Formy pomocy

psychologicznej

Psychoterapia

Rehabilitacja psychologiczna

Interwencja kryzysowa

Psychoprofilaktyka

Psychoterapia

To pomoc osobom wykazującym zaburzenia psychiczne i

psychosomatyczne.

Polega na celowym oddziaływaniu psychologicznym w celu

usunięcia lub zmniejszenia zaburzeń funkcjonowania

psychicznych, somatycznych, społecznych.

Formy: psychoanalityczna, behawioralna, poznawcza,

skoncentrowana na emocjach - indywidualna i grupowa i

systemowa – dotycząca problemów małżeńskich lub

wychowawczych; np. strukturalna lub strategiczna .

Interwencja kryzysowa

To pomoc osobom, które są w kryzysie
W znaczeniu szerokim to wszelkiego rodzaju pomoc, np. prawna ,

ekonomiczna

W znaczeniu wąskim to pomoc psychologiczna
Ma ona na celu
1. Uruchomienie zdolności osoby w kryzysie, aby zaczęła

rozwiązywać kryzys samodzielnie,

2. i powróciła do stanu funkcjonowania sprzed kryzysu.

Rehabilitacja psychologiczna

To pomoc osobom niepełnosprawnym fizycznie lub

psychicznie, które mają trwały defekt lub deficyt
sprawności

i mają trudność samodzielnym zaspokojeniu potrzeb

lub w spełnianiu wymagań społecznych.

Ma na celu
przystosowanie do życia społecznego

i do niepełnosprawności

przez mechanizm uczenia się, kompensacji, substytucji,

dostosowanie celów życiowych do możliwości ich realizacji.

Rehabilitacja społeczna

Uczenie umiejętności społecznych osób ze schizofrenią

Cel – Uczenie się nowego zachowania i rozwiązywania problemów.
Terapeuci i pacjenci wzmacniają pożądane zachowania przez chwalenie + żetony. Na

przykład gdy schizofrenik przejawi samodzielność otrzymuje pochwałę; prośby o

pomoc są ignorowane. Wzmocnienia są stosowane także po to, aby utrzymać

zainteresowanie pacjentów uczeniem się .

Przykładowy program treningu (12 sesji). Wywiad z pacjentem i personelem oddziału

szpitalnego, na podstawie którego ustala się, na czym polega brak umiejętności.

Sesja druga - terapeuta ustala, jakie zachowania w jakich sytuacjach mają być

ćwiczone i modeluje te zachowania. Następnie 3 osobowe grupy: 2 pacjentów i 1

osoba z personelu ćwiczą zachowania w ustalonych sytuacjach. Pacjenci udzielają

sobie informacji zwrotnych. Spotkanie w dużej grupie, aby ocenić umiejętności.

Umiejętności oceniano w trzech sytuacjach: (1) Sąsiad nastawia głośno muzykę, (2)

sprzedawca nie chce przyjąć podartej marynarki sugerując, ze nie była podarta

przed zakupieniem; (3) właściciel domu, odmawia wynajęcia pokoju, ponieważ wie ,

ze pacjent był szpitalu. Granie roli w zainscenizowanej sytuacji. Ocena umiejętności

na skali 1-5. Ocenie podlegały: (1) Nawiązanie kontaktu wzrokowego; (2) rozumienie

wypowiedzi skierowanej do rozmówcy; (3) rozumienie próśb; (4) rozumienie skarg;

(5) zaburzenia mowy; (6) dostosowanie uśmiechu do sytuacji; (7) dostosowanie

ekspresji emocjonalnej; (8) asertywność: utrzymanie kontaktu wzrokowego;

ekspresja twarzy; użycie gestykulacji rąk; głośne mówienie.

Elementem treningu jest uczenie umiejętności rozwiązywania problemów:(1)

Sprecyzowanie problemu; (2) generowanie rozwiązań; (3) wybór najlepszego; (4)

planowanie wprowadzenia go w życie; (5) wprowadzenie w życie; (6) ocena

rezultatów.

