Hormony i antyhormony

•

Hormony właściwe (gruczołowe) -
wytwarzane przez specjalne gruczoły i
wydzielane z nich bezpośrednio do krwi
(gruczoły wydzielania wewnętrznego).

•

Hormony tkankowe (autakoidy) -
wytwarzane w różnych tkankach i
komórkach, działające zarówno miejscowo
(w miejscu powstania), jak i ogólnie (po
wchłonięciu do krwi)

•

Hormony są obecnie bardzo szeroko stosowane,
zarówno w leczeniu substytucyjnym (w przypadku
niedoboru danego hormonu), jak też w celu
wykorzystania określonych właściwości
biologicznych danego hormonu.

•

Leczenie hormonalne, zwłaszcza stosowanie
hormonów gruczołowych, stwarza jednak zawsze
duże niebezpieczeństwo dla organizmu. Czynność
bowiem wszystkich gruczołów dokrewnych jest ze
sobą ściśle powiązana, a poszczególne hormony
wpływają hamująco lub pobudzająco na wydzielanie
innych.

•

Zastosowanie hormonu, zwłaszcza w zbyt dużej

dawce, powoduje zwykle zaburzenia równowagi

hormonalnej - wprowadzony do organizmu hormon

wpływa hamująco na wytwarzanie tegoż hormonu

przez właściwy gruczoł.

•

W rezultacie często po doraźnie dobrych wynikach

leczenia z chwilą przerwania kuracji następuje

pogorszenie.

•

Stosowanie hormonów tropowych tak znacznie

pobudza wydzielanie właściwych hormonów, że w

końcu powoduje wyczerpanie danego gruczołu

wydzielania wewnętrznego i załamanie jego

czynności wydzielniczej

•

Dlatego hormonoterapię należy stosować
z dużą ostrożnością i podawać hormony
wyłącznie z właściwych wskazań.

•

Liczne badania wykazały, że niektóre
substancje pochodzenia roślinnego lub
związki syntetyczne mają właściwości
identyczne lub zbliżone do hormonów
wytwarzanych przez gruczoły wydzielania
wewnętrznego.

•

Obecnie stosujemy w lecznictwie

syntetyczne związki o działaniu hormonów

(prednizon), chemicznie czyste hormony

otrzymywane z narządów lub na drodze

„inżynierii genetycznej" (insulina) lub

syntetycznie (tyroksyna, adrenalina) oraz

tzw. organopreparaty w postaci płynnej -

zagęszczonych wyciągów z jajników, jąder,

przysadki, lub stałej - wysuszonych i

sproszkowanych narządów (tarczyca,

przysadka, żołądek).

•

Chemicznie czyste hormony dawkuje się w
jednostkach wagowych, organopreparaty
zaś muszą być mianowane biologicznie na
zawartość w nich substancji czynnych i
określane w jednostkach
międzynarodowych (j.m.) lub jednostkach
działania (j.d.). Jednostką biologiczną
nazywamy najmniejszą ilość preparatu,
która wywołuje u określonego zwierzęcia
pewne ustalone zmiany.

Hormony podwzgórzowe

•

W podwzgórzu są wytwarzane hormony,
które wzmagają uwalnianie hormonów
przedniego płata przysadki (liberyny) lub
hamują to uwalnianie (statyny).

Hormony podwzgórzowe

•

Do liberyn należy

•

tyreoliberyna (TRH) - pobudzająca
wydzielanie przez przysadkę tyreotropiny i
prolaktyny,

•

gonadoliberyna (GnRH) -uwalniająca z
przysadki gonadotropiny,

•

kortykoliberyna (CRF) - hormon
uwalniający kortykotropinę

•

somatoliberyna (GRF) - pobudzająca
uwalnianie somatotropiny.

Hormony podwzgórzowe

•

Do statyn należy:

•

somatostatyna (GHRH) - hamująca
uwalnianie z przysadki STH,

•

prolaktostatyna (PIF) - hamująca
uwalnianie prolaktyny oraz statyna
hamująca uwalnianie hormonu
melanotropowego (MSH-IH).

•

Praktyczno-kliniczne znaczenie ma jak na
razie somatostatyna i gonadoliberyna.

Somatostatyna (GHRH)

•

Właściwości Jest to cykliczny
tetradekapeptyd o krótkim okresie
półtrwania, wynoszącym około 4 minut.

•

Hamuje on uwalnianie somatotropiny i w
pewnym stopniu tyreotropiny z przedniego
płata przysadki.

•

Hamuje również wydzielanie serotoniny,
peptydów żołądkowo-jelitowo-
trzustkowych, jak gastryny, VIP, insuliny,
glukagonu i sekretyny.

Somatostatyna (GHRH)

•

Somatostatyna jest stosowana w
paliatywnym leczeniu chorych z
akromegalią, w leczeniu guzów przewodu
pokarmowego, w zapobieganiu
powikłaniom po operacjach trzustki oraz
w krwawieniach z żylaków przełyku.

