Markery nowotworowe – krótkie

charakterystyki

Jan Kanty Kulpa

Antygen karcinoembrionalny (CEA)

Antygen karcinoembrionalny (CEA)

• 1965r., Gold i Freedman –

• białka

adhezyjne,

wytwarzanie

kodowane przez 10-14 genów

zlokalizowanych na chromosomie

19

• glikoproteina, c.cz. 180-200 kDa,

60%

węglowodany,

nieznana

funkcja

fizjologiczna

(procesy

apoptozy ?), nasilona ekspresja w
tkankach przewodu pokarmowego
płodu

• heterogenność,

ok.10

różnych

epitopów,

• ok. 60 krotnie wyższa ekspresja w

komórkach raka jelita grubego

aniżeli w nabłonku śluzówki jelita

t

t

1/2

1/2

= 2- 8 dni

= 2- 8 dni

wartość odcinająca < 5,0 ng/ml

wartość odcinająca < 5,0 ng/ml

Podwyższone stężenie:

Podwyższone stężenie:

•

u 15 % palacze tytoniu 5 – 10

u 15 % palacze tytoniu 5 – 10

ng/ml

ng/ml

•

ciąża

ciąża

•

schorzenia nienowotworowe

schorzenia nienowotworowe

•

zapalenie, marskość wątroby

zapalenie, marskość wątroby

•

choroby płuc

choroby płuc

•

choroba wrzodowa

choroba wrzodowa

•

wrzodziejące zapalenie jelita

wrzodziejące zapalenie jelita

grubego

grubego

•

polipy odbytnicy

polipy odbytnicy

•

choroby nowotworowe (rak jelita

choroby nowotworowe (rak jelita

grubego, marker przerzutów)

grubego, marker przerzutów)

Alfa – fetoproteina (AFP)

Alfa – fetoproteina (AFP)

•

1963r. Ablev

1963r. Ablev

- wyizolowana z

- wyizolowana z

tkanki raka wątroby

tkanki raka wątroby

•

glikoproteina o c.cz. 70 kDa, jeden

glikoproteina o c.cz. 70 kDa, jeden

łańcuch

polipeptydowy,

590

łańcuch

polipeptydowy,

590

aminokwasów,

węglowodany

aminokwasów,

węglowodany

poniżej ok. 4%

poniżej ok. 4%

•

geny kodujące AFP – na długim

geny kodujące AFP – na długim

ramieniu chromosomu 4

ramieniu chromosomu 4

•

budowa i skład aminokwasowy w

budowa i skład aminokwasowy w

39% zbliżona do albumin; różnice

39% zbliżona do albumin; różnice

we własnościach immunogennych

we własnościach immunogennych

•

ok. 3- 7 epitopów, kilka izoform –

ok. 3- 7 epitopów, kilka izoform –

różne

różne

powinowactwo do lektyn

powinowactwo do lektyn

•

t

t

1/2

1/2

= 5 dni

= 5 dni

•

wartość odcinająca – 15 ng/ml

wartość odcinająca – 15 ng/ml

•

wytwarzana w wątrobie, pęcherzyku

wytwarzana w wątrobie, pęcherzyku

żółtkowym, przewodzie pokarmowym

żółtkowym, przewodzie pokarmowym

płodu, w 12 tygodniu max. stężenie w

płodu, w 12 tygodniu max. stężenie w

krążeniu płodu - 10 g/l; 1 rok po

krążeniu płodu - 10 g/l; 1 rok po

narodzinach - 25 ng/ml

narodzinach - 25 ng/ml

•

w płynie owodniowym max. stężenie w

w płynie owodniowym max. stężenie w

I

trymestrze

potem

spadek

I

trymestrze

potem

spadek

(wypadkowa stężenia w osoczu matki,

(wypadkowa stężenia w osoczu matki,

moczu płodu i ciałku żółtkowym) w

moczu płodu i ciałku żółtkowym) w

surowicy kobiet w ciązy ciężarnej

surowicy kobiet w ciązy ciężarnej

stężenie rośnie - max. w 32- 36 tyg.

stężenie rośnie - max. w 32- 36 tyg.

