Funkcjonowanie

motywu dziecka w

utworach literackich

i malarskich różnych

epok

Przykład

realizacji

tematu części

ustnej

egzaminu

maturalnego

z języka

polskiego

STAROŻYTNOŚĆ

Archetyp dziecka bezbronnego,
niewinnego, skrzywdzonego przez
dorosłych: Edyp, Jezus, Izaak

RENESANS

•

W literaturze dziecko pojawia się rzadko – jako

tło

przeżyć dorosłych, brak indywidualizacji,

np. Urszulka.

•

Malarstwo: Pieter Bruegel Starszy pt. Zabawy
dziecięce (1560) –

brak indywidualnych rysów

BAROK

Malarstwo Diega

Velazqueza – po raz

pierwszy dziecko

w centrum obrazu,

indywidualizacja.

Przyczyną nowego

ujęcia motywu jest

wyłącznie zawodowy

obowiązek twórcy

– nadwornego

malarza rodziny

królewskiej Filipa IV

Portret infantki Małgorzaty
Teresy

D. Velazquez,
Rodzina Filipa
IV

ROMANTYZM

W literaturze po raz pierwszy pojawiają się

bohaterowie dziecięcy, np.
– Józio i Rózia (II cz. Dziadów Mickiewicza)

–

zjawy

na granicy świata rzeczywistego

i metafizycznego
– Kordian (Kordian Słowackiego) –

poszukujący idei

samobójca

– Orcio (Nie-Boska komedia Krasińskiego)

– prawdziwy

poeta

– 10-letni

spiskowcy

w carskim więzieniu

(Dziadów cz. III)

Fragm. III cz. Dziadów Adama

Mickiewicza

– Scena więzienna

Małe chłopcy, znędzniałe, wszyscy jak rekruci
Z golonymi głowami; – na nogach okuci.
Biedne chłopcy! – najmłodszy, dziesięć lat,

nieboże,

Skarżył się, że łańcucha podźwignąć nie może;
I pokazywał nogę skrwawioną i nagą.
Policmejster przejeżdża, pyta, czego żądał?
Policmejster człek ludzki, sam łańcuch oglądał:
„Dziesięć funtów, zgadza się z przepisaną wagą”.

–

POZYTYWIZM

•

Dziecko –

główny bohater

dzieł literackich

i malarskich, np.:

-

Anielka, Antek B. Prusa

-

Helenka, Dobra pani E. Orzeszkowej

-

Janko Muzykant, Janko Muzykant H. Sienkiewicza

•

Najczęstsze ujęcie: dziecko jako

uczestnik

niedoli

lub

ofiara okrucieństwa

czy

nieodpowiedzialności

•

Po raz pierwszy dziecko odgrywa ważniejszą
rolę niż dorośli, jest sprytniejsze i bardziej
wytrzymałe – Staś i Nel

(W pustyni i w puszczy H.

Sienkiewicza)

A. Kotsis, Matula pomarli (1868) –

realistyczny obraz bezradności i nędzy
osieroconych dzieci

MŁODA

POLSKA

Pełnoprawne miejsce

dziecka w literaturze

i malarstwie

•

ujęcie

naturalistyczne

,

np. Hesia i Mela

– Moralność pani

Dulskiej G. Zapolskiej

•

ujęcie

realistyczne

,

np. Józka – Chłopi

W. Reymonta

•

impresjonizm

, np.

A. Renoir, O.

Boznańska

DWUDZIESTOLECIE

MIĘDZYWOJENNE

Indywidualizm

twórczy

w ujęciu

motywu

dziecka

,

np.:

•

groteska,

oniryzm (Sklepy

cynamonowe

B. Schulza)

•

kubizm,

fascynacja

sztuką ludową

na obrazach

T. Makowskiego

Tadeusz Makowski, Czworo dzieci
z trąbą

WSPÓŁCZESNOŚĆ

Szerokie i różnorodne ujęcie motywu dziecka:

•

świadek i ofiara zbrodni wojennych

,

np. T. Różewicz, Warkoczyk, Ballady i
romanse

•

dziecko zdemoralizowane, złe

, np. W.

Golding, Władca much

•

chore i cierpiące

, np. E.E. Schmitt, Oskar i

pani Róża.

•

refleksyjne, poszukujące wartości

,

np. A. De Saint-Exupery, Mały książę

PODSUMOWANIE

•

Motyw dziecka pojawił się w literaturze już w

czasach najdawniejszych.

•

Motyw

ten

podlegał

ewolucji

zarówno

w

literaturze,

jak i w malarstwie.

•

Dopiero XIX wiek uczynił dziecko pełnoprawnym

tematem literackim i malarskim.

•

Własny głos i prawo do przedstawienia swych

poglądów otrzymało dziecko również w XIX wieku,

stając się narratorem utworów literackich.

•

Współczesna twórczość literacka odwołuje się do

motywu dziecka bardzo często.

•

Wielość ujęć motywu dziecka w twórczości

współczesnej nie poddaje się jeszcze schematyzacji

i syntezie.