Wykład - nowotwory

Wykład 2 część 1

Nowotwór złośliwy -
neoplasma

malignum



Jest to populacja nieodwracalnie
zmienionych

własnych komórek ustroju

(które legły transformacji nowotworowej),



odznaczającej się słabiej lub silniej
wyrażoną autonomia rozmnażania i
różnicowania,



co prowadzi do postępujących zmian
anatomicznych i zaburzeń czynnościowych,
a w końcu do zguby organizmu.

Autonomia nowotworu



To niekontrolowana i niecelowa dla ustroju
proliferacja komórek, które zapewniają
sobie

pierwszeństwo

z

substancji

odżywczych potrzebnych do rozwoju,



w początkowym okresie podlegają w
pewnym

stopniu

ogólnoustrojowym

mechanizmom

regulującym

szybkość

wzrostu,



o ograniczonej autonomii mówimy w
nowotworach hormonozależnych

Proces nowotworowy



Jest zaburzeniem wszystkich podstawowych
czynności

komórek,

takich

jak:

rozmnażanie, różnicowanie , dojrzewanie,
przemiana materii, ale

dominuje przewaga

proliferacji

nad

obumieraniem

z

zahamowaniem dojrzewania;



pojęcie różnicowania i dojrzewania komórek
łączy się ze stopniem przekształcenia się
młodej

niezdeterminowanej

komórki

płodowej w formę o innym charakterze
morfologicznym i innych czynnościach;

•

Nie wiadomo, czy tkanka neo jest

pochodzenia

mono-klonalnego

, tzn.

czy rozwinęła się z przemiany
jednej komórki (np. szpiczak mnogi
- to gammapatia monoklonalna)
czy przemianie uległ pewien obszar
tkankowy (

teoria pola -

np.

nowotwory, które w początkowym
okresie powstają wieloogniskowo).

• Komórka, która utraciła zdolność
samokontroli nad procesami
wzrostu i różnicowania, staje się

komórką

nowotworową

• W komórki nowotworowe mogą
przekształcić się prawie wszystkie
komórki zróżnicowane

• Proces powstawania nowotworu
jest długotrwały i wieloetapowy.

Naturalna historia raka

1

.

Tk. normalna 

stan

przedrakowy



ca in situ



carcinoma

2.Zmiana w kariotypie 

euploidalna populacja komórek



aneuploidia

3. Inicjacja 

promocja



progresja: inwazja i przerzuty

Inicjacja:



W

pierwszym

etapie

karcinogen

spełnia

rolę

wzbudzającą (

inicjującą

) transformację nowotworową,

przez swój mutagenny wpływ na aparat genetyczny
komórki:

 powoduje dezorganizację podziału jądra
 zaburza syntezę DNA i RNA
 zmiany w strukturze błony komórkowej



komórka, która uległa mutacji na ogół nie rozmnaża
się i zmiana, która w niej zaszła może prze długi czas
pozostać w utajeniu;



okres ten nazywamy fiksacją karcinogenu i aby doszło
do utrwalenia nowej cechy musi przejść co najmniej
jeden cykl reprodukcyjny

(zmiana genotypu

)

Promocja



to okres klonalnego wzrostu nowych komórek czyli
etap, w którym zainicjowana komórka (ze zmienionym

genotypem

) przechodzi wiele zmian, aż do nabycia

nowych

cech

morfologicznych

i

czynnościowych

(

zmiana fenotypu

)



aby inicjacja doprowadziła do nowotworu złośliwego,
konieczny

jest

bodziec

promujący

,

zwany

karcinogenem, którego działanie polega na

pobudzeniu

proliferacji komórek



wzmożone tempo rozplemu komórek zwiększa szansę
pomyłek

kopiowania

DNA,

nasila

także

wpływ

karcinogenu, który ma możliwość działania na
liczniejsze komórki i na większą liczbę komórek
dzielących się



promocja

jest procesem bardziej

wydłużonym,

odwracalnym

, a usunięcie

czynników

promujących

np.

dymu

tytoniowego, ma duże znaczenie w
zapobieganiu nowotworom;



w okresie tym zainicjowane komórki

poddane są presji środowiska i w
przeważającej

liczbie

przypadków

dochodzi

do

zatrzymania

procesu

nowotworowego;



znane są substancje przyspieszające i

zwalniające promocję



związki antypromocyjne

umożliwiające

różnicowanie się komórek i hamujące
inwazję to: witamina A, prostaglandyny,
inhibitory proteaz, cykliczne nukleotydy
itp..