•

funkcja transportowa ; utrzymanie

funkcja transportowa ; utrzymanie

ciśnienia onkotycznego

ciśnienia onkotycznego

•

miernie podwyższone stężenie: s

miernie podwyższone stężenie: s

tany

tany

zapalne, marskość wątroby,

zapalne, marskość wątroby,

żółtaczka

żółtaczka

AFP – diagnostyka prenatalna

AFP – diagnostyka prenatalna

Defekt cewy nerwowej

Defekt cewy nerwowej

•

Rozszczep kręgosłupa

Rozszczep kręgosłupa

•

Bezmózgowie

Bezmózgowie

Me

Me

AFP

AFP

=

=

2,5 krotnie Me

2,5 krotnie Me

AFP

AFP

dla ciąży

dla ciąży

prawidłowej

prawidłowej

w badaniach przesiewowych DWP

w badaniach przesiewowych DWP





100%

100%

Zespół Downa - trisomia 21

Zespół Downa - trisomia 21

• kompleks czynników predykcyjnych

stężenie AFP i estriolu (produkty płodu)

stężenie AFP i estriolu (produkty płodu)

stężenie hCG (głównie

stężenie hCG (głównie





HCG), SP 1, progesteronu

HCG), SP 1, progesteronu

(produkty łożyska)

(produkty łożyska)

Gonadotropina kosmówkowa - hCG

Gonadotropina kosmówkowa - hCG

•

rodzina hormonów glikoproteinowych

rodzina hormonów glikoproteinowych

•

Zondek i Ascheim – 1927 r.,

Zondek i Ascheim – 1927 r.,

hormon uzyskano w postaci krystalicznej i

hormon uzyskano w postaci krystalicznej i

określono jego III i IV-rzędową strukturę

określono jego III i IV-rzędową strukturę

•

c.cz. 46 kDa, heterodimer – dwie podjednostki

c.cz. 46 kDa, heterodimer – dwie podjednostki





i

i





, wiązanie

, wiązanie

niekowalencyjne

niekowalencyjne

•

wytwarzana w znacznych ilościach przez syncytiotrofoblast a także

wytwarzana w znacznych ilościach przez syncytiotrofoblast a także

komórki cytotrofoblastu, synteza zależna od stopnia zróżnicowania

komórki cytotrofoblastu, synteza zależna od stopnia zróżnicowania

trofoblastu, uwalniana do krążenia pulsacyjnie

trofoblastu, uwalniana do krążenia pulsacyjnie

•

wytwarzana w śladowych ilościach przez komórki gonadotropowe

wytwarzana w śladowych ilościach przez komórki gonadotropowe

przedniego płata przysadki

przedniego płata przysadki

•

biologiczny półokres zaniku – 13 godzin przy wysokich stężeniach

biologiczny półokres zaniku – 13 godzin przy wysokich stężeniach

i ok.36 godzin przy niskich stężeniach (głównie wydalane przez nerki,

i ok.36 godzin przy niskich stężeniach (głównie wydalane przez nerki,

pochwę, PMR)

pochwę, PMR)

Podjednostka

Podjednostka





-hCG

-hCG



pojedynczy gen kodujący na chromosomie 6

pojedynczy gen kodujący na chromosomie 6



c.cz. 14,5 kDa

c.cz. 14,5 kDa



92 reszty aminokwasowe

92 reszty aminokwasowe



2 N-końcowe łańcuchy węglowodanowe (52 i 78 aminokwas)

2 N-końcowe łańcuchy węglowodanowe (52 i 78 aminokwas)



identyczna z podjednostką

identyczna z podjednostką





FSH, LH, TSH

FSH, LH, TSH



półokres zaniku biologicznego – 2 godziny

półokres zaniku biologicznego – 2 godziny



trofoblast wydziela 2 formy: normalną i dużą podjednostkę - dodatkowy

trofoblast wydziela 2 formy: normalną i dużą podjednostkę - dodatkowy

N -końcowy łańcuch węglowodanowy, która nie tworzy dimeru

N -końcowy łańcuch węglowodanowy, która nie tworzy dimeru

z podjednostką

z podjednostką





1

92

92

S - S

S - S

52

78

Podjednostka

Podjednostka





-

-

hCG

hCG



6 genów kodujących zlokalizowanych na chromosomie 19,

6 genów kodujących zlokalizowanych na chromosomie 19,

podczas ciąży wzmożona ekspresja 3 z nich

podczas ciąży wzmożona ekspresja 3 z nich



c.cz. 22 kDa, 145 reszt aminokwasowych, 121 identyczne z LH,

c.cz. 22 kDa, 145 reszt aminokwasowych, 121 identyczne z LH,

C-końcowy 24 aminokwasowy fragment decyduje o

C-końcowy 24 aminokwasowy fragment decyduje o

odrębności

odrębności



2 N-końcowe (13 i 30 aminokwas) i 4 C-końcowe łańcuchy

2 N-końcowe (13 i 30 aminokwas) i 4 C-końcowe łańcuchy

węglowodanowe (121, 127, 132, 138 aminokwas)

węglowodanowe (121, 127, 132, 138 aminokwas)



półokres zaniku biologicznego - 4 godziny

półokres zaniku biologicznego - 4 godziny



w krążeniu może ulegać częściowej proteolizie – odszczepienie

w krążeniu może ulegać częściowej proteolizie – odszczepienie

części aminokwasów – zubożona

części aminokwasów – zubożona





-HCG (mniejsza aktywność

-HCG (mniejsza aktywność

biologiczna) jej ilość wzrasta wraz z rozwojem ciąży

biologiczna) jej ilość wzrasta wraz z rozwojem ciąży

fragment rdzeniowy

fragment rdzeniowy





-HCG (obecny głównie w moczu)