Somatostatyna (GHRH)

•

Wywołuje hipoglikemię 2-3 godziny po

podaniu. Może powodować zaburzenia

czynności i krwawienia z przewodu

pokarmowego, drgawki, zaburzenia skórne i

hipotonię ortostatyczną.

•

W leczeniu stosuje się również oktreotyd -

analog somatostatyny o dłuższym czasie

działania, który stosuje się również w

krwawieniach z żylaków przełyku, niektórych

biegunkach (np. wydzielniczej i w AIDS) oraz w

„dumping syndrom„ (powikłanie częściowego

wycięcia żołądka)

Somatostatyna (GHRH)

•

somatostatyna, fiolki 0,25 mg; stosuje się
wstępnie 0,25 mg, następnie 3,5 pg/kg
m.c. we wlewie.

•

Sandostatin - oktreotyd, ampułki 0,05
mg/1 ml, 0,1 mg/1 ml i 1 mg/5 ml; stosuje
się w akromegalii 0,05-0,1 mg co 8-12
godz.

Gonadoliberyna (GnRH)

•

Gonadoliberynę i jej syntetyczne analogi
stosujemy w różnicowaniu niepłodności, w
leczeniu przedwczesnego dojrzewania
płciowego, endometriozy i
hormonozależnego raka gruczołu
krokowego

Hormony przedniego płata
przysadki

•

somatotropinę,

•

tyreotropinę,

•

gonadotropiny,

•

Kortykotropinę

•

laktotropinę.

Somatotropina

•

Hormon wzrostu

•

Podawana młodym zwierzętom pobudza ich
wzrost (przyspiesza rozrost chrząstek
nasadowych).

•

Wzmaga syntezę białek (hormon anaboliczny),
a przyspiesza przemianę tłuszczów.

•

Pobudza wydzielanie glukagonu w trzustce,
skutkiem czego zwiększa stężenie cukru
(działa antagonistycznie w stosunku do
insuliny).

Somatotropina

•

Wrodzony niedobór tego hormonu
powoduje karłowatość przysadkową,
nadmierne natomiast jego wydzielanie u
osób z nie zakończonym wzrostem -
wzrost olbrzymi (gigantyzm), a po
zakończeniu rozrostu kości -
akromegalię (nadmierny rozrost dłoni,
stóp i żuchwy).

Somatotropina

•

Zastosowanie somatotropiny jest
ograniczone. Korzystny wpływ w
karłowatości przysadkowej ma jedynie
rekombinowany ludzki hormon wzrostu,
otrzymywany metodą inżynierii
genetycznej i to zastosowany odpowiednio
wcześnie (tzn. u małych dzieci).

Tyreotropina

•

Tyreotropina (TSH), czyli hormon
tyreotropowy (o budowie glikoproteinowej)
pobudza wydzielanie tyroksyny i rozrost
pęcherzyków tarczycy.

•

Jej uwalnianie zależy od tyreoliberyny (THR).

•

Niedobór tyreotropiny powoduje
niedoczynność tarczycy, nadmierne jej
wydzielanie natomiast prowadzi do
nadczynności tego gruczołu i jego przerostu.

Tyreotropina

•

Podanie TSH powoduje wtórnie
zwiększenie przemiany materii i inne
objawy nadczynności tarczycy; zakłada
się, że większość efektów zależy od
wzmożenia wydzielania hormonów
tarczycy.

•

TSH stosuje się wyłącznie w diagnostyce
pierwotnej i wtórnej niedoczynności
tarczycy (łącznie z radioaktywnym jodem).

Kortykotropina (ACTH)

•

Kortykotropina - ACTH (hormon

adrenokortykotropowy) jest to hormon

polipeptydowy składający się z 39

aminokwasów, z których pierwsze 24

determinują działanie biologiczne -

pozostałe warunkują swoistość gatunkową.

•

Pobudza on wydzielanie hormonów kory

nadnerczy, głównie glikokortykosteroidów

(nie zwiększa wydzielania

mineralosteroidów) - a zatem nie dochodzi

do retencji sodu.

Kortykotropina (ACTH)

•

Jej uwalnianie zależy od kortykoliberyny
(CRF).

•

ACTH wywiera bardzo silne działanie
przeciwalergiczne i przeciwzapalne, poza
tym hamuje podział komórek.

Kortykotropina (ACTH)

•

ACTH stosuje się diagnostycznie - w celu
sprawdzenia wydolności kory nadnerczy
oraz we wtórnej

•

Dłuższe stosowanie ACTH powoduje
wyczerpanie i zanik kory nadnerczy co
może być nawet przyczyną śmierci.

•

Istnieje również niebezpieczeństwo
uaktywnienia się drobnoustrojów
niewydolności kory nadnerczy.

Gonadotropiny

•

FSH, hormon folikulotropowy

•

LH, hormon luteotropowy

FSH

•

glikoproteina, pobudza gruczoły płciowe
do wytwarzania komórek płciowych
(plemników, komórek jajowych) oraz
hormonów płciowych, w wyniku tego
wpływa na wytwarzanie się
drugorzędowych cech płciowych.

