Wykład 6

Wykład 6



1. O procesach

1. O procesach

kategoryzacji

kategoryzacji

jeszcze słów kilka

jeszcze słów kilka



2. Potrzeba

2. Potrzeba

domknięcia

domknięcia

poznawczego jako

poznawczego jako

czynnik regulujący

czynnik regulujący

procesy

procesy

kategoryzacji

kategoryzacji



3. Poznawczy

3. Poznawczy

model umysłu –

model umysłu –

oparty na stylach

oparty na stylach



4. Od stylu do

4. Od stylu do

typologii umysłów

typologii umysłów



5.

5.

Operacjonalizacja

Operacjonalizacja

typologii umysłów

typologii umysłów

Procesy kategoryzacji

Procesy kategoryzacji

percepcyjnej

percepcyjnej



Procesy kategoryzacji percepcyjnej można ująć jako

Procesy kategoryzacji percepcyjnej można ująć jako

podstawę dla późniejszych rozwojowo procesów tworzenia

podstawę dla późniejszych rozwojowo procesów tworzenia

pojęć. (może stąd mówi się o „pojęciach konkretnych”, w

pojęć. (może stąd mówi się o „pojęciach konkretnych”, w

których nie uczestniczy abstrahowanie a jedynie analiza i

których nie uczestniczy abstrahowanie a jedynie analiza i

synteza).

synteza).



P.

P.

Francuz

Francuz

– badania nad kategoryzacją percepcyjną

– badania nad kategoryzacją percepcyjną

(pokazać folie – rzutnik!)

(pokazać folie – rzutnik!)



Jakie cechy decydują np.o szybkości i łatwości

Jakie cechy decydują np.o szybkości i łatwości

kategoryzacyjnej?

kategoryzacyjnej?



1. cechy jakościowe: kształt i kolor

1. cechy jakościowe: kształt i kolor



2. cechy ilościowe: wielkość, lokalizacja

2. cechy ilościowe: wielkość, lokalizacja



A.M.

A.M.

Zawadzka

Zawadzka

– kategoryzacja twarzy i figur

– kategoryzacja twarzy i figur

geometrycznych – przewaga reakcji na ludzkie rysy twarzy

geometrycznych – przewaga reakcji na ludzkie rysy twarzy

(większe doświadczenie społeczne); kobiety większa

(większe doświadczenie społeczne); kobiety większa

wrażliwość

wrażliwość

Potrzeba domknięcia poznawczego – sposób

Potrzeba domknięcia poznawczego – sposób

radzenia sobie ze złożonością informacyjną

radzenia sobie ze złożonością informacyjną



*reprezentacje umysłowe pełnią funkcję

*reprezentacje umysłowe pełnią funkcję

zastępowania rzeczywistości i zapewniają

zastępowania rzeczywistości i zapewniają

ekonomię naszego poznania. Proces ich

ekonomię naszego poznania. Proces ich

tworzenia ściśle łączy się z tzw. potrzebą

tworzenia ściśle łączy się z tzw. potrzebą

domknięcia poznawczego

domknięcia poznawczego



*nieustanny dopływ nowych informacji –

*nieustanny dopływ nowych informacji –

konsekwencja: konieczność zastosowania

konsekwencja: konieczność zastosowania

metody upraszczania

metody upraszczania



*Przykład takiej metody: tendencja do

*Przykład takiej metody: tendencja do

formułowania sądów o świecie na bazie tego, co

formułowania sądów o świecie na bazie tego, co

aktualnie wiadomo (schematy, stereotypy),

aktualnie wiadomo (schematy, stereotypy),

aniżeli informacji z otoczenia

aniżeli informacji z otoczenia

potrzeba domknięcia

potrzeba domknięcia

poznawczego

poznawczego



Proces strukturyzacji ułatwia radzenie sobie z

Proces strukturyzacji ułatwia radzenie sobie z

nadmiarem informacji – to

nadmiarem informacji – to

potrzeba

potrzeba

domknięcia poznawczego (Webster i

domknięcia poznawczego (Webster i

Kruglansky) –

Kruglansky) –

ich zdaniem jest to latentna

ich zdaniem jest to latentna

zmienna jednowymiarowa!!!

zmienna jednowymiarowa!!!



różnice indywidualne:

różnice indywidualne:

Webster i Kruglansky

Webster i Kruglansky

(1994) – potrzeba ta wpływa na tworzenie i

(1994) – potrzeba ta wpływa na tworzenie i

wykorzystywanie abstrakcyjnych reprezentacji

wykorzystywanie abstrakcyjnych reprezentacji

mentalnych (schematów, prototypów,

mentalnych (schematów, prototypów,

stereotypów), determinujących sposób myślenia

stereotypów), determinujących sposób myślenia

o świecie społecznym, odczuwania go i działania

o świecie społecznym, odczuwania go i działania

w nim

w nim

Wysoka potrzeba domknięcia

Wysoka potrzeba domknięcia

poznawczego

poznawczego

porządek, przewidywalność, łatwo

porządek, przewidywalność, łatwo

podejmują decyzje, są zamknięte

podejmują decyzje, są zamknięte

poznawczo,

poznawczo,

odczuwają dyskomfort w obliczu

odczuwają dyskomfort w obliczu

wieloznaczności

wieloznaczności

–

–

jako charakterystyka osobowa – jednostki

jako charakterystyka osobowa – jednostki

te mają tendencje do redukcji

te mają tendencje do redukcji

dyskomfortu doświadczanego wobec

dyskomfortu doświadczanego wobec

niepewności poznawczej poprzez szybkie

niepewności poznawczej poprzez szybkie

sformułowanie jasnej i pewnej opinii

sformułowanie jasnej i pewnej opinii

(jakość ma drugorzędne znaczenie).

(jakość ma drugorzędne znaczenie).

Wysoka potrzeba domknięcia

Wysoka potrzeba domknięcia

poznawczego

poznawczego

Analiza jest powierzchowna,

Analiza jest powierzchowna,

motywuje do poszukiwania informacji

motywuje do poszukiwania informacji

zgodnych ze schematami i

zgodnych ze schematami i

stereotypami

stereotypami

–

–

obraz sytuacji staje się uproszczony,

obraz sytuacji staje się uproszczony,

ale jednoznaczny, przewidywalny,

ale jednoznaczny, przewidywalny,

uporządkowany, odporny na zmianę.

uporządkowany, odporny na zmianę.

Niska potrzeba domknięcia

Niska potrzeba domknięcia

poznawczego

poznawczego



osoby o niskiej potrzebie domknięcia

osoby o niskiej potrzebie domknięcia

poznawczego lepiej tolerują

poznawczego lepiej tolerują

niepewność;

niepewność;



mogą dzięki temu bardziej wnikliwie

mogą dzięki temu bardziej wnikliwie

i dokładnie dokonać analizy sytuacji,

i dokładnie dokonać analizy sytuacji,



Są otwarte na nowe informacje,

Są otwarte na nowe informacje,

adaptujące się do zachodzących

adaptujące się do zachodzących

zmian.

zmian.

