Zespół nadpobudliwości psychoruchowej oraz formy pomocy
Materiał do wykorzystania na spotkaniach z rodzicami w ramach pedagogizacji lub na posiedzeniach samokształceniowych nauczycieli.
Wychowywanie jest długotrwałym i skomplikowanym procesem, na którego przebieg wpływa szereg czynników wzajemnie warunkujących się, działających w różnych powiązaniach i współzależnościach. Osobami wiodącymi, kierującymi tym procesem są rodzice, wychowawcy i nauczyciele. Od ich aktywności, postawy, stosunku do wychowanka, a również od ich wzajemnych stosunków zależy prawidłowy przebieg procesu wychowawczego. Należy jednak pamiętać, że takie czynniki, jak warunki bytowe, stosunki między dorosłymi w otoczeniu rodzinnym dziecka, grono towarzyszy zabaw i dalszych kolegów, jak i wiele innych elementów, kształtują osobowość dziecka oraz jego sposoby zachowania i reagowania.
Pragnę przedstawić analizę problemu wychowawczego, jakim jest nadpobudliwość psychoruchowa. Nadpobudliwość dzieci stanowi od dawna przedmiot szerokiego zainteresowania przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych.
Literatura dotycząca zaburzeń nerwicowych u dzieci jest stosunkowo bogata. Do dnia dzisiejszego jednak zarówno terminologia, jak i poglądy na etiologię tych zaburzeń, stanowią przedmiot wielu sporów i kontrowersji. Obok terminu zaburzenia nerwicowe używane są takie terminy jak: nerwowość, reakcje nerwicowe, neurotyczność czy psychonerwica.
Wg W. Sterlinga nerwowość jest stanem, w którym spotykamy się z dysproporcją między bodźcem a oddziaływaniem na ten bodziec, przy czym nie można stwierdzić uszkodzeń w układzie nerwowym.
M. Chłopkiewicz nerwice uważa za rodzaj zaburzenia funkcji układu nerwowego, przejawiającego się w różnych stanach życia psychicznego dziecka - w sferze emocjonalno - uczuciowej, w sferze poznawczej i sferze ruchowej.
H. Spionek jako nadpobudliwe określa dzieci z przewagą procesów pobudzania, przy czym jako szczególną postać nadpobudliwości psychoruchowej wyróżnia niestałość psychoruchową.
H. Nartowska uważa, że nadpobudliwość przejawia się w postaci wzmożonego pobudzenia psychoruchowego, nadmiernej reaktywności emocjonalnej oraz w specyficznych zaburzeniach funkcji poznawczych, głownie w postaci zaburzeń uwagi.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń koncentracji uwagi
(Atention Deficit Hyperactivity Disorder) - ADHD - jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń wieku rozwojowego. Ocenia się, że występuje on u 3-20% dzieci. Cechą charakterystyczną zespołu jest występowanie trwałych wzorców zachowania, utrzymujących się przynajmniej przez 6 miesięcy, a przejawiających się przede wszystkim jako:
zaburzenia koncentracji uwagi
nadmierna impulsywość
nadruchliwość.
Nasilenie powyższych objawów jest niewspółmierne do wieku i poziomu rozwoju oraz utrudnia funkcjonowanie dziecka w otoczeniu.
Objawy:
Zaburzenia koncentracji uwagi
dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych lub pracy, popełniając błędy wynikające z niedbałości
trudności z utrzymaniem uwagi na zabawach i grach
może się wydawać, że dziecko nie słucha tego co się do niego mówi
nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji
ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem domowych obowiązków
ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy
nie lubi zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego
często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub zajęć (np. przybory szkolne)
łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców
często zapomina o różnych codziennych sprawach
Nadruchliwość
nerwowe ruchy rąk lub stóp, nie może usiedzieć w miejscu
wstaje z miejsca w czasie lekcji lub zajęć
chodzi po pomieszczeniu lub wpina się na meble
trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem
pozostaje niemalże cały czas w ruchu - „biega jak nakręcone”
jest nadmiernie gadatliwe
Impulsywność
wyrywa się z odpowiedzią zanim zostanie sformułowane pytanie
ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolejkę
często przerywa lub przeszkadza innym
Etiologia:
czynniki genetyczne
uwarunkowania psychospołeczne
urazy okołoporodowe
alergia pokarmowa
zatrucia(np. ołowiem)
Uważa się, że największe znaczenie ma uwarunkowane genetycznie podłoże neurobiologiczne związane z budową OUN i funkcjonowaniem monoamin. 30-50% krewnych (często rodzice) dzieci z nadpobudliwością miało w dzieciństwie rozpoznane to zaburzenie, a 71% krewnych miało podobny zespół objawów.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej rozpoznaje się po analizie informacji o rozwoju i zachowaniu się dziecka w domu, przedszkolu lub szkole, badaniu lekarskim pediatrycznym, konsultacji neurologicznej i psychologicznej z wykonaniem niezbędnych badań dodatkowych w tym często EEG. Wskazana jest często opieka psychiatry dziecięcego najlepiej w wyspecjalizowanej placówce.
