FIGURY

MYŚLI

FIGURY MYŚLI

• FIGURY KONTAKTU (odnoszące się do

odbiorcy)

– figury zwrotu
– figury pytań

• FIGURY MERYTORYCZNE

(odnoszące się do sprawy)

– figury semantyczne
– figury emotywne
– figury dialektyczne
– figury kompozycyjne

FIGURY ZWROTU

• OBSEKRACJA

=> Boże Święty, pomóż nam, jeśli zechcesz!

• LICENCJA

A więc mówię wam, a wiem, że tylko wam mogę to

powiedzieć, bo tylko ludzie prawdziwie świadomi są w

stanie mnie zrozumieć: „Wygońmy obcych z Polski, bo

Polska powinna być dla Polaków!”

• APOSTROFA (szerokie i wąskie rozumienie

apostrofy)

• INWOKACJA

Litwo, Ojczyzno moja […]
Panno święta […]

APOSTROFA

• O radości, iskro bogów, kwiecie Elizejskich Pól
• Gniew Achilla opiewaj bogini, syna Peleusa,

zgubę niosący i klęski nieprzeniknione

Achajom

• Młodości, ty nad poziomy wylatuj
• Panie i Panowie, Szanowni Państwo, Drodzy

Słuchacze!

• [W. = M. lub W.] Aniu, podjedź proszę.// Anka,

no chodźmy już stąd!

• apostrofa to forma zwrotu (np. wołacz) i fakt

zwrócenia się (figura)

FIGURY PYTAŃ

• INTERROGACJA

Więc niech oskarżony odpowie: co robił z nożem w ręku

nad zwłokami żony? Widziało go pięć osób. Czy

oskarżony sądzi, że wszyscy mu uwierzą, że jej nie zabił?

• DUBITACJA (APORIA)

Czyż nie mam racji? Czyż jestem za surowy?

• EROTEZA (PYTANIE RETORYCZNE)
• AJTIOLOGIA
• HEUREZA
• SUBIEKCJA

EROTEZA

(PYTANIE RETORYCZNE)

• Czy naprawdę powinno się postępować podle, tak jak on?

[TEZA, twierdzenie MOCNIEJSZE niż konstatacja]

• Czy pamiętasz nad Alp śniegiem

Rozwieszone Włoch błękity?

Nad jeziora włoskim brzegiem

Czy pamiętasz Alp granity?

(Z. Krasiński, Przedświt) [PRETEKST]

• Czy widzisz w blasku promieni,

W grze świateł i lekkich cieni

Wiecznej piękności cud?

Czy twego serca nie pali

Płonący w wianku korali

Jutrzenki wschód

(A. Asnyk, Serenada)

AJTIOLOGIA

• Co powinniśmy robić, żeby osiągnąć

sukces? Zastanówmy się wspólnie nad tą
sprawą. Wydaje się, że przede wszystkim
powinniśmy…

• Co powinniśmy robić, żeby osiągnąć

zbawienie? Przede wszystkim musimy być
dobrymi ludźmi, kochać bliźnich i Boga.

• HEUREZA A SUBIEKCJA

=> problem uprzedzenia zarzutów

FIGURY

MERYTORYCZN

- figury semantyczne
- figury emotywne
- figury dialektyczne
- figury kompozycyjne

FIGURY SEMANTYCZNE

• FINICJA
Przez pojęcie to będę rozumiał […].

• KONCYLIACJA
Wiara katolicka jest bezsensowna, ponieważ dwór papieski oraz

kler żyją bezbożnie.

Skoro wiara chrześcijańska coraz bardziej się rozpowszechnia i

coraz jaśniejszą i doskonalszą się staje, tedy musiał Duch

święty w nią wstąpić, aby stanęła wyżej od wszystkich wiar

świata.
(G. Boccaccio, Dekameron)

• KOREKCJA: X – X?, nie X, ale Y

Lubię. Lubię? Co mówię? Kocham!
Senat o tym wie, konsul widzi, a ten żyje. Żyje? Do senatu

przychodzi…

FIGURY EMOTYWNE

• EKSKLAMACJA => O czasy! O

obyczaje!

• EWIDENCJA =>

x, y, z, a, b, c, d, e, f, g ….

[OBRAZOWOŚĆ WYLICZENIA]

• SERMOCYNACJA

Chodkiewicz mówi: […]

• PROSOPOPEA

[Zgoda, Miłość, Magia, Radość, Smutek]

EKSKLAMACJA [?]

• O ty diable mały! Ja ci jeszcze pokażę!
• No nie gadaj! Ja cię! Tego się nie

spodziewałem!

• To wspaniale!
• Tak! Nie powinniśmy o tym zapomnieć!
• Tato, to szok, jaki pyszny ten sok!
• Ach! Gdybym kiedy dożył tej pociechy!