Wymiary potrzeby domknięcia

Wymiary potrzeby domknięcia

poznawczego

poznawczego



Inni badacze podważają jednowymiarowość

Inni badacze podważają jednowymiarowość

potrzeby domknięcia poznawczego

potrzeby domknięcia poznawczego



traktują ją jako dwa niezależne wymiary:

traktują ją jako dwa niezależne wymiary:



potrzebę

potrzebę

strukturyzowania

strukturyzowania

(porządku i

(porządku i

przewidywalności, dyskomfort poznawczy

przewidywalności, dyskomfort poznawczy

przy wieloznaczności i zamkniętość

przy wieloznaczności i zamkniętość

poznawczą)

poznawczą)



oraz

oraz

zdecydowanie

zdecydowanie

(szybkie i pewne

(szybkie i pewne

podejmowanie decyzji)

podejmowanie decyzji)

Poznawcze mechanizmy potrzeby domknięcia

Poznawcze mechanizmy potrzeby domknięcia

poznawczego:

poznawczego:



- proces hamowania

- proces hamowania

poznawczego – utrudniający dostęp

poznawczego – utrudniający dostęp

nowych informacji (Posner, Tipper)

nowych informacji (Posner, Tipper)



- efektywność pamięci

- efektywność pamięci

roboczej (Baddeley)

roboczej (Baddeley)



- szybkość mentalna (Kyllonen,

- szybkość mentalna (Kyllonen,

Christal)

Christal)

Preferencje poznawcze

Preferencje poznawcze



1. determinanty funkcjonowania

1. determinanty funkcjonowania

poznawczego

poznawczego



2. aktywny podmiot, czynnie

2. aktywny podmiot, czynnie

regulujący swe stosunki z

regulujący swe stosunki z

otoczeniem, odbierający to, co

otoczeniem, odbierający to, co

„chce”

„chce”

Preferencje poznawcze

Preferencje poznawcze



3. obok sytuacji zadaniowej, kontekstu

3. obok sytuacji zadaniowej, kontekstu

indywidualne preferencje poznawcze

indywidualne preferencje poznawcze

znacząco oddziałują na indywidualne

znacząco oddziałują na indywidualne

funkcjonowanie jednostki

funkcjonowanie jednostki



4. Badania nad stylami poznawczymi

4. Badania nad stylami poznawczymi

(preferencjami) dostarczają podstawy

(preferencjami) dostarczają podstawy

empirycznej dla indywidualnych różnic

empirycznej dla indywidualnych różnic

Style poznawcze

Style poznawcze



1. aspekty rozwojowe stylów uwzględniają

1. aspekty rozwojowe stylów uwzględniają

badania Witkina, Kagana i Gardner

badania Witkina, Kagana i Gardner



Witkin (1968):

Witkin (1968):

styl to stały sposób

styl to stały sposób

funkcjonowania w zakresie czynności

funkcjonowania w zakresie czynności

poznawczych i intelektualnych

poznawczych i intelektualnych



Kagan:

Kagan:

stała preferencja indywidualna

stała preferencja indywidualna

dotycząca sposobu spostrzeżeniowego

dotycząca sposobu spostrzeżeniowego

organizowania i pojęciowego

organizowania i pojęciowego

kategoryzowania świata zewnętrznego

kategoryzowania świata zewnętrznego

(Kagan, 1973)

(Kagan, 1973)

Style poznawcze

Style poznawcze



Gardner:

Gardner:

Regulatory poznawcze (postawy) –

Regulatory poznawcze (postawy) –

indywidualny sposób funkcjonowania

indywidualny sposób funkcjonowania

poznawczego (1962,1964)

poznawczego (1962,1964)



Style pojawiaja się stosunkowo wcześnie

Style pojawiaja się stosunkowo wcześnie

(okres przedszkolny), podlegają pewnym

(okres przedszkolny), podlegają pewnym

oddziaływaniom edukacyjnym,

oddziaływaniom edukacyjnym,

doświadczeniowym.

doświadczeniowym.



Odnoszą się do szerszego aspektu

Odnoszą się do szerszego aspektu

funkcjonowania jednostki, stanowiacego o

funkcjonowania jednostki, stanowiacego o

jej osobowości.

jej osobowości.

Style poznawcze

Style poznawcze



Determinanty jakościowych różnic w

Determinanty jakościowych różnic w

sposobie organizacji procesów poznawania

sposobie organizacji procesów poznawania

(spostrzegania, pamięci, uczenia, myślenia)

(spostrzegania, pamięci, uczenia, myślenia)



-ich wyodrębnienie jest możliwe dzięki

-ich wyodrębnienie jest możliwe dzięki

stosunkowo małej zmienności neuropsychicznej

stosunkowo małej zmienności neuropsychicznej

bazy zachowania i struktur doświadczenia

bazy zachowania i struktur doświadczenia

indywidualnego!!!

indywidualnego!!!



Źródła podejścia stylowego tkwią w

Źródła podejścia stylowego tkwią w

poglądach wielu filozofów i psychologów

poglądach wielu filozofów i psychologów

charakteryzujących typy umysłowości (W.

charakteryzujących typy umysłowości (W.

James, C. Jung, I. Pawłow).

James, C. Jung, I. Pawłow).

Style poznawcze

Style poznawcze



Styl

Styl

(ogólniej) – to względnie stała forma organizacji

(ogólniej) – to względnie stała forma organizacji

czynności poznawczych,

czynności poznawczych,



przejawiana niezależnie od rodzaju materiału (treści) i typu

przejawiana niezależnie od rodzaju materiału (treści) i typu

sytuacji, w której znalazł się człowiek.

sytuacji, w której znalazł się człowiek.



Wyróżnikiem stylu jest jakościowo nowa zasada organizacji.

Wyróżnikiem stylu jest jakościowo nowa zasada organizacji.

Pokazuje możliwości, ale i ograniczenia poznawcze jednostki.

Pokazuje możliwości, ale i ograniczenia poznawcze jednostki.



*akcentuje unikatowość ludzkiego umysłu

*akcentuje unikatowość ludzkiego umysłu



*trudność w dookreśleniu obszarów pośrednich

*trudność w dookreśleniu obszarów pośrednich

Style poznawcze

Style poznawcze



Style poznawcze operacjonalizowane przez Junga

Style poznawcze operacjonalizowane przez Junga

uwzględniają preferencje poznawcze i emocjonalne.

uwzględniają preferencje poznawcze i emocjonalne.



Bezpośrednia relacja między osobowością a stylami

Bezpośrednia relacja między osobowością a stylami

poznawczymi jest widoczna w dziedzinie

poznawczymi jest widoczna w dziedzinie

badań nad

badań nad

poznawczą kontrolą, stylem adaptacji i mechanizmami

poznawczą kontrolą, stylem adaptacji i mechanizmami

obronnymi.

obronnymi.



O stylach możemy mówić już w kontekście Brunerowskich

O stylach możemy mówić już w kontekście Brunerowskich

badań nad strategiami odkrywania pojęć.

badań nad strategiami odkrywania pojęć.



*Style poznawcze (indywidualne preferencje) ujawniają się

*Style poznawcze (indywidualne preferencje) ujawniają się

w sytuacjach niedookreślonych, swobodnego wyboru

w sytuacjach niedookreślonych, swobodnego wyboru

Wymiary stylów

Wymiary stylów

poznawczych

poznawczych



A.

