Hormony i antyhormony

Hormony podwzgórza
Somatostatyna
Zastosowanie
- w paliatywnym leczeniu chorych z akromegalią,
- w leczeniu guzów przewodu pokarmowego,
- w zapobieganiu powikłaniom po operacjach trzustki
- w krwawieniach z żylaków przełyku.
Preparaty
1. Somatostatin
2. Sandostatin
Gonadoliberyna
Zastosowanie
- w różnicowaniu niepłodności,
- w leczeniu przedwczesnego dojrzewania płciowego,
- w leczenie endometriozy,
- w leczeniu hormonozależnego raka gruczołu krokowego.
Preparaty
1. Lutrelef
2. Zoladex
3. Synarel
Hormony przedniego płata przysadki
Somatotropina (STH) - hormon wzrostu
Zastosowanie
Korzystny wpływ w karłowatości przysadkowej ma jedynie ludzki hormon wzrostu, otrzymywany z przysadek zwłok ludzkich i to zastosowany odpowiednio wcześnie (tzn. u małych dzieci).
Stosuje się również we wszystkich stanach, w których chodzi o pobudzenie procesów regeneracji i odnowy - a zatem w trudno gojących się ranach, odleżynach i złamaniach kości.
Preparaty
Genotropin( Grono, Humanotrope) - hormon wzrostu uzyskany na drodze inżynierii genetycznej.
Tyreotropina (TSH) hormon tyreotropowy
Zastosowanie
Wyłącznie w diagnostyce pierwotnej i wtórnej niedoczynności tarczycy (łącznie z radioaktywnym jodem).
Preparaty
Ambinon
Kortykotropina - ACTH (hormon adrenokortykotropowy)
Zastosowanie
w diagnostyce - w celu sprawdzenia wydolności kory nadnerczy,
w chorobach gośćcowych (ostra choroba reumatyczna, gościec przewlekły postępujący),
w dychawicy oskrzelowej,
w ostrych napadach dny moczanowej,
wirusowym zapaleniu wątroby,
zapaleniu mózgu.
Preparaty
1. ACTH (Acton)
2. Synacthen
Gonadotropiny
Gonadotropina I (prolan A, FSH, hormon folikulotropowy),
Gonadotropina II (prolan B, LH, hormon luteotropowy)
Zastosowanie
U kobiet - niedorozwój jajników, zaburzenia miesiączkowania, niektóre postacie nawykowego poronienia oraz nadmierne krwawienia miesiączkowe.
U mężczyzn - opóźnione dojrzewanie, wnętrostwo (nie zstąpienie jąder), oligospermia, zaburzenia wielogruczołowe, zaburzenia przemiany wodnej i lipidowej.

