Konspekt wykładów z makroekonomii I część,
WAiNS
dr Alina Naruniec

Tematy:

1. Wprowadzenie do makroekonomii. Ruch okrężny produktu
i dochodów w gospodarce

2. Rachunek produktu i dochodu narodowego

3. Ogólny model zagregowanego popytu i zagregowanej podaży
(AD-AS) .
Gospodarka rynkowa i jej typy.

4. Wzrost i rozwój gospodarczy

5. Budżet państwa i polityka fiskalna

6. Pieniądz i współczesny system bankowy


Temat 1

I. Wprowadzenie do makroekonomii. Ruch okrężny produktu i dochodów w gospodarce

Definicja – makroekonomia:
Główne problemy makroekonomii:

•

inflacja - procentowy przyrost przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w ciągu roku

•

bezrobocie – liczba osób zarejestrowanych jako poszukujące pracy i jednocześnie nie mających
zatrudnienia.

•

produkcja i wzrost gospodarczy – Realny PNB jest miarą całkowitego dochodu gospodarki
narodowej. Przyrost realnego PNB określa się mianem wzrostu gospodarczego.

•

polityka makroekonomiczna – przedmiot dyskusji w społeczeństwie , co może zrobić rząd (zestaw
narzędzi), kwestie pozytywne i normatywne

1. Ruch okrężny

•

Gospodarstwa domowe oferują przedsiębiorstwom podaż usług czynników produkcji, przedsiębiorstwa
zaś wykorzystują te czynniki do produkcji dóbr i usług.

•

Tym usługom odpowiadają pewne płatności.

•

Gospodarstwa domowe otrzymują dochody z tytułu świadczonych usług (płace, czynsze, zyski),
wypłacane przez przedsiębiorstwa za dostarczone i wykorzystane czynniki wytwórcze.

•

Następnie gospodarstwa domowe wydają swoje dochody na zakup od przedsiębiorstw dóbr i usług,
dając tym samym przedsiębiorstwom pieniądze potrzebne do zapłacenia za usługi czynników
wytwórczych wykorzystane w produkcji.

W rzeczywistości gospodarstwo domowe nie wydają całości swoich dochodów na konsumpcję.
•

Nadwyżkę dochodów nad konsumpcją, w postaci oszczędności, odprowadzają np. do banków.

•

Banki z kolei wolne środki finansowe udostępniają przedsiębiorstwom na finansowanie inwestycji.

•

Zdarzenia te mają miejsce na rynku finansowym, który został uwzględniony na poniższym schemacie.

Dochód narodowy.
Liczenie dochodu narodowego i produktu narodowego należy do najtrudniejszych problemów ekonomicznych i
statystycznych, ma ono podstawowe znaczenie dla wszystkich analiz ekonomicznych.


Produkt krajowy brutto (PKB):

–

rynkowa wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych w danym okresie przez czynniki
produkcji zlokalizowane na terenie danego kraju, bez względu na to, do kogo one należą,
PKB=C+I+G+NX

Produkt narodowy brutto (PNB) to rynkowa wartość wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w
danym okresie przez czynniki produkcji należące do obywateli danego kraju, bez względu na to, gdzie są one
zlokalizowane, PNB=PKB+Dn

PKB w cenach rynkowych =C+I+G+NX
PKB w cenach czynników produkcji = C+I+G+NX-Te
Produkt narodowy netto (PNN) uzyskujemy pomniejszając wartość PNB o wielkość amortyzacji środków
trwałych. PNN=PNB-Am

Dochód narodowy obliczamy, odejmując od produktu narodowego netto w cenach rynkowych podatki
pośredni, DN=PNN-Te.

Dochody osobiste (DO) oznaczają całkowity dochód uzyskiwany przez obywateli przed opłaceniem podatków.

Dyspozycyjne dochody osobiste (DDO) to dochody po zapłaceniu podatków, to kwota, jaką gospodarstwa
domowe mogą przeznaczyć na konsumpcję.