A.

zależność

zależność

od pola danych

od pola danych

(pasywno-globalny) –

(pasywno-globalny) –

niezależność

niezależność



łatwość różnicowania fragmentów pola na tle całości –

łatwość różnicowania fragmentów pola na tle całości –

aktywno-analityczny;

aktywno-analityczny;



dotyczy materiału percepcyjnego i pojęciowego

dotyczy materiału percepcyjnego i pojęciowego

(Witkin)

(Witkin)



–

–

na ile jednostka potrafi oderwać się od swego Ja w

na ile jednostka potrafi oderwać się od swego Ja w

percepcji świata zewnętrznego. Osoba niezależna od pola

percepcji świata zewnętrznego. Osoba niezależna od pola

przeciwstawia się polu percepcyjnemu i organizuje je

przeciwstawia się polu percepcyjnemu i organizuje je

zgodnie z wewnętrznymi standardami, na ile oddziela

zgodnie z wewnętrznymi standardami, na ile oddziela

poszczególne funkcje psychiczne; oddzielenie funkcji

poszczególne funkcje psychiczne; oddzielenie funkcji

neurofizjologicznych (np.. Lokalizacja mowy w lewej półkuli)

neurofizjologicznych (np.. Lokalizacja mowy w lewej półkuli)

Wymiary stylów

Wymiary stylów

poznawczych

poznawczych



B.

B.

sposób wyrażania wielkości pola

sposób wyrażania wielkości pola

informacji:

informacji:



fragmentaryczność

fragmentaryczność

-

-

całościowość

całościowość



(detale; dominują kody konkretne –

(detale; dominują kody konkretne –

spontaniczne

spontaniczne

wyodrębnianie formy;

wyodrębnianie formy;



kody o wyższej mocy redukcyjnej już we

kody o wyższej mocy redukcyjnej już we

wczesnych fazach rejestrowania pola danych).

wczesnych fazach rejestrowania pola danych).



charakteryzują formalne cechy wejścia systemu

charakteryzują formalne cechy wejścia systemu

informacyjnego.

informacyjnego.

Wymiary stylów

Wymiary stylów

poznawczych

poznawczych



C.

C.

szerokość (zakres) konceptualizacji (odnosi się do

szerokość (zakres) konceptualizacji (odnosi się do

czynności złożonych):

czynności złożonych):



szeroka inkluzywność– wąska

szeroka inkluzywność– wąska

ekskluzywność

ekskluzywność



(

(

tworzenie szerokich klas!!! Dostrzeganie podobieństw

tworzenie szerokich klas!!! Dostrzeganie podobieństw

pełniących funkcję nadrzędnego układu odniesienia-

pełniących funkcję nadrzędnego układu odniesienia-

tworzenie klasyfikacji o małej mocy redukcyjnej)

tworzenie klasyfikacji o małej mocy redukcyjnej)

.

.



D

D

. Zakres ekwiwalentności

. Zakres ekwiwalentności

(zróżnicowanie pojęciowe w dostrzeganiu

(zróżnicowanie pojęciowe w dostrzeganiu

podobieństw-różnic)

podobieństw-różnic)



Wymiary stylów

Wymiary stylów

poznawczych

poznawczych



E. Wyrażanie pojęć i struktur pojęciowych

E. Wyrażanie pojęć i struktur pojęciowych

(rozdzielanie – integrowanie, różnice-podobieństwa)

(rozdzielanie – integrowanie, różnice-podobieństwa)



F. Zakres tolerancji na nierealistyczne

F. Zakres tolerancji na nierealistyczne

doświadczenia

doświadczenia



(aspekt tzw. otwartości poznawczej (Milska); por. dysonans

(aspekt tzw. otwartości poznawczej (Milska); por. dysonans

poznawczy Festingera; dogmatyzm Rokeacha – odrzucanie tego co

poznawczy Festingera; dogmatyzm Rokeacha – odrzucanie tego co

jest niezgodne z przekonaniami)

jest niezgodne z przekonaniami)



G. Zaostrzanie – wygładzanie

G. Zaostrzanie – wygładzanie

(

(

dostrzeganie

dostrzeganie

wysokiego stopnia subiektywnego podobieństwa „nowych” i

wysokiego stopnia subiektywnego podobieństwa „nowych” i

„starych” danych)

„starych” danych)



??????????????

??????????????

???????????

???????????

?????????/

?????????/

Wymiary stylów

Wymiary stylów

poznawczych

poznawczych



H. Zakres skanningu uwagi

H. Zakres skanningu uwagi

(

(

zmiany stanów uwagi

zmiany stanów uwagi

)

)



I. refleksyjność – impulsywność

I. refleksyjność – impulsywność



(wolniejsze tempo przetwarzania informacji; szybsze

(wolniejsze tempo przetwarzania informacji; szybsze

zmęczenie umysłowe, częstsze przerwy, większa podatność

zmęczenie umysłowe, częstsze przerwy, większa podatność

na dystraktory u refleksyjnych)

na dystraktory u refleksyjnych)



J. Sztywność – giętkość kontroli zachowania

J. Sztywność – giętkość kontroli zachowania



K. Wewnętrzne – zewnętrzne umiejscowienie

K. Wewnętrzne – zewnętrzne umiejscowienie

kontroli

kontroli



L. Style orientacji w upływie czasu

L. Style orientacji w upływie czasu

Style poznawcze a

Style poznawcze a

funkcjonowanie

funkcjonowanie



*Style poznawcze stanowią swoiste „techniki

*Style poznawcze stanowią swoiste „techniki

zmierzania do celu”, podchodzenia do problemów

zmierzania do celu”, podchodzenia do problemów



*nie wskazują stopnia efektywności działań i nie

*nie wskazują stopnia efektywności działań i nie

gwarantują jej

gwarantują jej



*style różnią się od

*style różnią się od

zdolności poznawczych

zdolności poznawczych

tym, że badają funkcjonowanie w innych nieco

tym, że badają funkcjonowanie w innych nieco

warunkach

warunkach



(style w bardziej niedookreślonych, nieocenianych – większa

(style w bardziej niedookreślonych, nieocenianych – większa

swoboda wyboru PRZYKŁAD – impulsywność-refleksyjność – nie

swoboda wyboru PRZYKŁAD – impulsywność-refleksyjność – nie

mówi się o czasie wykonania, ani o strategii rozwiązywania)

mówi się o czasie wykonania, ani o strategii rozwiązywania)

Style poznawcze a

Style poznawcze a

funkcjonowanie

funkcjonowanie



*preferencje ukierunkowują – określają możliwy

*preferencje ukierunkowują – określają możliwy

do zastosowania sposób funkcjonowania

do zastosowania sposób funkcjonowania

poznawczego (jako względnie stałe właściwości

poznawczego (jako względnie stałe właściwości

jednostki)

jednostki)



*oddziaływania edukacyjne są skuteczniejsze, gdy

*oddziaływania edukacyjne są skuteczniejsze, gdy

oddziałujemy w kierunku zgodnym z

oddziałujemy w kierunku zgodnym z

preferencjami jednostki;

preferencjami jednostki;



także gdy oddziałujemy na preferencje niższe

także gdy oddziałujemy na preferencje niższe

rozwojowo

rozwojowo

(zgodnie z rozwojem, np. Najpierw konkretność,

(zgodnie z rozwojem, np. Najpierw konkretność,

później abstrakcyjnośc)

później abstrakcyjnośc)

Od stylu do typu

Od stylu do typu



Rozliczne badania nad stylami poznawczymi

Rozliczne badania nad stylami poznawczymi

(indywidualnymi preferencjami),

(indywidualnymi preferencjami),



Nagromadzenie znacznej liczby badań

Nagromadzenie znacznej liczby badań



Wymusiły poszukiwanie bardziej ogólnej

Wymusiły poszukiwanie bardziej ogólnej

struktury, która by je wszystkie zawarła w jedno.

struktury, która by je wszystkie zawarła w jedno.