Propozycje pomocy dziecku:
1. psychoedukacja
poradnictwo dla rodziców
praca z dzieckiem - trening: zabawy, rozwiązywanie problemów, kompetencji społecznych, kontrolowania agresji itd.
2. zmiana metod wychowawczych
pozytywne wzmocnienie - chwalenie dziecka za spokojną, skoncentrowaną pracę, dobre wyniki,
zwracanie uwagi na dziecko tylko w tych sytuacjach, gdy jest niegrzeczne jest nagrodą za jego niegrzeczność, bo tylko wtedy rodzice poświęcają mu chwilę uwagi
zapraszanie dziecka na zajęcia, które bardzo lubi (zajęcia informatyczne)
odwiedziny w domu wychowanka, wspólne rozmowy
3. dostosowanie metod nauczania do możliwości dziecka
częste przerwy w pracy dostosowane do czasu możliwej pełnej koncentracji dziecka (krótka maksymalna koncentracja, częste, ale krótkie przerwy nie angażujące dziecka w inne zabawy czy zajęcia)
posadzenie dziecka z nadpobudliwością w pierwszej ławce ze spokojnym kolegą
uporządkowanie miejsca pracy (puste biurko, nie rozpraszające uwagi otoczenie)
angażowanie dziecka w działania ruchowe, gdy tylko to jest możliwe (zetrzyj tablicę, rozdaj zeszyty, przynieś kredę, otwórz okno, podlej kwiatki itd.)
4. farmakoterapia (stosowanie leków pod kontrolą lekarza)
Właściwe pokierowanie aktywnością takich dzieci, wykorzystanie owej aktywności dla celów społecznie użytecznych daje dobre wyniki wychowawcze.
Obecność w pobliżu osób przychylnych nie hamuje zachowań dziecka, wręcz przeciwnie, występuje doping, aby nie zawieść zaufania, pokazać się w dobrym świetle, pozyskać aprobatę do wykonywanych działań.
Sukces osiągniemy wówczas, gdy będziemy motywować uczniów do wysiłku w swobodnej, przyjacielskiej atmosferze, dziecko będzie traktowane podmiotowo, nie będziemy mu narzucać tylko pomagać w kształtowaniu pełnej i dojrzałej osobowości.
Pozycja ucznia w zespole zmieni się dzięki działaniom celowym, interakcjom między nauczycielem a rodziną, aktywności własnej dziecka oraz wysokiej spójności zespołu klasowego. Pozycja społeczna w grupie wywiera istotny wpływ na rozwój społeczny jak i umysłowy ucznia, gdyż dzieci i młodzież rozwijają się i dojrzewają w atmosferze wzajemnego na siebie oddziaływania.
Dziecko nadpobudliwe otoczone opieką, wspierane działaniami wychowawcy nie będzie odrzucone przez grupę, a z pewnością nie będzie pozostawione samemu sobie. I choć trzeba pamiętać, iż nadpobudliwość jest jednym z najczęstszych, najbardziej stałych oraz trudnych w leczeniu zaburzeń zachowania w wieku dziecięcym, to systematyczna, cierpliwa i kompleksowa terapia ukierunkowana jednocześnie na dziecko i jego otoczenie - rodzinę i szkołę, przynosi zwykle wyraźne efekty i satysfakcję z podjętego trudu.
Danuta Kulczyńska-Wolak, nauczycielka kształcenia zintegrowanego