Wojskowe środki budowy

zaufania:

środki budowy zaufania w Akcie

Końcowym KBWE,

środki zaufania kolejnych generacji,

zakres wymiany informacji w ramach

wojskowych środków budowy zaufania.

Definicje

Wojskowe środki budowy zaufania to:

• środki zmierzające do lepszego zrozumienia

wojskowych intencji potencjalnego przeciwnika.

• kompleks działań polityczno-militarnych realizowanych

przez państwa zainteresowane w obniżeniu poziomu

konfrontacji wojskowej i zapewniających wzmocnienie

systemu komunikowania się.

• środki zmierzające do zwiększenia otwartości,

wzajemnego komunikowania się w celu zredukowania

możliwości konfliktów spowodowanych wypadkami,

błędnymi ocenami, czy też brakiem porozumienia i

zmierzające do ograniczenia możliwości

niespodziewanego ataku czy politycznego

zastraszenia, przyczyniające się do wzrostu stabilności

w czasie pokoju, jak również w czasie kryzysów.

• Wojskowe środki budowy zaufania mają związek

z powstrzymywaniem przez zastraszanie.

• Ich działanie odnosi się do zaplanowanego

ataku, jak i niezaplanowanych wydarzeń(konflikt

wywołany przez niezrozumienie, błędną ocenę

zamiarów potencjalnego przeciwnika i jego

reakcji na działalność wojskową drugiej strony).

• Środki budowy zaufania powinny odstraszać

jakiekolwiek decyzje nieprzyjaciela do

zaatakowania — te przemyślane, ale także

wynikające ze strachu, które mogą wynikać z

fałszywego alarmu.

Efektywność budowania zaufania zależy

od:

• otwartości państw i społeczeństw;
• przejrzystości struktur(szczególnie

militarnych);

• przewidywalności celów, zamiarów i

posunięć wojskowych;

• przyjęcia odpowiednich reguł i zasad

postępowania oraz ich poszanowanie.

Klasyfikacja

Wojskowe środki budowy zaufania

stosowane w procesie KBWE można
podzielić na kategorie dotyczące:

• wymiany informacji wojskowej;
• obserwacji i inspekcji;
• zobowiązań operacyjnych

(ograniczających).

• Wymiana informacji wojskowej zwiększa

wzajemną wiedzę o działalności wojskowej.

• Może obejmować: dyskusje o strategii, stanie sił

zbrojnych i innych sprawach, które interesują

dowódców lub polityków, powiadamianie o

działalności wojskowej, tworzenie systemów

łączności.

• Celem jest przedstawienie czytelnego obrazu

swojej działalności wojskowej. Tego typu

informacje pozwalają lepiej zrozumieć działalność

wojskową i powstrzymać przed jej błędną oceną,

błędnym użyciem lub groźbą użycia siły.

• Obserwacje i inspekcje obejmują różne formy

bezpośredniej obecności przedstawicieli

jednych państw wśród wojsk innego państwa.

• Mogą obejmować: obserwację działalności

wojskowej, inspekcje na żądanie, współpracę

z narodowymi technicznymi środkami

weryfikacji.

• Celem jest pozwolenie drugiej stronie na

niezależną ocenę charakteru militarnych

wydarzeń oraz zdobycie wiedzy na temat

zamiarów militarnych oraz ewentualnego

zagrożenia.

• Zobowiązania operacyjne mogą obejmować: zakaz

ćwiczeń o charakterze ofensywnym, określone

punkty wejścia/wyjścia wojsk do rejonów

koncentracji, określenie dopuszczalnego poziomu

działalności wojskowej, jej miejsca, czasu trwania,

częstotliwości.

• Ograniczają działalność wojskową poprzez

bezpośrednie regulowanie, jak, kiedy i gdzie będzie

prowadzona, kiedy notyfikowana i obserwowana.