Poszukiwania badaczy poszły w kierunku

Poszukiwania badaczy poszły w kierunku

stworzenia typologii umysłów

stworzenia typologii umysłów

(pewne typologie znane były

(pewne typologie znane były

już wcześniej, np.. Jamesa, Pawłowa)

już wcześniej, np.. Jamesa, Pawłowa)

Typy umysłowości

Typy umysłowości



A. Nowaka (1985) definicja typu:

A. Nowaka (1985) definicja typu:



"pojęcie oznaczające pewne zjawisko,

"pojęcie oznaczające pewne zjawisko,

własność lub konfigurację zjawisk czy

własność lub konfigurację zjawisk czy

własności rozważanych przedmiotów,

własności rozważanych przedmiotów,

zdarzeń czy procesów z takich czy innych

zdarzeń czy procesów z takich czy innych

względów uznanych za na tyle doniosłe, że

względów uznanych za na tyle doniosłe, że

warte specjalnej uwagi i wyodrębnienia w

warte specjalnej uwagi i wyodrębnienia w

aparaturze pojęciowej"

aparaturze pojęciowej"

Typologie

Typologie



Typologia może być przydatna dla scharakteryzowania

Typologia może być przydatna dla scharakteryzowania

różnic indywidualnych odnośnie danego aspektu

różnic indywidualnych odnośnie danego aspektu

zachowania.

zachowania.



Stosując jednak typologie należy pamiętać, że zasadniczo

Stosując jednak typologie należy pamiętać, że zasadniczo

jedynie wartości skrajne przyjmowanych typów (biegunów)

jedynie wartości skrajne przyjmowanych typów (biegunów)

stanowią podstawę dla interpretacji - takie stanowisko

stanowią podstawę dla interpretacji - takie stanowisko

przyjmuje Block (1982).

przyjmuje Block (1982).



Trudne do interpretacji są wyniki z przedziału pośredniego

Trudne do interpretacji są wyniki z przedziału pośredniego



typologie

typologie



W. James

W. James

wyróżnił dwa odrębne wymiary, znane z

wyróżnił dwa odrębne wymiary, znane z

określeń:

określeń:



- subtelny teoretyk

- subtelny teoretyk



- pobieżny empiryk

- pobieżny empiryk



Subtelny teoretyk cechuje się tym, że preferuje

Subtelny teoretyk cechuje się tym, że preferuje

abstrakcyjny sposób myślenia: procesy poznawcze są u

abstrakcyjny sposób myślenia: procesy poznawcze są u

niego podporządkowane schematom rozumowania,

niego podporządkowane schematom rozumowania,

kryteriom logicznej spójności, zupełności.

kryteriom logicznej spójności, zupełności.



Pobieżny empiryk bardziej skłonny jest do konkretnego

Pobieżny empiryk bardziej skłonny jest do konkretnego

sposobu myślenia - nastawionego na "tu i teraz"; cechuje

sposobu myślenia - nastawionego na "tu i teraz"; cechuje

go sensualizm i determinizm.

go sensualizm i determinizm.

typologie

typologie



Pawłow dokonał typologii w oparciu o dominujący sposób

Pawłow dokonał typologii w oparciu o dominujący sposób

kodowania informacji i wyróżnił:

kodowania informacji i wyróżnił:



- typ artysty - z przewagą kodowania konkretno-

- typ artysty - z przewagą kodowania konkretno-

obrazowego i emocjonalno-wyobrażeniowego, bazujący na

obrazowego i emocjonalno-wyobrażeniowego, bazujący na

percepcji i doznaniach emocjonalnych.

percepcji i doznaniach emocjonalnych.



- typ myśliciela - z dominacją kodowania werbalno-

- typ myśliciela - z dominacją kodowania werbalno-

abstrakcyjnego (Kowalec, Nosal, 1987; Limont, 1996;).

abstrakcyjnego (Kowalec, Nosal, 1987; Limont, 1996;).



Na aktualność podziału dokonanego przez Pawłowa

Na aktualność podziału dokonanego przez Pawłowa

wskazuje Paivio - autor teorii podwójnego kodowania,

wskazuje Paivio - autor teorii podwójnego kodowania,

pokazujący mechanizmy kształtowania się określonych

pokazujący mechanizmy kształtowania się określonych

preferencji poznawczych w zakresie kodów konkretnych i

preferencji poznawczych w zakresie kodów konkretnych i

abstrakcyjnych

abstrakcyjnych

typologie

typologie



Wszystkie wspomniane typologie uwzględniają zaledwie jeden

Wszystkie wspomniane typologie uwzględniają zaledwie jeden

wymiar stanowiący kryterium typologii. I w jego kontekście

wymiar stanowiący kryterium typologii. I w jego kontekście

charakteryzowane są zaledwie dwa typy.

charakteryzowane są zaledwie dwa typy.



Royce

Royce

(zob. Madsen, 1980) wprowadza nieco szerszy

(zob. Madsen, 1980) wprowadza nieco szerszy

podział, wskazując na istnienie trzech rodzajów

podział, wskazując na istnienie trzech rodzajów

epistemologii:

epistemologii:



empiryzm, racjonalizm i metaforyzm.

empiryzm, racjonalizm i metaforyzm.



Empiryzm i metaforyzm stanowią dwa przeciwstawne bieguny, zaś

Empiryzm i metaforyzm stanowią dwa przeciwstawne bieguny, zaś

racjonalizm jest tą warstwą pośrednią między nimi. Każdy z nich

racjonalizm jest tą warstwą pośrednią między nimi. Każdy z nich

korzysta w swym działaniu poznawczym z innych czynności

korzysta w swym działaniu poznawczym z innych czynności

poznawczych:

poznawczych:

empiryzm - ze spostrzegania

empiryzm - ze spostrzegania

,

,

metaforyzm - z

metaforyzm - z

intuicji, racjonalizm - z myślenia.

intuicji, racjonalizm - z myślenia.

Orientacja poznawcza

Orientacja poznawcza

człowieka będzie zależała od tego, która z epistemologi jest

człowieka będzie zależała od tego, która z epistemologi jest

dominującą w indywidualnym profilu.

dominującą w indywidualnym profilu.

Typologia C.G.Junga

Typologia C.G.Junga



jest ona koncepcją dwuwymiarową, a więc bardziej

jest ona koncepcją dwuwymiarową, a więc bardziej

rozbudowaną niż dotychczas omówione. Wyróżnił on cztery

rozbudowaną niż dotychczas omówione. Wyróżnił on cztery

typy funkcjonalne:

typy funkcjonalne:



intuicyjny, percepcyjny, myślowy i uczuciowy

intuicyjny, percepcyjny, myślowy i uczuciowy

.

.