Rehabilitacja społeczna

Uczenie zasad społecznego współżycia osoby z zaburzeniami

osobowości

(1) Postawa tolerancji dla zachowań dewiacyjnych
Personel prezentuje postawę tolerancji dla zaburzonych zachowań. Zaburzone

zachowanie nie jest karane. Kieruje się zasadą, że pacjenci mogą wyrazić werbalnie,

to co chcą wyrazić. Zabrania tylko fizycznej agresji wobec osób w oddziale.

Postawa tolerancji umożliwia wystąpienie zachowania, które jest nieprzystosowawcze

oraz jego następstw. (Pozwala to na ocenę problemu).

Gdy pacjenci przejawiają zachowania dewiacyjne lub antyspołeczne, reakcją personelu

jest badanie motywów zaburzonego zachowania; rozważa się „Co ono oznacza” (z

czego wynika , czego jest wyrazem), analizuje impulsy prowadzące do jego

wystąpienia i stosowane przez pacjenta obrony. A następnie rozważa się: „Co zrobić,

aby nie występowało.

Taka postawa tworzy atmosferę, w której jednostka może eksplorować schemat

własnego zachowania , zrozumieć motywy, które je powodują i modyfikować

zachowanie.

Zasada tolerancji dla zaburzonych zachowań jest zasadą dzielenia się

odpowiedzialnością.

Uzasadnienie dla przyjęcia zasady tolerowania niepożądanych zachowań:
- Gdy się zachowanie nieakceptowanie społecznie przejawi, widoczne są destrukcyjne

dla ludzi lub samego pacjenta konsekwencje, można szukać jego przyczyn.

- Tworzy się zaufanie między pacjentem i personelem.
- Następuje przerwanie błędnego koła represji i buntu, które powstaje, gdy zaburzone

zachowanie jest karane.

Rehabilitacja społeczna

Uczenie zasad społecznego współżycia osoby z zaburzeniami

osobowości c.d.

(2) Wspólne podejmowanie decyzji w otwartej komunikacji
Decyzje o życiu na oddziale i leczeniu są podejmowane na podstawie powszechnej

zgody pacjentów i personelu. Pacjenci uczestniczą w podejmowaniu decyzji przez

wyrażanie opinii w otwartej komunikacji. Liczy się głos każdego pacjenta, nawet

najbardziej zaburzonego. Unikanie przez członków personelu rezygnowania z pozycji

autorytetu z jednej strony i nadużywania jej z drugiej. Forum do podejmowania

wspólnie decyzji tworzy zebranie społeczności leczniczej, które trwa przez godzinę

dziennie i podczas którego wszyscy siedzą w koło.

Zasada ta jest zasada dzielenia się władzą
Zmniejsza zależność pacjenta a zwiększa samodzielność i samokontrolę.

Np.doświadczenie zwiększające kontrolę: gdy pacjent buntowniczy kieruje

wykonaniem zadania, w czym współpracuje z innym pacjentem buntowniczym i

doświadcza skutków buntowniczości dla drugiej osoby.

(3) Wymaganie odpowiedzialności i samokontroli od pacjenta.
Personel komunikuje, że oczekuje na przykład od pacjentów uczestniczenia w zebraniu

społeczności o 8.30 i aby byli w pidżamach o 22. Jeśli ktoś nie spełnia oczekiwań nie

ma sankcji, ale jest dyskusja o motywach nie podporządkowania się.

Wymaganie zbyt dużej odpowiedzialności, gdy pacjent nie jest do tego przygotowany,

jak i zbyt małej, kiedy jest do tego zdolny, prowadzi do obniżenia poczucia wartości.

(4) Oczekiwanie od pacjentów zrozumienia i troski o dobro drugiej osoby
Personel komunikuje, że oczekuje, że pacjenci będą uczestniczyli w terapii innych

pacjentów. Wzmacnia wzajemny szacunek między członkami personelu i pacjentami.