Produkt gospodarki może być liczony trojako:

–

jako strumień wytworzonych produktów

–

od strony wydatków na krajową produkcję

–

od strony dochodów czynników produkcji

PKB jako strumień produktów

–

wszystkie dobra i usługi finalne, wytworzone w danym roku

PKB od strony wydatków

–

suma wydatków na wszystkie dobra i usługi finalne, wytworzone w danym roku

PKB od strony dochodów

–

suma wynagrodzenia właścicieli wszystkich czynników produkcji

Wytworzone dobra dzielimy na:

–

Pośrednie: są wykorzystywane w procesie produkcji jako nakłady do wytwarzania innych dóbr

–

Finalne: nabywane przez ostatecznych użytkowników

Ograniczenia w rachunku dochodu narodowego.

•

Produkcja gospodarstw domowych jest omijana w rachunkach makroekonomicznych

–

opieka nad dziećmi, pranie robione w domu, sprzątanie w ogródku itp.

•

Nieuwzględniane są także transakcje, tzw. szarej strefy – nie zarejestrowanej działalności gospodarczej.

•

PKB nie uwzględnia także czasu wolnego, pojęcia jakości oraz różnorodności

•

Pomijane są także efekty zewnętrzne (np. zatrucie środowiska)

Wartość bieżąca i nominalna

•

Bieżąca wartość to wartość w złotych równa kwocie, za jaką dobro lub usługa były kupione w chwili
transakcji

•

Jeżeli PKB liczony jest w oparciu o wartości bieżące, wówczas nazywamy go nominalnym PKB

•

Realny PKB jest wartością PKB mierzonego przy użyciu stałych cen (w cenach z tzw. roku bazowego)

•

Rok bazowy jest rokiem wzorcowym, w odniesieniu do którego mierzymy PKB w innych latach

•

Deflator PKB to wskaźnik ogólnego poziomu cen dóbr i usług uwzględnionych w PKB

Typy gospodarki rynkowej

1

Na świecie wyróżniamy cztery typy gospodarki rynkowej:

-

neoliberalny,

-

socjaldemokratyczny,

-

społeczny i

-

wschodnioazjatycki.

Pod wpływem integracji i globalizacji ulegają one obecnie ewolucji.
W latach ostatniego kryzysu 2008-2009 wzrosła rola państwa w gospodarkach poszczególnych krajów.

Anglosaski model gospodarki rynkowej oparty jest na wolności gospodarczej i konkurencji.
Ten typ gospodarki występuje m.in. w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Australii i Nowej
Zelandii.
Kraje te osiągają najwyższe wskaźniki w rankingach konkurencyjności. Jednocześnie występuje tam wysoki
wskaźnik polaryzacji dochodów.
W neoliberalnym modelu racjonalnego gospodarowania uważa się, że sektor publiczny stanowi hamulec
działalności gospodarczej.
Cechami charakterystycznymi neoliberalnej gospodarki m.in. są:

-

Rynek spełnia rolę dominującą, rola państwa jest niewielka,

-

Dominuje własność prywatna,

-

Mały zakres ubezpieczeń społecznych i opieki zdrowotnej ze środków publicznych,

-

Duża polaryzacja dochodów, dobrze wynagradzani są sprawni, kreatywni menedżerowie,

-

Wysoki stopień indywidualizacji życia społeczno-gospodarczego

-

Deregulacja życia gospodarczego.

Gospodarka rynkowa socjaldemokratyczna – model państwa dobrobytu
Model państwa dobrobytu charakteryzuje się wysoką stopą życiową, dużą redystrybucją wytworzonego PKB na
cele socjalne i dużą rolą państwa.

Ten typ gospodarki wynikający z państwa opiekuńczego odzwierciedla model skandynawski, zwany nordyckim,
rozwinął się w Szwecji, Norwegii, Danii i Finlandii
Cechami charakterystycznymi gospodarki socjaldemokratycznej m.in. są:

Silne państwo i sektor publiczny,

Połączenie mechanizmu rynkowego z bezpieczeństwem socjalnym,

Państwo ingeruje w mechanizm rynkowy poprzez regulacje prawne, normy prawne,

Państwo pośrednio dąży do zapewnienia pełnego zatrudnienia, powszechnego dostępu do dóbr kultury,
szkolnictwa i ochrony zdrowia,

Wysoki poziom podatków progresywnych od dochodów osobistych

Nie występuje znaczna polaryzacja dochodów (społeczeństwo egalitarne)

Społeczna gospodarka rynkowa
Gospodarka ta powinna według jej twórców zapewnić wolność, konkurencję i równowagę społeczną.