Preparaty
1. Biogonadyl (Pregnyl) - gonadotropina łożyskowa ludzka o działaniu LH i FSH.
2. Humegon (PergonaI) - preparat zawierający ludzkie gonadotropiny przysadkowe.
Prolaktyna (laktotropina, LTH) czyli hormon mlekopędny
Zastosowanie
Niedoczynność gruczołów sutkowych.
Nadmierne krwawienie maciczne, zaburzenia miesiączkowania, grożące poronienie.
Preparaty
Prolaktyna
Hormony tylnego płata przysadki
Wazopresyna - hormon adiuretyczny (ADH)
Zastosowanie
Moczówka prosta,
Krwawienia z żylaków przełyku oraz z owrzodzeń żołądka i dwunastnicy,
Moczenie nocne.
Krwawienia z mięśniaków macicy, nadmierne krwawienia miesięczne i hipotonia poporodowa.
Preparaty
1. Adiuretin (Minirin 0,1-0,2)
2. Vasopressin
Oksytocyna
Zastosowanie
Słaba akcja porodowa.
Krwawienia poporodowe - krwotoki z atonicznej macicy.
Poronienie niezupełne.
Ułatwienie wytrysku pokarmu u kobiet mających problem z karmieniem.
Preparaty
1. Oxytocin (Syntocinon)
2. Sandopart
Hormony tarczycy
Tyroksyna i trójjodotyronina
Zastosowanie
Substytucyjne - w niedoczynności tarczycy (leczenie dużymi dawkami).
Objawowe - stosowanie ostrożne, znacznie mniejsze dawki; obecnie ograniczone:
a) otyłość - tylko przy współistniejącej niedoczynności tarczycy,
b) hipercholesterolemia - D-tyroksyna (efekty wątpliwe).
Preparaty
1. Levoroxin (Euthyrox 50, -100, -150, Eltroxin, Letrox)
2. Triiodothyronine (Liothyronin)
Kalcytonina
Zastosowanie
Osteoporoza różnego pochodzenia (starcza, postmenopauzalna, wtórna).
W bólach kostnych w przebiegu osteolizy.
W hiperkalcemii i przełomie hiperkalcemicznym różnego pochodzenia (zatrucie witaminą D, nadczynność przytarczyc).
Ostre zapalenie trzustki.
Preparaty
1. Cibacalcin
2. Miacalcic (Miacalcic NasaI 50, -100, Calci 50, -100, Calcihexal 50, -100) ­
Hormony przytarczyc
Parathormon
Zastosowanie
W praktyce klinicznej parathormon okazał się skuteczny wyłącznie w doraźnym przerywaniu stanów hipokalcemii z obrazem tężyczki łącznie.
Preparaty
Parathyroid
Hormony wysp trzustki
Insulina
Zastosowanie
Insulinę stosuje się przede wszystkim w cukrzycy z niedoboru, gdzie często jest lekiem ratującym życie chorego.
Zmniejsza stężenie glukozy i wzmaga spalanie glukozy.
Preparaty
A. Preparaty insulin o konwencjonalnym stopniu oczyszczenia:
1. Insulinum - insulina krystaliczna, działa gwałtownie, krótkotrwale (do 7 godz
2. Insulinum semilente - insulina cynkowa bezpostaciowa o nieznacznie przedłużonym działaniu (działa ok. 12 godz.).
3. Insulinum ultralente - insulina cynkowa krystaliczna o wolnym i znacznie przedłużonym działaniu (działa ok. 24 godz.),
4. Insulinum lente - mieszanina insuliny ultralente i lente. Działa szybko i długotrwale (ok. 24 godz.),
5. Insulinum maxirapid - działa szybko i względnie krótko (do 8 godz.),

B. Insuliny wysoko oczyszczone:
1. Insulinum isophanicum "W-OS" i "ChOS" (Insulin mixtard 30 PenfilI) - insulina izofanowa, szczyt działania po 4-12 godz., czas działania do 24 godz.;
2. Insulinum lenie "W-OS" i "ChOS" (Insulin lente MC) - maksymalne działanie po 8-10 godz., czas działania 12 godz.;
3. Insulinum maxirapid "W-OS" i "Ch OS" (Insulin Actrapid MC) - szczyt działania 1-2 godz., czas działania do 6 godz.
4. Insulinum semilente "W-OS" i "Ch OS" - szczyt działania po 8-10 godz., czas działania do 12 godz.;
5. Insulinum ultralente "W-OS" i "ChOS" - czas działania do 24 godz. z maksimum działania po 8-14 godz.;

