Hormony tarczycy



Tarczyca wydziela 3 hormony:



tyroksynę,



trójjodotyroninę



kalcytoninę.



Dwa pierwsze są to aminokwasy zawierające
jod, wpływające na przemianę materii.



Kalcytonina jest hormonem peptydowym
biorącym udział razem z parathormonem i
witaminami D w gospodarce wapniowo-
fosforanowej.

Działanie hormonów tarczycy



Tyroksyna zwiększa szybkość wszystkich
katabolicznych procesów przemiany materii.



Przyspiesza utlenianie, w związku z czym zwiększa
się rozpad białek, węglowodanów i tłuszczów.



Wzrasta również temperatura ciała.



Tyroksyna wzmaga napięcie układu współczulnego -
podwyższa ciśnienie krwi, przyspiesza czynność
serca.



Hamuje wzrost młodych zwierząt i przyspiesza ich
dojrzewanie.



Zwiększa poza tym odporność na trucizny.



Trójjodotyronina działa podobnie, lecz silniej i krócej.



W nadczynności tarczycy dochodzi do bardzo
znacznego wzmożenia przemiany materii,
wychudzenia, podwyższenia temperatury
ciała, zaburzeń nerwowych jak podniecenie,
niepokój, drżenie rąk, bezsenność,
przyspieszenie czynności serca i wytrzeszcz
gałek ocznych.



Niedoczynność tarczycy objawia się
zwolnieniem przemiany materii, obniżeniem
temperatury ciała, zahamowaniem wzrostu
osobników młodych, zatrzymaniem wody w
organizmie (obrzęk śluzowaty) i
niedorozwojem płciowym.



Przyczyną niedoczynności jest często niedobór
jodu w pożywieniu (najczęściej w wodzie).



W niedoczynności tarczycy stosuje się
leczenie substytucyjne - podaje się preparaty
wysuszonego gruczołu lub wyizolowane
hormony.



Nadczynność tarczycy leczy się lekami
przeciwtarczycowymi.

Leczenie niedoczynności tarczycy



Substytucyjne - w niedoczynności tarczycy
(leczenie dużymi dawkami).



Objawowe - stosowanie ostrożne, znacznie
mniejsze dawki; obecnie ograniczone:



otyłość - tylko przy współistniejącej niedoczynności
tarczycy,



hipercholesterolemia - D-tyroksyna, efekty wątpliwe.
Preparaty syntetyczne hormonów aminokwasowych
tarczycy prawie



całkowicie wyparły preparaty sproszkowanej
tarczycy czy tyroksynę.



Do leków syntetycznych zaliczamy
lewotyroksynę (T4) i liotyroninę (T3).



W przypadku stosowania zbyt dużych dawek
hormonów tarczycy mogą pojawić się bóle
dławicowe, zaburzenia rytmu serca,
tachykardia, bie gunka, zwiększona
pobudliwość, osłabienie oraz kurcze mięśni.



Objawy te ustępują po zmniejszeniu dawek
lub odstawieniu leku.

Hormony tarczycy - przeciwwskazania



Tyroksyna i jej syntetyczne pochodne są
przeciwwskazane w nadczyn ności tarczycy, w
zawale mięśnia sercowego, w zaburzeniach
rytmu serca (zwłaszcza tachyarytmiach) oraz
w zapaleniu mięśnia sercowego.

Hormony tarczycy - preparaty



Levoroxin (Euthyrox 50, -100, -150, Eferox 25, -50,

-75, -100, -150, Eltroxin, Letrox, Vobenol) -

lewotyroksyna, tabletki 15,50,75,100 i 150 pg; stosuje

się doustnie początkowo



50-100 pg dziennie, następnie zwiększając dawkę w

odstępach 3-4 tygodni o 50 pg do ustalenia eutyreozy.



Triiodothyronine (Liothyronin) - liotyronina, tabletki

0,02 mg; stosuje się początkowo 5-125 pg dziennie

zwiększając dawkę w odstępach 4-dniowych o 5 pg do

ustalenia eutyreozy.



Novothyral, -75, -100 - lewotyroksyna 100 (75 pg) +

liotyronina 20 (15 pg); stosuje się w takich samych

dawkach jak liotyroninę.