1

Makroekonomia, E.Skawińska i in. PWE, Warszawa 2010, s. 51

Główną tezą jest możliwość pogodzenia zasad liberalnej gospodarki rynkowej, swobodnego działania
mechanizmu rynkowego z zapewnieniem równowagi społecznej.

Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej powstała przed II wojną światową i była wdrażana w Niemczech
Zachodnich przez Ludwiga Erharda.

W niemieckiej koncepcji społecznej gospodarki rynkowej (SGR) miejsce i rola państwa nie są
jednoznacznie określone.

Większość niemieckich polityków, w tym także przedstawicieli szkoły liberalnej, uznaje konieczność
istnienia silnego państwa.

Państwo powinno skutecznie działać w interesie ogółu, tj. ponad partykularnymi interesami np.
związków zawodowych i pracodawców.

Silne państwo zapewnia wolność gospodarczą i konkurencję oraz efektywny system rynkowy.

Drugim wyznacznikiem siły państwa jest jego zdolność do zapewnienia rozwoju gospodarczego i
niezbędnego poziomu sprawiedliwości społecznej.

Podstawą koncepcji społecznej gospodarki rynkowej jest teza o kluczowym znaczeniu wolności
gospodarczej i konkurencji dla sprawności mechanizmu rynkowego.

Wschodnioazjatycki model gospodarki rynkowej
Dynamiczny wzrost i rozwój gospodarczy w krajach Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej (Japonia,
Korea Południowa, Hongkong, Singapur, Tajwan, Malezja, Indonezja i Tajlandia) uplasowały te kraje na
znaczącej pozycji w gospodarce świata.
Określono je mianem „cudu wschodnioazjatyckiego”, a poszczególne kraje „tygrysami azjatyckimi”.
Ź

ródła dynamiki gospodarek wschodnioazjatyckich wynikają z kombinacji kliku czynników:

-

akumulacji wewnętrznej,

-

kapitału ludzkiego oraz

-

szybkiego wzrostu eksportu.

Kraje te charakteryzują się wysokimi stopami oszczędności i inwestycji, które są nieporównywalne do
innych gospodarek świata.

Rynek pracy charakteryzuje się tam dużą podażą, wysokim poziomem wykształcenia i umiejętności
kapitału ludzkiego.

Reorientacja polityki gospodarczej polegała od substytucji importu do polityki proeksportowej

Temat 2

Podstawowy model gospodarki

zagregowanego popytu (AD) i zagregowanej podaży (AS)

AD – (ang. aggregate demand)
AS – ( ang. Aggregate supply)

Zagregowany popyt (AD) jest to zależność między całkowitą ilością dóbr i usług, czyli wielkością realnego
produktu narodowego brutto, jaką gospodarstwa domowe, firmy i rząd chcą nabyć, a poziomem cen mierzonym
deflatorem produktu narodowego brutto w określonym czasie.

Czynniki wpływające na kształtowanie się zagregowanego popytu:

1.

Wydatki konsumpcyjne.

Zależność między dochodem a wydatkami konsumpcyjnymi, nosi nazwę krańcowej skłonności do konsumpcji
lub przeciętnej skłonności do konsumpcji.

Krańcowa skłonność do konsumpcji – MPC – (ang. marginal propensity to consume) stanowi tę część
dodatkowego dochodu, która jest konsumowana, czyli


MPC= zmiana konsumpcji

zmiana dochodów

Przeciętna skłonność do konsumpcji – APC (ang. average propensity to consume) pokazuje udział konsumpcji
w dochodach gospodarstwa domowego, czyli

APC= całkowita konsumpcja

całkowite dochody

2.

Wydatki inwestycyjne

3.

Wydatki rządowe

4.

Eksport netto

Krzywa zagregowanego popytu pokazuje graficznie zależność między wielkością realnego narodowego brutto,
na jaką zgłaszany jest popyt przez wszystkie podmioty gospodarujące, a poziomem cen mierzonym deflatorem
produktu narodowego brutto.