Rehabilitacja społeczna

Uczenie zasad społecznego współżycia osoby z zaburzeniem

osobowości c.d.

(5) Kształtowanie wartości
Przekazywanie wartości akceptowanych przez większość społeczeństwa regulujących

wzajemne stosunki. Uczenie np. szacunku do pracy; podczas pobytu w szpitalu

pacjenci pracują, i dobre wykonanie pracy wiąże się ze wzrostem prestiżu u

członków społeczności.

Częste obcowanie ze sobą personelu i pacjentów stwarza sytuacje dzielenia się

informacjami na temat zainteresowań i uznawanych wartości i tworzy sytuację

wpływu i uczenia się społecznego.

Pacjenci wspólnie wykonują pracę i uczestniczą w sytuacjach rozrywki , co też stwarza

okazje do wzajemnego wpływu i uczenia się.

(6) Konfrontowanie z rzeczywistością – testowanie rzeczywistości
Codziennie odbywają się spotkania personelu i pacjentów. W początkowej fazie

pacjenci rozmawiają o sprawach obojętnych np. porządek w oddziale, (np. obawiają

się wykorzystania przeciwko sobie informacji na tematy osobiste albo mają

pretensje wobec personelu i nie chcą tego ujawnić).

W kolejnej fazie przechodzą do rozmów o problemach dotyczących osobistego życia.
Gdy pacjenci ujawniają aktualne problemy życiowe, ujawniają zniekształcone widzenie

wydarzeń i zachowań ludzi. Np. „żona chce ode mnie odejść, pewnie ma innego”.

Wtedy otrzymują od innych pacjentów i od personelu informacje zwrotne, jak oni

rozumieją te wydarzenia i zachowania ludzi. Pacjenci porównują własne oceny i

interpretacje z ocenami i interpretacjami innych. Zauważają że różnią się. Np. „Być

może powodem chęci odejścia żony nie jest inny mężczyzna, ale może jej jest

trudno znosić twoją agresję i zmienność nastroju”.

Rehabilitacja psychologiczna niepełnosprawnych

fizycznie

przystosowanie do życia społecznego

i do niepełnosprawności.

Interwencja psychologiczna jest uzupełnieniem fizycznej rehabilitacji,

której celem jest kompensowanie niepełnosprawności.

Rehabilitacja psychologiczna obejmuje następujące etapy:
1. Pomoc w przeżyciu żalu po stracie zdrowia
2. Uczenie pozytywnych przekonań dotyczących
A. własnej skuteczności;
B. samostanowienia o własnym losie;
C. samodzielnego życia,
3. Uczenie strategii rozwiązywania codziennych problemów

życiowych

Psychoprofilaktyka/prewencja

To pomoc osobom zdrowym z problemami, aby zapobiec wystąpieniu u

nich zaburzeń w funkcjonowaniu psychicznym, somatycznym lub

społecznym

Przez (1) przeciwdziałanie czynnikom ryzyka i (2) wzmacnianie zasobów osoby.
Problemy dotyczą:
1. Wybór drogi życiowej w okresach przejściowych rozwoju i kryzysów

rozwojowych.

2. Wychowawcze, małżeńskie, rodzinne zawodowe, zdrowotne.
Stosowane jest:
1. Indywidualne doradztwo psychologiczne
2. Trening różnych umiejętności życiowych
Miejsce - poradnia lub szkoła lub telefon, lub własny dom osoby.
3. Upowszechnianie wiedzy psychologicznej = Edukacja wśród osób

odpowiedzialnych za tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi i ochronie

zdrowia jednostek lub grup społecznych - rodzice , nauczyciele, lekarze,

organizatorzy życia społecznego.

Media - radio, telewizja, szkoła, czasopismo.