• Celem jest stworzenie warunków, aby rozwinięcie

sił zbrojnych lub ich działanie, podlegało

ograniczeniom i kontroli, aby wykluczyć potencjalne

zagrożenie rozpoczęcia przygotowań do wojny.

Cele

• Głównym celem jest przywracanie

zerwanej łączności oraz nadawanie

wiarygodności deklaracjom o

pokojowych intencjach partnera.

• Wzmacniają poczucie bezpieczeństwa

państw europejskich poprzez:

– zmniejszenie obaw niespodziewanego

ataku,

– redukcję możliwości wywierania presji

poprzez rozwijanie aktywności wojskowej.

Mają służyć:

– eliminacji przyczyn napięcia;

– powstrzymywaniu się od użycia siły i groźby jej użycia;

– zmniejszeniu niebezpieczeństwa konfliktu zbrojnego i

eliminacji możliwości nagłej napaści poprzez zapobieganie

niewłaściwemu zrozumieniu lub błędnej ocenie i

interpretacji działalności wojskowej;

– wzmocnieniu wzajemnego zaufania i przyczyniać się do

zwiększania stabilizacji i bezpieczeństwa w Europie.

Zmierzają do właściwego odczytania intencji

partnerów w systemie stosunków

międzynarodowych, do poszukiwania rozwiązań,

które eliminowałyby zagrożenia wynikające z

nieuzasadnionej podejrzliwości i przypadkowości.

Funkcje

Wojskowe środki budowy zaufania wypełniają

dwie funkcje: bierną i aktywną.

• Funkcja bierna polega na rejestrowaniu

faktów z działalności wojskowej, co wpływa

na wyjaśnienie intencji, jakie towarzyszą w

realizowanej działalności wojskowej.

• Funkcja czynna polega na takim działaniu

środków budowy zaufania, które przyczynią

się do zmniejszania roli i znaczenia czynnika

wojskowego i do poprawy stosunków

międzynarodowych.

Środków budowy zaufania

zawarte w Akcie Końcowym

KBWE

Pierwsza Generacja (1/3)

• Ustalenia dotyczące pierwszej generacji środków budowy

zaufania zostały zawarte w Akcie Końcowym KBWE który

został przyjęty na konferencji w Helsinkach w 1975 roku,

który został podpisany przez przywódców 35 państw.

• Zgodnie z treścią tego dokumentu Środki Budowy Zaufania

maja na celu:

1. Usuwanie źródeł napiec miedzy państwami oraz umacnianie

pokoju i bezpieczeństwa;

2. Umacnianie stabilizacji i bezpieczeństwa poprzez

ugruntowanie wzajemnego zaufania;

3. Ograniczenie możliwości zaistnienia konfliktów zbrojnych i

eliminacje zagrożenia nagłą napaścią poprzez zapobieganie

błędnym ocenom prowadzonej działalności wojskowej;

4. Powstrzymanie się od użycia siły lub groźby jej

zastosowania przeciwko integralności terytorialnej czy

niepodległości politycznej jakiegokolwiek państwa.

Pierwsza Generacja (2/3)

• Na podstawie tych założeń doprowadzono do

sprecyzowania w Akcie Końcowym KBWE pięciu środków

budowy zaufania:

1. Uprzednie powiadamianie o wielkich manewrach sil

lądowych z udziałem ponad 25 tys. żołnierzy na 21 dni

przed ich rozpoczęciem;

2. Państwa uczestniczące będą mogły powiadamiać o

mniejszych manewrach wojskowych( poniżej 25 tys.

żołnierzy)- ze szczególnym uwzględnieniem państw

położonych w pobliżu takich manewrów.

3. Uprzednie powiadamianie o wielkich ruchach wojsk;
4. Państwa uczestniczące będą zapraszać obserwatorów na

ćwiczenia wojskowe „ dobrowolnie i na zasadzie

porozumienia dwustronnego”

5. Wymianę personelu wojskowego, wizyty delegacji

wojskowych itp..