FIGURY DIALEKTYCZNE

• PREPARACJA =>

przygotowanie do użycia argumentu,

którego skuteczność i celowość nie
od razu wydaje się widoczna
(częściowe zapowiadanie i
odsłanianie finału).

FIGURY KOMPOZYCYJNE

• figury przez ADIEKCJĘ (dodanie elementu)
• figury przez DETRAKCJĘ (odjęcie

elementu)

• figury przez TRANSMUTACJĘ
(zmianę porządku chronologicznego

wydarzeń)

• figury przez IMMUTACJĘ
(grę na dwóch poziomach znaczeń –

dosłownym i przenośnym)

FIGURY PRZEZ ADIEKCJĘ

• INTERPOZYCJA (PARENTEZA)
• SENTENCJA

Lepiej z mądrym zgubić, niż z głupim
znaleźć.

• AJTIOLOGIA I SUBNEKSIA

PARENTEZA

Zdając sobie sprawę

z własnej winy, ponad wszelką wątpliwość (oklaski)

udowodnionej przez przedmówców, chciałbym

oświadczyć na usprawiedliwienie, mimo (okrzyk: brawo!)

iż takie wykroczenie przeciw wszelkim normom

nie może być (oklaski) usprawiedliwione,

że urodziłem się istotnie, ale

nie z własnej woli i bez złych zamiarów;

ten postępek mi ciążył przez (śmiech, brawa) długie

lata; jak słusznie podkreślono

W dyskusji […]

(S. Barańczak, Protokół)

Bądź zdrowa! (jak dziwnie brzmi dzwon!)

Bądź zdrowa! (lecą liście z drzewa…)

Bądź zdrowa! (miłość jest jak zgon…)

Bądź zdrowa! (wiatr złowrogi śpiewa)

(T. Miciński, Bądź zdrowa)

FIGURY PRZEZ

DETRAKCJĘ

• PERKURSJA

Nie będziemy zatrzymywać się nad tymi argumentami, bo

są one oczywiste/ niewarte naszej uwagi/ zbyt proste.

• EPITROCHAZM

Biegniemy. Wybuch. I znowu bieg. Gorąco. Strach. I ta krew

na rękach.

• PRETERYCJA

Nie będę mówił o rozruchach i krzykach. Pominę to, że

krew leje się ulicami Paryża, nie wspomnę o zabitych

synach na ciałach ojców, o braciach z siostrami,

córkach z matkami, o dzieciach w kołyskach

rozbitych o bruk.

• RETICENTIA = APOZJOPEZA

APOZJOPEZA

• Ktoś podbiegł do niego z tyłu, zamierzył się nożem

i…

• W końcu znaleźli się sami. Zgasił światło…
• Wtedy dwa obnażone ramiona ujęły jego

kędzierzawą głowę i odwróciły ją od okna. Śmiech

radości zabrzmiał. Cezary stoczył się z podwyższenia

przy oknie w ramiona czystego szczęścia.

[przypis: Pruderia autora i głęboki szacunek wobec

pruderii czytelnika (-czki), a nade wszystko

czołobitność wobec superpruderii krytyka, nie

pozwala na przytoczenie szczegółów i perypetii tego

wieczora, które się dokonały w zamkniętym na klucz

pokoju pani Laury.]

FIGURY PRZEZ

TRANSMUTACJĘ

HYSTEROLOGIA (HYSTERON-

-PROTERON)

Już wtedy pojawiły się pierwsze oznaki

strasznej nędzy, która dopiero miała
nadejść i zdziesiątkować ludność tego
regionu, przynieść jej ból, krew i
śmierć.

FIGURY PRZEZ

IMMUTACJĘ

• EMFAZA (co innego niż emfaza –

trop)

• ALEGORIA
• IRONIA (ANTYFRAZA)
• PORÓWNANIE

PORÓWNANIE

(KOMPARACJA)

• X jest podobny do Y (ze względu na cechę A)

• lud jest (naiwny) jak dziecko
• comparandum + [spójnik] + comparans

jak, jakby, niby, jako, na kształt, niby

• tertium comparationis => porównanie

utarte (biały jak śnieg, czarny jak noc,
gorąco jak w piecu)

PORÓWNANIE

HOMERYCKIE

[Jak kiedy wichr południowy ze wschodnim

uderzą na siebie

i wysokimi targają drzewami na leśnej polanie,
dębem, jesionem czy pniem dereniu, co korę

ma gładką,

długie zasię gałęzie z łomotem biją okrutny,
jedna w drugą i trzask się rozlega łamanych

konarów –]

tak Achajów i Trojan zastępy runęły na siebie

IRONIA

• To „genialny” pomysł [ANTYFRAZA]

• Jest NIEZWYKLE inteligentny

• GENIALNY = bezsensowny {‘A’ => [-

A]}

• wskaźniki graficzne => cudzysłów,

wybicie wielkimi literami

• wskaźniki językowe => rzeczywiście,

doprawdy, że tak powiem, jak wiadomo

• wskaźniki pozajęzykowe => ton

głosu, mimika, gestykulacja

ALEGORIA

Czyż trzeba, by cię nowa fala niosła
Na pełne morze, w sinych wód zamęcie?
Lepiej tu, w porcie pozbawiony wiosła.
Zostań okręcie!

