Kluczowe punkty w ocenie

Kluczowe punkty w ocenie

zagrożenia

zagrożenia

mikrobiologicznego

mikrobiologicznego

oraz

oraz

zastosowanie profilaktyki

zastosowanie profilaktyki

ogólnej i swoistej na fermach

ogólnej i swoistej na fermach

zwierząt futerkowych.

zwierząt futerkowych.

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

System zarządzania ryzykiem

System zarządzania ryzykiem

biologicznym

biologicznym

•

System edukacyjny –

System edukacyjny –

uświadamianie i oszacowanie

uświadamianie i oszacowanie

stopnia ryzyka

stopnia ryzyka

•

Stworzony do poprawy kontroli nad chorobami

Stworzony do poprawy kontroli nad chorobami

zakaźnymi

zakaźnymi

•

Narzędzie ograniczające wystąpienie ryzyka

Narzędzie ograniczające wystąpienie ryzyka

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

System zarządzania ryzykiem

System zarządzania ryzykiem

biologicznym

biologicznym

•

Nie jest możliwa całkowita eliminacja ryzyka

Nie jest możliwa całkowita eliminacja ryzyka

wystąpienia choroby

wystąpienia choroby

–

Relacje pomiędzy:

Relacje pomiędzy:

drobnoustrojami a zwierzętami

drobnoustrojami a zwierzętami

zwierzętami a środowiskiem

zwierzętami a środowiskiem

–

Likwidacja ekspozycji

Likwidacja ekspozycji

nośniki zarazka

nośniki zarazka

wektory mechaniczne i biologiczne

wektory mechaniczne i biologiczne

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Drogi transmisji

Drogi transmisji

•

Transmisja czynników zakaźnych

Transmisja czynników zakaźnych

Zwierzę

Zwierzę

zwierzę

zwierzę

Zwierzę

Zwierzę

człowiek

człowiek

•

Sposoby transmisji

Sposoby transmisji

–

wektory chorób

wektory chorób

zakaźnych

zakaźnych

Zakażenie:

Zakażenie:

–

aerogenne

aerogenne

chlamydofiloza

chlamydofiloza

–

alimentarne

alimentarne

salmoneloza

salmoneloza

–

bezpośrednie

bezpośrednie

zabiegi wet.

zabiegi wet.

szczepienia

szczepienia

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Kontakt bezpośredni

Kontakt bezpośredni

•

Nośniki zarazka

Nośniki zarazka

–

krew, ślina, wydaliny

krew, ślina, wydaliny

–

otwarte rany

otwarte rany

,

,

błony śluzowe,

błony śluzowe,

skóra

skóra

•

Choroby przenoszone drogą

Choroby przenoszone drogą

płciową

płciową

–

krycie

krycie

–

ciąża

ciąża

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Wtórne źródło zakażenia

Wtórne źródło zakażenia

Miejsca skupienia

Miejsca skupienia

zarazka poza

zarazka poza

organizmem

organizmem

•

gleba

gleba

•

pasza

pasza

•

woda

woda

•

narzędzia do

narzędzia do

pielęgnacji i

pielęgnacji i

chwytania

chwytania

•

sprzęt fermowy

sprzęt fermowy

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Drogi transmisji

Drogi transmisji

•

Dotyczą wszystkich czynników zakaźnych.

Dotyczą wszystkich czynników zakaźnych.

•

Zwierzęta

muszą

ulec

ekspozycji

na

Zwierzęta

muszą

ulec

ekspozycji

na

czynniki zakaźne aby doszło do zakażenia.

czynniki zakaźne aby doszło do zakażenia.

•

Zrozumienie i poznanie różnych dróg

Zrozumienie i poznanie różnych dróg

transmisji zarazków jest pierwszym krokiem

transmisji zarazków jest pierwszym krokiem

do zarządzania ryzykiem biologicznym.

do zarządzania ryzykiem biologicznym.