Jodthyrox - lewotyroksyna (100 pg) + jodek potasu (130

pg), tabletki; stosuje się doustnie 1/2-1 tabletki dziennie.

Jod



Jod jest niezbędnym do życia składnikiem
organizmu, umożliwia bowiem syntezę
hormonów tarczycy.



Miejscowo jod działa bakteriobójczo (trucizna
protoplazmatyczna), drażniąco i ściągające W
małych stężeniach drażni tkanki, wywołując
przekrwienie, co ułatwia m.in. wchłanianie
wysięku zapalnego.



W większych stężeniach działa ściągająco, a
nawet wywołuje miejscowo martwicę tkanek.

Jod



Związki jodu łatwo wchłaniają się z jelit,
wydalają się zaś przez nerki oraz wraz z
wydzielinami wszystkich gruczołów, drażniąc
je i wzmagając ich czynność wydzielniczą
(m.in. działa sekretolitycznie w oskrzelach).



Zwiększają przemianę materii przez
pobudzenie czynności tarczycy.

Jod



W małych dawkach w stanach nadczynności
tarczycy jod zmniejsza wytwarzanie hormonu
tyreotropowego, co wtórnie wywołuje
zmniejszenie wytwarzania tyroksyny i
łagodzenie objawów nadczynności tarczycy.



Działanie to jest przejściowe (2-3 tygodnie).

Jod



Związki jodu zmniejszają pęcznienie i lepkość
koloidów, m.in. białek krwi i śluzu, dzięki
czemu następuje zmniejszenie oporów krwi
krążącej i obniżenie ciśnienia krwi (do czego
przyczynia się również działanie miolityczne i
rozszerzające naczynia jodu) oraz upłynnienie
śluzu (działanie sekretolityczne i
mukolityczne).

Jod - toksyczność



Jod wzmaga odczyny zapalne, nie można go
podawać m.in. chorym na gruźlicę płuc.



W większych dawkach jod wywołuje zatrucie -
jodzicę.



Objawia się ona wymiotami i biegunką,
nieżytem górnych dróg oddechowych,
obrzękiem błon śluzowych i skóry, wysypkami
i trądzikiem jodowym.

Jod - zastosowanie



W niedoczynności tarczycy (wole endemiczne)
- większe dawki.



W nadczynności tarczycy - małe dawki przez
krótki czas (przygotowanie chorego do
zabiegu operacyjnego).



Środek wykrztuśny - sekretolityczny.



Środek odkażający skórę pola operacyjnego.



W rentgenodiagnostyce - preparaty
zawierające jod.

Jod - preparaty



Kalium iodatum - stosuje się: w roztworze 5,0 g/150,0

ml podawanym łyżkami jako środek wykrztuśny, w

kroplach w stężeniu 1,0 g/20,0 ml (10-20 kropli co 8

godz.), w maściach Unguentum Kalii iodati 10%.



Solutio Iodi Lugoli - roztwór wodny jodu z jodkiem

potasowym, stosuje się średnio po 20 kropli co 8 godz.



Jodam 100 (Jodostin, Tarjod, Jodid 100, -200,

-500) - jodek potasowy, tabletki 0,1, 0,2 i 0,5 mg oraz

syrop 0,1 mg/1 ml; stosuje się doustnie 1-2 tabletki

dziennie w zapobieganiu powstawania i nawrotom wola

z powodu niedoboru jodu oraz 5-10 ml syropu.



Jodopeptonum - jodowane białko o zawartości 30 mg

jodu w drażetce - co 8 godz. 1-3 draż. po jedzeniu.

Leki przeciwtarczycowe



Lekami przeciwtarczycowymi nazywamy leki
zmniejszające wydzielanie hormonów tarczycy
lub ich efekty farmakologiczne.

Leki przeciwtarczycowe - podział

I.

Leki zmniejszające wydzielanie hormonów gruczołu tarczowego.

1. Leki hamujące wydzielanie TSH:



jod - zahamowanie impulsów „wysłanych" ze śródmózgowia do

przysadki,



parahydroksypropofenon - zahamowanie czynności wydzielni

czej komórek kwaso- i zasadochłonnych przysadki.