-HCG (obecny głównie w moczu)

6

6

1

2

1

1

2

1

1

2

7

1

2

7

1

3

2

1

3

8

S - S

S - S

1

92

92

109

109

145

145

55

55

40

40

13

13

30

30

fragment

CTP

rdzeniowy

Gonadotropina kosmówkowa

Gonadotropina kosmówkowa



hCG

hCG

=

=

ludzka gonadotropina kosmówkowa = holo-hCG

ludzka gonadotropina kosmówkowa = holo-hCG

1

92

92

S - S

S - S

52

78

S - S

S - S

1

92

92

109

109

145

145

55

55

40

40

13

13

30

30

dimer

dimer

α

α

:

:

β

β

hCG

hCG

Gonadotropina kosmówkowa - hCG

Gonadotropina kosmówkowa - hCG



fragment rdzeniowy

fragment rdzeniowy





-hCG

-hCG

(core

(core





-hCG)

-hCG)

–

–

produkt rozpadu

produkt rozpadu





-hCG – aminokwasy 6-40

-hCG – aminokwasy 6-40

połączone mostkami

połączone mostkami

dwusiarczkowymi z

dwusiarczkowymi z

aminokwasami 55-92

aminokwasami 55-92

•

zubożona hCG, zubożona

zubożona hCG, zubożona





-

-

hCG (

hCG (

nicked

nicked





-hCG = N

-hCG = N





-hCG

-hCG

)

)

postać pozbawiona części

postać pozbawiona części

aminokwasów na drodze

aminokwasów na drodze

enzymatycznego odszczepienia

enzymatycznego odszczepienia







-CTP

-CTP

–

–

C-końcowy peptyd

C-końcowy peptyd





-hCG,

-hCG,

nieobecny w podjednostkach

nieobecny w podjednostkach





LH

LH

(24 aminokwasy)

(24 aminokwasy)

•

duża podjednostka

duża podjednostka





-hCG

-hCG

–

–

nie

nie

pozbawiona dodatkowych reszt

pozbawiona dodatkowych reszt

węglowodanowych, niezdolna do

węglowodanowych, niezdolna do

połączenia z

połączenia z





-hCG

-hCG

S - S

S - S

13

13

30

30

40

40

55

55

92

92

6

145

145

121

hCG w osoczu

zdrowi mężczyźni i
nieciężarne kobiety:
5,0 mIU/ml

Ciąża:
• w okresie

pierwszych 6

tygodni stężenie

podwaja się co 2 dni

• max. stężenie 8-12

tydzień

• w dalszym

przebiegu ciąży

spadek stężenia

JK

JK

Antygen nowotworowy 19.9 - CA 19.9

Antygen nowotworowy 19.9 - CA 19.9

• CA 19.9 = GIGA = sialylowy antygen grup krwi Lewis’a

• monogangliozyd

błon

komórkowych

definiowany

przez

przeciwciało monoklonalne 1116 NS otrzymane przez immunizację
fibroblastów komórkami z hodowli ludzkiego raka jelita grubego

• wysoka zawartość w tkankach płodu, płynie nasiennym, ślinie,

mleku kobiecym

• w osoczu występuje w postaci wysokocząsteczkowej mucyny

o c.cz. 600 - 2.000 kDa o zawartości węglowodanów do 85%

• u ludzi zdrowych stężenie <37 U/ml (u 99% poniżej 52 U/ml)