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Transmisja chorób zakaźnych

Transmisja chorób zakaźnych

•

Nie wszystkie zwierzęta wykazują

Nie wszystkie zwierzęta wykazują

kliniczne objawy choroby

kliniczne objawy choroby

•

Poznanie wszystkich

Poznanie wszystkich

dróg transmisji pozwoli na rozwój

dróg transmisji pozwoli na rozwój

strategii zwalczania danej choroby

strategii zwalczania danej choroby

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Ogólne zasady zapobiegania

Ogólne zasady zapobiegania

chorobom zakaźnym

chorobom zakaźnym

•

Zasięg fermy

Zasięg fermy

•

Identyfikacja zwierząt

Identyfikacja zwierząt

•

Protokoły zdrowotności zwierząt

Protokoły zdrowotności zwierząt

•

Źródło zwierząt nowo zakupionych

Źródło zwierząt nowo zakupionych

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Ogólne zasady zapobiegania

Ogólne zasady zapobiegania

chorobom zakaźnym

chorobom zakaźnym

•

Wybijanie chorych zwierząt

Wybijanie chorych zwierząt

•

Likwidacja zwłok

Likwidacja zwłok

•

Izolacja/kwarantanna

Izolacja/kwarantanna

•

Leczenie

Leczenie

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Ogólne zasady zapobiegania

Ogólne zasady zapobiegania

chorobom zakaźnym

chorobom zakaźnym

•

Ograniczenie kontaktu z innymi zwierzętami

Ograniczenie kontaktu z innymi zwierzętami

–

sąsiednie fermy

sąsiednie fermy

–

zwierzęta dzikie, ptaki

zwierzęta dzikie, ptaki

–

włóczące się psy i koty

włóczące się psy i koty

•

Stan ogrodzeń

Stan ogrodzeń

•

Ustalenie protokołów bioochrony dla

Ustalenie protokołów bioochrony dla

personelu oraz maszyn opuszczających

personelu oraz maszyn opuszczających

fermę

fermę

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Ogólne zasady zapobiegania

Ogólne zasady zapobiegania

chorobom zakaźnym

chorobom zakaźnym

•

Oznakowanie poszczególnych

Oznakowanie poszczególnych

zwierząt

zwierząt

- pozwala na śledzenie

- pozwala na śledzenie

statusu zdrowotności

statusu zdrowotności

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Ogólne zasady zapobiegania

Ogólne zasady zapobiegania

chorobom zakaźnym

chorobom zakaźnym

•

Szkolenie

personelu

w

kierunku

Szkolenie

personelu

w

kierunku

odróżniania stanu zdrowia od choroby u

odróżniania stanu zdrowia od choroby u

zwierząt

zwierząt

–

codzienny przegląd zwierza

codzienny przegląd zwierza

–

czyszczenie i dezynfekcja sprzętu, ubrań

czyszczenie i dezynfekcja sprzętu, ubrań

oraz butów

oraz butów

•

Przeprowadzanie badań sekcyjnych u

Przeprowadzanie badań sekcyjnych u

zwierząt padłych z nieznanych przyczyn

zwierząt padłych z nieznanych przyczyn

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Ogólne zasady zapobiegania

Ogólne zasady zapobiegania

chorobom zakaźnym

chorobom zakaźnym

•

Przechowywanie szczepionek

Przechowywanie szczepionek

i antybiotyków.

i antybiotyków.

•

Wykonywanie podstawowych

Wykonywanie podstawowych

zabiegów pielęgniarskich

zabiegów pielęgniarskich

przez odpowiednio

przez odpowiednio

przeszkolony personel.

przeszkolony personel.

