Opioidowe leki

przeciwbólowe

Receptory opioidowe

• W układzie limbicznym, włącznie z

jądrem migdałowatym i podwzgórzem

• Przyśrodkowa część wzgórza i pole

najdalsze (odpowiada za nudności i
wymioty)

• Jądro pasma samotnego (ośrodek

kaszlu)

• Istota gąbczasta i inne obszary rdzenia

kręgowego

• Nazwy receptorów opioidowych, pochodzą

od nazw substancji użytych do ich badania:

• – m od morfiny;

• – k od ketocyklazocyny;

• – d od vas deferens (odkryty jako

ostatni).

Podział receptorów opioidowych:

Receptory opioidowe

mi

kappa

delta

sigma

mi 1

mi 2

mi 3

kappa 1

kappa 2

kappa 3

delta 1

delta 2

Związek działania z wpływem

na receptor

Typ receptora







Działanie przeciwbólowe
ponadrdzeniowe
rdzeniowe
obwodowe

+++

-

-

++

++

+

++

-

++

Depresja oddechowa

+++

++

-

Skurcz źrenic

++

-

+

Hamowanie perystaltyki

jelit

++

++

+

Euforia

+++

-

-

Dysforia

-

-

+++

Sedacja

++

-

++

Zależność fizyczna

+++

-

+

opioidy

• Zastosowanie:

– Dolegliwości bólowe o średnim i dużym

nasileniu

– Podtrzymanie znieczulenia ogólnego
– Neuroleptoanalgezja
– Nadmierny kaszel
– Biegunki
– Obrzęk płuc

opioidy

• Tolerancja- konieczność zwiększania

dawek w celu osiągnięcia tych samych
efektów terapeutycznych

• Zależność psychiczna- przyjmowanie

leku w celu uzyskania doznań
euforycznych

• Zależność fizyczna- przyjmowanie leku

w celu zniesienia zespołu odstawienia

Opioidowe leki

przeciwbólowe

• Agoniści
• Częściowi agoniści
• Ago-antagoniści
• Antagoniści

Agoniści

• Po przyłączeniu do receptora silna

aktywacja

• Wzrost dawki  wzrost siły działania leku

 nasilenie objawów niepożądanych

• Leki:

– Alkaloidy fenantrenowe
– Pochodne morfinianu
– Pochodne piperydynowe i fenylpiperydynowe
– Pochodne heptadonu

agoniści

• Alkaloidy fenantrenowe

– Morfina
– Kodeina
– Dihydrokodeina
– Oksykodon
– Heroina

• Pochodne morfinianu

– Dekstrometorfan
– Dekstrorfan
– leworfanol

• Pochodne piperydynowe

– Petydyna
– Loperamid
– Tylidyna
– Difenoksylat
– Fentanyl
– Alfentanyl
– Sulfentanyl

• Pochodne heptadonu

– Metadon
– Propoksyfen
– Dipipanon

Częściowi agoniści

• Częściowa aktywacja receptora

(efekt pułapowy)

• Wzrost dawki  wzrost siły działania

 nasilenie objawów niepożądanych

Ale tylko do pewnego poziomu!!!!

Buprenorfina
Tramadol

Ago- antagoniści

• Aktywują jeden typ receptora a inny

antagonizują

• Efekt działania  wypadkowa pobudzenia

i hamowania różnych typów receptorów

• Pentazocyna
• Nalorfina
• Nalbufina
• Butorfanol

Antagoniści

• Hamują wpływ agonisty na receptor

 brak możliwości pobudzenia

receptora  zniesienie działania

agonisty

• Nalokson
• Naltrekson
• Nalmefen

Morfina

Wpływ na OUN
• Zależna od dawki analgezja
• Wzrost tolerancji bólu
• Pobudza receptory „okolicy spustowej” 

wymioty, nudności (ustępują przy kolejnych

dawkach)