Wszak brak ci żagli, a i maszt się chwieje,
Maszt afrykańskim wiatrem skołatany,
Spróchniałe belki i trzeszczące reje
Śród morskiej piany

(Horacy, pieśń O navis, referent…)

FIGURY

SŁOWA

FIGURY SŁOWA

• figury przez ADIEKCJĘ (powtórzenia)
• figury przez DETRAKCJĘ (odjęcie)
• figury przez TRANSMUTACJĘ

(zmianę porządku)

ADIEKCJE –

POWTÓRZENIA

• powtórzenia w kontakcie
• powtórzenia w klamrach
• powtórzenia na odległość
• powtórzenia słów o rozluźnionej

identyczności

• powtórzenia znaczeń

POWTÓRZENI

W KONTAKCIE

ANADIPLOZA

(EPANALEPSIS)

• Boże mój, Boże mój, czemuś mnie

opuścił.

• W trudnych chwilach potrzebna jest

rozmowa. Rozmowa, a więc spotkanie,
troska o wartości zasadnicze.

• Zbójce (niestety) zbójce nas wojują

(J. Kochanowski, Pieśń o spustoszeniu Podola)

GRADACJA I

ANTYGRADACJA

• KLIMAKS i ANTYKLIMAKS
• Był dobrym, wspaniałym,

doskonałym, najcudowniejszym
człowiekiem.

• W miarę, jak się oddalali słychać było

najpierw wrzaski, krzyki,
pokrzykiwania, potem już tylko
pojedyncze głosy, delikatne
brzęknięcia niczym szepty.

KLIMAKS

SENSU LARGO

SENSU STRICTO

KLIMAKS SENSU LARGO

• typowa gradacja słów, uczuć itp.
KLIMAKS SENSU STRICTO

• klimaks z anadiplozą (tzw. anadiploza

krocząca)

x/x => y/y => z/z
[…] lecz chlubimy się także z ucisków,

wiedząc, że ucisk wyrabia wytrwałość,

wytrwałość – wypróbowaną cnotę,

wypróbowana cnota zaś – nadzieję. A

nadzieja zwieść nie może […]
(św. Paweł, List do Rzymian)

POWTÓRZENIA W

KLAMRACH

• EPANADIPLOZA (PROSAPODOSIS)
S. Kostka Potocki Uwagi nad Mową J.J.

Ruosseau

Mniemamyż, że tego nie czuł, nie znał, nie

widział potężny Russa umysł, co zdrowy

wskazuje rozsądek? I że nieuważnie prostą

porzucił drogę, by rzucić się w uboczne?

Nierozsądnym byłoby tak biegłego

dialektyka o tak gruba oskarżać pomyłkę;

popełnił ją, bo chciał ją popełnić.

POWTÓRZENI

ODLEGŁOŚĆ

ANAFORA

• Upominamy się na ziemi

o ludzi spracowanych,

o klucze do drzwi pasujące,

o izby z oknami,

o ściany bez grzybów,

o nienawiść do papierków,

o drogi święty czas ludzki,

o bezpieczny powrót do domu,

o proste odróżnianie słowa od czynu.

(A. Ważyk, Poemat dla dorosłych)

• anafora semantyczna i anafora

gramatyczna

POLISYNDETON

Nie wierzę w rozumy trzymane pod szkłem,
ale wierzę, że stół ma tylko cztery nogi
ale wierzę, że piąta noga to chimera

(A. Ważyk, Poemat dla dorosłych)

I wtedy on wyszedł, i powiedział, że między nami
już koniec, że to dłużej nie ma sensu, i odwrócił
się do mnie plecami, i odszedł, i już potem nie
spojrzał na mnie ani razu, i już ani razu nie
odwrócił się nawet na chwilę. Płakałam i
wyrzucałam sobie, że to moja wina, i miałam
sobie za złe, że nie zrobiłam nic wcześniej, żeby
zapobiec takiej sytuacji, i czułam się tak podle. I
wróciłam do domu, i płakałam, zasypiałam i
budziłam się, i znów zaczynałam płakać w
poduszkę, i tak ciągle.

ASYNDETON

• Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem.
• Twój Dom – projektujemy, pomagamy,

doradzamy, wybieramy, służymy pomocą.

• Chciałem ci pomóc, przyszedłem, nie

oczekiwałem niczego w zamian, nie
doceniłaś tego, chciałaś tylko
wykorzystać moją naiwność, nie jestem
aż tak zaślepiony, po prostu między nami
koniec.

