Podstawowe pojęcia

rynków finansowych

mgr Piotr Ratajczak

Akcja

•

Akcja – papier wartościowy łączący w
sobie prawa o charakterze
majątkowym i niemajątkowym,
wynikające z uczestnictwa
akcjonariusza w spółce akcyjnej. Także
ogół praw i obowiązków akcjonariusza
w spółce lub część kapitału akcyjnego.

Prawa z akcji

•

Prawa majątkowe

•

prawo do dywidendy (udziału w
zysku spółki przeznaczonym do
podziału między akcjonariuszy). Ani
statut, ani uchwała zgromadzenia
akcjonariuszy nie może pozbawić
akcjonariusza tego prawa;

•

prawo do udziału w podziale majątku
spółki w przypadku jej likwidacji.
Akcjonariusz nie może zostać
pozbawiony tego prawa przez statut
ani uchwałę.

•

prawo poboru akcji nowej emisji.
Kodeks spółek handlowych przyznaje
dotychczasowym akcjonariuszom
spółki prawo do objęcia akcji nowej
emisji w przypadku podwyższenia
kapitału przez spółkę. Prawo to może
być w interesie spółki ograniczone lub
wyłączone.

•

Prawa korporacyjne
(organizacyjne)

•

prawo głosu (prawo to będzie
realizowane głównie przez
uczestnictwo w zgromadzeniu
akcjonariuszy). Prawo głosu
przysługuje od dnia pełnego pokrycia
akcji, chyba że statut stanowi inaczej.

•

rynek pierwotny (emisja)

•

rynek wtórny (giełdy)

wskaźniki

•

Cena/zysk

•

Cena/wartość księgowa

Obligacje

•

Obligacja – papier wartościowy, w
którym emitent stwierdza, że jest
dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje
się wobec niego do spełnienia
określonego świadczenia.

•

Są to papiery wartościowe masowego
obrotu, występują więc w seriach. W
przeciwieństwie do akcji, obligacje nie
dają ich posiadaczowi żadnych
uprawnień względem emitenta typu
współwłasność, dywidenda czy też
uczestnictwo w walnych
zgromadzeniach.

•

Obligacje można dzielić na kuponowe i
zerokuponowe. Obligacje
zerokuponowe są zwykle emitowane z
dyskontem. Obligacje kuponowe wiążą
się z okresową płatnością kuponu,
którego wysokość jest zwykle zależna
od ratingu emitenta.

•

Oprocentowanie obligacji może być
stałe bądź zmienne. Zwykle wysokość
kuponu obligacji o zmiennym
oprocentowaniu przedstawiana jest w
formie "stopa bazowa + x%", np.
WIBOR + 0,5%. Możliwe jest także
oprocentowanie uzależnione od stopy
inflacji (takie obligacje emituje polski
Skarb Państwa)

Rating

•

Rating Wyrażenie rating pochodzi z
anglojęzycznego obszaru językowego.
Pomimo szerokiego zakresu znaczeń ,
można zdefiniować go dwojako: w
szerszym znaczeniu jako proces oceny,
w węższym jako wynik tego procesu,
który ustala się po przeprowadzeniu
przez odpowiednią firmę procedury
ratingowej.

•

Przyjmując za przedmiot oceny
przedsiębiorstwo ubezpieczeniowe lub
jego produkt definicja ratingu powinna
brzmieć :

•

Rating jest to proces oceny
przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego
(produktu ubezpieczeniowego) lub
wynik przeprowadzonego badania,
odbywającego się zgodnie z pewną
przyjętą przez daną agencję ratingową
procedurą, ujednoliconą według
określonych kryteriów dla wszystkich
przedsiębiorstw ubezpieczeniowych
(lub ich produktów).

•

Ocena ma z reguły formę symbolu
literowego, często uzupełnionego cyfrą
lub/i znakami „+/-”. - niezależna ocena
ryzyka kredytowego dokonywana przez
wyspecjalizowane agencje ratingowe
takie jak Moody's, Standard&Poor's
oraz Fitch Ratings w stosunku do
podmiotu zaciągającego dług.

•

Rating ocenia jakość dłużnych
papierów wartościowych pod kątem
wiarygodności finansowej emitenta
oraz warunków panujących na rynku.

