Językoznawstwo jako

nauka

Aby określić przedmiot nauki trzeba podać

jej:

• przedmiot materialny, czyli wycinek

rzeczywistości

• przedmiot formalny, czyli określić z

jakiego punktu widzenia ten przedmiot
materialny będzie rozpatrywany

• cel
• metodę

Językoznawstwo

= nauka o języku

naturalnym

Język naturalny jest

głównym przedmiotem

materialnym

językoznawstwa

Język naturalny

Język powstały na drodze rozwoju

historycznego, zróżnicowany

geograficznie i społecznie

Poza tym są języki:
• sztuczne (esperanto, volapük…)
• formalne (język logiki…)
• programowania (ALGOL, SQL…)

Językoznawstwo

•Przedmiot formalny –

z jakich punktów widzenia język bywa

rozpatrywany

:

- jako zjawisko samo w sobie

(językoznawstwo wewnętrzne)

- jako zjawisko powiązane z innymi

zjawiskami

(językoznawstwo zewnętrzne)

Z jakich punktów widzenia

język bywa rozpatrywany

:

• semiotycznego (język jako system znaków)

- syntaktyczny: stosunki między znakami systemu

- semantyczny: znaki a rzeczywistość

- pragmatyczny: znaki a sytuacja komunikacyjna

• socjologicznego (język a społeczeństwo)
• psychologistycznego (język a psychika)
• antropologicznego (język a kultura)
• retorycznego (język a kształtowanie postaw)
• komunikacyjnego (język a porozumiewanie

się)

itd.

Czym jest język?

Język = system

znaków

XX wiek: Ferdynand de Saussure :
Mowa =

język

+ mówienie

(language =

langue

+ parole)

Język – system znaków, służący do

porozumiewania się w obrębie danej

społeczności.

Definicja języka przyjęta przez wszystkich

strukturalistów. Poszczególne szkoły

doprecyzowywały tylko to ujęcie.

mówienie
(parole)

język (langue)

Czym jest język? – szkoły

strukturalne:

Język jest systemem znaków

funkcjonalnym – celowościowym

(szkoła praska)

Język jest siecią relacji między znalami
(szkoła kopenhaska – glossematycy)

Język jest systemem reguł budowania

zdań (generatywizm)

Działy językoznawstwa

wg Charlesa Morrisa:

1.   syntaktyka (gramatyka) - opis

relacji między znakami języka.

2.   semantyka - opis relacji między

znakami języka a rzeczywistością.

• pragmatyka - opis relacji między

znakami języka, rzeczywistością
a sytuacją aktu komunikacyjnego
wyznaczaną zwłaszcza przez
kategorie nadawcy i odbiorcy tekstu.

Działy syntaktyki

(gramatyki)

opisy relacji między znakami języka

w poszczególnych podsystemach

(płaszczyznach, poziomach) języka

• Składnia
• Morfologia
• Morfonologia
• Fonologia

Płaszczyzny (poziomy) i jednostki

języka

WYPOWIEDZENIE

składa się z fraz



realizuje



ZDANIE

FRAZA

składa się z wyrazów



realizuje



STRUKTURALNY

SCHEMAT FRAZY

WYRAZ

realizuje



LEKSEM

składa się z morfów



MORF

realizuje



MORFEM

składa się z głosek


GŁOSKA

realizuje



FONEM

Przykład

Zjawisko należące do syntaktyki
• Formy sg. i pl. różnicują się w

zależności od kategorii liczby, która

albo sygnalizuje

jednostkowy/niejednostkowy

charakter desygnatu (książę :

książęta)

albo tylko wskazuje na związek zgody

(książę chce : książęta chcą).

• Wyraz książę ma nieregularną

odmianę: książę, księcia a nie

książę, *książęcia lub *księć, księcia.

Przykład

Zjawisko należące do semantyki
• Język niemiecki ma co najmniej trzy

wyrazy (Fürst, Herzog, Prinz),
którym odpowiada tylko jeden wyraz
polski książę.

• To pole wyrazowe w niemieckim jest

bogatsze i wewnętrznie
zróżnicowane:

każde ze znaczeń 3

wyrazów niemieckich ma semy, które są
dla wyrazu książę nieistotne.

Przykład

Zjawisko należące do dla pragmatyki

• Dawniej władca jako nadawca używał

1. os. pl.: my książę chcemy.

• W XVII w. używano l. mn. wobec odbiorcy

jednostkowego niżej usytuowanego, ale nie
odwrotnie:
książę do szlachcica (spójrzcie, panie
stolniku)
szlachcic do księcia (racz w. ks. m. spojrzeć)

Czym jest język? – inne ujęcia

XIX wiek: język = organizm biologiczny,

który rodzi się, rozwija i umiera
(August Schleicher)

XX wiek: język = układ bodźców i

reakcji
między jednostkami danej społeczności –
mówiący : słuchający
(Leonard Bloomfield – szkoła
amerykańska)

Czym jest język?

XIX wiek: język = odbicie psychiki narodu,

działanie, suma jednostkowych przejawów
mówienia,
dopiero na drugim miejscu twór

(Wilhelm v. Humboldt, potem

młodogramatycy)

XX wiek: język = duchowy czynnik

kształtowania rzeczywistości,
dopiero w drugiej kolejności narzędzie
komunikacji myślowej
(neohumboldtyzm – Leo Weisgerber)

Czym jest język?

Język = wytwór kultury XX wiek:

Język = wyraz widzenia i pojmowania świata,

służy przede wszystkim do kształtowania pojęć

w ramach danej społeczności

(„hipoteza Sapira – Whorfa”)

Język = odbicie procesów poznawczych,

pojęciowej organizacji świata w umyśle

człowieka.

Inwentarz symboli utrwalonych przez konwencję

(kognitywizm)

Metody badawcze zależą

od

• przyjętej definicji języka jako

przedmiotu materialnego nauki

• przyjętego punktu widzenia na

język
czyli przedmiotu formalnego nauki

Językoznawstwo

ogólne

Zakres przedmiotu:

•Kierunki i metody badawcze

językoznawstwa

•Teorie języka
•Klasyfikacja języków