EPIFORA

• Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, myślałem jak

dziecko, czułem jak dziecko

(1 Kor 13:11)

• Byliśmy już zatem tam razem, szczęśliwi, w domu. Radość

nasza nie miała granic, bo przecież nigdzie nie ma tak

dobrze jak w domu. Wiedzieliśmy, że teraz wszystko będzie

inaczej, bo przecież nic złego nie mogło się już zdarzyć –

tutaj, w domu. Tu mogliśmy czuć się bezpieczni,

nienarażeni na żadne zło ze strony innych ludzi, które nie

mogłoby nas dosięgnąć przecież w domu.

• I niebo jak biała Niagara.

I drogę jak biała Niagara.

I pamięć jak biała Niagara.

O Tobie jak biała Niagara.

(J.B. Ożóg, Niagara cała młodości)

HOMOITELEUTON

HOMOITELEUTON i

SYMPLOKE

• homoiteleuton

Nie, dom wasz pustym nie jest. Nie widzicie w nim

dzieci waszych, ale ich sława przemieszkuje z

wami, zajaśnieją jej blaskiem ostatnie dni wasze.
(mowa Peryklesa)

• complexio = symploke

Kto często łamał przymierza? Kartagińczycy.
Kto prowadził najokrutniejsze wojny?

Kartagińczycy.
Kto Italię znieważył? Kartagińczycy.
(mowa Katona)

POWTÓRZENI

ROZLUŹNIONE

IDENTYCZNOŚ

PARONOMAZJA

• może morze nie pomoże
• Różo różańcowa kamieniu zakamieniałości

(M. Białoszewski)

• Ma przyjechać do mnie Ania do Anina, /Ania z

Manią, więc nie minie parę dni, a /Mania z Anią

nie ominą mnie tu - i na /Imieniny me przyjadą

do Anina (J. Tuwim, Lament aniński)

• Przy-czyno źródła – czynów

Ale N A C Z Y N I E M stałaś się DUCHOWNYM

(C. Norwid, Do najświętszej Marii Panny. Litania)

FIGURA ETYMOLOGICZNA

J. Kochanowski, Tren X

Czyli się w czyścu czyścisz, jeśli z strony
ciała
Jakakolwiek zmazeczka na tobie została

J. Kochanowski, Satyr

Jako tego za ojców waszych było siła,
Którym Rzecz Pospolita milsza niż swa
była.

PARONIMIA

• Być może i był klerykiem, ale klerk z

niego żaden – zero samodzielnego
myślenia, zrozumienia istoty nauki, którą
rzekomo miał posiąść.

• Wszystko, co robi, zachwyca swoją

efektownością, ale niestety w ogóle nie
jest efektywne.

• Przeczytam jeszcze jeden statut i jakże

wspaniale zmieni się mój status…
(społeczny?).

POLYPTOTON

PARCHESIS

• POLYPTOTON
Człowiek człowiekowi wilkiem.
Wiosną niech wiosnę, nie Polskę

zobaczę.

(J. Lechoń)

• PARCHESIS

urbi et orbi
kroczy i broczy, co widzą me oczy

DIAFORA

(

DYSTYNKCJA

)

Umarła guwernantka, jest w niebie
Jak zwykle wziął ją pan do siebie.

(H. Sienkiewicz)

ANTAKLASIS

Póki córeczki opiewałem wdzięki,
Mamusia słucha, stryj czyta;
Lecz skorom westchnął do serca i ręki,
Ja słucham, cały dom pyta.

Mama o wioskach i o duszach gada,
Pan stryj o rangach, dochodach,
A pokojowa służącego bada
O mych w kochaniu przygodach.

Mamo, stryjaszku! Jedna ja duszę
I na Parnasie mam włości;
Dochodów piórem dorabiać muszę,
A ranga u potomności. (A. Mickiewicz, Zaloty)

NAGROMADZENIE

(ACCUMULATIO,

CONGERIES)

Ręko moja, stępione pióro twoje zatnij,
A błazna Jezierskiego dokończ rys ostatni.
Błaźnie! Czy to nie w wolnym kraju żyjem, błaźnie. [!]
Żeby ci prawdy mówić nie można wyraźne?
I jak śmiesz, błaźnie, palcem ręce straszyć czyje
Gdy już naród na twoją wyrok pisze szyję?
Błaźnie! To ty żyć możesz pod plamą nieczystą,
Dla wszystkich ludzi oszust, sobie egoistą […]?
Błaźnie, to tobie wolno (błaźnieś wart kagańca)
Naszego, ty psie stary kąsać pomazańca […]?
To tobie wolno, błaźnie, błazna z błaznów plemię [!]
Bluźnić Bogu, lżyć króla, zdradzać swoją ziemię?

