ROZWÓJ UMYSŁOWY DZIECI

W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

mgr Anna Siedlecka

ROZWÓJ CZŁOWIEKA



ROZWÓJ – ciąg zmian podczas całego życia

człowieka;



Nieodwracalność i cykliczność tych zmian

prowadząca do wyższych poziomów

zróżnicowania i organizacji;



Kategorie podziału rozwoju:



ze względu na SFERĘ, której dotyczy: rozwój

fizyczny, umysłowy, emocjonalny,

społeczny, zawodowy, moralny;



ze względu na WIEK: od okresu prenatalnego

do późnej dorosłości.

FAZY ROWOJU CZŁOWIEKA

(Harwas-Napierała, Trempała, 2005)



okres prenatalny: od poczęcia do narodzin;



okres wczesnego dzieciństwa: od narodzin do 3

(0-1 - wiek niemowlęcy, 2-3 - wiek

poniemowlęcy);



okres średniego dzieciństwa – wiek

przedszkolny: od 4 do 6;



okres późnego dzieciństwa – młodszy wiek

szkolny: od 7 do 10-12 ;



Adolescencja (od około 20)



Wczesna dorosłość (20-40)



Średnia dorosłość (40-60)



Późna dorosłość (powyżej 60, wiek starzenia

się)



Cechy rozwijają się w różnym tempie i rytmie w

zależności od wieku (tempo – szybkość zmian,

rytm – rozwój harmonijny/nieharmonijny);



Im dziecko jest młodsze, tym zmiany następują

szybciej, są bardziej widoczne, łatwiejsze do

uchwycenia. Z czasem natomiast okresy

rozwojowe trwają dłużej, a zmiany są

subtelniejsze, mniej wyraźnie zaznaczone;



Rozwój pomimo dużych różnic indywidualnych

między przebiega w sposób podobny u osób w

tym samym wieku.

PRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJOWE

DZIECI W WIEKU

PRZEDSZKOLNYM



M. Przetacznik dzieli wiek przedszkolny na fazy:



faza pierwsza (wczesna) od 3 do 4 lat



faza druga (średnia) od 4 do 5,5 lat



faza trzecia (późna) od 5,5 do 7 lat



Niemożność oddzielenia sfery fizycznej od

psychicznej („rozwój psychoruchowy”)



Okres przedszkolny poprzedza etap podjęcia

nauki szkolnej i powinien zakończyć się

osiągnięciem tzw. „dojrzałości szkolnej”

DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA



Osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu

rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego,

który czyni je wrażliwym i podatnym na

systematyczne nauczanie i wychowanie w

pierwszej klasie SP;



Wrażliwość na naukę szkolną – dostateczny

stopień zainteresowania nauką i wiedzą w

zakresie, jaki podaje się w szkole;



Podatność na nauczanie i wychowanie w szkole –

umiejętność podporządkowania się wymaganiom

szkoły (skupienie uwagi, odrabianie lekcji,

współpraca z kolegami)

KRYTERIA DOJRZAŁOŚCI

SZKOLNEJ



ROZWÓJ EMOCJONALNY – kontrola reakcji
emocjonalnych, zdolność panowania nad
sobą, odporność na stres, pozytywne
nastawienie do nauczyciela;



ROZWÓJ UMYSŁOWY – opanowanie języka,
umiejętność celowego posługiwania się
przedmiotami, pamięć, uwaga, myślenie
na poziomie konkretno-werbalnym

KRYTERIA DOJRZAŁOŚCI

SZKOLNEJ



ROZWÓJ FIZICZNY – dobry stan
fizyczny organizmu (wzrost, waga),
ogólny stan zdrowia, sprawność
motoryczna;



ROZWÓJ SPOŁECZNY – zdolność do
współpracy, uwzględnienie potrzeb
rówieśników, samodzielność,
zdyscyplinowanie

PRAWIDŁOWOŚCI

ROZWOJOWE DZIECI W 3-4

ROKU ŻYCIA

ROZWÓJ FIZYCZNY I
AKTYWNOŚĆ RUCHOWA



Na dobrym poziomie są już umiejętności motoryczne i

sensoryczne umożliwiające swobodne poruszanie się,

manipulowanie przedmiotami, chodzenie i bieganie

oraz umożliwiające samodzielną samoobsługę;



Następuje szybki wzrost sprawności, doskonalenie i

nabywanie nowych, bardziej złożonych umiejętności

(idealny czas dla rozwoju sprawności motorycznych);



Rozwój fizyczny jest wolniejszy niż w niemowlęctwie,

ale wyraźnie zmieniają się proporcje ciała, doskonalą

się funkcje układu nerwowego (płaty czołowe!)