Pierwsza Generacja (3/3)

• Respektowanie założeń:

• W okresie pierwszej generacji Śródków Budowy

Zaufania (1975-1984) dokonano 110 notyfikacji o

wielkich i mniejszych manewrach i ok. 60 zaproszeń

obserwatorów, szeroko była także stosowana

wymiana delegacji wojskowych- zwłaszcza miedzy

państwami sojuszniczymi. W relacjach

międzyblokowych dochodziło drobnych

nieporozumień miedzy państwami ponieważ

państwa zachodnie zarzucały krajom

socjalistycznym stosunkowo rzadkie przedstawianie

zaproszeń dla obserwatorów NATO, a kraje

socjalistyczne niezadowolone były z

udostępnianego swoim obserwatorom skromnego

zakresu uprawnień i programu działań.

Dokument Sztokholmski

1986

Druga Generacja(1/3)

• 17 stycznia 1984 r. w Sztokholmie rozpoczęła się pierwsza

konferencja specjalistyczna, zwołana na podstawie

madryckiego Dokumentu końcowego – Konferencja nt.

Środków Budowy Zaufania i Bezpieczeństwa oraz Rozbrojenia

w Europie. Zwykle konferencja ta bywa nazywana (mniej

poprawnie) CDE, czyli Konferencją nt. Rozbrojenia w Europie.

• Celem konferencji było podjęcie nowych skutecznych i

konkretnych działań mających przynieść postęp w procesie

wzmacniania zaufania i bezpieczeństwa oraz rozbrojenia.

Pierwszy jej etap był poświęcony negocjacjom i przyjęciu

kompletu wzajemnie uzupełniających się środków budowy

zaufania i bezpieczeństwa (CSBM), które miały doprowadzić

do redukcji ryzyka konfrontacji wojskowej w Europie.

Uzgodniono, iż środki te – o znaczeniu wojskowym – będą

miały zastosowanie do całej Europy (od Atlantyku po Ural,

łącznie z należącymi do tego obszaru wodami i przestrzenią

powietrzną), będą politycznie wiążące i będą zawierać

odpowiednie formy kontroli.

Druga Generacja(2/3)

•

Środki przewidziane w tym dokumencie stanowiły wyraźny postęp w porównaniu ze środkami

określonymi w helsińskim Akcie końcowym z 1975 r. Do najważniejszych postanowień

Dokumentu sztokholmskiego należą:

a) powiadamianie wszystkich pozostałych państw KBWE o określonych działaniach
wojskowych z wyprzedzeniem przynajmniej 42 dni. Do działań tych zaliczono m.in.
ćwiczenia wojskowe z udziałem co najmniej 13 000 wojsk lądowych (w helsińskim Akcie
końcowym jako minimum ustalono 25 000) lub 300 czołgów;
b) zapraszanie obserwatorów na ćwiczenia wojskowe, uznane w helsińskim Akcie
końcowym za dobrowolne, stało się teraz obowiązkowe. Gdy w ćwiczeniach uczestniczy
więcej niż 17 000 wojsk (lub 5 000 – w przypadku desantów morskich lub operacji
spadochronowych), państwa KBWE, których to dotyczy, mają obowiązek zaprosić
obserwatorów wojskowych ze wszystkich pozostałych państw KBWE;
c) każde państwo KBWE będzie – co roku – wymieniać (nie później niż do 15
listopada) ze wszystkimi pozostałymi państwami KBWE roczny kalendarz swoich głównych
działań wojskowych zaplanowanych na następny rok;
d) wszystkie państwa KBWE mają prawo – z uwzględnieniem pewnych warunków
prowadzić inspekcje na terytorium każdego innego państwa uczestniczącego. Żadne państwo
KBWE nie ma jednak obowiązku przyjąć więcej niż trzy inspekcje w ciągu roku
kalendarzowego. Ponadto, żadne państwo nie jest zobowiązane do przyjęcia więcej niż jednej
inspekcji jednego państwa KBWE w ciągu roku. Głównie ten środek budowy zaufania,
dotyczący inspekcji, wytyczył drogę przyszłym umowom o rozbrojeniu i broni, takim jak
Traktat o broni jądrowej średniego zasięgu (INF) i innym późniejszym systemom weryfikacji
opartym na inspekcji.