(Franciszek Zabłocki Do Jezierskiego kasztelana…)

POWTÓRZENIA

ZNACZEŃ

SYNONIMIA

• To półinteligent, tępak, głupek, idiota.
• Nasz ukochany piesek, piesiunio,

pieseczek, nasze zwierzątko, nasz

jamniczek, członek naszej rodziny

– Fafik.

• To było niesamowite, wspaniałe,

wyjątkowe wydarzenie. Doskonałym

pomysłem była organizacja tego

cudownego przedsięwzięcia.

SYNONIMIA

SKŁADNIOWA

• Wyleczyłem Fafika na nerwicę u X-a

ziołami.

• Lekarstwem na nerwicę Fafika

okazały się zioła X-a.

• X jest weterynarzem. Mój Fafik miał

kłopoty z nerwami, więc zawiozłem

go do X-a i on go wyleczył ziołami.

• różnica w strukturze tematyczno-

-rematycznej

HENDIADYS i

REDUNDANCJA

• HENDIADYS

Broń i męża opiewam, co z Troi
wybrzeża

=> Męża zbrojnego opiewam…

=> Nie chodzi o jakąkolwiek, całą
broń istniejącą na świecie, ale o
broń Eneasza

• pleonazm i tautologia

FIGURY

PRZEZ

DETRAKCJĘ

ELIPSA

• Jan czytał książkę, a Maria – gazetę.
• Córka wyszła do szkoły, a matka – do pracy.
• Nigdy więcej tam nie pójdę. Ty też.
• Nie wszystko złoto, co się świeci. Nie

wszystko – co brzęczy.

• Stendhal zasłynął wnikliwą analizą emocji i

motywacji swoich bohaterów, Dickens –
brytyjskim humorem i obrazowością opisów.

ZEUGMA

O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie,
I różnego mieszkańcy świata Anglikowie

(J. Kochanowski, Pieśń XXIV Ksiąg wtórych)

Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie

poznają,
Którzy głęboki strumień Tybrowy pijają

(J. Kochanowski, Pieśń XXIV Ksiąg wtórych)

ANAKOLUT

Jak się unosiło tamto całe górne,

znaczy: po górze, góra i to, co na
górze: Nowe Miasto Starego Miasta?
Może lepiej: jak wisiało? samo w sobie
i nad sobą? Przepalone żywymi
ogniami? dymione? pylone? bite?
huczne? tłuczone?
(M. Białoszewski, Pamiętnik z
powstania warszawskiego)

SYLLEPSA

• podniosły się ręce i głosy
• Bogatszy jest człowiek, który ma

jedną duszę niż ten, który ma dusz
pięćset.

• Dwóch rzeczy nigdy nie odmawiam –

wódki i brewiarza.

FIGURY

PRZEZ

TRANSMUTACJĘ

TMESIS

• lekce sobie ważyć

• Ten wiarygodny człowiek nie jest

godny wiary.

INWERSJA

• Szczęśliwy jest człowiek, który

problemów żadnych nie ma.

• Od niebieskiej piękniejsza kolorów

obręczy,

Ciebie, Irydo, wielbię pod imieniem tęczy

(S. Trembecki, Listy do Irydy)

Irydo, (jaka?) piękniejsza + od (czego?)

obręczy (czego?) kolorów // obręczy (jakiej?)

niebieskiej + wielbię (orzeczenie) + (kogo?)

Ciebie

Irydo, piękniejsza od niebieskiej obręczy

kolorów, wielbię Ciebie …

HYPERBATON

Zgłodniały wyje pies.

Lutni ma złota, co miłym gwarem

Do mdłego zaciekasz ucha;

(F.D. Kniaźnin, Do lutni)

CHIAZM

Miły zapyta młodzieniec
Dzieweczka odpowie słodka

Potępi nas świętoszek, rozpustnik

wyśmieje.

(A. Mickiewicz, Sonet V)

Bogu chwała, że taką zdarzył mi kochankę,
I kochance, że uczy chwalić Pana Boga.
(A. Mickiewicz, Sonet XIII)

HYPALLAGE (ENALLAGE)

Mijał strumień. Trzcina wiała wiotka
Las się kończył i zaczynał księżyc.
(K.K. Baczyński, Orfeusz w lesie)

A tam na wschód dudniły, turkotały drogi.

(W. Broniewski, Młodość)
Drudzy, co podali
Żagle wiatrom, na ślepe skały powpadali.
(J. Kochanowski, Tren XIX)

PROLEPSIS

Bo wiem Witołda, że z wojskami stoi

(A. Mickiewicz, Grażyna)

INNE FIGURY

SŁOWA

PARARELIZM

Ja stoję za drzwiami – za klonowymi
I wciąż milczę ustami – rozkochanymi
Noc odchodzi w me ślady – tą samą drogą
Pociemniało naokół – nie ma nikogo!