Wszystkie czynniki, które mają na wielkość ponoszonych przez gospodarstw domowe, firmy i rząd,
determinują zmiany zagregowanego popytu.
Zagregowana podaż (AS) pokazuje zależność całkowitą między ilością produktów, czyli wielkością realnego
produktu narodowego brutto, jaką wszyscy producenci w gospodarce chcą zaoferować na sprzedaż, a poziomem
cen mierzonym deflatorem produktu narodowego brutto w danym okresie.

Czynniki wpływające na kształtowanie się zagregowanej podaży:

1.

Poziom cen

2.

Możliwości produkcyjne gospodarki

3.

Postęp naukowo-techniczny

4.

Siła robocza

5.

Dostępność i koszty czynników produkcji

6.

Regulacja rządowa

Krzywa zagregowanej podaży (AS) pokazuje graficznie zależność między wielkością realnego narodowego
brutto oferowaną na sprzedaż przez wszytskie firmy a poziomem cen mierzonym deflatorem produktu
narodowego brutto.

Trzy warianty krzywej zagregowanej podaży:

a)

gospodarka w recesji

b)

gospodarka na poziomie pełnego zatrudnienia

c)

gospodarka z pewnym bezrobociem

Zmiany zagregowanej podaży

Równowaga makroekonomiczna – punkt przecięcia krzywych zagregowanego popytu i zagregowanej podaży.
Prowadzi do kreślenia poziomu cen i takiej wielkości realnego produktu narodowego brutto, którą producenci
oferują na rynku, a odbiorcy chcą kupić.
Jeśli gospodarka znajdzie się w stanie nierównowagi, czyli pojawią się niedobory lub nadwyżki, to w wypadku
niedoborów wykupywanie zapasów skłoni producentów do zwiększenia produkcji, w wypadku nadwyżek,
gromadzenie się zapasów stanowić będzie dla firm bodziec do zmniejszenia produkcji.

Temat 3

1.

Wzrost i rozwój gospodarczy

Zjawisko wzrostu gospodarczego

2

Wielkość produkcji w gospodarkach zmienia się: jednych dóbr wytwarza się coraz więcej, produkcja innych
zamiera, pojawiają się nowe produkty. W wielu krajach realna wartość dóbr wytwarzanych przez gospodarkę
zwykle rośnie z roku na rok.

Wzrostem gospodarczym nazywamy powiększenie się realnej wartości PKB lub realnej wartości PKB per
capita.

Tempo wzrostu gospodarczego ekonomiści opisują za pomocą stopy wzrostu gospodarczego.

2

Podstawy ekonomii, B. Czarny, R. Rapacki, PWN, Warszawa, 2002

Jest to zjawisko stosunkowo nowe. Przez wiele tysiącleci stopa wzrostu gospodarczego była bliska zeru.
Produkcyjność pracy była bardzo mała. Dopiero pod koniec XVIII w. stopa wzrostu podniosła się z około
zera do 0,5%.

Produkcyjnością pracy nazywamy ilość dóbr wytwarzanych przez pracownika w jednostce czasu.

Cechą charakterystyczną jest wielkie zróżnicowanie poziomu życia i tempa wzrostu w różnych krajach świata.

Granice wzrostu gospodarczego

Czy wzrost gospodarczy jest zjawiskiem trwałym czy przejściowym? Czy długofalowy wzrost jest pożądany?

Wzrost gospodarczy wiąże się z procesem wykorzystywania zasobów naturalnych, proces ten jest szybszy nim

szybsza jest dynamika wzrostu gospodarczego. Ze względu na ograniczoność zasobów stawiamy pytanie czy

możliwe jest utrzymanie wzrostu gospodarczego przez dłuższy czas?

Już w 1798 r. Thomas Robert Malthus ogłosił prawo ludnościowe. Według różnych późniejszych raportów

są przewidywane daty wyczerpania się zasobów wielu surowców.

Czy wzrost jest rzeczywiście potrzebny?

Na przykład niektórzy radykałowie wysuwają postulaty zerowego wzrostu. Oto ich argumenty:

•

wzrostowi towarzyszą szkodliwe skutki uboczne, zanieczyszczenie środowiska, efekt cieplarniany.

•

wzrost

jest

skutkiem

wielu

niepotrzebnych

dóbr ................................. ???jest efekt manipulowania przez producentów

potrzebami nabywców.