•

Badaniu wiarygodności finansowej
podlegają emisje obligacji,
krótkoterminowe papierów dłużne,
podmioty zaciągające zobowiązania na
rynku finansowym oraz rządy państw.

•

Rating podlega ciągłemu
monitorowaniu i może ulec zmianie np.
z powodu czynników politycznych lub
innych zdarzeń uzasadniających
zmianę ratingu (zarówno w dół, jak i w
górę).

•

Skale ratingu wyrażane są
odpowiednimi symbolami literowymi, a
wg agencji ratingowej Fitch Ratings
długookresowe poziomy ratingowe
przedstawiają się następująco:

•

poziom inwestycyjny (AAA, AA, A, BBB)

•

poziom spekulacyjny (BB, B, CCC, CC, C,
DDD, DD, D).

•

AAA - Obligacje o najwyższej jakości
kredytowej. Bardzo wysoka zdolność
emitenta do obsługi swoich zobowiązań

•

AA - Obligacje o bardzo wysokiej
jakości kredytowej. Bardzo wysoka
zdolność emitenta do obsługi swoich
zobowiązań.

•

A - Obligacje o wysokiej jakości
kredytowej. Wysoka zdolność emitenta
do obsługi swoich zobowiązań. Istnieją
jednak czynniki, które mogą w
przyszłości spowodować obniżenie
oceny.

•

BBB - Obligacje o dobrej jakości kredytowej.
Zadowalająca zdolność emitenta do obsługi
swoich zobowiązań

•

BB - Obsługa zobowiązań z tytułu emisji
obligacji może być wątpliwa w przypadku
wystąpienia niekorzystnych zjawisk w
otoczeniu emitenta

•

B - Obsługa zobowiązań z tytułu emisji
obligacji jest wątpliwa w przypadku
wystąpienia niekorzystnych zjawisk w
otoczeniu emitenta

•

CCC - Obsługa zobowiązań z tytułu
emisji obligacji jest prawdopodobna
jedynie w przypadku wystąpienia
sprzyjających warunków w otoczeniu
emitenta

•

CC - Obligacje poważnie zagrożone
zaprzestaniem płatności przez
emitenta

•

C - Obligacje emitentów znajdujących
się w trakcie postępowania
upadłościowego, ale zapewniające
ciągle umówione płatności

•

D - Obligacje, dla których zaprzestano
płatności odsetek lub niewykupione

Giełda papierów wartościowych

•

Giełda – to organizowane w ustalonym
miejscu i czasie spotkania handlowe, na
których są sprzedawane ściśle
określone towary po cenach
ogłoszonych w codziennych
notowaniach. Transakcje na giełdach
zawierane są zgodnie z obowiązującym
regulaminem, między członkami giełdy
pośredniczącymi w zawieraniu
transakcji.

WGPW

•

8.00 - 9.00 Przyjmowanie zleceń na otwarcie

•

9.00 Określenie kursu na otwarcie (Fixing)

•

9.00 - 16.10 Notowania ciągłe

•

16.10 - 16.20 Przyjmowanie zleceń na
zamknięcie

•

16.20 Określenie kursu na zamkniecie
(Fixing)

•

16.20 -16.30 Dogrywka

•

16.30 - 16.35 Przyjmowanie zleceń na
otwarcie następnej sesji

WIG

•

Warszawski Indeks Giełdowy – indeks
giełdowy typu dochodowego, najdłużej
notowany na Giełdzie Papierów
Wartościowych w Warszawie. Obejmuje
akcje spółek notowanych na rynku
podstawowym, liczony jest od 16
kwietnia 1991.

•

Jest to indeks typu dochodowego, tzn.
przy wyliczaniu jego wartości
uwzględnia się ceny zawartych w nim
akcji oraz dochody z dywidend i praw
poboru.

•

Indeks WIG obejmuje wszystkie spółki
giełdowe spełniające minimalne
kryteria co do procentu i wartości akcji
w wolnym obrocie, zarówno krajowe jak
i zagraniczne. Wpływ jednej spółki na
WIG nie może przekroczyć 10%, a
udział jednego sektora w indeksie nie
może być większy niż 30%.

•

Zmiany składu indeksu WIG
przeprowadzane są cztery razy do roku
(po ostatniej sesji lutego, maja,
sierpnia i listopada).