Czynnikami mutagennymi

są związki

reagujące bezpośrednio z DNA (

tzw.

czynniki genotoksyczne)


wolne

rodniki,

promieniowanie

jonizujące, promieniowanie UV itp..



mutageny - odpowiadają głównie za

proces inicjacji karcinogennej

Karcinogeny (kancerogeny)

- sprzyjają

podziałom komórkowym (

tzw. czynniki

mutagenne)



niektóre są czynnikami zarówno

promującymi

jak

i

inicjującymi

karcinogenezę np. dym tytoniowy



Czynniki karcinigenne to:

•azotany

(w

nawozach);

aminy

aromatyczne; produkty spalania węgla,
azbestu,

niektóre

leki

np.

leki

immunosupresyjne, hormony itp..

Progresja:



To okres powstawania heterogennej, szybko rosnącej
populacji zmienionych komórek nowotworowych,
zdolnych do odrywania się, wnikania do naczyń i
dawania przerzutów



do progresji dochodzi, gdy zaistnieją dogodne
warunki:

 osłabienia homeostazy ustrojowej
 zaburzeń immunologicznych i hormonalnych



w tym okresie nowotwór może być rozpoznany
klinicznie



przejawem progresji jest pojawienie się klonów
komórek o dużym potencjale wzrostu inwazyjnego i
tworzenia przerzutów;

Rozwój nowotworu zależy od
czynników:



1.

Środowiskowych

-

szeregu

czynników fizycznych i chemicznych
o dużym działaniu mutagennym oraz
biologicznych (mutagenne wirusy)



mutacje somatyczne



genetyczne predyspozycje



od stany systemu immunologicznego



od gospodarki hormonalnej

Nowe, nabyte właściwości
komórki nowotworowej



Utrata hamowania kontaktowego

- zmiany

w błonie komórkowej powodują, że cykl
życiowy komórki nie ulega zahamowaniu--
chaos struktury tkanki nowotworowej i
wielopostaciowość;



zmniejszenie spójności komórkowej (brak

kohezji)

- ograniczenie zdolności do

przenoszenia sygnałów chem. odrywanie

się i przenikanie do podłoża



zwiększenie migracji

- zdolność do ruchów

pełzakowych -- szybciej docierają do

naczyń



zniesienie uwarunkowanego podziału do

przytwierdzenia komórki do podłoża



Zdolność do wytwarzania

enzymów ułatwiających
inwazję i niszczenie
otaczających tkanek
( kolagenazy, lizosomalne
hydrolazy, proteazy,
hialuzonidazy itp.)



wytwarzanie hormonów

ektopowe



zmiana morfologiczna

komórki

Naciekanie - infiltratio



Jest wzrostem niszczącym prawidłowe
tkanki ustroju



zależy od zmian w błonie komórkowej
nabytych podczas transformacji
nowotworowej



może być:



wielkoogniskowe,



drobnoogniskowe,



rozproszone



nie jest charakterystyczne tylko dla
złośliwych nowotworów (np. trofoblast
i nowotwory miejscowo złośliwe)

Czynniki ogólnoustrojowe
wpływające na naciekanie:



Reakcje odpornościowe -

odczyny na

antygeny nowotworowe np. nacieki z
kom. jednojądrzastych wokół guza;



Odczynowe zmiany w węzłach chłonnych



 typu SH

- rozrost komórek śródbłonka zatok i

histiocytów - jest odpowiedzią na produkty
rozpadu kom. neo w ognisku pierwotnym lub
niszczenie w obrębie węzłów chłonnych;





typu PG

- rozrost limfocytów B w grudkach

lub limfocytów T w strefie przykorowej

Czynniki ogólnoustrojowe
c.d.