• miernie CA 19-9 w stanach zapalnych trzustki, dróg żółciowych,

marskości wątroby

• t

1/2

= 7 godzin

CA 15-3

CA 15-3

•

sialomucynowy kompleks glikoproteinowy z

sialomucynowy kompleks glikoproteinowy z

determinantami antygenowymi z którymi reagują swoiście

determinantami antygenowymi z którymi reagują swoiście

przeciwciała monoklonalne 115 D8 i DF3,

przeciwciała monoklonalne 115 D8 i DF3,

•

ekspresja w wydzielniczych komórkach nabłonkowych,

ekspresja w wydzielniczych komórkach nabłonkowych,

wzmożona ekspresja na powierzchni błon komórek

wzmożona ekspresja na powierzchni błon komórek

szeregu nowotworów złośliwych,

szeregu nowotworów złośliwych,

•

uwalniana do krwiobiegu, stężenie

uwalniana do krwiobiegu, stężenie

<

<

25 U/ml u 95%

25 U/ml u 95%

zdrowych osób

zdrowych osób

•

miernie CA 15-3 - stany zapalne wątroby, trzustki (16%),

miernie CA 15-3 - stany zapalne wątroby, trzustki (16%),

w schorzenia urologiczne ginekologiczne, uszkodzeniu

w schorzenia urologiczne ginekologiczne, uszkodzeniu

nerek (19%), mastopatia, torbielakowłókniaki (15%);

nerek (19%), mastopatia, torbielakowłókniaki (15%);

ciąża (34 %)

ciąża (34 %)

epitopy PEM

CA 27.29

B 27.29

sygnał

115D8

DF3

A

A

A

A

A

A

A

A

A

sygna
ł

H

P

P

P

S

G

P

T

P R

T

D

S

T

V

G

H

P

P

T

S

G

G

P

P R T

D

P

S

V

H

T

-
COOH

-//

NH

2

-// -

EIA typu
„sandwich”

tandem

tandem

CA 125

CA 125

•

mucyno-podobny heterogenny kompleks glikoproteinowy z

mucyno-podobny heterogenny kompleks glikoproteinowy z

licznymi bocznymi łańcuchami węglowodanowymi (24%);

licznymi bocznymi łańcuchami węglowodanowymi (24%);

agregaty o c.cz 200 kDa,

agregaty o c.cz 200 kDa,

•

dwie

determinanty

antygenowe:

epitopy

reagujące

dwie

determinanty

antygenowe:

epitopy

reagujące

odpowiednio z przeciwciałami monoklonalnymi OC 125 -

odpowiednio z przeciwciałami monoklonalnymi OC 125 -

podobnymi i M 11 - podobnymi

podobnymi i M 11 - podobnymi

•

ekspresja antygenu: w komórkach wyścielających jamy ciała

ekspresja antygenu: w komórkach wyścielających jamy ciała

płodu, w k. dojrzałego prawidłowego nabłonka opłucnej,

płodu, w k. dojrzałego prawidłowego nabłonka opłucnej,

osierdziu, otrzewnej, jajowodów, błonie śluzowej szyjki i trzonu

osierdziu, otrzewnej, jajowodów, błonie śluzowej szyjki i trzonu

macicy, brak ekspresji w komórkach prawidłowego, dojrzałego

macicy, brak ekspresji w komórkach prawidłowego, dojrzałego

jajnika?

jajnika?

•

nasilona ekspresja w tkance raka jajnika, zwłaszcza

nasilona ekspresja w tkance raka jajnika, zwłaszcza

nieśluzowego, również w szeregu innych nowotworów (rak

nieśluzowego, również w szeregu innych nowotworów (rak

jelita grubego, trzustki, sutka, płuca), a także niezłośliwych

jelita grubego, trzustki, sutka, płuca), a także niezłośliwych

guzach jajników

guzach jajników

CA 125 - w płynach ustrojowych

CA 125 - w płynach ustrojowych

•

obecność antygenu stwierdza się w płynach z cyst, wysiękach z

obecność antygenu stwierdza się w płynach z cyst, wysiękach z

opłucnej, mleku matek, płynie owodniowym , płynie nasiennym

opłucnej, mleku matek, płynie owodniowym , płynie nasiennym

•

w surowicy: kompleks z inną glikoproteiną (c.cząst 400-2000 kDa)

w surowicy: kompleks z inną glikoproteiną (c.cząst 400-2000 kDa)

•

w warunkach fizjologicznych stężenie w osoczu poniżej 35 U/ml

w warunkach fizjologicznych stężenie w osoczu poniżej 35 U/ml

(99% zdrowych kobiet) i poniżej 65 U/ml u 99,8%

(99% zdrowych kobiet) i poniżej 65 U/ml u 99,8%

•

stężenie istotnie niższe u kobiet po menopauzie (<30 U/ml)

stężenie istotnie niższe u kobiet po menopauzie (<30 U/ml)

•

t

t

1/2

1/2

= 2-6 dni

= 2-6 dni

•

podwyższone stężenie :

podwyższone stężenie :