•

W skład WIG-u wchodzą notowania 376
spółek (stan na dzień 1.02.2009). WIG
jest średnią ważoną ich notowań

•

Indeks WIG wyraża łączną wartość
względną spółek obecnych na Giełdzie
Papierów Wartościowych (GPW) w
stosunku do ich wartości w początku
jego notowania [indeks 16 kwietnia
1991 równał się 1000 pkt].

•

WIG20 • TECHWIG • mWIG40 • sWIG80
• NIF

•

WIG-PL • WIG-INFO • WIG-MEDIA •
WIG-BANKI • WIG-BUDOW • WIG-
PALIWA • WIG-SPOŻYW • WIG-TELKOM

Forward

•

Forward - instrument finansowy,
transakcja terminowa np.na kurs walut,
cenę ryżu . Polega na kupnie /
sprzedaży zasobu X za Y. Kurs po jakim
zostanie dokonana transakcja oraz
wielkość transakcji zostają ustalone w
dniu jej zawarcia, natomiast fizyczna
dostawa zasobów musi nastąpić w
ściśle określonym dniu w przyszłości.

•

W przypadku niektórych forwardów po
upływie terminu umowy można nie
dostarczać zasobów, a tylko zapłacić
różnicę pomiędzy ceną poprzednio
uzgodnioną w kontrakcie a ceną
obowiązującą w dniu wygaśnięcia
umowy.

•

W transakcjach typu forward instnieje
ryzyko nie wywiązania się z umowy
transkacyjnej ponieważ instrument ten
nie podlega standaryzacji i nie jest
regulowany przez izbę rozliczeniową.

•

Forward to produkt typu tailor made
(uszyty na miarę) - każda umowa jest
tworzona dla indywidualnego klienta

•

W chwili wystawiania kontraktu
wartość teraźniejsza netto rynkowego
kontraktu forward jest równa zeru.
Kontrakty są zawierane dlatego, że
jedna strona transakcji np. kupujący
oczekuje, że cena za określony czas
będzie różniła się od ceny wykonania
transakcji.

•

Zysk lub strata nabywcy kontraktu forward
wynosi:

•

Zysk/strata = cena natychmiastowa – cena
wykonania x (liczba zakontraktowanych
jednostek)

•

Zysk lub strata sprzedawcy kontraktu
forward wynosi:

•

Zysk/strata = cena wykonania - cena
natychmiastowa x (liczba
zakontraktowanych jednostek).

•

Przykład zastosowania kontraktu
forward to:

•

walutowy, w którym strony transakcji
ustaliły, że jedna z nich w określonym dniu
zapłaci X EUR za Y USD.

•

Procentowy, czyli FRA, w którym strony
transakcji ustaliły, że jedna z nich w
określonym dniu zapłaci kupon o stałym
oprocentowaniu od uzgodnionej wartości, w
zamian za kupon o zmiennym
oprocentowaniu.

•

Cenowy, w którym strony transakcji ustaliły,
że jedna z nich w określonym dniu zapłaci X
USD za Y ton miedzi.

Futures

•

Futures (kontrakt terminowy) – to
instrument finansowy, będący
rodzajem umowy, zawartej pomiędzy
kupującym (sprzedającym) a giełdą lub
izbą rozliczeniową, w której
sprzedający zobowiązuje się sprzedać
określony instrument bazowy za ściśle
określoną cenę w ściśle określonym
terminie.

•

Cena, według której strony
przeprowadzą transakcje w przyszłości,
zwana jest ceną terminową (futures
price), zaś dzień, w którym strony
zobowiązane są przeprowadzić
transakcję to data rozliczenia
(settlement date) lub data dostawy
(delivery date).

•

Znaczna większość kontraktów futures
jest rozliczana gotówkowo - zaledwie
kilka procent kontraktów jest rozliczane
w drodze dostawy aktywów bazowych.

•

Ryzyko kredytowe tego kontraktu jest
praktycznie wyeliminowane , (ale
oczywiście istnieje
prawdopodobieństwo nie wywiązania
się kontrahenta z kontraktu), ponieważ
strony transakcji wpłacają
zabezpieczenie początkowe

•

(gdy saldo rachunku spadnie poniżej
pewnego uzgodnionego minimum,
inwestor musi złożyć dodatkowe
zabezpieczenie, jeśli tego nie zrobi jego
pozycja zostanie zamknięta zanim
dojdzie do wykorzystania kwoty
zabezpieczenia).