Od unaczynienia i odżywienie guza -
czynnika naczyniotwórczego

TAF

(

Tumor Angiogenes Factor) -

substancja ta wydzielana jest przez
komórki nowotworowe i
stymulująca rozrost śródbłonka np.
heparyna ma właściwości
pobudzające do angiogenezy;

Wpływ mechanizmów
immunologicznych na przebieg
nowotworu:



Nowotwory powstają częściej u ludzi z
niesprawnym układem
immunologicznym np.. AIDS;



immunosupresja powoduje szybki wzrost
nowotworu i szybki rozwój przerzutów;



pobudzenie układu immunologicznego
może prowadzić do regresji nowotworów
(samoistna regresja obserwowana jest w
czerniaku, siatkówczaku,
choriocarcinoma, neuroblastoma;

Tradycyjny podział
nowotworów:



Nowotwory niezłośliwe -

neoplasma benignum



Nowotwory o miejscowej
złośliwości - półzłośliwe



Nowotwory złośliwe -

neoplasma malignum

Nowotwory złośliwe



Onkologia - onkos - guz; logos- nauka;



Mianownictwo nowotworów

:



Neoplasma (neo)

- ogólne określenie nowotworu



Neoplasma benignum

- ogólne określenie

nowotworu łagodnego ( nie jest ono właściwe, bo

żaden guz nie jest dobrym dla ustroju, stąd „guz

niezłośliwy” jest bardziej uzasadnione)



Neoplasma malignum

- ogólne określenie

nowotworu złośliwego



„Cancer” - carcinoma - nazwę wprowadził Galen

opisując „raka gruczołu sutkowego - jak odnóża

raka”



„Cancer” w języku angielskim i francuskim oznacza

nowotwór złośliwy niezależnie od pochodzenia

Mianownictwo nowotworów



Carcinoma - rak (ca)

- dla nowotworów

złośliwych nabłonkowych



Sarcoma - mięsak (sa)

- dla nowotworów

złośliwych z tkanki łącznej każdego rodzaju



nazwa może pochodzić od nazwy grecko-
łacińskiej tkanki lub narządu z dodatkiem
końcówki -

oma,

np.



fibr

oma

- włókni

ak



lip

oma

- tłuszcz

ak



hepat

oma

- wątrobi

ak



my

oma

- mięśni

ak



neurin

oma

- nerwi

ak



chord

oma

- struniak



końcówkę „

oma

” otrzymały

również niektóre zmiany guzowate
nie będące nowotworami, np.:



cholesteatoma, tuberculoma,

glaucoma, atheroma, haematoma,
aspergiloma itp.



Nowotwory z pierwotnych tkanek

zarodkowych, zazwyczaj wieku
dziecięcego, określa się jako

blastoma -

dodając to pojęcie do

nazwy narządu, z którego powstaje,
np.:



nephro

blastoma

,



hepato

blastoma

,



medullo

blastoma

,



neuro

blastoma

,



(myo

blastoma

cellulare)



wiele nowotworów

przyjęto określać
nazwiskami autorów, np.:



guz Wilmsa



guz Grawitza



guz Pancoasta



guz Leydiga



guz Pageta

Podział nowotworów

p ie r w o t n y

p r z e r z u t o w y

ła g o d n y

p ó lz ło ś liw y

z ło ś l i w y

N A B Ł O N K O W Y

p ie r w o t n y

p r z e r z u t o w y

ła g o d n y

p ó łz lo ś liw y

z ło ś l i w y

IN N Y

M E L A N I N O G E N N Y

N E U R O G E N N Y

M I E S Z A N Y ( p o t w o r n ia k i)

p ie r w o tn y

p r z e r z u t o w y

ła g o d n y

p ó łz ło ś liw y

z ło ś l i w y

M E Z E N C H Y M A L N Y

N O W O T W Ó R

1. Nowotwory łagodne

I. Nabłonkowe

1. Zróżnicowane

jednokierunkowo



a) gruczolaki



b) brodawczaki



c) torbielaki

II. Nie nabłonkowe

(

mezenchymalne i mezodermalne)

1. Zróżnicowane

jednokierunkowo

 z tk.łącznej, nerwowej.

tłuszczowej,mięśniowej itp.