(B. Leśmian, Ja tu stoję)

Najszlachetniejszy kamień jest ten, który kraje

wszystkie inne, a siebie zarysować nie daje;
najszlachetniejsze serce jest to, które właśnie
raczej siebie skaleczy, niż kogoś zadraśnie.

PARADOKS

• oksymoron (gorący lód) TROP
• antyteza (I kocham – i nienawidzę)

FIGURA

ANTYTEZA

• Wielki – mały człowiek.
• Taki mały, a jaki wielki. Wielki samochód dla

małego biznesu.

• Twój wybór – nasz kredyt.
• Winiary pomysł na… – Jeden pomysł, a tyle

możliwości.

• Jeśli to nie jest miłość – cóż ja czuję?

A jeśli miłość – co to jest takiego?

Jeśli rzecz dobra – skąd gorycz, co truje?

Gdy zła – skąd słodycz cierpienia każdego?

(F. Petrarka, Sonet 132, przeł. J. Kurek)

ANTYMETABOLA

(KOMUTACJA)

• Nie po to się żyje, żeby jeść, ale po to

się je, żeby żyć.

• Jesteśmy za siłą argumentów, ale

przeciw argumentowi siły.

EPITET

• zaskakujące rozwiązanie
• nieznany nikomu człowiek
• dom Jana
• dach ze słomy
• wspaniały człowiek (epitet

oceniający)

PODZIAŁY EPITETÓW (1)

• epitet stały (różanopalca Jutrzenka,

szybkonogi Achilles)

• epitet złożony (białogrzywy rumak,

zbożorodna ziemia)

• epitet tautologiczny (gorący upał, zimny

lód)

• epitet zdobiący (perłowy uśmiech, koralowe

usta)

• epitet superlatywny (człowiek najlepszy na

świecie)

PODZIAŁY EPITETÓW (2)

• epitet metaforyczny (szklana równina

= jezioro a por. szklana powierzchnia)

• epitet barokowy

Biały jest polerowany alabastr z Karrary

Białe mleko przysłane w sitowiu z koszary

Biała łabeć i białym okrywa się piórem

Biała perła nieczęstym zażywana sznurem

Biały śnieg świeżo spadły, nogą nie deptany

Biały kwiat lilijowy za świeża zerwany

Ale bielsza mej panny płeć twarzy i szyje

Niźli marmur, mleko, łabeć, perła, śnieg, lilije

PODZIAŁY EPITETÓW (3)

• epitet podmiotowy (cudowne miejsce)

i przedmiotowy (zeschła trawa)

• epitet statyczny (ogromna sofa) i

dynamiczny (spadający kamień)

• epitet podwójny i potrójny (DIADA i

TRIADA RETORYCZNA)

wspaniały i cudowny człowiek
problem ważny, trudny i wart uwagi

SOLECYZM

• Ten niewiasta straszliwy nas nie

przeraził.

SPÓJNOŚĆ

TEKSTU:

kohezja

i koherencja

Lektura:
D. Zdunkiewicz-Jedynak,
Wykłady ze stylistyki, rozdz.
4.4., Spójność tekstu, s. 65–
68.

KOHEZJA

• KOHEZJA – spójność gramatyczna

(linearna, strukturalna);

• STOSUNEK KOHEZJI i KOHERENCJI

pozostawanie w pamięci, stopień trudności

rekonstrukcji danego typu spójności;

• osiąganie spójności linearnej =>

środki gramatyczne i leksykalne

KOHEZJA: środki

gramatyczne (1)

• zgodność morfologiczna: Jan przyszedł do nas.

• zaimki anaforyczne (ANAFORA): Tomek wyszedł

dopiero przed chwilą, może więc złapiesz go

jeszcze w drodze na przystanek.

• zaimki kataforyczne (KATAFORA): Niezbyt mi się

to podoba, no ale cóż, jedziemy tam wszyscy.

• AMFIBOLIA: Ania powiedziała, że polopiryna

postawiła ją na nogi. Ona jest niezastąpiona.

• ZJAWISKO ZASTĘPOWANIA (PROFORMY)

– PRO-RZECZOWNIKI: Daj no mi ten wichajster!

– PRO-CZASOWNIKI: Czy znowu trzeba było to robić.

– PRO-MODYFIKATORY: Po prostu tak nie można się

zachowywać.

KOHEZJA: środki

gramatyczne (2)

• derywaty słowotwórcze: Geny tworzą zamkniętą strukturę

charakterystyczną dla każdego człowieka. Możliwe są jednak

pewne zmiany w genomie ludzkim ‑ mutacje.

• spójniki : Padało, więc nie wychodziliśmy z domu.

• formy czasownikowe (jedność czasu): Padało, więc nie

wychodziliśmy z domu.

• paralelizm składniowy: Więzienia polityczne wyglądają

wszędzie tak samo. Poznali je przeciwnicy Stalina na Łubiance.

Poznali je przeciwnicy Tita na wyspie Goli Otok.