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Reprodukcja

Reprodukcja

•

Programy reprodukcji zwierzat

Programy reprodukcji zwierzat

–

zapłodnienie sztuczne

zapłodnienie sztuczne

–

zapłodnienie naturalne

zapłodnienie naturalne

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Immunoprofilaktyka swoista

Immunoprofilaktyka swoista

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

MECHANIZMY ODPORNOŚCI

NIESWOISTE

SWOISTE

• wrodzone

• niespecyficzne

• filogenetycznie starsze

• mało precyzyjne

• szybkie

• nabyte

• wybiórcze

• filogenetycznie młodsze

• precyzyjne

• wolniejsze

GRANULOCYTY
NK

LIMFOCYTY T i B

MONOCYT
Y

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Odporność

swoista

Czynna
Bierna

naturalna sztuczna naturalna sztuczna

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Mechanizmy odpornościowe można

Mechanizmy odpornościowe można

podzielić na:

podzielić na:

Typ

Typ

odporności

odporności

Odporność

Odporność

nieswoista

nieswoista

(wrodzona

(wrodzona

naturalna)

naturalna)

______________________

______________________

Odporność nabyta

Odporność nabyta

naturalna

naturalna

Czynna

Czynna

sztuczna

sztuczna

________________________

________________________

naturalna

naturalna

Bierna

Bierna

sztuczna

sztuczna

Przykłady

Przykłady

Fagocytoza, interferon, dopełniacz,

Fagocytoza, interferon, dopełniacz,

naturalne

naturalne

bariery

bariery

anatomiczne

anatomiczne

_______________________________________

_______________________________________

przebycie zakażenia

przebycie zakażenia

uodpornienie za pomocą różnego rodzaju

uodpornienie za pomocą różnego rodzaju

szczepionek

szczepionek

___________________________________________

___________________________________________

przeciwciała IgG matki w surowicy

przeciwciała IgG matki w surowicy

noworodka

noworodka

podanie surowicy odpornościowej,

podanie surowicy odpornościowej,

np.przeciwtężcowej

np.przeciwtężcowej

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Czynniki zwiększające podatność na

Czynniki zwiększające podatność na

choroby zakaźne

choroby zakaźne

 Urazy skóry, błon sluzowych

Urazy skóry, błon sluzowych

 Szczepienia

Szczepienia

 Warunki utrzymania zwierząt:

Warunki utrzymania zwierząt:

zagęszczenie, nieodpowiednia wilgotność,

zagęszczenie, nieodpowiednia wilgotność,

temperatura oraz oświetlenie pomieszczeń,

temperatura oraz oświetlenie pomieszczeń,

zapylenie, drażniące składniki powietrza

zapylenie, drażniące składniki powietrza

(amoniak).

(amoniak).

 Choroby o przebiegu ostrym.

Choroby o przebiegu ostrym.

 Niedobory żywieniowe:

Niedobory żywieniowe:

niedobór kaloryczny, niedobór białka,

niedobór kaloryczny, niedobór białka,

składników mineralnych, witamin.

składników mineralnych, witamin.

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Czynniki zwiększające podatność na

Czynniki zwiększające podatność na

choroby zakaźne

choroby zakaźne

 Wpływy atmosferyczne: temperatura,

Wpływy atmosferyczne: temperatura,

wilgotność powietrza, opady atmosferyczne i

wilgotność powietrza, opady atmosferyczne i

wiatry.

wiatry.

 Nadmierna eksploatacja.

Nadmierna eksploatacja.

 Wiek i płeć zwierząt.

Wiek i płeć zwierząt.

 Pasożyty.

Pasożyty.