• Zwężenie źrenic (atropina blokuje!!!)
• Silnie hamuje czynność oddechową
• Silny środek przeciwkaszlowy
• Stymuluje uwalnianie ADH  skąpomocz
• Małe dawki- spadek ciepłoty ciała; duże-

wzrost

Morfina

Wpływ na układ krążenia:
• Niedociśnienie ortostatyczne- depresyjne

działanie na ośrodek naczynioruchowy w rdzeniu

przedłużonym i uwalnianie histaminy

Na przewód pokarmowy:
• Zaparcia- hamowanie perystaltyki jelit i motoryki

żołądka

• Zmniejszenie wydzielania żółci i soku

trzustkowego

• Skurcz zwieracza Oddiego- wzrost ciśnienia żółci

Morfina

• Wzrost napięcia m. wypieracza w p.

moczowym  uczucie parcia

• Wzrost napięcia mięśni zwieracza p.

mocz.  utrudnienie oddawania moczu

• Skurcz oskrzeli- wskutek uwalnianina

histaminy i pobudzenia nerwu błędnego

• Świąd, poty- rozszerzenia naczyń skóry

Morfina

• Zastosowanie:

– Przeciwbólowe;

• Zawał mięśnia sercowego
• Stadium terminalne chorób nowotworowych
• Zabiegi chirurgiczne, położnicze

– Doraźne:

• Leczenie duszności w obrzęku płuc (rozkurcz

łożyska żylnego i redystrybucja krwi)

– Ciężkie biegunki

agoniści

• Kodeina

– Słabe działanie przeciwbólowe- stosowana w

bólach o średnim i małym nasileniu

– Skuteczny lek przeciwkaszlowy
– Niewielkie działanie uzależniające

• Hydrokodon, oksykodon

– Pochodne kodeiny, działanie przeciwbólowe

zbliżone do morfiny

– Silniej niż kodeina hamują środek oddechowy
– Silne właściwości uzależniające

agoniści

• Petydyna

– Słabsze działanie przeciwbólowe niż morfina
– Metabolizowana do norpetydyny  działanie

drgawkorodne i silnie uzależniające

– Działanie cholinolityczne- nie powoduje

skurczu źrenic i zwieraczy

– Słabo przenika przez łożysko i nie rozkurcza

macicy- zastosowanie w zwalczaniu bólu
okołoporodowego

agoniści

• Fentanyl

– Szybkie, krótkie i silne działanie przeciwbólowe
– Stosowany głównie w neuroleptoanalgezji,

znieczuleniu ogólnym oraz bólach o dużym

nasileniu

• Metadon

– Siła działania podobna do morfiny
– Zastosowanie

• Przeciwbólowy
• Zespoły abstynencyjne u opiatowców
• Leczenie uzależnień od heroiny

– Tolerancja krzyżowa z innymi opioidami

agoniści

• Dekstrometorfan

– Silne działanie przeciwkaszlowe i niewielkie

przeciwbólowe

– Nie wywołuje uzależnienia

• Loperamid

– Silne działanie zapierające
– Praktycznie nie przenika przez barierę krew-

mózg- brak działania przeciwbólowego i
uzależniającego

Częściowi agoniści

• Buprenorfina

– Samoograniczające się działanie przeciwbólowe

oraz depresja oddychania na poziomie ok.15mg
morfiny- może odwracać objawy niepożądane
innych opioidów

– Niewielkie ryzyko uzależnień

• Tramadol

– Hamuje wychwyt zwrotny 5HT i NA moduluje

w CSN przewodzenie bólu i reakcje emocjonalne

– Średnia siła działania

Ago- antagoniści

• Pentazocyna

– Agonista rec. κ i δ, antagonista μ
– Działa słabo i krótko; efekt pułapowy
– Możliwość stosowania w bólach okołoporodowych- słabo

przenika przez łożysko, nasila uwalnianie oksytocyny

– Działanie psychozomimetyczne!

• Nalorfina

– Działa przeciwbólowo i hamuje ośrodek oddechowy

słabiej niż morfina

– Wywołuje objawy zespołu abstynencji u osób

uzależnionych

– Stosowana m.in. w neuroleptoanalgezji II

Antagoniści

• Nalokson

– Efekt antagonistyczny w stosunku do

rec. κ i μ

– Zastosowanie-

• odwrócenie działań ubocznych opioidów

(depresja oddechowa)

• Poprawa hemodynamiki układu krążenia w

różnych postaciach wstrząsu (odwrócenie
działania endogennych opioidów)