opisana jest bezgraniczna rozpacz poety i zwtpienie w sens ycia, które jest bdzeniem. Podmiot liryczny waha si miedzy rozpaczliwym buntem a wewntrzn rezygnacja. Autor wzywa wszystkich ludzi do paczu za jego drog córeczka. Kochanowski dochodzi do wniosku, ze wszystko na tym wiecie jest ulotne i przemija, a ycie ludzkie jest bdem, i e jest ono niewiele warte. W pieniach mówi o dystansie, z jakim powinno si podchodzi do trudnych i bolesnych spraw. Tymczasem "Tren I" ukazuje ogromn rozpacz po stracie córki i dylemat autora dotyczcy duszenia w sobie bólu i uzewntrzniania go. Mówi o tym cytat:
"Nie wiem co lej: czy w smutku jawnie aowa, Czyli si z przyrodzeniem gwatem mocowa?".
Na pocztku "Trenu V" poeta umieszcza rozbudowane porównanie homeryckie. Urszulka przedstawiona jest jako drzewko oliwki, które dopiero szykowao si do ycia, i które niesprawiedliwie, przez pomyk Bóg-ogrodnik cina. Podmiot liryczny zrzuca win za mier dziecka m.in. na nieuwanego sadownika, na z Persefon (motyw mitol.). mier maego dziecka uznana jest w tym utworze za niezgodn z prawami natury. "Tren VI" rozpoczyna apostrofa skierowana do Urszulki. Podmiot liryczny nazywa j tam sowiaska Safona (najwiksza antyczna poetka). Wie si to z tym, e Kochanowski mia due nadzieje na poetyck przyszo dziecka, gdy przejawiaa niezwyky talent mimo tak modego wieku. Ojciec przypomina swa córk jako jego jedyn rado. Urszula porównana jest do dziewczyny opuszczajcej na zawsze dom rodzinny. Przy tym stylizowana jest na posta antyczna (np. Antygon) poprzez przypisanie jej dojrzaych sów, w których egna si z yciem. W kocowym fragmencie poeta opisa cierpienia matki po stracie dziecka. Podobnie jak poprzednie utwory "Tren VIII" jest ilustracja przey poety, niepotraficego znale sobie miejsca po mierci córki. Kady przedmiot, czy to sukienka czy mebel, przypominaj mu utracon Urszulk. Utwór ten zamyka cykl wierszy opisujcy wewntrzne przeycia ojca.
Treny od dziewitego do osiemnastego to obrazy ujawniajce dramat filozofa i chrzecijanina. "Tren IX" stanowi rozrachunek Kochanowskiego ze wczeniej wyznawan filozofia stoicka. Poeta przez lata sdzi, ze zdobdzie te postaw. Tymczasem po stracie dziecka zachwiay si jego wszystkie dotychczasowe pogldy. Stoicyzm - w przeciwiestwie do pieni i fraszek - oceniany jest tutaj przez Kochanowskiego krytycznie, jako postawa niemoliwa do osignicia. Apatia z ow filozofi zwizana ma nieludzki charakter, gdy tylko anio mógby zachowa spokój w obliczu mierci dziecka. Sam lek przed rozstaniem si z tym wiatem jest absurdem w porównaniu z yciem czowieka. Zakoczenie tego wiersza jest jednoznaczne - prezentowana przez poet wczeniejsza postawa filozoficzna bya bezsensowna. "Tren X" jest najpeniejszym wyrazem kryzysu wiatopogldowego Jana Kochanowskiego. Nagromadzone pytania retoryczne wskazuj na niepewno ojca o pomiertny los córki i niezwykle napicie emocjonalne. Ojciec poszukuje dziecka w rónych miejscach: w niebie chrzecijaskim, mitologicznym, hinduistycznym. Jego wiara zostaa zachwiana, a on sam wtpi w istnienie ycia pozagrobowego i niemiertelnej duszy, gdy mówi do córki:
"Gdziekolwiek jest, jeli jest, lituj mej aoci"
Autor koczy utwór chci zobaczenia córki. Pragnie ujrze jakikolwiek znak od dziecka, potrzebuje go jako ojciec, czowiek, chrzecijanin. "Tren XI" mieci polemik z pogldem o najwyszej wartoci cnoty. Poeta uwaa, ze to przypadek, lepy los rzdzi wiatem, a nie boska opatrzno. Widoczne zwtpienie w sens cnotliwego, pobonego ycia argumentuje si tu tym, i nie chroni ono czowieka przed nieszczciami. Kochanowski twierdzi jednoczenie, ze ludzie nie potrafi ogarn rozumem wiata, nie s zdolni zbada tajemnic bytu. W tym utworze dostrzec mona kryzys psychiczny czowieka traccego nie tylko swoje dziecko, ale podstawy swych pogldów na ycie. Ostatni wiersz - "Tren XIX albo Sen" zamyka cykl utworów Jana Kochanowskiego powiconych ukochanemu dziecku. Ten wiersz opisuje spokój poety i pogodzenie si z losem po spotkaniu we nie z matk. W sowach:
Ludzkie przygody, ludzke no ! Jeden jest Pan smutku i nagrody."
rodzicielka mówi mu o przyjmowaniu z godnoci wszelkich przypadków losu. Podmiot liryczny próbuje odnale sens mierci Urszulki, która unikna cierpie i trosk nieodcznie zwizanych z yciem. Kochanowski znów wraca do swoich dawnych zasad filozoficzno - chrzecijaskich (dojrzay stoicyzm i chrzecijastwo) zaznaczajc, e wanie na nich powinna by oparta harmonia duchowa.
"Treny" Jana Kochanowskiego ukazuj cala ewolucje przey poety, zwizanych ze mierci córki. Widoczny jest tu dramat nie tylko ojca, ale równie filozofa i chrzecijanina.