PROCESY POZNAWCZE



Percepcja (odbieranie rzeczywistości)
uwaga, pamięć, myślenie;



poznanie rzeczywistości przez dziecko
w wieku przedszkolnym opiera się na
manipulowaniu, działaniu w niej

PERCEPCJA



Rozwój percepcyjny wiąże się z trzema
pojęciami: procesem odbierania wrażeń,
spostrzeganiem i uwagą;



3-4 letnie dziecko by poznać
rzeczywistość łączy percepcję z
działaniem;



czołową rolę odgrywa tu zmysł wzroku,
słuchu oraz integracja sensomotoryczna;

3-4 LATKI:



prawidłowo rozróżniają barwy, dobierają kolory do

wzoru (jednak nie potrafią ich jeszcze nazywać);



rozpoznają litery jako zbiory punktów, potrafią

odróżnić pismo od tego, co pismem nie jest, choć

jeszcze nie potrafią identyfikować poszczególnych

liter alfabetu;



prawidłowo kopiują koło i krzyżyk, ale nie ujmują

jeszcze dobrze wielkości i proporcji przedmiotów

ani ich części składowych;



wrażliwość słuchowa dotyczy bardziej słuchu

muzycznego niż fonematycznego

MYŚLENIE



„czynność, która ma określoną strukturę oraz

jest ukierunkowana na osiągnięcie danego

wyniku” (Tomaszewski);



„myślenie to uwewnętrzniona czynność

operowania informacjami, obejmująca przede

wszystkim ich dobór i wytwarzanie, dzięki

której dochodzi się do pośredniego i

uogólnionego poznania rzeczywistości”

(Jurkowski)



w toku ontogenezy przechodzimy od „myślenia

w działaniu” do „myślenia w wyobraźni”

TEORIA MYŚLENIA
PIAGETA:



INTELIGENCJA SENSORYCZNO-MOTORYCZNA
(0-2) – praktyka, ogląd;



MYŚLENIE PRZEDOPERACYJNE (2-7) –
„myślenie magiczne”;



MYŚLENIE OPERACYJNE (7-11) –
uwewnętrznione działania myślowe –
operacje;



MYŚLENIE FORMALNE (12-15) – poziom
abstrakcyjny

MYŚLENIE PRZEDOPERACYJNE



Przedpojęciowe (myśli przy pomocy

obrazów i ścisły związek z daną sytuacją);



Oglądowe (myśl skupia się na jednym

aspekcie problemu);



Czynności myślowe są nieodwracalne

(brak pojęć stałości);



Egocentryczna interpretacja wymiarów

tj. czas, miejsce, przestrzeń

MYŚLENIE
PRZEDOPERACYJNE



SZEREGOWANIE – wykrywanie różnic między
dwoma wyraźnie różniącymi się elementami
należącymi do tego samego zbioru (np. małe-
duże)



Centracja – zjawisko typowe dla małych dzieci,
które wg Piageta polega na „koncentrowaniu się
tylko na jednym aspekcie problemu w danym
momencie”



KLASYFIKOWANIE – czynność dotycząca dwóch
rodzajów zbiorów



Klasyfikowanie zbiorów figuratywnych polega
na łączeniu przez dziecko elementów, które
występują obok siebie, są bliskie sobie w
doświadczeniu dziecka, na przykład gwóźdź i
młotek znajdą się w tym samym zbiorze, gdyż
młotkiem wbijamy gwoździe.



Zbiory niefiguratywne zaś to takie, w których
znajdują się obiekty podobne do siebie pod
względem jednaj cechy (koloru czy kształtu)

EGOCENTRYZM DZIECIĘCY



trzylatki, czterolatki często
zachowują się tak, jakby wszyscy inni
podzielali ich własny punkt widzenia
– widzieli to samo, co one widzą, czuli
to, co one czują, wiedzieli to, co one
wiedzą itd.



Nie jest to egoizm, ale trudność w
postawieniu się w czyimś położeniu

PAMIĘĆ



kluczowa rola w przetwarzaniu informacji



dzieci w wieku przedszkolnym nie
zapamiętują materiału po to, aby go
potem odtworzyć.



zadania pamięciowe są dla nich częścią
całości działania, zapamiętywanie
stanowi element zabawy, czynności
praktycznych.

RYSUNEK



Funkcje: wyrażanie emocje, ekspresja twórczą,

rozwój wielu funkcji poznawczych – uwagi,

pamięci, myślenia, kształtowanie wyobraźni

twórczej i odtwórczej;



Ma już dobrze wyćwiczone czynności manualne

(bazgroty i „głowonogi” we wcześniejszych

okresach rozwoju);



Okres rysunku schematycznego (schemat

uproszczony): przestrzeganie reguł dot.

ułożenia elementów, subiektywny stosunek do

przedstawionego obiektu, trudności w

przedstawieniu trójwymiarowej przestrzeni ma

dwuwymiarowej płaszczyźnie kartki.

ZABAWA SYMBOLICZNA



Zabawa oznacza każdą czynność wykonywaną
dla przyjemności, bez względu na jej końcowy
rezultat. Przystępuje się do niej dobrowolnie, a
nie pod wpływem siły zewnętrznej lub przymusu



Zabawa symboliczna polega ona na
wykorzystaniu przedmiotu lub osoby jako
symbolu czegoś innego.



Służy ćwiczeniu wyobraźni, a z czasem pokazuje
umiejętność dziecka do wchodzenia w role.

KOMPETENCJE JĘZYKOWE I
KOMUNIKACYJNE



MOWA EGOCENTRYCZNA - dzieci podczas
rozwiązywania zadań mówią do siebie i dla siebie



Zasób słownictwa jest jeszcze niewielki.