•

wzrostowi towarzyszą negatywne konsekwencje dla pracowników, chodzi o stres związany z

rywalizacją o ekonomiczny sukces, o brak zadowolenia z rosnącej ilości posiadanych dóbr.

•

wzrost nie rozwiązuje kwestii sprawiedliwości, ważniejszy od wytwarzania coraz większej ilości dóbr

jest sprawiedliwy podział tego, co już wytworzono.

•

•

Obrońcy wzrostu twierdzą, iż umożliwił on poprawę warunków pracy, przyrodę można chronić nie

zamykając fabryki, co tworząc odpowiednie bodźce ekonomiczne, należy nie dzielić po równo biedy,

lecz powiększać produkcję w taki sposób aby nawet najbiedniejsi mogli żyć coraz lepiej.

Korzyści ze wzrostu gospodarczego

•

wzrost poziomu życia

•

wpływ na styl życia, nowy model konsumpcji

•

redystrybucja dochodu narodowego, zmiana bez naruszenia osiągniętego poziomu przez którąś z

grup społecznych

•

wzrost ilości i jakości dóbr oraz usług oraz czasu wolnego

•

większe możliwości obronne

•

prestiż narodowy, zaufanie międzynarodowe

Dążenie do lepszego zaspokojenia potrzeb i wyższej stopy życiowej jest jedną z ważniejszych aspiracji

ż

yciowych manifestowanych przez ludzi we współczesnym świecie.

Przyczyny wzrostu:

•

wzrost nakładów pracy

•

wzrost produkcyjności pracy

w tym:

•

coraz więcej kapitału rzeczowego

•

coraz więcej kapitału ludzkiego

•

postęp techniczny i organizacyjny

•

korzyści skali

•

zmiany struktury zatrudnienia

•

inne czynniki

Czynniki wzrostu gospodarczego

historyczne (wzrost jest funkcją: kapitału, ziemi, pracy, surowców,);

modelowe, w którym wyróżnia się czynniki bezpośrednie (zatrudnienie i wydajność pracy) i
pośrednie (majątek produkcyjny, efektywność, inwestycje) wzrostu gospodarczego;

systemowe, na podstawie różnych kryteriów - klasyfikuje się czynniki wzrostu jako:

czynniki tradycyjne;

czynniki nowoczesne;

postęp w kierowaniu gospodarką (zmiany strukturalne)

społeczne (infrastruktura społeczna i ekonomiczna)

rynkowe (konkurencja i równowaga)

ilościowe: przyrost zasobów np. zatrudnienia, kapitału;

jakościowe: wzrost wydajności pracy, produktywności kapitału, postęp naukowo-techniczny i
technologiczny.

Hipoteza konwergencji i efekt doganiania

Rozwój gospodarczy

-

oprócz zmian ilościowych, wyrażanych za pomocą wskaźników wzrostu gospodarczego, obejmuje
również zmiany jakościowe w strukturze społeczno-ekonomicznej kraju.

To proces łączący w sobie:

zrównoważony wzrost wartości PKB (PNB),

zmiany strukturalne procesów produkcji (zmiany jakości wytwarzanych dóbr i usług, zmiany
struktury asortymentowej)

postęp technologiczny (doskonalenie techniki, pracy,
zarządzania)

zmiany na gruncie społecznym, politycznym oraz instytucjonalnym,

polepszenie warunków życia ludności kraju.

Wybrane wskaźniki jakościowe
Wartość wskaźnika HDI – Human Development Index określana jest na podstawie trzech wielkości:

Indeksu przewidywanej długości życia

Indeksu edukacji

Indeksu PKB

Wskaźnik rozwoju płci (GDI),
Wskaźnik aktywności zawodowej kobiet (GEM),
Wskaźnik ubóstwa dla krajów rozwijających się
Indeks wolności gospodarczej
Współczynnik Giniego
Wzrost a rozwój gospodarczy
Gospodarka może wykazywać wzrost gospodarczy, który jednak nie musi sprzyjać rozwojowi gospodarczemu.
Tylko wzrost gospodarczy służący sfinansowaniu inwestycji zmieniających strukturę rzeczową aparatu
wytwórczego, technologie produkcji, strukturę i jakość wytwarzanych dóbr i usług może się przyczynić do
rozwoju ekonomicznego.
Oddziaływanie państwa na wzrost gospodarczy

pobudzanie skłonności do oszczędzania i do przekształcania oszczędności w inwestycje;

sprzyjanie innowacjom, pobudzania i ułatwianie modernizacji aparatu wytwórczego

Temat 5

Poj

ę

cie i funkcje bud

ż

etu pa

ń

stwa

3

Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej
polityki społecznej, gospodarczej i obronnej.