• formułowanie myśli typu pytanie – odpowiedź: ‑ Dlaczego cię

nie było wczoraj? ‑ Nie miałem czym dojechać.

• układy kontrastowo-semantyczne: Wykorzystanie

metodologii strukturalistycznej jest w tym wypadku jak

najbardziej uprawnione. Musimy jednak pamiętać, że ta

metodologia niesie ze sobą także pewne ograniczenia.

• elipsa: Janek poszedł do przedszkola, jego starsza siostra – do

szkoły.

KOHEZJA: środki

leksykalne

• powtórzenia dokładne: Magda jest niesamowitą

osobą. Na Magdę zawsze można liczyć.

• synonimy: Językoznawstwo jest niełatwą dziedziną. To,

co sprawia największą trudność amatorom lingwistyki

dotyczy głównie zbyt dużej liczby punktów widzenia

odnoszących się do jednego tematu.

• hiperonimy: Magda miała iść dzisiaj na uczelnie.

Dziewczyna wyszła jednak później niż zwykle.

• peryfrazy: Poezja Jana Kochanowskiego zachwyca nas

od lat. Być może jednak szkoła wykrzywia ludzki przekaz

twórczości ojca Urszulki.

• odwołanie do wiedzy wspólnej dla nadawcy i odbiorcy

(ENCYKLOPEDIA): Premier Berlusconi znów czymś

zaskoczył całą Europę. Tym razem Kawaler postanowił

wypowiedzieć się o faszystowskich obozach

koncentracyjnych.

KOHERENCJA

• spójność

NADAWCY

=> tekst jest sformułowany

przez jeden podmiot mówiący (niekoniecznie jest to

podmiot jednostkowy)

• spójność

ODBIORCY

ODBIORCY => tekst jest skierowany do

jednego odbiorcy (niekoniecznie jest to jedna osoba –

odbiorca projektowany – jeden typ wiedzy o

świecie)

• spójność

TEMATU

TEMATU => tekst dotyczy jednego tematu

(temat może być dowolnie szeroki, ale powinien być

rozwijany w zaplanowany przez nadawcę sposób)

• spójność

STYLU

STYLU => wybór jednego rejestru

stylistycznego (styl naukowy, styl potoczny, styl

formalny, urzędowy) – jeśli następuje zmieszanie

stylów, to też jest ono zasadą konstrukcyjną tekstu lub

jego fragmentu

KOHERENCJA – ćwiczenie

(1)

Powstaniu listopadowemu poświęcił poeta

dwa cykle wierszy: Wspomnienia z czasów

wojny narodowej polskiej 1831 oraz Sonety

wojenne. Minasowicz był pierwszym

nauczycielem, który lubił i wysoko cenił

młodego Cypriana. Na natarczywe prośby,

żeby gry nie przerywała, panna Wanda stała

się blada jak kreda. Czytając najlepsze

epigramaty hellenistyczne, jak Wieczorem

Diotimosa albo Tęsknotę Asklepiadesa,

widzimy, że pisarze ci są pod bardzo

ważnym względem naśladowcami Homera.

KOHERENCJA – ćwiczenie

(2)

Dzisiejsze popołudnie jest naprawdę piękne.

Właśnie dlatego jeszcze nigdy nie byłam

taka nieszczęśliwa. Słońce świeci, na

niebie nie ma żadnej chmurki. Jest ciepło,

ale nie za gorąco. Po prostu mam już dosyć

deszczu bębniącego o dach, który tu i

ówdzie przecieka, pewnie dlatego, że ten

dom jest nowiutki i dopiero co w nim

zamieszkaliśmy, więc wszystko funkcjonuje

bez zarzutu. Mam też dość już tych

obskrobanych ścian i powybijanych szyb,

przez które wpada zimny letni wiatr.

KOHERENCJA – ćwiczenie

(3)

Muszę Pani powiedzieć, że od chwili, kiedy się

spotkaliśmy, jestem Panią oczarowany. Już

wtedy na balu, kiedy raczyła Pani spojrzeć

tak głęboko w moje oczy, coś drgnęło na

samym dnie mojej duszy i pomyślałem, że

jest Pani niezłą laską, apetyczną świnką po

prostu. Ta klasa, ten błysk w oczach, ta

zachwycająca linia ust, ten niezły tyłek. Po

prostu git. Mam nadzieję, że będzie Pani tak

miła i zechce się ze mną spotkać – może na

jakimś melanżu na mieście?

REKONSTRUKCJA

KOHERENCJI

• wiedza pozatekstowa

(ENCYKLOPEDIA) – wiedza o świecie
(przedtekstowa)

• wiedza tekstowa – informacje zdobyte

z tekstu (nie tylko podane wprost, lecz
także sugerowane, takie, których
można się domyślić) – one muszą
zostać przeformułowane przez
odbiorcę na jego własny użytek;

AKTUALNE

ROZCZŁONKOWANI

ZDANIA

Lektury
F. Daneš, Semantyczna i tematyczna struktura

zdania i tekstu (w:) M.R. Mayenowa (red.), Tekst i

język. Problemy semantyczne, Wrocław 1974, s.