- podczas menstruacji, w I trymestrze ciąży,,

- podczas menstruacji, w I trymestrze ciąży,,

- gruźlica, marskość wątroby,

- gruźlica, marskość wątroby,

- nienowotworowe choroby narządu rodnego,

- nienowotworowe choroby narządu rodnego,

endometriozy

endometriozy

-

-

rak

rak

: jajnika, jelita grubego, trzustki, endometrium,

: jajnika, jelita grubego, trzustki, endometrium,

macicy, pochwy, żołądka, wątroby

macicy, pochwy, żołądka, wątroby

PSA

PSA

• glikoproteina wytwarzana zasadniczo wyłącznie przez

komórki nabłonkowe stercza, zdolność jej produkcji
zachowują komórki gruczolaka jak i raka stercza i jego
przerzutów

• należy do grupy ludzkich kallikrein (hkLK3); gen PSA

zlokalizowany na dłuższym ramieniu chromosomu 19;
znaczny stopień homologii w budowie cząsteczki z
kallikreiną mięśniową (hKLK1) oraz gruczołową (hKLK2)

• poziom PSA mRNA i PSA w komórkach kontrolowany

przez androgeny

PSA w surowicy krwi zdrowych mężczyzn

PSA w surowicy krwi zdrowych mężczyzn

• w warunkach fizjologicznych komórki

nabłonkowe stanowią barierę ochronną

zapobiegająca ucieczce antygenu do

krążenia

• wzrost wraz z wiekiem
• wartości odcinające:

Chen et al. < 2,8 ng/ml
Ercole et al. < 4,0 ng/ml
Brawer et al. -tylko 85%

mężczyzn

ma stężenie <4,0 ng/ml

• wartość odcinająca

4,0 ng/ml

ustalona arbitralnie, jako rodzaj

optymalnego bilansu pomiędzy

czułością i swoistością

diagnostyczną

Formy molekularne PSA w surowicy

Formy molekularne PSA w surowicy

• kompleks z alfa-2 makroglobuliną (PSA-

A2M) w proporcji molarnej 1:1 stanowi
ok. 60% uwalnianego do krążenia
antygenu; półokres zaniku 2-4 min;

/ cząst. inhibitora opłaszcza cząsteczkę

antygenu blokując dostęp do jego
epitopów/

• kompleks z alfa-1 antychymotrypsyną

(PSA-ACT) w proporcji molarnej 1:1;

/ cząst. serpiny wiążąc się z

cząsteczką antygenu pozostawia dostęp
do niektórych jego determinant/

główna forma immunoreaktywnego

PSA w surowicy

PSA

AC
T

PSA

2 -

MG

skompleksowany PSA

Formy molekularne PSA w surowicy

Formy molekularne PSA w surowicy

• antygen

wolny

(fPSA)

-

forma

dwułańcuchowa

o

krzyżowych

wiązaniach

siarczkowych

–

przypuszczalnie

pozbawiona

aktywności

enzymatycznej?

–

immunoreaktywny

• kompleks z białkami ciążowymi o

budowie

analogicznej

do

A2M

(śladowe ilości)

• kompleks z alfa-1 antytrypsyną

(jedynie przy wysokich stężeniach
PSA)

• kompleks z inhibitorem białka C

(śladowe ilości) - immunoreaktywny

PSA

wolny

wolny

PSA

PSA

Immunoreaktywny PSA surowicy

całkowity PSA = PSA-ACT + PSA wolny

• cPSA

,

m.cz. 89,28 kDa cząsteczka kompleksu

zawiera 635 reszt aminokwasowych, zawartość
węglowodanów 16,7%, niektóre epitopy pozostają
dostępne dla przeciwciał (7 domen), t

1/2

= 72 godz.

• fPSA

,

m.cz. 28,43 kDa cząsteczka zawiera 237

reszt aminokwasowych, zawartość węglowodanów
8,3%, wszystkie epitopy dostępne dla przeciwciał
(epitopy 1 domena wyłącznie na cząsteczce wolnego
antygenu), t

1/2

= 1 - 2 godz.

Antygen raka płaskonabłonkowego - SCC-Ag

•

1977 r. Kato i Toriggoe

1977 r. Kato i Toriggoe

- antygen TA 4 wyizolowany z tkanki

- antygen TA 4 wyizolowany z tkanki

raka szyjki macicy - 14 podfrakcji, c.cz. w granicach 42 - 48 kDa

raka szyjki macicy - 14 podfrakcji, c.cz. w granicach 42 - 48 kDa

•

SCC-Ag jedna z podfrakcji wyizolowana z przerzutów

SCC-Ag jedna z podfrakcji wyizolowana z przerzutów

płaskonabłonkowego raka szyjki macicy do wątroby, c.cz. 48

płaskonabłonkowego raka szyjki macicy do wątroby, c.cz. 48

kDa, zawartość węglowodanów 0,6%, nieznana funkcja

kDa, zawartość węglowodanów 0,6%, nieznana funkcja

fizjologiczna, znaczna homologia w budowie do serpin (80%)

fizjologiczna, znaczna homologia w budowie do serpin (80%)