 Bodźce środowiskowe (stresory)

Bodźce środowiskowe (stresory)

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Pierwotna odpowiedź

Pierwotna odpowiedź

immunologiczna

immunologiczna

•

Primary immune

Primary immune

response

response

develops in the

develops in the

weeks following

weeks following

first exposure to

first exposure to

an antigen

an antigen

–

Mainly IgM

Mainly IgM

antibody

antibody

With kind permission from Nick Holmes

With kind permission from Nick
Holmes

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Wtórna odpowiedź immunologiczna

Wtórna odpowiedź immunologiczna

•

Secondary immune

Secondary immune

response is faster

response is faster

and more powerful

and more powerful

•

Predominantly IgG

Predominantly IgG

antibody

antibody

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Pamięć i specyfika reakcji odpornościowych

antygen A

antygen B

anty-
A

anty B

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

•

Najważniejsze cechy odpowiedzi

Najważniejsze cechy odpowiedzi

immunologicznej:

immunologicznej:

•

swoistość

-

wytwarzanie

odpowiedzi

swoistość

-

wytwarzanie

odpowiedzi

skierowanej

wobec

ściśle

określonego

skierowanej

wobec

ściśle

określonego

antygenu (czyli zarazek lub jego fragment

antygenu (czyli zarazek lub jego fragment

zawarty w szczepionce)

zawarty w szczepionce)

•

istnienie

pamięci

immunologicznej

istnienie

pamięci

immunologicznej

pozwalającej na nasiloną odpowiedź zwana

pozwalającej na nasiloną odpowiedź zwana

anamnestyczną

–

przy

powtórnym

anamnestyczną

–

przy

powtórnym

wprowadzeniu antygenu

wprowadzeniu antygenu

do organizmu

do organizmu

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

•

Najwyzsza

sprawność

do

pobudzenia

Najwyzsza

sprawność

do

pobudzenia

mechanizmow odpornosciowych przypada na

mechanizmow odpornosciowych przypada na

okres dojrzewania anatomicznego i obniża się

okres dojrzewania anatomicznego i obniża się

wraz z wiekiem.

wraz z wiekiem.

Pełna dojrzalość immunologiczna

Pełna dojrzalość immunologiczna

•

psy i lisy: 6 tydzień życia

psy i lisy: 6 tydzień życia

•

Koty: 10-12 tydzien zycia

Koty: 10-12 tydzien zycia

•

norki, tchorzofretki, króliki, nutrie: 6-10

norki, tchorzofretki, króliki, nutrie: 6-10

tydzień życia

tydzień życia

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Potencjał immunologiczny siary i

Potencjał immunologiczny siary i

mleka

mleka

•

Sposób przekazania odporności biernej

Sposób przekazania odporności biernej

•

Poziom immunoglobulin u fretki

Poziom immunoglobulin u fretki

IgA

IgA

IgM

IgM

IgG

IgG

płód

płód

brak

brak

5%

5%

24h po

24h po

porodzie

porodzie

22%

22%

9 dzień

9 dzień

życia

życia

29%

29%

13%

13%

77%

77%

% poziomu immunoglobulin

% poziomu immunoglobulin

w surowicy osobnika dorosłego

w surowicy osobnika dorosłego

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Potencjał immunologiczny siary i

Potencjał immunologiczny siary i

mleka

mleka

•

Interferencja odporności czynnej

Interferencja odporności czynnej

•

Optymalny termin szczepień

Optymalny termin szczepień

•

Potencjał immunologiczny siary

Potencjał immunologiczny siary

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Czynniki wpływające na czas utrzymywania się

Czynniki wpływające na czas utrzymywania się

odporności matczynej:

odporności matczynej:

•

stan odporności matki

stan odporności matki

•

wielkość puli immunoglobulin i limfocytów T

wielkość puli immunoglobulin i limfocytów T

przekazanych noworodkowi z siarą

przekazanych noworodkowi z siarą

•

czas podania pierwszych porcji siary

czas podania pierwszych porcji siary

•

ilość pobranej siary

ilość pobranej siary

•

zdolności

wchłaniania

siary

z

jelit

zdolności

wchłaniania

siary

z

jelit

noworodka

noworodka

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Oprócz dojrza

Oprócz dojrza

ł

ł

o

o

ś

ś

ci imm

ci imm

unologicznej

unologicznej

efektywność

efektywność

szczepień zalezy od:

szczepień zalezy od:

