Językoznawstwo jako
nauka
Aby określić przedmiot nauki trzeba podać
jej:
• przedmiot materialny, czyli wycinek
rzeczywistości
• przedmiot formalny, czyli określić z
jakiego punktu widzenia ten przedmiot
materialny będzie rozpatrywany
• cel
• metodę
Językoznawstwo
= nauka o języku
naturalnym
Język naturalny jest
głównym przedmiotem
materialnym
językoznawstwa
Język naturalny
Język powstały na drodze rozwoju
historycznego, zróżnicowany
geograficznie i społecznie
Poza tym są języki:
• sztuczne (esperanto, volapük…)
• formalne (język logiki…)
• programowania (ALGOL, SQL…)
Językoznawstwo
•Przedmiot formalny –
z jakich punktów widzenia język bywa
rozpatrywany
:
- jako zjawisko samo w sobie
(językoznawstwo wewnętrzne)
- jako zjawisko powiązane z innymi
zjawiskami
(językoznawstwo zewnętrzne)
Z jakich punktów widzenia
język bywa rozpatrywany
:
• semiotycznego (język jako system znaków)
- syntaktyczny: stosunki między znakami systemu
- semantyczny: znaki a rzeczywistość
- pragmatyczny: znaki a sytuacja komunikacyjna
• socjologicznego (język a społeczeństwo)
• psychologistycznego (język a psychika)
• antropologicznego (język a kultura)
• retorycznego (język a kształtowanie postaw)
• komunikacyjnego (język a porozumiewanie
się)
itd.
Czym jest język?
Język = system
znaków
XX wiek: Ferdynand de Saussure :
Mowa =
język
+ mówienie
(language =
langue
+ parole)
Język – system znaków, służący do
porozumiewania się w obrębie danej
społeczności.
Definicja języka przyjęta przez wszystkich
strukturalistów. Poszczególne szkoły
doprecyzowywały tylko to ujęcie.
mówienie
(parole)
język (langue)
Czym jest język? – szkoły
strukturalne:
Język jest systemem znaków
funkcjonalnym – celowościowym
(szkoła praska)
Język jest siecią relacji między znalami
(szkoła kopenhaska – glossematycy)
Język jest systemem reguł budowania
zdań (generatywizm)
Działy językoznawstwa
wg Charlesa Morrisa:
1. syntaktyka (gramatyka) - opis
relacji między znakami języka.
2. semantyka - opis relacji między
znakami języka a rzeczywistością.
• pragmatyka - opis relacji między
znakami języka, rzeczywistością
a sytuacją aktu komunikacyjnego
wyznaczaną zwłaszcza przez
kategorie nadawcy i odbiorcy tekstu.
Działy syntaktyki
(gramatyki)
opisy relacji między znakami języka
w poszczególnych podsystemach
(płaszczyznach, poziomach) języka
• Składnia
• Morfologia
• Morfonologia
• Fonologia
Płaszczyzny (poziomy) i jednostki
języka
WYPOWIEDZENIE
składa się z fraz
realizuje
ZDANIE
FRAZA
składa się z wyrazów
realizuje
STRUKTURALNY
SCHEMAT FRAZY
WYRAZ
realizuje
LEKSEM
składa się z morfów
MORF
realizuje
MORFEM
składa się z głosek
GŁOSKA
realizuje
FONEM
Przykład
Zjawisko należące do syntaktyki
• Formy sg. i pl. różnicują się w
zależności od kategorii liczby, która
albo sygnalizuje
jednostkowy/niejednostkowy
charakter desygnatu (książę :
książęta)
albo tylko wskazuje na związek zgody
(książę chce : książęta chcą).
• Wyraz książę ma nieregularną
odmianę: książę, księcia a nie
książę, *książęcia lub *księć, księcia.
Przykład
Zjawisko należące do semantyki
• Język niemiecki ma co najmniej trzy
wyrazy (Fürst, Herzog, Prinz),
którym odpowiada tylko jeden wyraz
polski książę.
• To pole wyrazowe w niemieckim jest
bogatsze i wewnętrznie
zróżnicowane:
każde ze znaczeń 3
wyrazów niemieckich ma semy, które są
dla wyrazu książę nieistotne.
Przykład
Zjawisko należące do dla pragmatyki
• Dawniej władca jako nadawca używał
1. os. pl.: my książę chcemy.
• W XVII w. używano l. mn. wobec odbiorcy
jednostkowego niżej usytuowanego, ale nie
odwrotnie:
książę do szlachcica (spójrzcie, panie
stolniku)
szlachcic do księcia (racz w. ks. m. spojrzeć)
Czym jest język? – inne ujęcia
XIX wiek: język = organizm biologiczny,
który rodzi się, rozwija i umiera
(August Schleicher)
XX wiek: język = układ bodźców i
reakcji
między jednostkami danej społeczności –
mówiący : słuchający
(Leonard Bloomfield – szkoła
amerykańska)
Czym jest język?
XIX wiek: język = odbicie psychiki narodu,
działanie, suma jednostkowych przejawów
mówienia,
dopiero na drugim miejscu twór
(Wilhelm v. Humboldt, potem
młodogramatycy)
XX wiek: język = duchowy czynnik
kształtowania rzeczywistości,
dopiero w drugiej kolejności narzędzie
komunikacji myślowej
(neohumboldtyzm – Leo Weisgerber)
Czym jest język?
Język = wytwór kultury XX wiek:
Język = wyraz widzenia i pojmowania świata,
służy przede wszystkim do kształtowania pojęć
w ramach danej społeczności
(„hipoteza Sapira – Whorfa”)
Język = odbicie procesów poznawczych,
pojęciowej organizacji świata w umyśle
człowieka.
Inwentarz symboli utrwalonych przez konwencję
(kognitywizm)
Metody badawcze zależą
od
• przyjętej definicji języka jako
przedmiotu materialnego nauki
• przyjętego punktu widzenia na
język
czyli przedmiotu formalnego nauki
Językoznawstwo
ogólne
Zakres przedmiotu:
•Kierunki i metody badawcze
językoznawstwa
•Teorie języka
•Klasyfikacja języków