•

cytoplazmatyczne

białko

obecne

w

komórkach

cytoplazmatyczne

białko

obecne

w

komórkach

płaskonabłonkowych niezależnie od ich stanu klinicznego

płaskonabłonkowych niezależnie od ich stanu klinicznego

•

wzmożona ekspresja w komórkach nowotworowych -

wzmożona ekspresja w komórkach nowotworowych -

zasadniczo brak w komórkach gruczolakoraków

zasadniczo brak w komórkach gruczolakoraków

•

stężenie u ludzi zdrowych nie przekracza 2,0 ng/ml (podawane

stężenie u ludzi zdrowych nie przekracza 2,0 ng/ml (podawane

różne wartości odcinające) t

różne wartości odcinające) t

½

½

= 20 min.

= 20 min.

•

podwyższone stężenie w nienowotworowych chorobach

podwyższone stężenie w nienowotworowych chorobach

narządu rodnego, nerek, wątroby, zapaleniu płuc, łuszczycy

narządu rodnego, nerek, wątroby, zapaleniu płuc, łuszczycy

Izoformy SCC: SCCA1 i SCCA 2

• produkty dwóch genów zlokalizowanych na chromosomie

18q21.3

• zbudowane z 390 aminokwasów ; homologiczne łańcuchy w 92%

• SCC A1 - c.cząst.44,5 kDa

podfrakcja o charakterze obojętnym (pI > 6,25)
inhibitor proteaz cysteinowo-podobnych: katepsyna K, L, S

• SCCA2 - c. czast. 49 kDa

podfrakcja o charakterze kwaśnym (pI < 6,25)
inhibitor chymotrypsyno-podobnych proteaz serynowych:

katepsyna G, chimazy komórek tucznych

• ekspresja w prawidłowych nabłonkach płaskich ; wzmożona

podczas transformacji neoplastycznej

Tkankowy Polipeptydowy Antygen - TPA

Tkankowy Polipeptydowy Antygen - TPA

•

1957 r. Bjorklund i wsp. -

1957 r. Bjorklund i wsp. -

polipeptyd wyizolowany z

polipeptyd wyizolowany z

nierozpuszczalnej pozostałości po

nierozpuszczalnej pozostałości po

ekstrakcji tkanki nowotworowej

ekstrakcji tkanki nowotworowej

•

c.cz. 22 kDa, obecny w

c.cz. 22 kDa, obecny w

komórkach nabłonkowych i

komórkach nabłonkowych i

błonach komórkowych,

błonach komórkowych,

wytwarzany w fazie S cyklu

wytwarzany w fazie S cyklu

komórkowego; znaczne

komórkowego; znaczne

nasilenie wytwarzania w

nasilenie wytwarzania w

komórkach nowotworowych

komórkach nowotworowych

•

35 różnych determinant

35 różnych determinant

antygenowych, w tym tylko 2

antygenowych, w tym tylko 2

charakterystyczne dla

charakterystyczne dla

nowotworów

nowotworów

•

górna granica wahań stężenia u ludzi

górna granica wahań stężenia u ludzi

zdrowych waha się od 85 do 120 U/l

zdrowych waha się od 85 do 120 U/l

•

podwyższone stężenie w osoczu

podwyższone stężenie w osoczu

wiązane z nasileniem procesów

wiązane z nasileniem procesów

proliferacyjnych;

proliferacyjnych;

•

podwyższone stężenia:

podwyższone stężenia:

–

stany zapalne

stany zapalne

–

ciąża

ciąża

–

u chorych na nowotwory złośliwe

u chorych na nowotwory złośliwe

o różnej lokalizacji narządowej

o różnej lokalizacji narządowej

(m.in. rak piersi, płuca, pęcherza

(m.in. rak piersi, płuca, pęcherza

moczowego, szyjki macicy,

moczowego, szyjki macicy,

jajników, jelita grubego, stercza,

jajników, jelita grubego, stercza,

nowotwory głowy i szyi)

nowotwory głowy i szyi)