Ad1 Indywidualne doradztwo psychologiczne

Wybór drogi życiowej w okresach przejściowych rozwoju

i kryzysów rozwojowych –

Zasady pomocy:
1. Rozważenie, jaka zmiana jest potrzebna
2. Czy potrzebne jest wsparcie
3. Uczenie jak zdobyć wsparcie
4. Uczenie jak redukować napięcie za pomocą relaksacji
5.Unikanie sytuacji szkodliwych (za mało lub za dużo bodźców)
6. Planowanie zmian w sposobie życia i wsparcie podczas

wprowadzania zmian w życie

Spotkanie raz w tygodniu

Ad.2.Uczenie umiejętności komunikacji

Ad.2.Uczenie umiejętności komunikacji

•

1. wyrażania uczuć i myśli wprost oraz potrzeb w kategoriach zachowania.

1. wyrażania uczuć i myśli wprost oraz potrzeb w kategoriach zachowania.

•

Na przykład zamiast „okaż mi uczucie” - „powiedz mi raz dziennie, że coś ci się

Na przykład zamiast „okaż mi uczucie” - „powiedz mi raz dziennie, że coś ci się

we mnie podoba”.

we mnie podoba”.

•

2. nawiązywania kontaktu wzrokowego i osobistej formy wypowiedzi: „Ja

2. nawiązywania kontaktu wzrokowego i osobistej formy wypowiedzi: „Ja

myślę”, „Ja czuję”, „Ja potrzebuję”.

myślę”, „Ja czuję”, „Ja potrzebuję”.

•

3. umiejętności empatycznego słuchania.

3. umiejętności empatycznego słuchania.

•

Po wysłuchaniu małżonka drugi małżonek zaczyna wypowiedź od frazy:

Po wysłuchaniu małżonka drugi małżonek zaczyna wypowiedź od frazy:

„Zrozumiałam, że ty….”.

„Zrozumiałam, że ty….”.

•

Zadania domowe dotyczą praktykowania wyrażania uczuć i potrzeb.

Zadania domowe dotyczą praktykowania wyrażania uczuć i potrzeb.

•

Na przykład mąż przygotowuje listę zachowań , których potrzebuje od żony;

Na przykład mąż przygotowuje listę zachowań , których potrzebuje od żony;

żona wybiera pięć z nich i zrealizuje w ciągu jednego dnia.

żona wybiera pięć z nich i zrealizuje w ciągu jednego dnia.

•

Jeśli w relacji przeważają uczucia negatywne, to w pierwszej kolejności

Jeśli w relacji przeważają uczucia negatywne, to w pierwszej kolejności

ćwiczenia koncentrują się na uczuciach pozytywnych, a dopiero gdy zwiększa

ćwiczenia koncentrują się na uczuciach pozytywnych, a dopiero gdy zwiększa

się ilość pozytywnych interakcji – koncentrują się na formie wyrażania uczuć

się ilość pozytywnych interakcji – koncentrują się na formie wyrażania uczuć

negatywnych.

negatywnych.

Ad.2. uczenie umiejętności rozwiązywania

Ad.2. uczenie umiejętności rozwiązywania

problemów

problemów

•

Etapy:

Etapy:

•

określenie problemu;

określenie problemu;

•

generowanie rozwiązań na zasadzie burzy mózgów, bez oceniania;

generowanie rozwiązań na zasadzie burzy mózgów, bez oceniania;

•

analiza każdego z rozwiązań pod względem korzyści i kosztów;

analiza każdego z rozwiązań pod względem korzyści i kosztów;

•

wybór najlepszego;

wybór najlepszego;

•

zaplanowanie sposobu wprowadzenia go w życie;

zaplanowanie sposobu wprowadzenia go w życie;

•

ocena skuteczności.

ocena skuteczności.

Ad.2. uczenie umiejętności wychowawczych

Ad.2. uczenie umiejętności wychowawczych

1. Doradca uczy rodziców zasad, jak

1. Doradca uczy rodziców zasad, jak

wzmacniać zachowania pożądane i ignorować lub karać zachowania

wzmacniać zachowania pożądane i ignorować lub karać zachowania

niepożądane

niepożądane

2. Modeluje zachowania pożądane rodziców wobec dziecka, które

2. Modeluje zachowania pożądane rodziców wobec dziecka, które

rodzice powtarzają w domu.

rodzice powtarzają w domu.