Ich wyodrębnienie związane było z zaobserwowaną

Ich wyodrębnienie związane było z zaobserwowaną

dominacją którejś z tzw.

dominacją którejś z tzw.

podstawowych

podstawowych

funkcji

funkcji

psychicznych

psychicznych

[1]

[1]

, dotyczących odbioru informacji

, dotyczących odbioru informacji

(percepcja, intuicja), bądź jej oceny (myślenie, uczucia).

(percepcja, intuicja), bądź jej oceny (myślenie, uczucia).



[1]

[1]

podstawowa funkcja psychiczna

podstawowa funkcja psychiczna

to psychiczna

to psychiczna

działalność, zawsze ta sama w różnych okolicznościach i

działalność, zawsze ta sama w różnych okolicznościach i

całkowicie niezależna od chwilowych treści; to także

całkowicie niezależna od chwilowych treści; to także

szczegółowa własność świadomości, Słownik..., 1986; por.

szczegółowa własność świadomości, Słownik..., 1986; por.

Jacobi, 1993].

Jacobi, 1993].

Typologia Junga

Typologia Junga



*Rozwój - zdaniem Junga - dokonuje się na drodze

*Rozwój - zdaniem Junga - dokonuje się na drodze

różnicowania pewnych funkcji

różnicowania pewnych funkcji

(zwanych przez

(zwanych przez

niego Grundfunktionen- funkcjami podstawowymi).

niego Grundfunktionen- funkcjami podstawowymi).



*To różnicowanie i wyodrębnianie się którejś z

*To różnicowanie i wyodrębnianie się którejś z

funkcji ma charakter

funkcji ma charakter

adaptacyjny

adaptacyjny

(por.

(por.

adaptacyjny charakter kategoryzacji).

adaptacyjny charakter kategoryzacji).



*Dominującą staje się ta z funkcji, która

*Dominującą staje się ta z funkcji, która

najskuteczniej

najskuteczniej

daje jednostce szanse na

daje jednostce szanse na

znalezienie oparcia w otaczającym świecie i

znalezienie oparcia w otaczającym świecie i

umożliwia podołanie jego wymaganiom (Jacobi,

umożliwia podołanie jego wymaganiom (Jacobi,

1993; Jung, 1957).

1993; Jung, 1957).

Typologia Junga

Typologia Junga



*Powyższe funkcje psychiczne przybierają na sile w różny

*Powyższe funkcje psychiczne przybierają na sile w różny

sposób.

sposób.



*W efekcie ich wzajemnego spolaryzowania i

*W efekcie ich wzajemnego spolaryzowania i

uhierarchizowania wyodrębniają się pewne

uhierarchizowania wyodrębniają się pewne

typy

typy

psychiczne

psychiczne

.

.



*Uzależnione one będą od tego, które z funkcji

*Uzależnione one będą od tego, które z funkcji

podstawowych stały się wiodące i dominujące w trakcie

podstawowych stały się wiodące i dominujące w trakcie

rozwoju osobniczego.

rozwoju osobniczego.





*Funkcje psychiczne, stanowiące podstawę różnic

*Funkcje psychiczne, stanowiące podstawę różnic

indywidualnych między jednostkami Jung połączył w pary,

indywidualnych między jednostkami Jung połączył w pary,

na zasadzie przeciwieństw:

na zasadzie przeciwieństw:



- myślenie - uczucia

- myślenie - uczucia



- percepcja - intuicja

- percepcja - intuicja

Typologia Junga

Typologia Junga



Wyodrębnił cztery typy umysłowości:

Wyodrębnił cztery typy umysłowości:



intelektualny, emocjonalny, percepcyjny i intuicyjny.

intelektualny, emocjonalny, percepcyjny i intuicyjny.





*Typ intelektualny

*Typ intelektualny

- dominuje w nim funkcja myślenia;

- dominuje w nim funkcja myślenia;

umożliwia on obiektywną orientację w otaczającej

umożliwia on obiektywną orientację w otaczającej

rzeczywistości przedmiotowej i pozaprzedmiotowej. Osoby,

rzeczywistości przedmiotowej i pozaprzedmiotowej. Osoby,

u których dominuje ten typ psychiczny kierują się

u których dominuje ten typ psychiczny kierują się

najczęściej obiektywnym, instrumentalnym i

najczęściej obiektywnym, instrumentalnym i

bezemocjonalnym znaczeniem zjawisk (Dudek, 1995).

bezemocjonalnym znaczeniem zjawisk (Dudek, 1995).

*

*

Typ emocjonalny (uczuciowy)

Typ emocjonalny (uczuciowy)

- patrzy na rzeczywistość

- patrzy na rzeczywistość

pod kątem subiektywnych ocen, na ile mają one znaczenie

pod kątem subiektywnych ocen, na ile mają one znaczenie

dla podmiotu i jego przeżyć.

dla podmiotu i jego przeżyć.



Typologia Junga

Typologia Junga



*Typ percepcyjny

*Typ percepcyjny

- rejestruje to, co dzieje się tu i teraz;

- rejestruje to, co dzieje się tu i teraz;

musi bezpośrednio doznawać, spostrzegać zmysłami. Ten

musi bezpośrednio doznawać, spostrzegać zmysłami. Ten

typ często spotykany jest u artystów, przy czym przeważnie

typ często spotykany jest u artystów, przy czym przeważnie

towarzyszą mu cechy introwertyka.

towarzyszą mu cechy introwertyka.



*Typ intuicyjny

*Typ intuicyjny

- kieruje swą świadomość na zjawiska

- kieruje swą świadomość na zjawiska

domniemane, korzysta bogato z wyobraźni, ignoruje to, co

domniemane, korzysta bogato z wyobraźni, ignoruje to, co

pokazują bezpośrednio zmysły. Tworzy sugestywne symbole

pokazują bezpośrednio zmysły. Tworzy sugestywne symbole

i obrazy w świadomości, odczytuje ukryte treści i znaczenia.

i obrazy w świadomości, odczytuje ukryte treści i znaczenia.

Przy cechach introwersji może być to typ występujący u

Przy cechach introwersji może być to typ występujący u

artystów miewających tzw. wizje artystyczne (Jung, 1989;

artystów miewających tzw. wizje artystyczne (Jung, 1989;

Dudek, 1995).

Dudek, 1995).



Czystych typów nie ma!!!!

Czystych typów nie ma!!!!

Operacjonalizacja typologii

Operacjonalizacja typologii

Junga

Junga



Tak wyodrębnione psychologiczne typy

Tak wyodrębnione psychologiczne typy

umysłów

umysłów



stają się podstawą dla ich diagnozowania,

stają się podstawą dla ich diagnozowania,

prognozowania czy innych badań

prognozowania czy innych badań

psychologicznych.

psychologicznych.



Jedną z owocnych prób operacjonalizacji

Jedną z owocnych prób operacjonalizacji

koncepcji Junga jest

koncepcji Junga jest



Nosala

Nosala

Skala Typów Umysłu STU.

Skala Typów Umysłu STU.