•

wyraźna zależność częstości

wyraźna zależność częstości

podwyższonych wyników od

podwyższonych wyników od

zaawansowania procesu

zaawansowania procesu

chorobowego

chorobowego

Tkankowy Polipetydowy Swoisty Antygen -

Tkankowy Polipetydowy Swoisty Antygen -

TPS

TPS

•

charakteryzowany przez

charakteryzowany przez

przeciwciało monoklonalne M3

przeciwciało monoklonalne M3

reagujące swoiście z epitopem

reagujące swoiście z epitopem

M3

M3

•

przeciwciało M3 reaguje

przeciwciało M3 reaguje

swoiście z cytokeratyną 18;

swoiście z cytokeratyną 18;

ekspresja tej cytokeratyny jest

ekspresja tej cytokeratyny jest

szczególnie nasilona w

szczególnie nasilona w

prawidłowym

prawidłowym

jednowarstwowym nabłonku

jednowarstwowym nabłonku

płaskim

płaskim

(komórki wątroby,

(komórki wątroby,

kanalików trzustki, komórki

kanalików trzustki, komórki

endokrynne, komórki kanalików

endokrynne, komórki kanalików

proksymalnych, komórki

proksymalnych, komórki

tarczycy, narządu rodnego)

tarczycy, narządu rodnego)

•

nasilona ekspresja w

nasilona ekspresja w

komórkach różnych

komórkach różnych

nowotworów pierwotnych jak i

nowotworów pierwotnych jak i

przerzutowych

przerzutowych

•

stężenie w osoczu u ludzi zdrowych

stężenie w osoczu u ludzi zdrowych

100 U/l

100 U/l

•

podwyższone stężenie w:

podwyższone stężenie w:

- ciąży,

- ciąży,

- chorobach wątroby (zapalenie,

- chorobach wątroby (zapalenie,

marskość)

marskość)

- niedomoga nerek

- niedomoga nerek

- cukrzyca

- cukrzyca

- infekcje

- infekcje

- u znacznego odsetka chorych na

- u znacznego odsetka chorych na

nowotwory o różnej lokalizacji

nowotwory o różnej lokalizacji

narządowej; wyraźna zależność

narządowej; wyraźna zależność

częstości podwyższonych

częstości podwyższonych

wyników

wyników

od zaawansowania procesu

od zaawansowania procesu

chorobowego

chorobowego

•

odzwierciedla pewien zespół własności,

odzwierciedla pewien zespół własności,

w tym również nasilenie proliferacji

w tym również nasilenie proliferacji

CYtokeratin FRAgment

CYtokeratin FRAgment

•

cytokeratyna 19 - typ I - najmniejsza z cytokeratyn, c.cz. 40 kDa -

cytokeratyna 19 - typ I - najmniejsza z cytokeratyn, c.cz. 40 kDa -

rozpuszczalne w osoczu fragmenty

rozpuszczalne w osoczu fragmenty

•

zdefiniowana przez dwa przeciwciała monoklonalne BM 19.21 i KS

zdefiniowana przez dwa przeciwciała monoklonalne BM 19.21 i KS

19.1 reagujące swoiście z epitopem 21

19.1 reagujące swoiście z epitopem 21

(340-367 aminokwas)

(340-367 aminokwas)

i

i

epitopem 1

epitopem 1

(311-335 aminokwas)

(311-335 aminokwas)

•

ekspresja w jednowarstwowym nabłonku płaskim

ekspresja w jednowarstwowym nabłonku płaskim

(m.in. woreczek

(m.in. woreczek

żółciowy, przewody gruczołowe trzustki i ślinianek, jelita, śluzówki

żółciowy, przewody gruczołowe trzustki i ślinianek, jelita, śluzówki

żołądka)

żołądka)

oraz pseudowielowarstwowym nabłonku

oraz pseudowielowarstwowym nabłonku

nierogowaciejącym

nierogowaciejącym

(płuca, pęcherz moczowy)

(płuca, pęcherz moczowy)

•

nasilona ekspresja w komórkach raka płuca, płaskonabłonkowych

nasilona ekspresja w komórkach raka płuca, płaskonabłonkowych

nowotworach głowy i szyi, gruczolakorakach jelita grubego,

nowotworach głowy i szyi, gruczolakorakach jelita grubego,

żołądka, trzustki, narządu rodnego, przewodowym raku piersi

żołądka, trzustki, narządu rodnego, przewodowym raku piersi

CYtokeratin FRAgment – CYFRA 21-1

CYtokeratin FRAgment – CYFRA 21-1

•

stężenie w osoczu zdrowych ludzi nie przekracza 2,5 ng/ml

stężenie w osoczu zdrowych ludzi nie przekracza 2,5 ng/ml

•

podwyższone stężenie w:

podwyższone stężenie w:

- chorobach wątroby (zapalenie, marskość)

- chorobach wątroby (zapalenie, marskość)