23‑40.
T. Dobrzyńska, Tekst. Próba syntezy, Warszawa

1993, s. 45.
D. Zdunkiewicz-Jedynak, Wykłady ze stylistyki,

rozdz. 4.2.1., Aktualne rozczłonkowanie zdania,

s. 60‑61.

TEMAT I REMAT

• podział zdania na TEMAT (informacja dana już

wcześniej, znana wszystkim) i REMAT

(informacja nowa, wprowadzana przez zdanie).

• TEMAT – podmiot psychologiczny, datum, topic

• REMAT – orzeczenie psychologiczne, novum,

focus (comment)

Mój (T?) najlepszy kolega to Janek (R). Janek (T)

poszedł wczoraj do szkoły (R). Szkoła (T) mieści

się daleko od naszego wspólnego bloku (R).

SYGNALIZOWANIE

REMATU

• SZYK [TEMAT + REMAT]

=> szyk obiektywny:

Piotr (T) kupił wczoraj samochód (R).

=> szyk subiektywny:

To Piotr kupił wczoraj samochód.
Właśnie wczoraj Piotr kupił samochód.

To samochód kupił wczoraj Piotr.

• INTONACJA => remat = AKCENT

ZDANIOWY

– Piotr kupił wczoraj nowy samochód.

• Kto kupił wczoraj nowy samochód? => Piotr kupił wczoraj

nowy samochód.

• Co zrobił wczoraj Piotr? => Piotr kupił wczoraj nowy

samochód.

• Kiedy Piotr kupił nowy samochód? => Piotr kupił wczoraj

nowy samochód.

• Co kupił wczoraj Piotr? => Piotr kupił wczoraj nowy

samochód.

• Jaki jest samochód, który kupił wczoraj Piotr? => Piotr

kupił wczoraj nowy samochód.

CECHY REMATU

• MOŻLIWOŚĆ ZAPRZECZENIA REMATU

Śliwka, którą wziąłem ze stołu, jest
granatowa.
Śliwka, którą wziąłem ze stołu jest
granatowa, a nie żółta.

• NIEREDUKOWALNOŚĆ REMATU

Kto kupił wczoraj nowy samochód?
Piotr (kupił wczoraj nowy samochód).

PROGRES TEMATYCZNO-

REMATYCZNY

• progres horyzontalny (łańcuchowy)

• progres wertykalny

Jan to mój najlepszy kolega. Jan jest sympatyczny, otwarty na

ludzi. Chociaż nie jest zbyt śmiały, to zawsze chciałby

wszystkim pomagać. Czasem też zbyt łatwo wpada w kłopoty.

ZDANIA CZYSTO

REMATYCZNE

• zdania bezpodmiotowe: Padało. Wieje.
• zdania z podmiotem i szykiem

przestawnym: Zapada wieczór.
Szykuje się zła pogoda.

• zdania egzystencjalne: Była sobie raz

królewna. Był sad.
REMAT komunikuje TEMAT

• zdania inicjalne: Ogary poszły w las.

TEMATYZACJA

• TEMATYZACJA REMATU: Czeskie Muzeum Narodowe znajduje się na

placu Wacława. To najbardziej ruchliwy plac w mieście.

• TEMATYZACJA TEMATU: Czeskie Muzeum Narodowe znajduje się na

placu Wacława. Jest to budynek, w którym musi być każdy turysta

odwiedzający Pragę.

• TEMATYZACJA WYPOWIEDZI: Czeskie Muzeum Narodowe znajduje

się na placu Wacława. O tym fakcie wie każdy mieszkaniec Pragi.

• TEMATYZACJA NASTĘPSTWA WYPOWIEDZI (HIPERTEMAT!!!):

Czeskie Muzeum Zarodowe znajduje się na placu Wacława. Inny

ważny budynek, Teatr Narodowy, znajduje się na bulwarze.

• TEMATYZACJA Z TEMATEM OGARNIAJĄCYM

(ujawnienie hipertematu)
(zjawisko 1.); (zjawisko 2.), (zjawisko 3.) => Te właśnie zjawiska

świadczą o tym, że […].

KONIEC

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65
Slide 66
Slide 67
Slide 68
Slide 69
Slide 70
Slide 71
Slide 72
Slide 73
Slide 74
Slide 75
Slide 76
Slide 77
Slide 78
Slide 79
Slide 80
Slide 81
Slide 82
Slide 83
Slide 84
Slide 85
Slide 86
Slide 87
Slide 88
Slide 89

Stylistyka [I rok polonistyki dziennej] CZĘ¦Ć III (ostatnia)

Document Outline