Budżet państwa składa się z dochodów i wydatków centralnych władz państwowych (budżet centralny),
władz lokalnych (budżety lokalne) i ubezpieczeń społecznych.

O włączeniu określonych rodzajów dochodów i wydatków do budżetu centralnego lub do budżetów terenowych
decyduje ich znaczenie dla gospodarki. Z budżetu centralnego finansuje się:

- wydatki na administrację centralną,
- wymiar sprawiedliwości,
- obronę narodową.

W gestii budżetów lokalnych znajduje się zazwyczaj gospodarka komunalna i mieszkaniowa, oświata, ochrona
zdrowia, kultura, utrzymanie porządku publicznego, infrastruktura. Władze lokalne realizują zadania własne oraz
zadania zlecane im przez państwo, wynikające z przyjętej polityki społeczno-gospodarczej.



Jest on sporządzany na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą.



Jako najważniejsze funkcje budżetu traktuje się zazwyczaj funkcje fiskalną, redystrybucyjną,

3

Źródło: R. Milewski, Podstawy Ekonomii, PWN 2006

stymulacyjną i alokacyjną.

Funkcja fiskalna polega na gromadzeniu dochodów budżetowych umożliwiających utrzymanie aparatu
państwowego oraz realizację określonych zadań.


Funkcja redystrybucyjna umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, takich
jak: zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego rożnych regionów oraz niwelowanie
nadmiernego zróżnicowania dochodów rożnych grup społecznych i tworzenie warunków bezpieczeństwa
socjalnego dla grup najuboższych.

Funkcja stymulacyjna polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze
i społeczne. Za pomocą odpowiednio skonstruowanych systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych
można np. wpływać na poziom dochodu narodowego i zmiany strukturalne w gospodarce, kształtować poziom
akumulacji i tempo wzrostu gospodarczego, regulować poziom i kierunki konsumpcji.


Funkcja alokacyjna umożliwia dokonywanie zmian struktury wytworzonego dochodu narodowego. Państwo,
dysponując odpowiednimi dochodami budżetowymi, może przesunąć pewne zasoby czynników produkcji do
wytwarzania dóbr publicznych, neutralizacji ujemnych efektów zewnętrznych, prowadzenia prac badawczo-
rozwojowych itp.

Dochody budżetu państwa. Podatki

Ź

ródłami dochodów budżetowych państwa są:



podatki,



cła,



dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw,



opłaty skarbowe,



opłaty sądowe,



opłaty notarialne

Podstawą dochodów budżetowych są podatki. Pozostałe źródła odgrywają. w praktyce niewielką rolę.

Podatki są to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na
podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych. Płatnikami
podatków mogą być osoby fizyczne i prawne.

Podatki mogą być klasyfikowane w różny sposób, ze względu na przedmiot opodatkowania wyodrębnia się:

1)

podatki dochodowe, pobierane od dochodów osobistych ludności oraz dochodów od osób
prawnych,

2)

podatki konsumpcyjne (inaczej podatki od wydatków), nakładane na dobra i usługi będące
przedmiotem obrotu, np. podatek obrotowy, VAT, akcyza.

3)

podatki majątkowe, płacone od posiadanego majątku oraz od przenoszenia praw do majątku
(np. podatki spadkowe).

Kolejny podział – podatki bezpośrednie i pośrednie.

Bezpośrednie są nakładane na dochody i majątek. Podatki nakładane są na wydatki określane są jako
pośrednie.

Obciążenia podatkowe mogą być naliczane proporcjonalnie, progresywnie lub regresywnie.

Opodatkowanie jest proporcjonalne wówczas, gdy wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów,
czyli obowiązuje jedna stopa podatkowa. Zazwyczaj podatki od dochodów osób prawnych mają charakter
proporcjonalny.

Opodatkowanie progresywne występuje wówczas, gdy osoby uzyskujące wyższe dochody obciążone są wyższą
stopą podatkowa.