Druga Generacja(3/3)

• Dokument sztokholmski zawiera ponadto obszerny

rozdział na temat „wstrzymywania się od groźby użycia

siły lub użycia siły”, stanowiący pewne dalsze rozwinięcie

korespondującej z nim zasady z pierwszego „koszyka”

helsińskiego Aktu końcowego. Chociaż państwa zachodnie

nie uważały, aby ta część dokumentu miała

pierwszorzędne znaczenie, gdyż stosowne zasady prawa

międzynarodowego i Aktu końcowego były uznawane za

wystarczająco zrozumiałe, państwa wschodnioeuropejskie

nalegały na dołączenie tego rozdziału. W Dokumencie

sztokholmskim stwierdzono, iż zawarte w nim środki są

„politycznie wiążące”. Wchodziły one w życie od l stycznia

1987 r. Sukces konferencji sztokholmskiej znalazł odbicie

w praktyce, gdyż standard przestrzegania postanowień jej

Dokumentu wykraczał poza wymagane minimum, np.

obserwatorzy byli zapraszani także na ćwiczenia

wojskowe z udziałem mniejszej liczby wojsk niż ustalono.

Dokument Wiedeński 1990

Dokument Wiedeński 1990

Podczas nadzwyczajnego spotkania 19 listopada 1990 roku w

Paryżu zakończono pierwszy etap rozmów nad nowymi

środkami budowy zaufania, przyjęto wtedy Dokument

Wiedeński 1990. W porównaniu do Dokumentu Konferencji

Sztokholmskiej z 1986r. Dokument Wiedeński 1990 wiele

nowych środków budowy zaufania oraz udoskonalił już

istniejące. Różnica pomiędzy tymi dwoma dokumentami

sprowadza się do zmniejszonego limitu ćwiczących żołnierzy z

75 000 do 40 000 żołnierzy biorących udział w ćwiczeniach

Nowe środki budowy zaufania

Dokument Wiedeński 1990

• Wprowadzoną coroczną wymianę

informacji wojskowych. Były to
informacje o siłach zbrojnych państw
uczestniczących

• Ograniczenia ryzyka
• Kontakty wojskowe
• Przestrzeganie i weryfikacja

Dokument Wiedeński 1992

Dokumentu Wiedeńskiego

1992

• Drugi etap rokowań wiedeńskich

zakończyło przyjęcie Dokumentu
Wiedeńskiego 1992. Dokument ten
oprócz rozszerzenia wcześniej
opracowanych rozwiązań wprowadza
także nowe ustalenia w sferze
budowy zaufania

Postanowienia Dokumentu

Wiedeńskiego 1992

• Wymianę danych taktyczno-technicznych

głównych systemów uzbrojenia i sprzętu

• Dobrowolne zapraszanie obserwatorów w

celu wyjaśnienia wątpliwości w sprawach

określonej działalności wojskowej połączone

z konsultacjami i współpracą w przypadkach

niezwyczajnej działalności wojskowej

• Demonstrowanie nowych typów głównych

systemów uzbrojenia i sprzętu

wprowadzanych na wyposażenie sił

zbrojnych

• Na szczególną uwagę zasługuje

rozszerzenie strefy stosowania
środków zaufania do bardzo
ograniczonego obszaru
europejskiego dodano strefę od
Atlantyku po Ural aż do włączenia
terytoriów państw
środkowoazjatyckich powstałych po
rozpadzie ZSRR.