2. Leki hamujące bezpośrednio syntezę hormonów gruczołu

tarczowego:



inhibitory jodazy - pochodne tiouracylu (metylotiouracyl, pro-

pylotiouracyl) - pochodne imidazolu (tiamazol, karbimazol),



rodanki, nadchlorany - hamowanie transportu jonu I" do

komórki gruczołu tarczowego,



sulfonamidy, PAS, fenole - konkurencje z tyrozyną

tyreoglobuliny jako substratem działania jodazy.

3. Leki niszczące komórki nabłonka pęcherzyków gruczołu

tarczowego -

131

I.

II. Leki hamujące działanie hormonów gruczołu tarczowego na tkanki

-dioben (ester butylowy kwasu dijodohydroksybenzoesowego).

Postać nadczynności
gruczołu tarczowego

Lek lub
postępowanie
lecznicze

Efekty lecznicze

Choroba Gravesa-Basedowa
i nadczynność gruczołu
tarczowego polekowa

Tioamidy

Poprawa zwykle całkowita, u 50%
chorych trwała, występująca na ogól
po kilku tygodniach leczenia; wtórne
wzmożenie wydzielania TSH -
wytrzeszcz, wole

Nadczynność gruczołu
tarczowego ze złośliwym
wytrzeszczem

131J

]

parahydroksypropof
enon

Efekty niezadowalające;
parahydroksy propofenon może
wywołać zahamo wanie wydzielania
całego przedniego piata przysadki
mózgowej,

131

J -niebezpieczeństwo

karcynogenezy

Przełomy tarczycowe
tyreotoksyczne

Jod, tioamidy

Konieczność uzupełnienia leczenia
przyczynowego leczeniem
objawowym

Przygotowanie chorego z
nadczynnością gruczołu
tarczowego do
tyreoidektomii

Jod, tioamidy

Duże dawki jodu (ok. 1 mg dziennie)
przez 2-3 tygodnie powodują
(prawdo podobnie poprzez
zahamowanie wydzielania TSH)
zmniejszenie wola, zmniejszenie
ukrwienia gruczołu tarczowego,
zmniejszenie jego wydzielania;
kojarzenie z tioamidami - wyraźne
zmniejszenie objawów nadczynności

Tioamidy cykliczne



Tioamidy cykliczne (tiouracyl i tioimidazol)
uniemożliwiają syntezę tyroksyny i
trójjodotyroniny w tarczycy (inhibicja jodazy).



Stosowane w nadczynności tarczycy leki te
wyraźnie zmniejszają objawy choroby.



Już po 2-8 tygodniach zmniejsza się przemiana
materii, chory przybiera na wadze.

Tioamidy cykliczne



Objawy nerwowe, jak bezsenność,
podniecenie, bicie serca i in., ustępują.



Należy zaznaczyć, że nie cofa się, a nawet
powiększa się wole i wytrzeszcz gałek
ocznych, gdyż objawy te są zależne od
wydzielania hormonu tyreotropowego
przysadki, które zwiększa się pod wpływem
leczenia (sprzężenie zwrotne).

Tioamidy cykliczne



Związki te nie są obojętne dla organizmu -
uszkadzają szpik i mogą wywołać
granulocytopenię lub agranulocytozę,
zaburzenia żołądkowo-jelitowe oraz reakcje
alergiczne.



Podczas leczenia tioamidami należy
systematycznie kontrolować krew (krwinki
białe).

Tioamidy cykliczne -
przeciwwskazania



Tioamidy są przeciwwskazane w nadczynności
tarczycy z wolem zamostkowym uciskającym
sąsiednie narządy, w ciąży, laktacji, w ciężkich
schorzeniach wątroby, leukopenii i
granulocytopenii oraz w nadwrażliwości na te
związki.

Tioamidy cykliczne - preparaty



Methylthiouracilum - metylotiouracyl,
drażetki 0,1 g; stosuje się doustnie 0,4-0,6
g/dobę w 2-3 dawkach podzielonych.



Propycil - propylotiouracyl, tabletki 0,05 g;
stosuje się doustnie zazwyczaj 0,1-0,3 g/dobę
w 3 dawkach podzielonych, stopniowo
zmniejszając dawkę do 0,05-0,2 g/dobę.