STU (Skala Typów Umysłu)

STU (Skala Typów Umysłu)



*skala bazuje na frekwencyjności przymiotników w języku

*skala bazuje na frekwencyjności przymiotników w języku



*przymiotniki zestawione są po cztery w rzędzie

*przymiotniki zestawione są po cztery w rzędzie



*badani zaznaczają najbardziej charakteryzujący ich umysł

*badani zaznaczają najbardziej charakteryzujący ich umysł

+

+



Najmniej charakteryzujący –

Najmniej charakteryzujący –



Stosując klucze dla poszczególnych typów umysłu można

Stosując klucze dla poszczególnych typów umysłu można

obliczyć ten właściwy dla osoby badanej

obliczyć ten właściwy dla osoby badanej



*Każdy charakteryzuje się układem liczb (+-)

*Każdy charakteryzuje się układem liczb (+-)



*dominująca para wskazuje na typ

*dominująca para wskazuje na typ



*osoba badana nie musi cechować się zróżnicowanym

*osoba badana nie musi cechować się zróżnicowanym

typem, wiodącym

typem, wiodącym

Kompensacja

Kompensacja

jednostronności

jednostronności



Ukształtowany typ - jak zaznacza Jung (1989) - ma

Ukształtowany typ - jak zaznacza Jung (1989) - ma

szczególną skłonność do kompensacji własnej

szczególną skłonność do kompensacji własnej

jednostronności

jednostronności

(s. 4). Tendencja ta służy zachowaniu

(s. 4). Tendencja ta służy zachowaniu

równowagi psychiki.

równowagi psychiki.



Dzięki temu powstają drugorzędne charaktery czy typy,

Dzięki temu powstają drugorzędne charaktery czy typy,

które są trudne do jednoznacznego rozszyfrowania.

które są trudne do jednoznacznego rozszyfrowania.



Stąd często można mówić jedynie o

Stąd często można mówić jedynie o

względnej

względnej

przewadze

przewadze

którychś z funkcji determinujących typ umysłu

którychś z funkcji determinujących typ umysłu



(każdy posiada cechy wszystkich typów).

(każdy posiada cechy wszystkich typów).





Chociaż funkcje świadomości częściowo mają komponentę

Chociaż funkcje świadomości częściowo mają komponentę

fizjologiczną, to jednak w dużym stopniu wypełnione są

fizjologiczną, to jednak w dużym stopniu wypełnione są

komponentą psychologiczną, zależną od

komponentą psychologiczną, zależną od

wyborów i

wyborów i

doświadczeń

doświadczeń

jednostki

jednostki

Skala STU

Skala STU



Typ umysłu

Typ umysłu

ujmuje Nosal w kategoriach

ujmuje Nosal w kategoriach

syntetycznych.

syntetycznych.



Stwierdza on, że umysł nie jest jedynie bezładną

Stwierdza on, że umysł nie jest jedynie bezładną

mieszaniną czy zbieraniną wymiarów,

mieszaniną czy zbieraniną wymiarów,



lecz

lecz

swoistą strukturą - całością

swoistą strukturą - całością

, którą rządzą

, którą rządzą

specyficzne, określone

specyficzne, określone

prawa kompozycji (np.

prawa kompozycji (np.

komplementarności) i rozwoju

komplementarności) i rozwoju

.

.

Diagnoza typów umysłu

Diagnoza typów umysłu



Diagnoza umysłów przy pomocy skali

Diagnoza umysłów przy pomocy skali

STU

STU

stanowi

stanowi

holistyczne

holistyczne

podejście diagnostyczne.

podejście diagnostyczne.



Usiłuje ona odnaleźć szersze odniesienie dla

Usiłuje ona odnaleźć szersze odniesienie dla

licznych jednostkowych informacji, ocen odnośnie

licznych jednostkowych informacji, ocen odnośnie

cech umysłu i osobowości jednostki.

cech umysłu i osobowości jednostki.



Pozwala tym samym znaleźć nowe możliwości

Pozwala tym samym znaleźć nowe możliwości

interpretacji danych szczegółowych.

interpretacji danych szczegółowych.

Diagnoza typów umysłu

Diagnoza typów umysłu



Pojedyńcze, analityczne dane obejmujące

Pojedyńcze, analityczne dane obejmujące

np. inteligencję, pamięć, uwagę nie tracą

np. inteligencję, pamięć, uwagę nie tracą

przez to na wartości;

przez to na wartości;



dostrzegane mogą być natomiast w

dostrzegane mogą być natomiast w

szerszym kontekście - zostają

szerszym kontekście - zostają

tym samym

tym samym

wkomponowane w bardziej globalną wiedzę o

wkomponowane w bardziej globalną wiedzę o

umyśle.

umyśle.



Taka diagnoza nie pozostaje na poziomie tylko

Taka diagnoza nie pozostaje na poziomie tylko

pojedyńczych cech, pokazuje natomiast

pojedyńczych cech, pokazuje natomiast

umysł

umysł

jako całość uporządkowaną, posiadającą

jako całość uporządkowaną, posiadającą

swoje prawa (Nosal, 1990).

swoje prawa (Nosal, 1990).

Typologia Nosala

Typologia Nosala



Nosal wyodrębnia cztery typy umysłowości (bazujące na

Nosal wyodrębnia cztery typy umysłowości (bazujące na

indywidualnych preferencjach poznawczych):

indywidualnych preferencjach poznawczych):



- Typ I - cechuje go układ funkcji

- Typ I - cechuje go układ funkcji

percepcja - myślenie

percepcja - myślenie

(typ konkretno-obiektywny);

(typ konkretno-obiektywny);



- Typ II - o układzie funkcji

- Typ II - o układzie funkcji

intuicja - myślenie

intuicja - myślenie

(typ

(typ

globalno-obiektywny);

globalno-obiektywny);



- Typ III - o układzie funkcji

- Typ III - o układzie funkcji

percepcja - uczucia

percepcja - uczucia

(typ

(typ

konkretno-subiektywny);

konkretno-subiektywny);



- Typ IV - o układzie funkcji

- Typ IV - o układzie funkcji

intuicja - uczucia

intuicja - uczucia

(typ

(typ

globalno-subiektywny).

globalno-subiektywny).

Typologia Nosala

Typologia Nosala



Relacje między poszczególnymi

Relacje między poszczególnymi

funkcjami i szczegółowymi

funkcjami i szczegółowymi

wskaźnikami odbioru i

wskaźnikami odbioru i

wartościowania informacji

wartościowania informacji

przedstawia poniższy wykres (układ

przedstawia poniższy wykres (układ

współrzędnych):

współrzędnych):

Podstawowe funkcje

Podstawowe funkcje

psychiczne a typ umysłu

psychiczne a typ umysłu

obiektywność

MYŚLENIE

fragmentaryczność

PERCEPCJA

konkretność

globalność

INTUICJA

strukturyzacja

UCZUCIA

subiektywność

Typologia Nosala a aktywność

Typologia Nosala a aktywność

poznawcza

poznawcza

kompletność kategoryzacji ()

kompletność

kategoryzacji ()

metaforyzm ( )

metaforyzm ( )

ostrożność ()

determinizm ()

sztywność ()

sztywność ()

zakres pamięci ()

zakres pamięci ()

sekwencyjność uczenia się ()

płynność myślenia ()

PERCEPCJA

INTUICJA

kompletność kategoryzacji ()

kompletność kategoryzacji ( )

ryzykowność ()

metaforyzm ()

impulsywność ()
probabilizm ()

probabilizm ()

giętkość myślenia ()

giętkość myślenia ()

oryginalność ()

zakres pamięci ( )

konfiguracyjność uczenia się ()

płynność

myślenia ( )