- niedomodze nerek

- niedomodze nerek

- niezłośliwych guzach płuc, infekcjach, gruźlicy

- niezłośliwych guzach płuc, infekcjach, gruźlicy

- u chorych na nowotwory złośliwe o różnej

- u chorych na nowotwory złośliwe o różnej

lokalizacji narządowej,

lokalizacji narządowej,

szczególnie w

szczególnie w

niedrobnokomórkowym raku płuca, a zwłaszcza

niedrobnokomórkowym raku płuca, a zwłaszcza

w

w

raku płaskonabłonkowym;

raku płaskonabłonkowym;

- wyraźna zależność częstości podwyższonych

- wyraźna zależność częstości podwyższonych

stężeń od zaawansowania procesu chorobowego,

stężeń od zaawansowania procesu chorobowego,

- wartość prognostyczna

- wartość prognostyczna

Enolaza (hydrataza 2-fosfoglicerynianowa)

E.C. 4.2.1.11

44 - 48 kDa

 enzym dimeryczny zbudowany z 2 podjednostek ,  lub 

występuje jako homo- lub hetrodimer

 – wszystkie tkanki (dominuje w hepatocytach)
 i– serce, mięśnie szkieletowe
 i– tkanka nerwowa i neuroendokrynne komórki

 wzajemne proporcje izoenzymów zmieniają się w czasie

rozwoju osobniczego:

 – dominuje w początkowym okresie życia płodowego
  – dominuje w środkowym okresie życia płodowego
  – pojawia się późno w procesie różnicowania neuronowego

NSE - Swoista Enolaza Neuronowa

tzw. γ- enolaza zawiera izoformy αγ

i

opisana przez dwa monoklonalne przeciwciała: 18E5 i

84B10

obecnośćcharakterystyczna dla komórek nerwowych

i

neuroendokrynnych

 wysoka zawartość w płytkach krwi i krwinkach

czerwonych

 nasilona ekspresja NSE :

• w komórkach glejaków,
• niedojrzałych nerwiaków,
• drobnokomórkowego raka płuca

 stężenie u ludzi zdrowych nie przekracza 16,3 ng/ml

NSE - Swoista Enolaza Neuronowa

 miernie podwyższone stężenie NSE (< 30 ng/ml):

13-35% chorych z zapaleniem płuc i 14% z POCHP
 podwyższone stężenie NSE:

• fałszywie dodatnie: hemoliza, wysokie płytki krwi

• u pewnego odsetka chorych z zapaleniem opon mózgowych,

zawałem mózgu, krwotokiem podpajęczynówkowym, epilepsją,
w śpiączce po urazach głowy

• u 17,6% chorych z nowotworami nerek,
• u 46% z przerzutami do nerek
• u 34% z zespołem gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej
• u 59% z niedojrzałymi nerwiakami

GRP – peptyd uwalniający gastrynę

GRP – peptyd uwalniający gastrynę

• GRP – wyizolowany przez Mc Donalda w 1978 r. z tkanki

żołądka zwierzęcego; zbudowany z 27 aminokwasów

• ekspresja w komórkach neuroendokrynnych płuc płodu, a

także w systemie nerwowym, przewodzie pokarmowym
oraz oddechowym dojrzałych osobników

• wzmożona ekspresja w drobnokomórkowym raku płuca

(DRP)
w karcinoidach płuc i jelit, rdzeniastym raku tarczycy,

• pełni funkcję neurotransmitera, hormonu parakrynnego;

autokrynny czynnik wzrostu dla DRP

• niestabilny w roztworze

ProGRP –

ProGRP –

prekursor peptydu

prekursor peptydu

uwalniającego

uwalniającego

gastrynę

gastrynę

ProGRP –

ProGRP –

prekursor peptydu

prekursor peptydu

uwalniającego

uwalniającego

gastrynę

gastrynę

GRP

GRP

GRP

GRP

1

1

1

2
7

2
7

2
7

3
1

31

31

98

98

98

125

11
8

115

zmienne

C-końcowe

fragmenty

fragment

stały

GRP

GRP

dwa monoklonalne

przeciwciała klasy IgG1:

2B10 i 3G2 opisują

dwa odległe epitopy

ProGRP

ProGRP

•

fragment (31-98) C-końcowy ProGRP

fragment (31-98) C-końcowy ProGRP

produkowany i

wydzielany w równomolarnych z

GRP

GRP ilościach przez komórki

drobnokomórkowego raka płuca

•

stabilny w krążeniu

•

wartość odcinająca: 50 pg/ml

•

fałszywie dodatnie wyniki - niewydolność nerek

!

•

nienowotworowe schorzenia narządów: ProGRP 2 - 4,1%

•

drobnokomórkowy rak płuca: ProGRP 64,9 – 86%

•

inne nowotwory: ProGRP 6 - 13%