Np. konsekwentnie wymagają zamiast ulegać i robić wyrzuty dziecku

Np. konsekwentnie wymagają zamiast ulegać i robić wyrzuty dziecku

3. Rodzice zawierają umowę z dzieckiem dotyczącą warunków

3. Rodzice zawierają umowę z dzieckiem dotyczącą warunków

nagradzania zachowania pożądanego.

nagradzania zachowania pożądanego.

Np. sporządzają listę pożądanych zachowań i nagród za przejawianie

Np. sporządzają listę pożądanych zachowań i nagród za przejawianie

pożądanego zachowania. I negocjują z dziećmi.

pożądanego zachowania. I negocjują z dziećmi.

Np. proponują dzieciom, że za pożądane zachowanie otrzymają punkty

Np. proponują dzieciom, że za pożądane zachowanie otrzymają punkty

lub żetony. Za określoną ich liczbę mogą otrzymać cenną dla nich

lub żetony. Za określoną ich liczbę mogą otrzymać cenną dla nich

nagrodę. Gdy dziecko przejawi niepożądane zachowanie będzie

nagrodę. Gdy dziecko przejawi niepożądane zachowanie będzie

ukarane odjęciem określonej liczby punktów, co oznacza oddalenie

ukarane odjęciem określonej liczby punktów, co oznacza oddalenie

w czasie perspektywy nagrody.

w czasie perspektywy nagrody.

Terapeuta stosuje wzmocnienia wobec rodziców, chwaląc ich za

Terapeuta stosuje wzmocnienia wobec rodziców, chwaląc ich za

zachowywanie się w pożądany sposób.

zachowywanie się w pożądany sposób.

Ad.3. Upowszechnianie wiedzy psychologicznej

Przykładowe tematy edukacji
1. Dla rodziców w radio - o rozwoju dziecka
2. Dla nauczycieli w szkole - o rozwiązywaniu konfliktów w

klasie szkolnej.

3. Dla dzieci w szkole - o odmawianiu, gdy są namawiane do

próbowania narkotyków (szkolenie asertywności).

3. Dla lekarzy w szpitalu - o nawiązywaniu kontaktu z

pacjentami lub o radzeniu sobie z pacjentami z
zaburzeniami psychicznymi pod postacią somatyczną.

Wtórna prewencja –zapobieganie nawrotowi

choroby

Np. osoby po zawale serca, w szpitalu, aby nie wystąpił kolejny zawał
1. Edukacja - są uczone o zdrowym stylu życia, o czynnikach ryzyka

choroby niedokrwiennej serca;

2. Szkolenie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach, które

wywołują stres.

Trening kontroli problemów psychologicznych – są uczone, jak

kontrolować silne emocje: złości, lęku depresji, występujące w

różnych sytuacjach, aby nie obciążać serca.

2.1. Rozpoznawanie, w jakich sytuacjach reagują silnymi emocjami;
2.2. Uczenie się relaksacji i rozpoznawania wczesnych sygnałów

fizjologicznych emocji, zwłaszcza złości;

2.3. W sytuacjach stresujących rozpoznawanie wczesnych sygnałów

emocji, zwłaszcza złości i stosowanie relaksacji.

Wtórna prewencja – zapobieganie nawrotowi

choroby

Np. Alkoholizm, po detoksykacji, w szpitalu.
Szkolenie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach, które wywołują stres.
1.

Rozwiązywanie problemów interpersonalnych. Uczenie reakcji innych niż

picie alkoholu w sytuacjach wywołujących stres.

Np. umiejętności odmowy wypicia alkoholu gdy istnieje presja społeczna lub

wyrażenia złości lub własnego zdania w sytuacji konfliktu.