2. Zróżnicowane

dwukierunkowo

np.

neurofibroma, angiofibroma

3.

Wielokierunkowo

zróżnicowane

III. Nowotwory złożone łagodne
(z tkanki nabłonkowej i
mezenchymalnej)



A) zróżnicowane dwukierunkowo

np. adenofibroma, adenomyoma,

adenolymphoma



B) zróżnicowane wielokierunkowo

np. potworniaki dojrzałe - zbudowane

z tkanek różnego pochodzenia



pochodzenia z wszystkich listków zarodkowych



bez związku z lokalizacją guza

II. Nowotwory złośliwe



I. Nabłonkowe - raki
(carcinoma)



a) nie zróżnicowany
carcinoma
anaplasticum



b)
jednokierunkowo
zróżnicowane:



np. ca planoepiheliale,
adenocarcinoma, ca.
hepatocellulare



II. „Nie nabłonkowe” -
mięsaki (sarcoma)



a) nie zróżnicowany
neoplasma
malignum
mesenchymale



b) jednokierunkowo
zróżnicowane:



np. fibrosarcoma,
liposarcoma,
neurosarcoma

II.Nowotwory złośliwe c.d.

c) dwukierunkowo

zróżnicowane

np. ca

adenosquamosum

ca muco-epidermale

d) wielokierunkowo

zróżnicowane

np. tumor mixtus

malignus sialogenes

c) dwukierunkowo

zróżnicowane

np. neurofibrosarcoma

d) wielokierunkowo

zróżnicowane

np. mesenchymomam

malignum, tumor
mixtus mesodermalis
malignus (utkanie
homo-i heterologiczne)

II. Nowotwory złośliwe c.d.



III. Złożone (mieszane)



carcinosarcoma



teratocarcinoma



IV. Inne nowotwory



nowotwory zarodkowe



nowotwory zawiązków narządów



nowotwory centralnego układu
nerwowego



czerniak złośliwy

Mięsakorak -
carcinosarcoma



Złożony- kompozycyjny

-zarówno komórki

miąższowe (nabłonkowe), jak i zrąb ulegają
zezłośliwieniu;



Kolizyjny

-

dwa niezależne nowotwory,

przypadkowo występujące obok siebie w tym
samym miejscu (rak i mięsak);



kombinacyjny -

dwa różne nowotwory

rozwijają się z tej samej komórki
macierzystej np. rak sutka z przemianą
mięsakową (

w tym przypadku chodzi o wzrost

złośliwości)

Nowotwory łagodne



Są to nowotwory morfologicznie zbliżone do
tkanki macierzystej, ale tkanka ich różni się od
tkanki prawidłowej

zaburzeniami architektoniki-

zaburzony jest układ i stosunek ilościowy
miąższu do podścieliska.



wzrost jest:

powolny, zwykle rozprężający, z

uciskiem na otaczające tkanki;



są otorebkowane -

torebka łącznotkankowa

powstaje z rozsuniętej i uciśniętej tkanki łącznej;



nie naciekają tkanek -

dają się wyłuszczyć



nie wnikają do naczyń -

brak przerzutów, nie dają

wznowy, obecne są odczyny zapalne i zmiany

obrzękowe;

Nowotwory łagodne c.d.



Wpływ na ustrój -

rokowanie dobre,

często nieuchwytne klinicznie w
początkowym okresie choroby;



czasem duże rozmiary np. mięśniaki



zmiany uciskowe np. oponiak



czasem śmiertelny krwotok -

naczyniak wątroby



zaburzenia hormonalne -

nowotwory

łagodne gruczołów dokrewnych

Dysplasia
benigna
mammae
cum
papilloma
intraductale.