•

rodzaj

rodzaj

u

u

antygenu w u

antygenu w u

ż

ż

yte

yte

go

go

szczepionce, który

szczepionce, który

posiada zdolno

posiada zdolno

ść

ść

do pobudzania wytwarzania

do pobudzania wytwarzania

przeciwciał (immunogenno

przeciwciał (immunogenno

ść

ść

)

)

•

zdolno

zdolno

ści

ści

do swoistego wi

do swoistego wi

ą

ą

zania się z przeciwciałami

zania się z przeciwciałami

•

Przykład silnego antygenu

Przykład silnego antygenu

•

wirus zawarty w szczepionce w

wirus zawarty w szczepionce w

ś

ś

ciekliznowej,

ciekliznowej,

parwowirusowej

parwowirusowej

lub

lub

anatoksyna botulinowa

anatoksyna botulinowa

•

S

S

łab

łab

y antygen

y antygen

o niskiej immunogenności

o niskiej immunogenności

•

koronawirus, rota i herpeswirus.

koronawirus, rota i herpeswirus.

Szczepionki zawieraj

Szczepionki zawieraj

ą

ą

ce komponenty o słabych

ce komponenty o słabych

wła

wła

ś

ś

ciwo

ciwo

ś

ś

ciach antygenowych musz

ciach antygenowych musz

ą

ą

być stosowane

być stosowane

w du

w du

ż

ż

ych dawkach i przy u

ych dawkach i przy u

ż

ż

yciu adiuwant

yciu adiuwant

ó

ó

w

w

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

•

U

zwierz

U

zwierz

ą

ą

t

mi

t

mi

ę

ę

so

so

ż

ż

ernych

ernych

przeciwcia

przeciwcia

ł

ł

a

a

przeciwko nosówce

przeciwko nosówce

przekazywane przez

przekazywane przez

matk

matk

ę

ę

na potomstwo zarówno z siar

na potomstwo zarówno z siar

ą

ą

(ok.

(ok.

90%) jak i przez

90%) jak i przez

ł

ł

o

o

ż

ż

ysko (10%) mog

ysko (10%) mog

ą

ą

zanikać

zanikać

mi

mi

ę

ę

dzy 6 a 16 tygodniem

dzy 6 a 16 tygodniem

ż

ż

ycia, najcz

ycia, najcz

ęś

ęś

ciej

ciej

około 12 tygodnia.

około 12 tygodnia.

•

Przeciwcia

Przeciwcia

ł

ł

a przeciwko wirusowej chorobie

a przeciwko wirusowej chorobie

Rubartha

Rubartha

(zaka

(zaka

ź

ź

ne zapalenie mózgu lisów)

ne zapalenie mózgu lisów)

zanikaj

zanikaj

ą

ą

około 6 tygodnia

około 6 tygodnia

ż

ż

ycia.

ycia.

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

•

Matki szczepione przed kryciem, a tak

Matki szczepione przed kryciem, a tak

ż

ż

e maj

e maj

ą

ą

ce

ce

styczno

styczno

ść

ść

z zarazkami znajduj

z zarazkami znajduj

ą

ą

cymi si

cymi si

ę

ę

stale w

stale w

ś

ś

rodowisku zewn

rodowisku zewn

ę

ę

trznym, maj

trznym, maj

ą

ą

wysokie miana

wysokie miana

przeciwcia

przeciwcia

ł

ł

.

.

•

Szczeni

Szczeni

ę

ę

ta od tych matek powinny by

ta od tych matek powinny by

ć

ć

szczepione nie wcze

szczepione nie wcze

ś

ś

niej ni

niej ni

ż

ż

około 10 tygodnia

około 10 tygodnia

ż

ż

ycia,

ycia,

poniewa

poniewa

ż

ż

wysoki poziom przeciwcia

wysoki poziom przeciwcia

ł

ł

matczynych mo

matczynych mo

ż

ż

e by

e by

ć

ć

przeszkod

przeszkod

ą

ą

w powstaniu

w powstaniu

pe

pe

ł

ł

nej odporno

nej odporno

ś

ś

ci.

ci.