Metizol - tiamazol, tabletki 0,005 g; stosuje
się doustnie 0,04-0,06 g/dobę w 3-4 dawkach
podzielonych, stopniowo zmniejszając dawkę
do 0,005-0,02 g/dobę.

131

I



Jod promieniotwórczy gromadzi się w tarczycy
i międzymózgowiu, hamując zarówno
wytwarzanie tyreotropiny, jak i czynność
nabłonka tarczycy.



Stosuje się głównie w raku tarczycy, rzadziej w
złośliwej nadczynności tarczycy (wytrzeszcz w
chorobie Gravesa-Basedowa).

Kalcytonina



Kalcytonina jest peptydem wydzielanym przez
komórki okołopęcherzykowe tarczycy.



Jest ona drugim obok parathormonu
hormonem regulującym poziom wapnia w
organizmie (wydzielają ją również komórki C w
tarczycy).



Kalcytonina blokuje mobilizację wapnia z
kości, zmniejszając jego stężenie w surowicy.

Kalcytonina



Hamuje czynność osteoklastów i zwiększa
równocześnie wydalanie wapnia, fosforanów i
sodu z moczem, zmniejszając ich wchłanianie
zwrotne w kanalikach nerkowych.



Kalcytonina zmniejsza również wydzielanie
soku trzustkowego.



Działa również przeciwbólowo w bólach
kostnych za pośrednictwem oun, gdzie
znajdują się miejsca wiązania kalcytoniny.

Kalcytonina - wskazania



Osteoporoza różnego pochodzenia (starcza,
postmenopauzalna, wtórna).



W bólach kostnych w przebiegu osteolizy.



W chorobie Pageta.



W hiperkalcemii i przełomie
hiperkalcemicznym różnego pochodzenia
(zatrucie witaminą D, nadczynność
przytarczyc).



Choroby neurodystroficzne, np. choroba
Sudecka.



Ostre zapalenie trzustki.

Kalcytonina – działania
niepożądane



W czasie stosowania kalcytoniny mogą
wystąpić nudności, wymioty, zawroty głowy i
zaczerwienienie twarzy, a rzadko reakcje
alergiczne.



W leczeniu stosuje się syntetyczną
kalcytoninę ludzką oraz kalcytoninę łososiową
(działa 10 razy silniej).

Kalcytonina - preparaty



Cibacalcin - syntetyczna kalcytonina ludzka,
ampułki 0,25 i 0,5 mg; stosuje się i.m. lub s.c.
początkowo 0,5 mg.



Miacalcic (Miacalcic Nasal 50, -100, Calci
50, -100, Calsynar, Calcihexal 50, -100)
kalcytonina łososiowa, ampułki 50 j.m./1 ml i
100 j.m./1 ml oraz aerozol do nosa 50 j.m./
dawkę i 100 j.m./dawkę; stosuje się s.c. lub
i.m. zazwyczaj 50-100 j.m. dziennie oraz
donosowo 100-200 j.m. dziennie.

Hormony przytarczyc -
parathormon



Parathormon (paratyreoidyna) jest hormonem
peptydowym wydzielanym przez przytarczycę,
który łącznie z witaminą D i kalcytonina
reguluje gospodarkę wapnia i fosforu w
organizmie.



Paratyreoidyna wpływa przede wszystkim na
stężenie wapnia zjonizowanego we krwi.



Brak jej lub niedostateczne wydzielanie
powoduje zmniejszenie stężenia wapnia we
krwi, co wywołuje tężyczkę (tetania),
objawiającą się drgawkami toniczno-
klonicznymi.

parathormon



Podanie paratyreoidyny przerywa jednak
drgawki dopiero po kilku godzinach.



Skuteczniej działają sole wapniowe podane
dożylnie lub zakwaszanie krwi.



Przedawkowanie PTH powoduje zwiększenie
stężenia wapnia we krwi kosztem wapnia
kości, które ulegają przy tym odwapnieniu.

parathormon



W praktyce klinicznej parathormon okazał się
skuteczny wyłącznie w doraźnym przerywaniu
stanów hipokalcemii z obrazem tężyczki
łącznie.



Parathyroid - fiolki