UCZUCIA

MYŚLENIE

Typologia Nosala a

Typologia Nosala a

twórczość

twórczość



…

…

STANDARDY

obiektywne

apersonalne

egzogenne

UJĘCIA

fragmentaryczne

konkretne

krtkoterminowe

UJĘCIA

globalne

integrujące

perspektywiczne

STANDARDY

subiektywne

emocjonalne

idiosynkretyczne

symbole

IV

wizje

tworzenie metafor

rozumienie holistyczne

III

konstrukcje
manipulacje

poszukiwanie

możliwości

eksperymenty

formalne

II

teorie

i modele

struktury

prawa

I

analityczne
obserwacje

i pomiary

fakty

różnice

Kierunki penetracji twórczej

Kierunki penetracji twórczej



Powyższy schemat przestawia możliwości poznawczego

Powyższy schemat przestawia możliwości poznawczego

funkcjonowania tzw. typów czystych (idealnych). W tym

funkcjonowania tzw. typów czystych (idealnych). W tym

ujęciu poszczególnym typom przysługują następujące

ujęciu poszczególnym typom przysługują następujące

kierunki twórczości

kierunki twórczości

:

:



I typ - nakierowany jest na gromadzenie faktów,

I typ - nakierowany jest na gromadzenie faktów,

ścisły pomiar, obserwacje poddawane głębokiej analizie

ścisły pomiar, obserwacje poddawane głębokiej analizie

zgodnie z zasadami logiki. Osoba z takim typem umysłu to

zgodnie z zasadami logiki. Osoba z takim typem umysłu to

tzw. "twórczy obserwator", wyłapujący mikroróżnice i

tzw. "twórczy obserwator", wyłapujący mikroróżnice i

mikropodobieństwa.

mikropodobieństwa.



II typ - ma "potrzebę struktury"; przeważa u niego

II typ - ma "potrzebę struktury"; przeważa u niego

myślenie logiczne. Jest to tzw. "twórczy teoretyk". Poszukuje

myślenie logiczne. Jest to tzw. "twórczy teoretyk". Poszukuje

szerszych wyjaśnień, upraszcza i ujednolica w kierunku

szerszych wyjaśnień, upraszcza i ujednolica w kierunku

poszukiwania abstrakcyjnego wzorca.

poszukiwania abstrakcyjnego wzorca.

Kierunki penetracji twórczej

Kierunki penetracji twórczej



III typ - poszukuje konkretnych manipulacji i konstrukcji,

III typ - poszukuje konkretnych manipulacji i konstrukcji,

aktywnie eksperymentuje. Pierwotne źródło poznania u

aktywnie eksperymentuje. Pierwotne źródło poznania u

osób o tym typie umysłu stanowią subiektywne doznania,

osób o tym typie umysłu stanowią subiektywne doznania,

poddawane następnie weryfikacji.

poddawane następnie weryfikacji.



IV typ - cechuje go myślenie globalne, poszerzające

IV typ - cechuje go myślenie globalne, poszerzające

rozumienie. Często i chętnie korzysta z metafor, gdy

rozumienie. Często i chętnie korzysta z metafor, gdy

posiadane pojęcia stają się niewystarczające dla opisu i

posiadane pojęcia stają się niewystarczające dla opisu i

zrozumienia rzeczywistości (Leopold, 1995) - tak można

zrozumienia rzeczywistości (Leopold, 1995) - tak można

wyrażać sądy nie wprost. Tworzy własne symbole dla

wyrażać sądy nie wprost. Tworzy własne symbole dla

wyrażenia subiektywnych doznań i wizji świata.

wyrażenia subiektywnych doznań i wizji świata.

–

Na duży zakres symbolizacji cechujący ten typ umysłu wskazał

Na duży zakres symbolizacji cechujący ten typ umysłu wskazał

Barron (1988) (Kowalec, Nosal, 1987; Nosal, 1990; 1992).

Barron (1988) (Kowalec, Nosal, 1987; Nosal, 1990; 1992).

?????????????

?????????????

Wykład 7

Wykład 7



Analogia – mechanizm twórczego myślenia

Analogia – mechanizm twórczego myślenia



1. rozumienie analogii

1. rozumienie analogii



2. definicja

2. definicja



3. współczesne podejścia w badaniach nad

3. współczesne podejścia w badaniach nad

analogią: strukturalne i funkcjonalne

analogią: strukturalne i funkcjonalne



4. schemat Dunckera w badaniach nad

4. schemat Dunckera w badaniach nad

analogią

analogią



5. kontekst – motywacja w odkrywaniu

5. kontekst – motywacja w odkrywaniu

analogii

analogii



6. ekspert – laik a odkrywanie analogii

6. ekspert – laik a odkrywanie analogii

Analogia upodobana przez

Analogia upodobana przez

naturę

naturę

O analogii

O analogii



Natura upodobała sobie analogię!

Natura upodobała sobie analogię!



Człowiek – szczególny reprezentant natury

Człowiek – szczególny reprezentant natury

zaczerpnął od natury korzystając z analogii

zaczerpnął od natury korzystając z analogii



Liczne wynalazki: Montgolfier (koszula suszona nad

Liczne wynalazki: Montgolfier (koszula suszona nad

kominkiem)- balon

kominkiem)- balon



Śmigło, skrzydło, spadochron, model atomu Bohra – układ

Śmigło, skrzydło, spadochron, model atomu Bohra – układ

słoneczny, itp.

słoneczny, itp.

Analogia

Analogia



*szczególny przypadek wnioskowania

*szczególny przypadek wnioskowania

indukcyjnego:

indukcyjnego:



od szczegółu do szczegółu (zawodny)

od szczegółu do szczegółu (zawodny)



*jeden z centralnych mechanizmów poznawczych

*jeden z centralnych mechanizmów poznawczych

w myśleniu twórczym

w myśleniu twórczym



Gordon

Gordon

- Synektyka – grupy inwentywne

- Synektyka – grupy inwentywne



–

–

spojenie odległych dziedzin wiedzy tajemnym

spojenie odległych dziedzin wiedzy tajemnym

łańcuchem poznawczym, na który nanizana jest

łańcuchem poznawczym, na który nanizana jest

analogia

analogia

Analogia

Analogia



1. źródłosłów grecki (pPlaton, Arystoteles,

1. źródłosłów grecki (pPlaton, Arystoteles,

Euklides):

Euklides):



Αναλογια

Αναλογια

– przedrostek

– przedrostek

Ανα

Ανα

i rzeczownik

i rzeczownik

λογοζ

λογοζ

(rozum) –

(rozum) –



zatem pewien związek z rozumem,

zatem pewien związek z rozumem,

rozumowaniem – zastosowanie operacji

rozumowaniem – zastosowanie operacji

inteketualnej, która prowadzi do

inteketualnej, która prowadzi do

dostrzeżenia pewnego podobieństwa

dostrzeżenia pewnego podobieństwa

między X i Y, wspólnej między nimi relacji

między X i Y, wspólnej między nimi relacji

Rozumienie analogii

Rozumienie analogii



Analogia jako równość stosunków (proporcja) –

Analogia jako równość stosunków (proporcja) –

Grecy

Grecy



Rozszerzono zakres pojęcia:

Rozszerzono zakres pojęcia:



Podobieństwo – współcześnie (podobieństwo jest

Podobieństwo – współcześnie (podobieństwo jest

jednak szersze zakresowo)

jednak szersze zakresowo)



Biela – podobieństwo głębszych relacji

Biela – podobieństwo głębszych relacji



Nęcka – podobieństwo pod względem jednej

Nęcka – podobieństwo pod względem jednej

cechy nie stanowi analogii!

cechy nie stanowi analogii!