•

Wcze

Wcze

ś

ś

niejsze szczepienie przed 10 ty

niejsze szczepienie przed 10 ty

go

go

dniem

dniem

ż

ż

ycia

wymaga

powtórnego

uodpornienia

ycia

wymaga

powtórnego

uodpornienia

zwierz

zwierz

ą

ą

t po okresie 3 tygodni.

t po okresie 3 tygodni.

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Okres

Okres

pełnej

pełnej

dojrza

dojrza

ł

ł

o

o

ś

ś

ci immunologicznej i

ci immunologicznej i

zanikania przeciwcia

zanikania przeciwcia

ł

ł

matczynych

matczynych

:

:

•

8-10 tyd

8-10 tyd

zień życia

zień życia

u lisów

u lisów

,

,

norek i psów

norek i psów

•

10-12

10-12

tydzień życia

tydzień życia

u kotów

u kotów

Jest to optymalny termin wykonania

Jest to optymalny termin wykonania

pierwszych szczepień profilaktycznych.

pierwszych szczepień profilaktycznych.

•

Szczepienie nale

Szczepienie nale

ż

ż

y powtórzy

y powtórzy

ć

ć

po 3-4

po 3-4

tygodniach.

tygodniach.

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Efektywno

Efektywno

ść

ść

szczepie

szczepie

ń

ń

zale

zale

ż

ż

y od

y od

:

:

-

-

dojrza

dojrza

ł

ł

o

o

śc

śc

i immunologicznej organizmu,

i immunologicznej organizmu,

zwi

zwi

ą

ą

zanej z wiekiem

zanej z wiekiem

-

-

 

 

rodzaju u

rodzaju u

ż

ż

ytego antygenu

ytego antygenu

- z

- z

jawiska immunosupresji i sprawności

jawiska immunosupresji i sprawności

układu odpornościowego

układu odpornościowego

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Przyczyny niepowodzeń szczepień

Przyczyny niepowodzeń szczepień

•

Szczepienie zwierząt w okresie inkubacji choroby.

Szczepienie zwierząt w okresie inkubacji choroby.

•

Immunosupresja organizmu.

Immunosupresja organizmu.

•

Mala

immunogenność

lub

utrata

aktywności

Mala

immunogenność

lub

utrata

aktywności

szczepionki.

szczepionki.

•

Brak odpowiedzi immunologicznej na antygen

Brak odpowiedzi immunologicznej na antygen

szczepionkowy, obniżona reaktywność oraganizmu

szczepionkowy, obniżona reaktywność oraganizmu

na komponenty szczepionkowe.

na komponenty szczepionkowe.

•

Obecność odporności matczynej.

Obecność odporności matczynej.

•

Przełamanie działania ochronnego przez duże dawki

Przełamanie działania ochronnego przez duże dawki

patogenu lub jego bardzo zjadliwe szczepy.

patogenu lub jego bardzo zjadliwe szczepy.

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

•

Wiek zwierząt w jakim należy rozpocząć

Wiek zwierząt w jakim należy rozpocząć

szczepienia szczeniąt

szczepienia szczeniąt

.

•

Luka immunologiczna

Luka immunologiczna

– okres życia, w

– okres życia, w

którym nie ma już odporności matczynej, a

którym nie ma już odporności matczynej, a

odporność poszczepienna jeszcze się nie

odporność poszczepienna jeszcze się nie

wytworzyła.

wytworzyła.

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Parwowiroza – luka immunologiczna

Parwowiroza – luka immunologiczna

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Szczepienia szynszyli

•

pseudomonadoza

pseudomonadoza

•

kolibakterioza

kolibakterioza

•

jerszinioza

jerszinioza

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006

Center for Food Security and Public Health
Iowa State University 2006