Mięśniaki
macicy -
obraz
makroskopo
wy

Cystadenoma
serosum
multiloculare
ovarii

Cystis serosa
(nabłonek
surowiczy)

II. Nowotwory miejscowo
złośliwe - półzłośliwe:



Są to takie nowotwory, które nie dają
przerzutów, ale dają wznowy



są to nowotwory niszczące i naciekające

miejscowo tkanki, z dużą skłonnością do

nawrotów;



naciekający wzrost:



nawet w stosunku do tkanek opornych (kość,
chrząstka)



podłoże ulega mechanicznemu rozwarstwieniu, z
następowymi zmianami wstecznymi lub chemicznie
uwarunkowanej degradacji i martwicy, z następowymi
odczynami naprawczymi oraz immunologicznymi.

Przykłady nowotworów
półzłośliwych:



Adenoma polymorphum sialogenes



cystadenoma proliferans ovarii



epithelioma basocellulare (ca basocellulare)



„adenoma bronchi” (carcinoid, cylindoma)



dermatofibrosarcoma protuberans et
recidivans



fibromatosis, desmoid



fibroadenoma cellulare (tumor phylodes)



neurofibroma, chondroblastoma, myxoma

Gruczolak wielopostaciowy; guz
mieszany - adenoma polymorphum;
tumor mixtus sialogenes



jest guzem miejscowo złośliwym;



stanowi 60% wszystkich guzów ślinianek;



rozwija się z elementów

wstawki

i w

procesie jego powstawania biorą udział
komórki nabłonka i mioepitelialne;



Komórki wstawki

obdarzone są wybitną

zdolnością wielokierunkowego różnicowania
- ulegają metaplazji i mogą przekształcać
się w komórki śluzowe, nabłonka płaskiego,
jasnokomórkowego, onkocytarnego itp.



Tkanka śluzowata, hialinowa i chrzęstna
jest produktem

komórek mioepitelialnych

.

Klinicznie:



Guz rośnie powoli, z przerwami



wielkość guza 2-5 cm (czasami do 20-25 kg)



przeważnie pojedynczy guz



po usunięciu daje wznowy



wznowy najczęściej mnogie, rosną powoli i

gorzej się je leczy



złośliwienie w guzach pierwotnych po kilku

latach (15-20)lub po kolejnych wznowach



Objawy złośliwienia:



nagłe powiększenie się

guza;



ból,



szybki wzrost i naciekanie

(otoczenia i nerwu twarzowego),



przerzuty do

węzłów;

Obraz makroskopowy guza
mieszanego



okrągły lub jajowaty



o gładkiej lub guzowatej powierzchni



na przekroju barwy białawej z ogniskami
niebieskawymi



konsystencji zbitej lub gdy zmiany
torbielowate - miękkiej



czasami zmiany śluzowate (łatwo pękają)



otorebkowany, ale posiada drobne
wypustki -

„guzki satelitarne”

, wychodzące

poza torebkę.

Obraz mikroskopowy guza
mieszanego:



„utkanie wielopostaciowe” !



Komórki nabłonkowe

:



drobne,



okrągłe lub



owalne,



walcowate,



wieloboczne

(sześcienne) mogą przybierać postać
komórek płaskich, niekiedy rogowaciejących;



onkocytarne,



śluzowe,



łojowe,



jasne itp.



Układy komórkowe

:



lite,



gruczołowe,



cewkowe,



beleczkowate,



oblakowato-

sitowate itp.



Podścielisko

:



śluzowe,



śluzowate,



włókniste,



chrzęstne i



kostne

Guz mieszany - obraz
mikroskopowy

1. Papilloma
superficiele
serosum -
surowicze
powierzchowny
brodawczaki
jajnika.

2.Adenofibroma
serosum.

3.
Cystadenofibrom
a serosum.

Carcinoma
basocellulare
cutis

Hamartoma
(chondroma
pulmonis)

Stany przedrakowe

nie należą

do nowotworów półzłośliwych -

są zmianami potencjalnie
złośliwym

- tzn. że na ich podłożu

rozwijają się nowotwory złośliwe,
przy odpowiednio długim okresie
trwania.

Nie należą tu również guzy
wzrastające wyłącznie
naciekająco bez destrukcji
tkanek np. naczyniak ślinianki;

Leczenie - dokładne, szerokie
wycięcie z marginesem
( mikroskopowa ocena brzegów)