Dokument Wiedeński 1994

• Dokument Wiedeński 1994 stanowi

rozwinięcie Dokumentu Wiedeńskiego 1992.

Obejmował on środki tzw. „piątej generacji”.

Przyjęto go 28 listopada podczas

Konferencji Przeglądowej w Budapeszcie.

• Jej głównym celem miało być:

Rozwinięcie bądź przekształcenie środków

budowy zaufania i bezpieczeństwa w sposób,

który gwarantowałby ich użyteczność w

sytuacjach kryzysów międzynarodowych m. in.

poprzez rozszerzenie zakresu wymienianych

informacji wojskowych i wzmocnienie systemu

ich weryfikacji.

Na mocy Dokumentu Wiedeńskiego 1994:

• wprowadzono nowe parametry określające skalę

działalności wojskowej (9 tys. żołnierzy, 250 czołgów,

500 BWP i 250 środków artyleryjskich);

• umieszczono oświadczenie przewodniczącego Forum

Współpracy w Dziedzinie Bezpieczeństwa

zobowiązujące Centrum Zapobiegania Konfliktom do

regularnego analizowania i przedstawiania danych

przekazanych przez państwa OBWE w ramach

wymiany informacji wojskowych;

• dołączono ustalenia w sprawie dodatkowych środków

o charakterze regionalnym;

• włączono porozumienia w sprawie wymiany informacji

o planowaniu obronnym oraz w sprawie programu

kontaktów i współpracy wojskowej;

• uporządkowano postanowienia dotyczące treści i trybu

przekazywania informacji i zaproszeń oraz odpowiedzi.

Dokument Wiedeński 1999

Szczyt OBWE w Stambule(17-18 listopada

1999 roku) doprowadził do podpisania

kolejnej edycji Dokumentu Wiedeńskiego.

Dokument przewiduje przekazywanie rocznej

informacji o konwencjonalnych siłach

zbrojnych.

Głównymi zmianami były:

– mniejsze pułapy zwiększenia stanów osobowych

jednostek/formacji wymagające notyfikowania,

– dołożenie limitów w kategorii BWO i artylerii,

– dodanie rozdziału Porozumienia Regionalne.

Wprowadzono w nim także:
• system wcześniejszego powiadamiania

o działalności wojskowej;

• mechanizmy weryfikacji (wizyty,

inspekcje, obserwacje);

• mechanizmy konsultacyjne

pozwalające rozpraszać obawy państw

odnośnie nietypowej aktywności

konwencjonalnych sił zbrojnych.

Wymiana

informacji

wojskowej

Wymiana informacji

wojskowej:

Według decyzji Dokumentu
Wiedeńskiego 1999 państwa
uczestniczące informują o swoich
siłach zbrojnych wszystkie
pozostałe państwa nie później niż
do 15 grudnia każdego roku.
1 stycznia w Wiedniu delegacje
państw przekazują innym
delegacjom swoje wymiany
książkowe (oficjalne) i
elektroniczne (dodatkowe).

Turkmenistan nie przekazał pełnych danych.
Gruzja, Kazachstan, San Marino,

Tadżykistan } spóźniły się z przekazaniem

informacji.

Azerbejdżan i Turcja } dokonywały korekty

danych.

Wymiany elektronicznej nie przekazały państwa,

posiadające problemu techniczne ( brak komputerów

lub specjalistów). Były to: Albania, Armenia,

Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia,

Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan.

Andora, Islandia, Malta, Monako, San

Marino } nie mają sił zbrojnych, więc nie przekazują

wymiany w formie elektronicznej.