•

Kontrakty te są standaryzowane np.
aktywa bazowe, terminy wykonania
kontraktów (4 w ciągu roku), wielkości
kontraktów, negocjowana jest tylko
cena, w przeciwieństwie do kontraktów
forward, które są w całości
negocjowane.

•

Możliwości wykorzystania tych
instrumentów to :

•

hedging - zabezpieczenie ceny
planowanego lub obecnego portfela,

•

arbitraż – wykorzystanie chwilowej
nierównowagi na rynku w celu
zrealizowania zysku bez ryzyka,

•

spekulacje – otwieranie pozycji na rynku
derywatów w celu zrealizowania zysku.

•

Rodzaje kontraktów futures:

•

walutowy,

•

procentowy,

•

indeksowy,

•

towarowy

Opcja

•

Opcja jest to instrument finansowy o
niesymetrycznym profilu wypłaty. Może
być przedmiotem obrotu na giełdzie.

•

Opcja (w klasycznym rozumieniu) daje
jej posiadaczowi ("nabywcy") prawo
(lecz nie obowiązek) do nabycia (w
przypadku opcji kupna – ang. call) lub
sprzedaży (w przypadku opcji
sprzedaży – ang. put) danego dobra po
z góry określonej cenie.

•

Prawo to może być zrealizowane w
dniu wygaśnięcia opcji (opcja
europejska) lub w dowolnym dniu od
daty zawarcia kontraktu opcyjnego do
daty wygaśnięcia włącznie (opcja
amerykańska), ew. w kilku ściśle
określonych datach (opcja bermudzka).

•

W przeciwieństwie do nabywcy,
sprzedający opcję ("wystawca") jest
zobowiązany do sprzedania lub zakupu
danego dobra od nabywcy opcji, jeżeli
ten uzna, że zechce z posiadanego
prawa skorzystać (czyli uzna
wykonanie opcji za opłacalne).

•

W praktyce opcja zostaje zrealizowana,
jeśli przewidywana przez nią cena jest
lepsza niż cena oferowana na wolnym
rynku w danym czasie. Zysk nabywcy
opcji jest wówczas równy różnicy
między ceną rynkową, a ceną realizacji
opcji.

•

Z tego względu w wielu wypadkach
rozliczenie opcji odbywa się nie
poprzez zawarcie faktycznej transakcji
do której opcja uprawnia (rozliczenie
rzeczywiste), lecz jedynie przez
wypłatę posiadaczowi opcji przez
wystawcę sumy pieniężnej,
odpowiadającej w/w różnicy cen
(rozliczenie nierzeczywiste).

•

Z reguły rozliczenie rzeczywiste stosuje
się w przypadku towarów oraz obligacji.
W przypadku innych aktywów, częściej
spotykane jest rozliczenie
nierzeczywiste.

•

W zamian za nabycie opcji nabywca
płaci wystawcy cenę, zwaną premią
opcyjną. Wartość opcji silnie zależy
nawet od niewielkich wahań notowań
przedmiotu transakcji, ponadto zależy
ona od różnych innych czynników,
dlatego wartość opcji trudno jest
wyceniać. Istnieją różne metody i
modele określania ceny opcji.

Pozycje na opcjach

•

długa pozycja w opcjach kupna
(nabycie opcji kupna, gdy
spodziewamy się, że walor może
zdrożeć) – ryzyko dla nabywcy jest
ograniczone do wysokości zapłaconej
premii a potencjalny zysk może być
nieograniczony;

•

długa pozycja w opcjach sprzedaży
(nabycie opcji sprzedaży, gdy
spodziewamy się, że cena waloru może
być mniejsza) – ryzyko dla nabywcy
ogranicza się do wysokości zapłaconej
premii a potencjalny zysk może być
nieograniczony;

•

krótka pozycja w opcjach kupna
(wystawienie opcji kupna, gdy
spodziewamy się walor może tanieć) –
ryzyko dla sprzedającego jest
nieograniczone a potencjalny zysk nie
będzie większy niż wysokość
otrzymanej premii za ryzyko;

•

krótka pozycja w opcjach sprzedaży
(wystawienie opcji sprzedaży, gdy
spodziewamy się, że walor może
zdrożeć) – ryzyko dla wystawcy opcji
jest nieograniczone a potencjalny zysk
nie będzie większy niż wysokość
otrzymanej premii za ryzyko