Antropologia
kulturowa

Wykład V
Hierarchiczne struktury
społeczne

1. Podstawowe pojęcia

hierarchii społecznej



Status: pozycja jednostki w społeczeństwie

niekoniecznie ustalana w relacji

niższości/wyższości wobec innych statusów



Wyróżnia się statusy indywidualne i

uogólnione oraz przypisane i osiągane



Statusy indywidualne i osiągane wiąże się

z przynależnością do określonych grup

społecznych



Statusy przypisane i osiągane wiążą się ze

sposobem zdobycia określonego statusu

1. Podstawowe pojęcia

hierarchii społecznej



Ranga: pojęcie nierozerwalnie wiążące się z
określeniem hierarchii i instytucjonalizacją
zależności między ludźmi zajmującymi
określone w niej miejsce



W społecznościach przedpiśmiennych rangi
były używane stosunkowo rzadko, co
jednak nie znaczy, że były to zbiorowości
całkowicie egalitarne

2. Gospodarka a struktura

społeczna



Typ gospodarki nigdy nie determinuje
złożoności społeczeństwa - Np. Jakuci i
Mongołowie byli pasterzami, jednak to ci
drudzy stworzyli bardziej skomplikowaną
strukturę społeczną



Jednak można stwierdzić prawidłowość
polegającą na tym, że społeczności o
zaawansowanej gospodarce mają
bardziej złożoną i zhierarchizowaną
strukturę.

3. Struktura kastowa



Najczęstszym przykładem społeczeństwa

kastowego są Indie, których tradycyjna

struktura składała się z czterech kast:

braminów, kszatriów, wajśjów i śudrów.

Piątą grupą, pozostająca poza systemem

kastowym są pariasi (Dalit)



Grupy te mają charakter rangowy,

przynależność do nich ma charakter

przypisany i formalnie nie istnieją

możliwości przekroczenia granic

międzykastowych

3. Struktura kastowa



Reguły kastowe regulują wszystkie aspekty
życia ze szczególnym uwzględnieniem sfery
seksualnej



W tym zakresie kobiety znajdują się pod
kontrolą społeczną znacznie bardziej
restrykcyjna, niż ta, która obowiązuje
mężczyzn.



Jednak jej siła jest zależna od pozycji, jaką
jednostka zajmuje w hierarchii, co stwarza
praktyczne możliwości naruszania barier
kastowych

3. Struktura kastowa



Pariasi są pewną osobliwością w systemie
kastowym, gdyż formalnie nie stanowią kasty



Jest to kategoria ludności ze względu na swoją
nieczystość wyłączona z systemu



Z tego powodu wykonują oni czynności uznane
za kalające: ubój zwierząt, obróbkę skóry,
usuwanie nieczystości, czyszczenie kanałów i
ustępów, usuwanie zdechłych zwierząt

3. Struktura kastowa



Struktura kastowa jest najsilniej wiązana z
Indiami i innymi krajami tego regionu
(Pakistan, Bangladesz, Nepal, Sri Lanka),
jednakże struktura kastowa jest o wiele
powszechniejsza. Za jej formę uznaje się
np. tradycyjne społeczeństwa feudalne,
albo społeczeństwa niejednolite rasowo



Z tych powodów koncepcja kastowości
stosowana jest w wielu badaniach
społeczeństw współczesnych, okazyjnie
łączy się ją z Gender Studies

4. Niewolnictwo



Niewolnictwo jest szczególną cechą bardziej
złożonych strukturalnie społeczeństw



Na ogół głównym źródłem niewolników są
wojny, choć przez wieki istnienia tej instytucji
wypraktykowano także inne sposoby
„uzyskiwania” niewolników



Niewolnictwo może być również formą kary
stosowanej wobec niesubordynowanych
członków własnej grupy

4. Niewolnictwo



Istnienie niewolnictwa nie idzie w parze
z nieludzkim traktowaniem ludzi
będących niewolnikami, jednak na ogół
łączyło się z traktowaniem niewolników,
jako ludzi „drugiej kategorii”.



Niewolnictwo, poza nielicznymi
wyjątkami, nigdy nie stanowiło istotnej
siły ekonomicznej

5. Organizacja polityczna



Głównym celem organizacji politycznej jest
koordynacja działań całej grupy skierowana
na osiągnięcie wspólnych celów.



Warunkiem koniecznym wyodrębnienia
organizacji politycznej jest wytwarzanie
nadwyżek żywności umożliwiających części
ludności podjęcie zajęć niezwiązanych
bezpośrednio z jej wytwarzaniem

5. Organizacja polityczna



Najbardziej elementarną strukturą
polityczną jest struktura rodzinna tożsama z
nią w społecznościach najprostszych (np.
Szoszoni)



Legitymizacja władzy jest warunkiem
koniecznym, przy czym ma wyraźnie
większe znaczenie w społecznościach mniej
złożonych, w których kładzie się duży nacisk
na jednomyślność

6. Typy organizacji

politycznej



Struktury segmentarne – jest to taki typ
władzy politycznej, w której brak centralnej
władzy politycznej



Nie wyklucza to istnienia przywódców (np.
wodzów, albo kapłanów), których władza
jest stosunkowo mała i ogranicza się jedynie
do zapewniania jedności wewnętrznej i
bezpieczeństwa zewnętrznego



Jest ona uzyskiwana droga negocjacji i
porozumień z członkami zbiorowości

6. Typy organizacji

politycznej



Najbardziej rozwiniętym typem struktur

segmentarnych były plemienne

organizacje plemion Indian Wielkich

Równin



W strukturze segmentarnej stanowisko

wodza dawała właściwie wyłącznie

prestiż, natomiast nie wiązały się z nim

żadne inne przywileje (np. natury

ekonomicznej)

6. Struktury polityczne



Wodzostwo stanowi bardziej
zaawansowany typ organizacji politycznej i
wiąże się z daleko idącym ekonomicznym
zróżnicowaniem społeczeństwa



Nie powinno się go utożsamiać z
wodzostwem, jako typem organizacji
społeczeństw faszystowskich (tzw.
Führerprinzip)



Korzyści ekonomiczne, jakie czerpie wódz
wynikają z jego pozycji w strukturze
rodowej

6. Struktury polityczne



Królestwo stanowi najbardziej
zaawansowany typ struktury politycznej.
Władca jest w nim postrzegany jako
formalny właściciel królestwa i jego
korzyści są tego konsekwencją



Jest to typ władzy cechujący najbardziej
złożone ze społeczeństw pierwotnych

7. Etniczność



Etniczność jest jednym z ważniejszych
sposobów określania struktury społecznej,
którego znaczenie, wbrew oczekiwaniom
niektórych, nie spada.



Etniczność określa się jako rodzaj więzi
formujący odrębne kulturowo grupy
społeczne zarówno o charakterze
plemiennym (np. Jukagirzy), jak i
narodowym