Planowanie obronne

stanowi oficjalne

stanowisko państwa, na

temat jego:

• polityki i strategii obronnej oraz zachodzących w

niej zmian

• narodowych procedur planowania obronnego oraz

zaangażowania w nie instytucji

• polityki personalnej w siłąch zbrojnych i

zachodzących w niej zmianach

• wielkości, strukturze organizacyjnej i

rozmieszczeniu oraz głównych systemów uzbrojenia

w siłach zbrojnych

• programów szkolenia w siłach zbrojnych i ich

realizacji

• wydatków obronnych, zrealizowanych za poprzedni

rok, planowanych na następny oraz na kolejne

cztery lata po roku nadchodzącym.

• Polska co roku terminowo dostarza do Wiednia

swoje wymiany informacji o planowaniu obronnym.

• Azerbejdżan, Gruzja i Turkmenistan } nie

wypełniają tego obowiązku.

Niektóre zaś robią to nieregularnie:

• Armenia tylko w 1999,

• Bośnia i Hercegowina oraz Mołdawia tylko w

2001,

• Chorwacja w 1999 i 2001,

• Tadżykistan w 2000 i 2001,

• Jugosławia w 1999 i 2000.

Informacje udostępniane

dobrowolnie przez państwa

uczestniczące:

• publikacje dotyczące polityki

obronnej i budżetu obronnego

• dodatkowe informacje o siłach

zbrojnych

• wzajemne umowy w zakresie

bezpieczeństwa

Powiadamianie o rodzajach

działalności wojskowej i ich

obserwacja:

Państwa zobowiązane są do przedstawienia

działalności wojskowej, jesli przekroczone są
pewne pułapy: 9000 żołnierzy, 250 czołgów, 500
BWO, 250 sztuk artylerii o kalibrze większym niż
100 mm, 200 planowanych samowylotów.

Jeżeli zaś przekraczają 13000 żołnierzy, 300

czołgów, 500 BWO, 250 sztuk artylerii i 3500
żołnierzy w desancie, zobowiązani są ponad to
do zaproszenia obserwatorów.

Roczne plany kalendarzowe

i postanowienia

ograniczające:

Do 15 listopada każdego roku państwa

zobowiązane są do podania informacji o

działalności wojskowej na następny rok

kalendarzowy, jeśli ma mieć to związek z

przekroczeniem wspomnianych wcześniej progów.

Postanowiena ograniczające uwzględniają zakaz

prowadzenia określonej aktywności wojskowej.

Dodatkowo zabrania się prowadzenia działalności

wojskowej obejmującej więcej niż 40000 żołnierzy

lub 900 czołgów lub 2000 BWO lub 900 sztuk

artylerii częściej niż raz na 3 lata.

Przestrzeganie i

weryfikacja:

• Do ich narzędzi należą inspekcje i wizyty oceniające

• Wiadomość o inspekcji jest wysyłana do państw na 36-120

godzin przed jej rozpoczęciem. Państwo ma 24 godziny

na odpowiedź

• zespół 4 inspektorów ma 48 godzin na

przeprowadzenie inspekcji.

• Państwo nie musi przyjmować rocznie więcej niż 3

inspekcji, w tym więcej niż 1 z tego samego państwa.

• Liderami w ilości przeprowadzonych inspekcji są Francja i

Wielka Brytania.

• Ilość inspekcji przeprowadzonych przez Polskę w latach

2000-2001 wynosi 1.

• Ocena wiarygodności informacji o siłach zbrojnych

dokonywana jest podczas tzw. wizyt oceniających. 3

członków ma do dyspozycji 12 godzin na sprawdzenie

tego.

Porozumienia regionalne:

• wspólne ćwiczenia i manewry
• współpracę wojskową
• zmniejszenie pułapów żołnierzy i sprzetu

podlegających zapraszaniu obserwatorów

• dodatkowe inspekcje rejonu wskazanego
• dodatkowe wizyty oceniające
• zwiększanie ilości członków zespołów

inspekcyjnych

• tworzenie wspólnych centrów weryfikacji

Państwa, które podpisały

porozumienia podczas

obowiązywania Dokumentu

Wiedeńskiego 1994: