MAKROEKONOMIA

MAKROEKONOMIA

Wykład 2

Wykład 2

WZROST

WZROST

GOSPODARCZY

GOSPODARCZY

Prowadzący:

Prowadzący:

dr Grażyna Węgrzyn

dr Grażyna Węgrzyn

Układ wykładu:

Układ wykładu:



Krytyka PKB jako miary dobrobytu.

Krytyka PKB jako miary dobrobytu.



Innowacyjne sposoby pomiaru dobrobytu.

Innowacyjne sposoby pomiaru dobrobytu.



Istota, rodzaje, pomiar i efekty wzrostu

Istota, rodzaje, pomiar i efekty wzrostu

gospodarczego.

gospodarczego.



Czynniki wzrostu gospodarczego.

Czynniki wzrostu gospodarczego.



Maltuzjańska pułapka a hipoteza

Maltuzjańska pułapka a hipoteza

konwergencji.

konwergencji.



Modele wzrostu gospodarczego.

Modele wzrostu gospodarczego.



Rozwój gospodarczy.

Rozwój gospodarczy.

PKB nie jest miarą jakości
życia.
PKB mierzy tylko wartość
produkcji.

Siedem zarzutów

Siedem zarzutów

krytycznych do PKB jako

krytycznych do PKB jako

miary dobrobytu.

miary dobrobytu.

1.

1.

PKB pomija wartość tzw.

PKB pomija wartość tzw.

naturalnego kapitału, tj.

naturalnego kapitału, tj.

odnawialnych i nieodnawialnych

odnawialnych i nieodnawialnych

bogactw, które stanowią źródło

bogactw, które stanowią źródło

energii i zasobów dla gospodarki.

energii i zasobów dla gospodarki.

Siedem zarzutów

Siedem zarzutów

krytycznych do PKB jako

krytycznych do PKB jako

miary dobrobytu.

miary dobrobytu.

2.

2.

PKB nie uwzględnia znaczenia

PKB nie uwzględnia znaczenia

nieformalnych systemów

nieformalnych systemów

gospodarczych podtrzymujących

gospodarczych podtrzymujących

życie społeczne, np. praca

życie społeczne, np. praca

domowa kobiet.

domowa kobiet.

Siedem zarzutów

Siedem zarzutów

krytycznych do PKB jako

krytycznych do PKB jako

miary dobrobytu.

miary dobrobytu.

3.

3.

„

„

Wolność od wartościowania” – w

Wolność od wartościowania” – w

PKB sumuje się wartość

PKB sumuje się wartość

wszystkich wydatków niezależnie

wszystkich wydatków niezależnie

od tego czy były one dobrowolne

od tego czy były one dobrowolne

czy wymuszone, czy były miłe czy

czy wymuszone, czy były miłe czy

niemiłe.

niemiłe.

Siedem zarzutów

Siedem zarzutów

krytycznych do PKB jako

krytycznych do PKB jako

miary dobrobytu.

miary dobrobytu.

4.

4.

Zafałszowanie statystyk

Zafałszowanie statystyk

międzynarodowych na skutek

międzynarodowych na skutek

zastąpienia PNB przez PKB.

zastąpienia PNB przez PKB.

Siedem zarzutów

Siedem zarzutów

krytycznych do PKB jako

krytycznych do PKB jako

miary dobrobytu.

miary dobrobytu.

5.

5.

Całkowite pominięcie wszelkiego

Całkowite pominięcie wszelkiego

rodzaju dysproporcji w dochodzie

rodzaju dysproporcji w dochodzie

(nierówności regionalne, płciowe,

(nierówności regionalne, płciowe,

miasto-wieś).

miasto-wieś).

Siedem zarzutów

Siedem zarzutów

krytycznych do PKB jako

krytycznych do PKB jako

miary dobrobytu.

miary dobrobytu.

6.

6.

Wprowadzenie lub zwiększenie

Wprowadzenie lub zwiększenie

podatków od konsumpcji

podatków od konsumpcji

towarów i usług (np. Vat)

towarów i usług (np. Vat)

powoduje podwyższenie wzrostu

powoduje podwyższenie wzrostu

gospodarczego.

gospodarczego.

Siedem zarzutów

Siedem zarzutów

krytycznych do PKB jako

krytycznych do PKB jako

miary dobrobytu.

miary dobrobytu.

7.

7.

Wzrost PKB nie gwarantuje

Wzrost PKB nie gwarantuje

zmniejszenia bezrobocia.

zmniejszenia bezrobocia.

Innowacyjne sposoby

Innowacyjne sposoby

mierzenia dobrobytu

mierzenia dobrobytu



Human Development Index

Human Development Index

(HDI) –

(HDI) –

współczynnik rozwoju społecznego,

współczynnik rozwoju społecznego,

jest to syntetyczny wskaźnik poziomu

jest to syntetyczny wskaźnik poziomu

rozwoju społecznego i poziomu życia.

rozwoju społecznego i poziomu życia.

Jest to średnia arytmetyczna z trzech

Jest to średnia arytmetyczna z trzech

indeksów wyrażających:

indeksów wyrażających:



PKB

PKB

per capita

per capita

,

,



oczekiwaną długość życia,

oczekiwaną długość życia,



upowszechnienie edukacji.

upowszechnienie edukacji.

Human Development

Human Development

Index

Index

(HDI)

(HDI)



Przyjmuje wartości liczbowe 0 do

Przyjmuje wartości liczbowe 0 do

1.

1.



państwa wysoko rozwinięte

państwa wysoko rozwinięte

(HDI powyżej 0,800),

(HDI powyżej 0,800),

państwa

państwa

średnio rozwinięte

średnio rozwinięte

(HDI między

(HDI między

0,500 a 0,800) oraz

0,500 a 0,800) oraz

państwa

państwa

słabo rozwinięte

słabo rozwinięte

(HDI poniżej

(HDI poniżej

0,500).

0,500).

Mapa przedstawiająca Human

Mapa przedstawiająca Human

Development Index (2007)

Development Index (2007)

Liderzy rankingu

Liderzy rankingu

w latach 1992-2007

w latach 1992-2007

2007 – Islandia

2007 – Islandia

2006 – Norwegia

2006 – Norwegia

2007 –Norwegia

2007 –Norwegia

2004 –Norwegia

2004 –Norwegia

2003 –Norwegia

2003 –Norwegia

2002 - Norwegia

2002 - Norwegia

2001 –Norwegia

2001 –Norwegia

2000 -Norwegia

2000 -Norwegia

1999 – Kanada

1999 – Kanada

1998 – Kanada

1998 – Kanada

1997 – Kanada

1997 – Kanada

1996 – Kanada

1996 – Kanada

1995 – Norwegia

1995 – Norwegia

1994 – Kanada

1994 – Kanada

1993 – Japonia

1993 – Japonia

1992 - Kanada

1992 - Kanada

2007/2008 Human Development

2007/2008 Human Development

Index rankings

Index rankings

1.

1.

Islandia

Islandia

2.

2.

Norwegla

Norwegla

3.

3.

Australia

Australia

4.

4.

Canada

Canada

5.

5.

Ireland

Ireland

6.

6.

Sweden

Sweden

7.

7.

Switzerland

Switzerland

8.

8.

Japan

Japan

9.

9.

Netherlands

Netherlands

10.

10.

France

France

11.

11.

Finland

Finland

12.

12.

United States

United States

13.

13.

Spain

Spain

14.

14.

Denmark

Denmark

15.

15.

Austria

Austria

16.

16.

United Kingdom

United Kingdom



Czechy 32

Czechy 32



Węgry 36

Węgry 36



Polska 37

Polska 37



Słowacja 42

Słowacja 42



Litwa 43

Litwa 43



Estonia 44

Estonia 44



Łotwa 45

Łotwa 45

Kraje o najniższym HDI

Kraje o najniższym HDI

169.

169.

Ethiopia

Ethiopia

170.

170.

Chad

Chad

171.

171.

Central African Republic

Central African Republic

172.

172.

Mozambique

Mozambique

173.

173.

Mali

Mali

174.

174.

Niger

Niger

175.

175.

Guinea-Bissau

Guinea-Bissau

176.

176.

Burkina Faso

Burkina Faso

177.

177.

Sierra Leone

Sierra Leone

Human Development

Human Development

Report 2009 - HDI

Report 2009 - HDI

rankings

rankings

1.

1.

Norway

Norway

2.

2.

Australia

Australia

3.

3.

Iceland

Iceland

4.

4.

Canada

Canada

5.

5.

Ireland

Ireland

6.

6.

Netherlands

Netherlands

7.

7.

Sweden

Sweden

8.

8.

France

France

9.

9.

Switzerland

Switzerland

10.

10.

Japan

Japan



Polska 41

Polska 41

Innowacyjne sposoby

Innowacyjne sposoby

mierzenia dobrobytu

mierzenia dobrobytu



Measure of Economic Welfare

Measure of Economic Welfare

(MEW) -miara dobrobytu

(MEW) -miara dobrobytu

ekonomicznego netto

ekonomicznego netto

Co to jest wzrost

Co to jest wzrost

gospodarczy?

gospodarczy?



Wzrost gospodarczy jest

Wzrost gospodarczy jest

utożsamiany z przyrostem

utożsamiany z przyrostem

bogactwa wytworzonego w danym

bogactwa wytworzonego w danym

kraju w określonym czasie.

kraju w określonym czasie.



Wzrost gospodarczy jest to

Wzrost gospodarczy jest to

zwiększanie się zdolności danej

zwiększanie się zdolności danej

gospodarki do produkcji dóbr i

gospodarki do produkcji dóbr i

usług pożądanych przez ludzi.

usług pożądanych przez ludzi.

Wzrost gospodarczy jest

Wzrost gospodarczy jest

procesem a nie stanem!

procesem a nie stanem!

Wzrost gospodarczy wyraża

Wzrost gospodarczy wyraża

się wzrostem realnego

się wzrostem realnego

PKB w kolejnych latach.

PKB w kolejnych latach.

Stopa wzrostu

Stopa wzrostu

gospodarczego

gospodarczego

%

100

%

100

1

1

















t

t

t

t

t

PKB

PKB

rPKB

rPKB

rPKB

r



r

r

<

<

0 występuje recesja;

0 występuje recesja;



r = 0 występuje stagnacja;

r = 0 występuje stagnacja;



r

r

>

>

0 występuje wzrost

0 występuje wzrost

gospodarczy.

gospodarczy.

Rodzaje wzrostu

Rodzaje wzrostu

gospodarczego

gospodarczego



0

0

<

<

r

r

<

<

3% wolny wzrost

3% wolny wzrost

gospodarczy;

gospodarczy;



3

3

<

<

r

r

<

<

6% umiarkowany wzrost

6% umiarkowany wzrost

gospodarczy;

gospodarczy;



r

r

>

>

6% dynamiczny wzrost

6% dynamiczny wzrost

gospodarczy.

gospodarczy.

Realny PKB w Polsce i w

Realny PKB w Polsce i w

UE-27

UE-27

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

Polska
UE(27)

Rodzaje wzrostu

Rodzaje wzrostu

gospodarczego

gospodarczego



Ekstensywny wzrost gospodarczy.

Ekstensywny wzrost gospodarczy.



Intensywny wzrost gospodarczy.

Intensywny wzrost gospodarczy.

Efekty wzrostu

Efekty wzrostu

gospodarczego

gospodarczego

1.

1.

Pozytywne

Pozytywne



Wzrost gospodarczy a poziom życia.

Wzrost gospodarczy a poziom życia.



Wzrost gospodarczy a zatrudnienie.

Wzrost gospodarczy a zatrudnienie.



Wzrost gospodarczy umożliwia

Wzrost gospodarczy umożliwia

poprawę warunków pracy.

poprawę warunków pracy.



Wzrost gospodarczy ułatwia

Wzrost gospodarczy ułatwia

finansowanie wydatków publicznych.

finansowanie wydatków publicznych.

Efekty wzrostu

Efekty wzrostu

gospodarczego

gospodarczego

2.

2.

Negatywne

Negatywne



Efekty społeczne nie zawsze są

Efekty społeczne nie zawsze są

pozytywne.

pozytywne.



Transformacja systemu wartości

Transformacja systemu wartości

(„wyścig szczurów”, przejściowość).

(„wyścig szczurów”, przejściowość).



Destrukcyjny wpływ na środowisko,

Destrukcyjny wpływ na środowisko,

szkodliwe skutki uboczne

szkodliwe skutki uboczne

(zanieczyszczenie środowiska,

(zanieczyszczenie środowiska,

gromadzenie odpadów, efekt

gromadzenie odpadów, efekt

cieplarniany).

cieplarniany).

Czynniki wzrostu

Czynniki wzrostu

gospodarczego

gospodarczego

(cztery „siły napędowe”

(cztery „siły napędowe”

wzrostu)

wzrostu)

1.

1.

Praca (w ujęciu ilościowym –

Praca (w ujęciu ilościowym –

podaż pracy, jak i jakościowym –

podaż pracy, jak i jakościowym –

dyscyplina pracy, wykształcenie,

dyscyplina pracy, wykształcenie,

kwalifikacje, motywacja)

kwalifikacje, motywacja)

2.

2.

Zasoby naturalne (ziemia, zasoby

Zasoby naturalne (ziemia, zasoby

mineralne, paliwa, jakość

mineralne, paliwa, jakość

środowiska)

środowiska)

Czynniki wzrostu

Czynniki wzrostu

gospodarczego cd.

gospodarczego cd.

3.

3.

Kapitał – środki wykorzystywane

Kapitał – środki wykorzystywane

w procesie produkcji

w procesie produkcji



kapitał rzeczowy (maszyny,

kapitał rzeczowy (maszyny,

fabryki, drogi)

fabryki, drogi)



kapitał finansowy

kapitał finansowy



kapitał ludzki

kapitał ludzki

4.

4.

Technologia (nauka, technika,

Technologia (nauka, technika,

zarządzanie, przedsiębiorczość)

zarządzanie, przedsiębiorczość)

Czynniki wzrostu

Czynniki wzrostu

gospodarczego i źródła

gospodarczego i źródła

ich wzrostu

ich wzrostu

1.

1.

PRACA

PRACA



Wzrost liczby ludności (przyrost

Wzrost liczby ludności (przyrost

naturalny, migracje)

naturalny, migracje)



Wzrost stopnia aktywności

Wzrost stopnia aktywności

zawodowej,

zawodowej,



Czas pracy zatrudnionych.

Czas pracy zatrudnionych.

Czynniki wzrostu

Czynniki wzrostu

gospodarczego i źródła

gospodarczego i źródła

ich wzrostu

ich wzrostu

2.

2.

Kapitał rzeczowy

Kapitał rzeczowy



Inwestycje przedsiębiorstw,

Inwestycje przedsiębiorstw,



Amortyzacja, czyli zmniejszenie

Amortyzacja, czyli zmniejszenie

się wartości kapitału rzeczowego

się wartości kapitału rzeczowego

wskutek jego fizycznego i

wskutek jego fizycznego i

ekonomicznego zużycia.

ekonomicznego zużycia.

Czynniki wzrostu

Czynniki wzrostu

gospodarczego i źródła

gospodarczego i źródła

ich wzrostu

ich wzrostu

3.

3.

Zasoby naturalne

Zasoby naturalne



Odkrycia nowych złóż surowców,

Odkrycia nowych złóż surowców,



Budowa polderów (np. Holandia,

Budowa polderów (np. Holandia,

Niemcy, Polska – Żuławy Wiślane)

Niemcy, Polska – Żuławy Wiślane)

Przyczyny wzrostu gospodarczego w

Przyczyny wzrostu gospodarczego w

USA

USA

w latach 1929-1997

w latach 1929-1997

Przyczyny wzrostu

Przyczyny wzrostu

Znaczenie (w

Znaczenie (w

%)

%)

1. Wzrost nakładów pracy

1. Wzrost nakładów pracy

33

33

2. Wzrost produkcyjności pracy

2. Wzrost produkcyjności pracy

67

67

- wzrost nakładów kapitału

- wzrost nakładów kapitału

20

20

- wzrost wiedzy i doświadczenia

- wzrost wiedzy i doświadczenia

pracowników

pracowników

12

12

- postęp techniczny i organizacyjny

- postęp techniczny i organizacyjny

28

28

- korzyści skali

- korzyści skali

8

8

- zmiany alokacji zasobów w

- zmiany alokacji zasobów w

gospodarce (zmiany struktury

gospodarce (zmiany struktury

zatrudnienia)

zatrudnienia)

8

8

- zmiany prawne, kulturowe,

- zmiany prawne, kulturowe,

społeczne, inne

społeczne, inne

-9

-9

Granice wzrostu

Granice wzrostu

gospodarczego

gospodarczego

Czy wzrost gospodarczy jest

Czy wzrost gospodarczy jest

zjawiskiem trwałym, czy

zjawiskiem trwałym, czy

przejściowym?

przejściowym?

1.

1.

Tomas Malthus – Teoria ludnościowa

Tomas Malthus – Teoria ludnościowa

(1798r.).

(1798r.).

2.

2.

Współcześnie problemem nie jest brak

Współcześnie problemem nie jest brak

żywności ale jej niewłaściwy podział.

żywności ale jej niewłaściwy podział.

Hipoteza konwergencji

Hipoteza konwergencji

(efekt doganiania)

(efekt doganiania)



Sugeruje ona, że istnieje tendencja

Sugeruje ona, że istnieje tendencja

do wyrównywania się poziomów

do wyrównywania się poziomów

rozwoju gospodarczego i poziomów

rozwoju gospodarczego i poziomów

życia.

życia.



Jak pokazują dane empiryczne, kraje

Jak pokazują dane empiryczne, kraje

biedne gdzie produktywność pracy

biedne gdzie produktywność pracy

jest niska, często osiągają wyższe

jest niska, często osiągają wyższe

wskaźniki wzrostu gospodarczego niż

wskaźniki wzrostu gospodarczego niż

kraje wysoko uprzemysłowione, gdzie

kraje wysoko uprzemysłowione, gdzie

produktywność pracy jest wysoka.

produktywność pracy jest wysoka.

Przyczyny efektu

Przyczyny efektu

doganiania:

doganiania:

1.

1.

W krajach biednych jest mało

W krajach biednych jest mało

kapitału, czyli działanie prawa

kapitału, czyli działanie prawa

malejących przychodów sprawia,

malejących przychodów sprawia,

że inwestycje dają tu większy

że inwestycje dają tu większy

wzrost produkcji niż w krajach

wzrost produkcji niż w krajach

bogatych, gdzie kapitału jest

bogatych, gdzie kapitału jest

dużo.

dużo.

Przyczyny efektu

Przyczyny efektu

doganiania:

doganiania:

2.

2.

Kraje biedne mogą względnie

Kraje biedne mogą względnie

łatwo zwiększyć techniczne

łatwo zwiększyć techniczne

uzbrojenie pracy.

uzbrojenie pracy.

Przyczyny efektu

Przyczyny efektu

doganiania:

doganiania:

3.

3.

Łatwość bezpłatnego kopiowania

Łatwość bezpłatnego kopiowania

cudzych rozwiązań technicznych i

cudzych rozwiązań technicznych i

organizacyjnych. Nowe technologie

organizacyjnych. Nowe technologie

powstają głównie w krajach

powstają głównie w krajach

rozwiniętych, gdzie nakłady na

rozwiniętych, gdzie nakłady na

B+R są ogromne. Przenikają one

B+R są ogromne. Przenikają one

szybko do innych krajów za sprawą

szybko do innych krajów za sprawą

efektu gapowicza, a także za

efektu gapowicza, a także za

sprawą transferu technologii.

sprawą transferu technologii.

Wyszczególnie

Wyszczególnie

nie

nie

PKB na 1

PKB na 1

mieszkańca

mieszkańca

(w dol. USA)

(w dol. USA)

1990

1990

2000

2000

Polska

Polska

3293

3293

4078

4078

Unia

Unia

Europejska

Europejska

(15)

(15)

18495

18495

20827

20827

Dania

Dania

25945

25945

30416

30416

Francja

Francja

21070

21070

21818

21818

Grecja

Grecja

8160

8160

10564

10564

Irlandia

Irlandia

12985

12985

24756

24756

Teorie wzrostu

Teorie wzrostu

Zmierzenie indywidualnego

Zmierzenie indywidualnego

udziału poszczególnych

udziału poszczególnych

czynników we wzroście

czynników we wzroście

gospodarczym jest bardzo

gospodarczym jest bardzo

ważne dokonał tego m.in. R.

ważne dokonał tego m.in. R.

Solow.

Solow.

Model wzrostu Roberta

Model wzrostu Roberta

Solowa

Solowa

Makroekonomiczna

Makroekonomiczna

funkcja produkcji

funkcja produkcji

Q= f (L,K,T),

Q= f (L,K,T),

gdzie:

gdzie:



Q – produkcja

Q – produkcja



L – nakłady pracy

L – nakłady pracy



K – produkcyjne użycie kapitału

K – produkcyjne użycie kapitału



T – poziom technologii w

T – poziom technologii w

gospodarce

gospodarce

Gdzie:

Gdzie:

y – wielkość produkcji na jednego

y – wielkość produkcji na jednego

zatrudnionego (y=Q/L)

zatrudnionego (y=Q/L)

A – stała, której zmiany ilustrują

A – stała, której zmiany ilustrują

wzrost produkcyjności pracy

wzrost produkcyjności pracy

spowodowany zmianami technologii,

spowodowany zmianami technologii,

k – ilość kapitału rzeczowego na

k – ilość kapitału rzeczowego na

jednego zatrudnionego, czyli jego

jednego zatrudnionego, czyli jego

„uzbrojenie techniczne” (k = K/L)

„uzbrojenie techniczne” (k = K/L)

)

(k

f

A

y





Według Solowa wzrost ilości kapitału

Według Solowa wzrost ilości kapitału

na 1 zatrudnionego powoduje coraz

na 1 zatrudnionego powoduje coraz

wolniejszy przyrost przypadającej

wolniejszy przyrost przypadającej

nań porcji produkcji.

nań porcji produkcji.

Makroekonomiczna funkcja

Makroekonomiczna funkcja

produkcji

produkcji

Solow oszacował

Solow oszacował

makroekonomiczną funkcję

makroekonomiczną funkcję

produkcji dla USA, z której wynika

produkcji dla USA, z której wynika

tzw.

tzw.

reguła 1/3.

reguła 1/3.



Zgodnie z tą regułą zwiększenie

Zgodnie z tą regułą zwiększenie

nakładu kapitału o 1% powoduje

nakładu kapitału o 1% powoduje

wzrost PKB o 1/3 pkt. proc.

wzrost PKB o 1/3 pkt. proc.



Załóżmy, że ilość kapitału na godzin

Załóżmy, że ilość kapitału na godzin

ę

ę

rośnie w tempie 6 % rocznie, a

rośnie w tempie 6 % rocznie, a

realny PKB na godzinę przyrasta o

realny PKB na godzinę przyrasta o

5% na rok. Wzrost ilości kapitału,

5% na rok. Wzrost ilości kapitału,

według reguły 1/3 odpowiada za 2%

według reguły 1/3 odpowiada za 2%

wzrostu PKB, więc pozostałe 3%

wzrostu PKB, więc pozostałe 3%

stopy wzrostu spowodowane jest

stopy wzrostu spowodowane jest

zmianami technologicznymi. Jest to

zmianami technologicznymi. Jest to

tzw.

tzw.

reszta Solowa

reszta Solowa

.

.

Model wzrostu Solowa nie wyjaśnia

Model wzrostu Solowa nie wyjaśnia

przyczyn postępu technicznego

przyczyn postępu technicznego

uznawanego za główny czynnik

uznawanego za główny czynnik

wzrostu (czynnik egzogeniczny).

wzrostu (czynnik egzogeniczny).

W efekcie postęp techniczny „

W efekcie postęp techniczny „

bierze

bierze

się niczym manna z nieba

się niczym manna z nieba

”..., a reszta

”..., a reszta

Solowa jest „

Solowa jest „

miarą naszej niewiedzy

miarą naszej niewiedzy

o procesach wzrostu gospodarczego

o procesach wzrostu gospodarczego

„.

„.

W latach osiemdziesiątych XX w.

W latach osiemdziesiątych XX w.

alternatywą dla teorii Solowa stały się

alternatywą dla teorii Solowa stały się

poglądy P. Romera.

poglądy P. Romera.

P. Romer uważa, że zwiększaniu nakładów

P. Romer uważa, że zwiększaniu nakładów

kapitału

kapitału

per capita

per capita

nie towarzyszą

nie towarzyszą

malejące przychody. Przyrost produkcji w

malejące przychody. Przyrost produkcji w

gospodarce może następować poprzez:

gospodarce może następować poprzez:



zwiększanie liczby zakładów

zwiększanie liczby zakładów

produkcyjnych,

produkcyjnych,



pozytywne efekty zewnętrzne,

pozytywne efekty zewnętrzne,



innowacje.

innowacje.