C. Insuliny ludzkie:
1. Insulinum Actrapid HM (Humulin R) - krótko działająca rekombinowana insulina ludzka, szczyt działania po 1-2 godz., czas działania 8 godz.;
2. Insulinum Protaphane HM (Humulin N) - rekombinowana ludzka insulina izofanowa o pośrednim czasie działania, szczyt działania po 4-12 godz., czas działania 24 godz.;
3. Humulin U - rekombinowana insulina ludzka (zawiesina cynkowa) o bardzo długim czasie działania, szczyt działania po 3-18 godz., czas działania 24-28 godz.;
4. Humulin M1, M2, M3 i M4 - mieszanina rekombinowanej rozpuszczalnej i izofanowej insuliny ludzkiej o różnych czasach działania; HumaJect M3, HumaJect M4, HumaJect N, HumaJect R - preparaty ludzkiej insuliny biosyntetycznej.
5. Humalog - insulina lispro, niskocząsteczkowy hormon białkowy o silnym działaniu - działa szybko i krótko (2-5 h).
Glukagon
Zastosowanie
Leczenie hipoglikemii poinsulinowej.
Insulinoma.
Próby diagnostyczne:
- podejrzenie:
- wyspiaka,
- guza chromochłonnego,
- nadmiernego wydzielania hormonu wzrostu.
Badania endoskopowe przewodu pokarmowego jako środek zwiotczający dwunastnicę.
Leczenie wstrząsu kardiogennego.
Preparaty
GIucagon (GlucoGen)
Hormony rdzenia nadnerczy
Adrenalina i Noradrenalina
Hormony kory nadnerczy
Mineralokortykosteroidy
Aldosteron i dezoksykortykosteron
Zastosowanie
Mineralokortykosteroidy stosuje się głównie jako leki substytucyjne we wszystkich postaciach istniejącej czy nawet grożącej niewydolności kory nadnerczy (choroba Addisona).
Coraz częściej natomiast są stosowane preparaty fluorohydrokortyzonu, które są znacznie wygodniejsze w użyciu (podawane doustnie) i działają prawie 100 razy silniej na zatrzymanie jonów sodu od aldosteronu.
Preparaty
Desoxycortonum (DOCA, Percorten)

Glikokortykosteroidy
Kortyzon i hydroksykortyzon
Zastosowanie
Glikokortykosteroidy stosuje się jako leki substytucyjne (zastępcze) ­uzupełniające niedobór hormonów ustrojowych (głównie naturalne glikokortykosteroidy) , oraz jako leki objawowe - ze względu na ich właściwości przeciwzapalne, przeciwgośćcowe, przeciwalergiczne, przeciwnowotworowe i in.

Substytucyjnie stosuje się:
w chorobie Addisona.
Objawowo stosuje się:
w chorobach alergicznych (dychawica oskrzelowa, choroba posurowicza, polekowe odczyny alergiczne);
w kolagenozach (gościec stawowy, zapalenie guzkowe tętnic, rumień guzowaty);
w chorobach zakaźnych;
w chorobach nowotworowych (ostra białaczka limfatyczna);
w chorobach nerek (nerczyce);
w alergo- i toksydermatozach.
Działania niepożądane
Zanik przysadki i nadnerczy.
Nawroty choroby wrzodowej, perforacje, krwotoki.
Osteoporoza i samoistne złamania kości.
Zatrzymywanie sodu - obrzęki, nadciśnienie.
Niedobór potasu - osłabienie mięśniowe.
Zaburzenia procesów regeneracji i zmniejszenie odporności.
Zaburzenia płciowe.
Działanie diabetogenne.
Zaburzenia gospodarki tłuszczowej.
Preparaty
A. Preparaty glikokortykosteroidów stosowane doustnie i pozajelitowo:
1. Hydrocortisonum
2. Encorton (Decortin 50) - prednizon
3. Encortolon (Fenicort) - prednizolon
4. Dexamethason (Dexaven) - deksametazon
5. Depo-Medrol (Solu-Medrol, Metypred) - metylprednizolon

B. Preparaty glikokortykosteroidów stosowane wziewnie:
1. Flixonase (Flixotide) - flutikazon
2. Beclocort mite, -forte - beklometazon
3. Budesonid, -mite, -forte ( Rhinocort Nasal Aerosol, Pulmicort) - budezonid
Adrenokortykosteroidy
Hormony płciowe męskie
Androgeny
Zastosowanie
U mężczyzn
Niedoczynność lub brak czynności płciowych - opóźnione dojrzewanie, brak lub osłabienie popędu płciowego.
U kobiet
Nadmierna czynność seksualna (nadmierny popęd płciowy, nadmierne krwawienie miesiączkowe, bolesne miesiączkowanie).
Rak gruczołu piersiowego u kobiet młodych, zwłaszcza przy przerzutach do kości i rak endometrium.
Preparaty
1. Testosteronum propionicum - propionian testosteronu, hormon płciowy męski otrzymywany syntetycznie
2. Mesteron - metylotestosteron, pochodna testosteronu
Hormony płciowe żeńskie
Estrogeny
(Estradiol)
Zastosowanie
Zaburzenia miesiączkowania.
Niektóre postacie nawykowego poronienia.
W celu zahamowania laktacji.
Zaburzenia klimakteryczne lub po kastracji.
W preparatach antykoncepcyjnych razem z gestagenami.
Przeciwnowotworowo (rak gruczołu krokowego - u mężczyzn i rak sutka u kobiet młodych).
Miejscowo w zaniku i zaburzeniach zewnętrznych narządów płciowych związanych z menopauzą.
Preparaty
1. Estradiol depot (Progynova 21, - mitte) - walerianian estradiolu
2. Estraderm TTS 25, -50 i -100 - estradiol
3. Progynon - etynyloestradiol, syntetyczna pochodna esteroidu o bardzo silnym działaniu
Gestageny
(Progesteron)
Zastosowanie
Niektóre postacie bezpłodności kobiecej.
W nawykowych poronieniach - łącznie z estrogenami.
Zaburzenia miesiączkowania - nadmierne krwawienia miesiączkowe, bolesne miesiączkowanie, zespół napięcia przedmiesiączkowego.
Krwotoki maciczne wywołane niedostatecznym rozwojem ciałka żółtego.
Zatrzymanie poporodowej laktacji.
Jako składniki większości leków antykoncepcyjnych.
Preparaty
1. Progesteronum - progesteron
2. Kaprogest - hydroksyprogesteron
3. Depo-Provera (Provera) - medroksyprogesteron
Doustne preparaty antykoncepcyjne
Mechanizm działania
1. Hamują uwalnianie somatostatyny z podwzgórza i gonadotropin z przysadki, przez co dochodzi do zahamowania owulacji.
2. Powodują zmiany w śluzie szyjkowym, który staje się gęsty i lepki, utrudniając przechodzenie plemników.
3. Wywołują zmiany w błonie śluzowej macicy utrudniające zagnieżdżenie komórki jajowej.
4. Powodują zmiany w czynności skurczowej macicy i jajowodów upośledzając transport komórki jajowej.
Rodzaje preparatów
1) Preparaty sekwencyjne - obecnie rzadko stosowane ze względu na możliwość wystąpienia nowotworów macicy.
2) Preparaty kombinowane (jednofazowe) - najczęściej stosowane, zawierają estrogen i gestagen w stałych dawkach.
3) Preparaty jednoskładnikowe, np. "pigułka dnia następnego" zażywana do 72 godzin po stosunku (zawiera gestagen) oraz minipigułka (zawiera tylko gestagen).
Preparaty kombinowane (jednofazowe)
1. Cilest - norgestimat (gestagen 3 generacji) 0,25 mg + etynyloestradiol 0,035 mg, tabletki.
2. Diane-35 - octan cyproteronu 0,002 g + etynyloestradiol 0,035 mg, drażetki.
3. Femoden (Logest) - gestoden (gestagen 3 generacji) 0,075 mg + etynyloestradiol 0,03 mg, drażetki.
4. Marvelon - dezogestrel (gestagen 3 generacji) 0,15 mg + etynyloestradiol 0,03 mg, tabletki.
5. Mercilon - dezogestrel (0,15 mg) + etynyloestradiol (0,02 mg), tabletki.
Preparaty dwufazowe (sekwencyjne)
Anteovin - lewonorgestrel 0,125 mg + etynyloestradiol 0,05 mg, tabletki.
Preparaty jednoskładnikowe
Postinor - Iewonorgestrel, tabletki 0,75 mg; stosuje się doustnie bezpośrednio po stosunku (do 1 godziny), nie więcej niż 4 tabl. w miesiącu.

---