Umiejętność adekwatnego reagowania w sytuacjach interpersonalnych tworzy

poczucie skuteczności.

2. Relaksacja. Umiejętność osiągania stanu rozluźnienia mięśni i wyciszenia

emocji pomaga tolerować przykre emocje. Im większa tolerancja dla

przykrych emocji tym mniejsze pragnienie spożycia alkoholu.

3. Przygotowanie do sytuacji, że dojdzie do spożycia alkoholu. Podstawą jest

zmiana przekonania w umyśle pacjenta, że „nawrót picia spowoduje powrót

nałogu” na przekonanie, że „nawrót jest pojedynczym zdarzeniem nie

mającym wpływu na powrót nałogu”. Zapobiega wystąpieniu poczucia

osobistej porażki i poczucia winy oraz braku skuteczności w sytuacji nawrotu

picia. Takie negatywne doznania wywołują chęć wypicia ponownie w celu

obrony przed tymi doznaniami.

Pacjent jest instruowany, aby pozostał z pragnieniem picia nie zaspakajając go,

wtedy doświadczy, że mija albo, żeby zajął się czymś, co stanowi substytut

picia.

Przykład jednej z form pomocy psychologicznej

- w opiece paliatywnej

Na czym polega pomoc umierającemu?
Pomoc w wyrażeniu uczuć dotyczących śmierci.
Aby pacjent chciał wyrazić uczucia związane z śmiercią , potrzebuje

zrozumienia i akceptacji dla tych uczuć. Jak je okazać?

1. Słuchać tego, co mówi.
Nie reagować na to zaprzeczaniem i pocieszaniem, bo przestanie

wyrażać uczucia i zostanie z nimi sam w poczuciu izolacji i braku

zrozumienia.

Wypowiedziami blokującymi są na przykład: „jeszcze pożyjesz”

„jeszcze nieraz pójdziemy na wódkę” „przesadzasz, nie jest tak

źle”, „zobaczysz za dwa tygodnie pójdziemy na ryby”.

2. Dzielić się z umierającym własnymi refleksjami, wyobrażeniami i

emocjami na temat śmierci.

- w opiece paliatywnej c.d

•

W latach 60-tych Elizabeth Kubler-Ross , lekarka pracująca w szpitalu koło Chicago rozmawiała z

umierającymi na raka pacjentami o uczuciach dotyczących śmierci i zaobserwowała, że reagowali w

podobny sposób na zbliżającą się śmierć.

•

Na podstawie tych rozmów wyróżniła 5 reakcji.

•

Można przypuszczać, że u innych ludzi można spotkać podobne reakcje lub ich elementy.

•

Reakcje na fakt umierania

•

Reakcję pierwszą nazwała „zaprzeczeniem”

•

Polega ona na oporze przed (1) uznaniem prawdy o naszej nietrwałości; (2) oporze przed odczuciem

straty tego, do czego jesteśmy przywiązani lub czego pragniemy. Na przykład może to dotyczyć

własnej osoby, osób bliskich, dóbr, na które pracowaliśmy całe życie, lub ulubionej rozrywki.

•

Nasz umysł odrzuca to, co nie pasuje do jego wyobrażeń o pożądanym stanie rzeczy.

•

Reakcja druga to Gniew

•

Polega ona na sprzeciwie wobec (1) faktu, że jesteśmy nietrwali i że (2) doznajemy straty, tego do

czego jesteśmy przywiązani lub czego pragniemy.

•

(Sprawy nie układają się tak, jakbyśmy sobie tego życzyli a my się temu sprzeciwiamy. Gniew ma

źródło w poczuciu bezsilności.

•

Reakcja 3 to Targowanie się

•

Człowiek uruchamia myślenie magiczne i próbuje zawrzeć układ z losem, albo z Bogiem: „ jeśli

będę żył, to ….zrobię np. będę wspomagał dom dziecka … lub „jeśli będę żyła to będę lepsza dla

teściowej”.