LH

•

pobudza owulację i przyspiesza
wytwarzanie się ciałka żółtego z
pęcherzyka Graafa, pobudza wytwarzanie
się progesteronu oraz wzmaga czynność
hormonalną komórek śródmiąższowych w
jądrze.

•

Do celów leczniczych stosuje się
gonadotropiny otrzymywane z przysadki,
łożyska ludzkiego lub z moczu ciężarnych
klaczy.

LH - zastosowanie

•

U kobiet - niedorozwój jajników,
infantylizm, zaburzenia miesiączkowania
(gonadotropina przysadkowa), niektóre
postacie nawykowego poronienia oraz
nadmierne krwawienia miesiączkowe
(gonadotropina łożyskowa).

LH - zastosowanie

•

U mężczyzn - opóźnione dojrzewanie,
wnętrostwo (niezstąpienie jąder),
oligospermia, zaburzenia
wielogruczołowe, zaburzenia psychiczne,
zaburzenia przemiany wodnej i lipidowej,
stany wyczerpania i depresji.

Danazol

•

Jest to związek o budowie steroidowej
hamujący syntezę i wydzielanie
endogennych gonadotropin
przysadkowych.

•

Wykazuje również słabe działanie
androgenne.

Danazol - zastosowanie

•

Danazol stosuje się w leczeniu
endometriozy, w chorobach sutka
(mastopatii), pierwotnych obfitych
krwawieniach miesięcznych, w zespole
napięcia przedmiesiączkowego, w
ginekomastii i przedwczesnym
dojrzewaniu.

Danazol – działania
niepożądane,
przeciwwskazania

•

Może powodować wystąpienie trądziku,
hirsutyzmu, łojotoku, bólów i zawrotów
głowy, nerwowości, depresji, nudności i
wymiotów, obrzę ków, przerostu
łechtaczki, zmiany głosu oraz obrzęków.

•

Danazolu nie należy stosować w ciąży,
laktacji, porfirii, zaburzeniach funkcji
wątroby i nerek oraz w żółtaczce
cholestatycznej.

Prolaktyna

•

Prolaktyna (laktotropina, LTH), czyli
hormon mlekopędny, wzmaga czynność
wydzielniczą gruczołów sutkowych,
hamuje wytwarzanie i działanie estradiolu.

•

Leki dopaminergiczne, np.
bromokryptyna hamują wydzielanie
prolaktyny, natomiast leki blokujące
receptory dopaminowe np. metoklopramid
– pobudzają wydzielanie prolaktyny.

Prolaktyna - zastosowanie

•

Niedoczynność gruczołów sutkowych

•

Nadmierne krwawienie maciczne,
zaburzenia miesiączkowania, grożące
poronienie.

Hormony tylnego płata
przysadki

•

Wazopresyna

•

Oksytocyna

Wazopresyna

•

Wazopresyna jest hormonem
adiuretycznym (ADH), wzmagającym
wchłanianie zwrotne w kanalikach
nerkowych. Ponadto kurczy wszystkie
mięśnie gładkie (z wyjątkiem mięśni
oskrzeli, które rozkurcza), a zwłaszcza
naczynia krwionośne wskutek czego
wzrasta ciśnienie krwi.

Wazopresyna

•

Niedobór tego hormonu (niedomoga
wydzielniczą tylnego płata przysadki)
wywołuje tzw. moczówkę prostą,
polegającą na tym, że organizm nie będąc
w stanie dostatecznie zagęszczać moczu
jest „zmuszony" w celu wydalenia chlorku
sodowego wydzielać wielkie ilości
rozcieńczonego moczu o małej gęstości.

Wazopresyna - zastosowanie

•

Moczówka prosta.

•

Krwawienia z żylaków przełyku oraz z
owrzodzeń żołądka i dwunastnicy.

•

Moczenie nocne (desmopresyna).

•

Krwawienia z mięśniaków macicy,
nadmierne krwawienia miesięczne i
hipotonia poporodowa (terlipresyna).

Wazopresyna

•

W praktyce stosuje się syntetyczne
analogi wazopresyny, jak desmopresynę
(ma wyłącznie działanie antydiuretyczne),
lipresynę (działa antydiuretycznie i silnie
kurcząco na obwodowe naczynia
krwionośne) oraz terlipresynę (nie
wykazuje działania antydiuretycznego,
lecz silnie zwęża naczynia trzewne i
skórne).

Oksytocyna

•

Oksytocyna jest hormonem działającym
wybiórczo na mięsień macicy - zwiększa jej
napięcie (głównie trzonu) w czasie porodu.
W małych dawkach powoduje zwiększenie
częstości i siły skurczów macicy.

•

Macica nieciężarna nie jest wrażliwa na
oksytocynę.

•

Kurczy również komórki mięśniowo-
nabłonkowe gruczołów mlecznych
powodując wytrysk mleka.

Oksytocyna - zastosowanie

•

Słaba akcja porodowa.

•

Krwawienia poporodowe - krwotoki z
atonicznej macicy.

•

Poronienie niezupełne.

•

Ułatwienie wytrysku pokarmu u kobiet
mających problem z karmieniem.