Wypowiedzi pojawiają się w danej sytuacji, w
bezpośrednim kontakcie z osobą czy
przedmiotem.



Dzieci w wieku przedszkolnym dziennie
opanowują 9-10 słów i maja tendencję do
tworzenia neologizmów, tworzą nowe słowa
przez analogie do już znanych.

ROZWÓJ SFERY
EMOCJONALNEJ



Poszerzenie więzi emocjonalnych z

otoczeniem (nie tylko z matką, ale

nawiązuje więź z ojcem, rodzeństwem)



Więzi z kolegami są jeszcze płytkie;



Manipulowanie otoczeniem wyrażając

własne emocje (przytulanie);



Repertuar emocji 3latka: duma, wstyd,

wina, zazdrość, zakłopotanie, lęk;



Specyficzne lęki dziecięce – lęk przed

burzą, ciemnością, zwierzętami,

potworami.

ROZWÓJ SFERY SPOŁCZNEJ



Człowiek jest istotą społeczną, która w

dzieciństwie i młodości nabywa umiejętności i

wiedzy, której potrzebuje, by wejść w dorosłe

życie i podjąć odpowiednie role społeczne.



Zabawa w role – Podejmując role dziecko nie

tylko odgrywa przeżycia swojego bohatera, ale

również samo przeżywa odgrywanie roli

(rozwój społeczny łączy się z emocjonalnym)



Przejście od zabawy samotnej do zabawy

grupowej (zasady, przyjaźnie);

ROZWÓJ SFERY
SPOŁECZNEJ



dwa rodzaje agresji czyli działania
podejmowanego z intencją szkodzenia innym:



agresja instrumentalna – polega na dążeniu
do osiągnięcia czegoś upragnionego poprzez
popychanie czy uderzanie



agresja wroga („zorientowana na osobę”) –
polega na dążeniu do sprawienia bólu drugiej
osobie (wzrasta między 4 a 7 rokiem życia)

CELE WYCHOWANIA
PRZEDSZKOLNEGO



Wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju dziecka zgodnie

z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami

rozwojowymi



Punkt wyjścia: stworzenie mu warunków do

wszechstronnego rozwoju, a nie koncentrowanie się na

pojedynczych umiejętnościach czy wycinkowej wiedzy



Cele szczegółowe:



wzbogacenie wiadomości dziecka o otaczającym świecie;

wzbogacenie słownictwa dziecka;



kształtowanie poprawnej wymowy i umiejętności

komunikatywnego wypowiadania się;



rozwijanie spostrzegawczości, wrażliwości słuchowej,

koncentracji uwagi;



kształtowanie i rozwijanie pamięci słuchowej i wzrokowej;



rozwijanie sfery sprawności manualnych

BADANIA (2009):



Jaki jest wpływ przedszkola na poziom
rozwoju umysłowego dzieci 3-4
letnich?



Czym różnią się od siebie w zakresie
rozwoju umysłowego dzieci
uczęszczające do przedszkoli od tych,
które pozostają pod opieką w domu?

NARZĘDZIE POMIARU:



Naśladowanie – pierwsza z wyróżnionych podskal –

odgrywa ogromna rolę w procesie przystosowania się

do życia w społeczeństwie. Naśladując obserwowane

w przedszkolu i w domu stosunki międzyludzkie, dzieci

uczą się nowych zachowań, reakcji i współpracy.

Zadania z tej części testu obejmują naśladowanie

ruchów ciała, używania pewnych przedmiotów oraz

dźwięków i słów demonstrowanych przez badającego.



Percepcja – zadania z tej części testu służą ocenie

percepcji słuchowej, wzrokowej i dotykowej. Jest to

podstawa uczenia się. Od percepcji – głównie

wzrokowej i słuchowej oraz ich koordynacji, zależy, w

jakim stopniu dziecko potrafi wybrać i uporządkować

odbierane bodźce. Zadania w podskali Percepcji

polegają rozpoznawaniu kształtów, kolorów,

rozmiarów.



Motoryka mała i duża – zadania tu zebrane

sprawdzają poziom wykształcenia się umiejętności

potrzebnych do osiągnięcia samodzielności. Te, które

sprawdzają motorykę małą polegają na cięciu papieru,

rysowaniu, manipulowaniu palcami dłoni. Zaś zadania

służące ocenie motoryki dużej to między innymi:

chodzenie, skakanie czy łapanie piłki.



Czynności poznawcze i komunikacja - ta część

dotyczy procesów poznania i mowy. Ponieważ są one

wzajemnie od siebie zależne, również zadania testowe

sprawdzające je, są ze sobą powiązane. Zadania z

części badającej czynności poznawcze wymagają

pewnych umiejętności rozumienia mowy do

poprawnego wykonania. Różnica między nimi polega

na tym, iż zadania w podskali Czynności Poznawcze

wymagają jedynie wykonywania czynności, zaś te z

podskali Komunikacja – również użycia mowy.

Naśladowanie Percepcja Motoryka Motoryka Czynności

Komunikacja

Mała Duża Poznawcze