Rozumienie analogii

Rozumienie analogii



Odstępując od równości ku podobieństwu

Odstępując od równości ku podobieństwu

relacji wskazujemy na

relacji wskazujemy na

aktywny podmiot

aktywny podmiot

poznający;

poznający;





Ujmując analogię szerzej aniżeli

Ujmując analogię szerzej aniżeli

matematycznie pozbywamy się precyzji

matematycznie pozbywamy się precyzji

(lew:pazury:: osa:żądło)

(lew:pazury:: osa:żądło)



uwalniamy analogię i posługujacego się

uwalniamy analogię i posługujacego się

nią człowieka ze sztywnych reguł

nią człowieka ze sztywnych reguł

(cechujących raczej maszynę)

(cechujących raczej maszynę)

definicja

definicja



Mechanizm psychiczny – stan dyspozycji czy

Mechanizm psychiczny – stan dyspozycji czy

gotowości psychicznej do wnioskowania opartego

gotowości psychicznej do wnioskowania opartego

na związku analogii (Biela 1981, s. 115)

na związku analogii (Biela 1981, s. 115)



Orzekanie oparte na związku analogicznym ma

Orzekanie oparte na związku analogicznym ma

charakter wieloznaczny (w logice):

charakter wieloznaczny (w logice):



Analogon – treść przysługująca wszystkim

Analogon – treść przysługująca wszystkim

desygnatom (to, co upodabnia; nośnik)

desygnatom (to, co upodabnia; nośnik)



Analogat – realizujący analogię obiekt

Analogat – realizujący analogię obiekt



Nęcka – zakotwiczenie obiektu

Nęcka – zakotwiczenie obiektu

Schemat Dunckera

Schemat Dunckera



Problem dobrze określony:

Problem dobrze określony:



1. problem radiacji

1. problem radiacji



2. problem generała

2. problem generała



Wiedza specjalistyczna:

Wiedza specjalistyczna:



ekspert to ten, który wie, a niekoniecznie myśli

ekspert to ten, który wie, a niekoniecznie myśli



(fiksacja, sztywność, szybkość, oszczędność)

(fiksacja, sztywność, szybkość, oszczędność)

Podejścia do badań nad

Podejścia do badań nad

analogią

analogią



Przedmiotowe

Przedmiotowe

: analogia jako efekt

: analogia jako efekt

rozumowania

rozumowania



Podmiotowo

Podmiotowo

– zdolność czy

– zdolność czy

mechanizm psychiczny

mechanizm psychiczny



umożliwiający dostrzeganie analogii i

umożliwiający dostrzeganie analogii i

wnioskowanie przez analogię

wnioskowanie przez analogię

Procedury odkrywania

Procedury odkrywania

analogii

analogii



1. definicja relacji (wewnętrznej struktury

1. definicja relacji (wewnętrznej struktury

obiektu)

obiektu)



2. poszukiwanie relacji w innych obiektach

2. poszukiwanie relacji w innych obiektach



3. stwierdzenie występowania wcześniej

3. stwierdzenie występowania wcześniej

zdefiniowanej relacji (może utworzenie

zdefiniowanej relacji (może utworzenie

nowej kategorii – analogii)

nowej kategorii – analogii)

Rodzaje analogii

Rodzaje analogii



1.

1.

nośna

nośna

– oddala od tematu, by odkryć cos nowego

– oddala od tematu, by odkryć cos nowego

(zbiornik z gazem zagrożony wybuchem jest jak upadek

(zbiornik z gazem zagrożony wybuchem jest jak upadek

cywilizacji)

cywilizacji)



2

2

. trafna

. trafna

– człon porównujący jest prostszy, jasny

– człon porównujący jest prostszy, jasny

(wychowanie jest jak ogród; psychoterapia jest jak

(wychowanie jest jak ogród; psychoterapia jest jak

wyciąganie drzazgi)

wyciąganie drzazgi)



3.

3.

ścisła

ścisła

(równość proporcji)

(równość proporcji)



4.

4.

swobodna

swobodna

: dosłowna (oparta na cechach fizycznych) i

: dosłowna (oparta na cechach fizycznych) i

metaforyczna

metaforyczna



Atom – układ słoneczny (krążą – siła przyciągania)

Atom – układ słoneczny (krążą – siła przyciągania)



5.

5.

obiektywna

obiektywna



6.

6.

subiektywna

subiektywna



7.

7.

personalna

personalna

(tyczy myśli, uczuć, stanów psych.)

(tyczy myśli, uczuć, stanów psych.)



8.

8.

impersonalna

impersonalna

(bezosobowa)

(bezosobowa)

Współczesne podejścia do

Współczesne podejścia do

analogii

analogii



1. strukturalne – Gentner – mapowanie

1. strukturalne – Gentner – mapowanie

struktury:

struktury:

–

A. odrzucenie właściwości bezpośrednio

A. odrzucenie właściwości bezpośrednio

dostępnych

dostępnych

–

B. szukanie relacji

B. szukanie relacji

–

C. preferowanie relacji wyższego rzędu (system

C. preferowanie relacji wyższego rzędu (system

wiedzy logicznie powiązanej)

wiedzy logicznie powiązanej)

Współczesne podejścia do

Współczesne podejścia do

analogii

analogii



2. podejście funkcjonalne: Gick,

2. podejście funkcjonalne: Gick,

Holyoak, Nisbett, Thagard) –

Holyoak, Nisbett, Thagard) –



tworzenie analogii

tworzenie analogii

głębokich

głębokich

w

w

oparciu o funkcje,

oparciu o funkcje,



ukryte podobieństwo

ukryte podobieństwo



Falkowski –

Falkowski –

kontekst

kontekst

– czynnik

– czynnik

motywacyjny

motywacyjny

Funkcje analogii

Funkcje analogii



1. obrazująca

1. obrazująca



2. dydaktyczna

2. dydaktyczna



3. eksplikacyjna

3. eksplikacyjna



4. perswazyjna

4. perswazyjna



5. kreatywna, itp.

5. kreatywna, itp.

przykład

przykład



Jak wytłumaczyć dziecku czy komuś

Jak wytłumaczyć dziecku czy komuś

innemu szaleństwo?

innemu szaleństwo?

Tornado

Tornado

Dowartościować analogię

Dowartościować analogię



np.

np.



Badania inteligencji – np. Raven czy

Badania inteligencji – np. Raven czy

inne testy

inne testy



Badania nad kategoryzacją oraz

Badania nad kategoryzacją oraz

twórczością (Chlewiński, Falkowski,

twórczością (Chlewiński, Falkowski,

Biela, Bielawska, Dębska)

Biela, Bielawska, Dębska)

EGZAMIN 15 czerwca

EGZAMIN 15 czerwca



1. Studenci dzienni - godz. 15.00

1. Studenci dzienni - godz. 15.00



2. Studenci wieczorowi – godz. 16.00

2. Studenci wieczorowi – godz. 16.00



Życzę połamania piór!

Życzę połamania piór!

Z życzeniami radości,

Z życzeniami radości,

optymizmu i nadziei

optymizmu i nadziei