•

Reakcja 4 to Depresja

•

Polega na przeżywaniu przygnębienia z powodu bezradności wobec własnej nietrwałości i doznania

straty, tego do czego jest się przywiązanym lub czego się pragnie.

•

(Sprawy nie przebiegają tak, jak sobie tego życzymy a my nie możemy tego kontrolować.)

•

Człowiek żegna się ze wszystkim, do czego jest przywiązany i czego pragnie.

•

- w opiece paliatywnej c.d

•

Reakcja 5. to Akceptacja

•

Polega na osiągnięciu stanu wewnętrznego spokoju. Dominuje uczucie spokoju. Człowiek

pożegnał się ze wszystkim. do czego był przywiązany i czego pragnął i w ten sposób zakończył

swoje sprawy. Nie wiąże nadziei z leczeniem. Nie chce, aby go odwiedzać i nie chce rozmawiać.

•

Jak się oswoić z własną śmiercią?

•

O oswojeniu ze śmiercią można mówić, gdy akceptujemy fakt, że jesteśmy nietrwali i w obliczu

śmierci będziemy sami, to znaczy, że nikt nam nie pomoże w przejściu od życia do śmierci;

ludzie mogą nam tylko towarzyszyć zanim to się stanie.

•

W oswojeniu się ze śmiercią może być pomocne rozważenie stosunku do niej oraz wyobrażeń

dotyczących przejścia od życia do śmierci.

•

Postawa wobec śmierci może ułatwiać lub utrudniać oswojenie się z nią.

•

O śmierci możemy myśleć w dwojaki sposób. Na przykład:

•

Albo „Śmierć to zjawisko naturalne; to część cyklu życia, coś się rodzi i coś innego ustępuje mu

miejsca i ja jestem w tę wymianę włączony.

•

albo„śmierć to katastrofa, albo zdarzenie pożałowania godne, więc trzeba z nią walczyć i

opanować”.

•

Wyobrażenia na temat przechodzenia od życia do śmierci mogą ułatwiać lub utrudniać

oswojenie się z nią.

•

Na przykład wyobrażamy sobie, że się rozpływamy w białej mgle, czemu towarzyszy uczucie

spokoju

•

Albo nie mamy żadnego wyobrażenia i reagujemy lękiem na coś niewiadomego;

•

albo utrzymujemy dziecięce wyobrażenie, które budzi lęk, np. przyjdzie strzyga i zadusi”i

będzie nam brakowało tchu i będziemy cierpieć straszne męki”.

- w opiece paliatywnej c.d

• Jakim doświadczeniem jest umieranie?

• Umieranie jest doświadczane w sferze psychiki jako porzucenie

wszelkich przywiązań i pragnień.

• Umieranie w sferze cielesnej

• Buddyzm (tybetański) w medytacjach nacisk kładzie na proces roztapiania

sugerując, że dominującym doświadczeniem fizycznym jest roztapianie się.

• Osoba wierząca przyjmuje, że duch lub dusza wypływa z ciała i przechodzi

do innego wymiaru istnienia, podczas gdy w ciele ustają funkcje życiowe.

• Osoba niewierząca przyjmuje, że ustanie funkcji życiowych w ciele jest

równoważne z końcem jej istnienia.

• W latach 70 postęp medycyny pozwolił na skuteczne reanimowanie ludzi

przechodzących zawał serca. Przeżyły one śmierć kliniczną . Jest to

doświadczenie stanu bliskiego śmierci.

• 1. Wszyscy pacjenci doświadczyli oderwania się od ciała fizycznego, co

łączyło się z uczuciem spokoju i zadowolenia.

• 2. Większość zdawała sobie sprawę z obecności istoty, która dopomagała

im w przejściu na inną płaszczyznę egzystencji.

• 3. Większość widziały osoby zmarłe dawno albo postać, która odgrywała

dużą rolę w ich życiu duchowym i była związana z wiarą.