Opodatkowanie regresywne polega na tym, ze wraz ze wzrostem dochodu nakładane są coraz mniejsze
procentowe stawki podatkowe.

Największe znaczenie mają podatek od towarów i usług, stanowi on przeciętnie 30% dochodów budżetowych
państwa z tytułu podatków. Istotny też jest podatek od dochodów osobistych ludności (PIT), dostarcza on ok.
26% dochodów sektora publicznego.

Obecnie wspólną cechą gospodarek rynkowych jest niski udział podatków od przedsiębiorstw w dochodzie
budżetu państwa, nie przekraczają one 10%.

Wydatki budżetu państwa

Wielkość i struktura wydatków publicznych odzwierciedlają rolę, zakres i kierunki działalności państwa. Z
punktu widzenia przeznaczenia można wyodrębnić trzy grupy wydatków publicznych:

1) wydatki związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo takich funkcji jak: obrona narodowa,

administracja i wymiar sprawiedliwości;

2) wydatki związane z realizacją celów społecznych „państwa dobrobytu” (oświata, kultura, ochrona

zdrowia, świadczenia socjalne itp.);

3) wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce (oddziaływanie na inwestycje,
subsydia dla rolnictwa, przedsiębiorstw państwowych i prywatnych oraz wydatki transferowe i In.)

Udział wydatków publicznych w PKB (w %)

Kraje

1900

1928

1950

1970

1980

USA
Wielka Brytania
Niemcy

7,3

14,4
12,3

10,4
24,4
13,6

23,1
39,3
28,6

32,2
40,9
37,8

33,1
46,0
47,2

Źródło: R. Milewski, Podstawy Ekonomii, PWN 2006


Deficyt budżetowy i dług publiczny

Wzrastające wydatki rządowe mogą być finansowane z takich źródeł, jak:



podatki,



pożyczki zaciągane u społeczeństwa,



sprzedaż części majątku państwa,



dodatkowa emisja pieniędzy,



kredyty zagraniczne.

Powszechniejszą niż podnoszenie podatków formą zdobywania środków na pokrycie wydatków publicznych są
pożyczki zaciągane przez rząd u ludności i przedsiębiorców oraz w bankach i instytucjach finansowych.
Prowadzi to do powstawania długu publicznego.

Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek.


Temat 6

1.

Pieniądz i współczesny system bankowy.

1. Rynek pieniądza
Pieniądz to powszechnie akceptowany w danym kraju środek płatniczy, służący do regulowania różnego typu
zobowiązań.

►

ś

rodek wymiany – pośredniczy w transakcjach wymiany dóbr, (w gospodarce barterowej gdzie nie ma

pieniądza, ludzie wymieniają towar za towar),

►

jednostka rozrachunkowa- w pieniądzu wyrażone są ceny i prowadzone rozliczenia,

►

ś

rodek przechowywania wartości (tezauryzacji), pieniądz jest jedną z form gromadzenia i

przechowywania bogactwa,

►

miernik odroczonych płatności, lub inaczej jednostka rozrachunkowa w długim okresie – pozwala
określić wzajemne prawa i zobowiązania dwóch stron transakcji.

Rodzaje pieniądza

►

Pieniądz gotówkowy (banknoty i bilion)

►

Pieniądz bezgotówkowy, (pieniądz mający formę zapisu na rachunku bankowym, którego podstawą
może być depozyt klienta lub kredyt udzielony przez bank; płatności dokonywane są za pomocą
polecenia przelewu, czeku, karty kredytowej itp.)

►

Pieniądz symboliczny (jednostka pieniądza warta jest więcej niż materiał, z którego została wykonana,
o czym informuje umieszczony na niej znak-symbol,)

►

Pieniądz towarowy (jednostka pieniądza warta jest tyle, ile wart jest materiał, z którego została
wykonana, np. złoto)

Karty kredytowe to substytuty pieniądza — spełniają tylko niektóre jego funkcje. Mogą służyć do zapłaty za
towary, jednak dowód zapłaty kartą kredytową nie może być wykorzystany do dokonania dalszych zakupów


Korzyści z istnienia pieniądza

-

zmniejszenie się kosztów transakcyjnych,

-

specjalizacja

-

konkurencja

-

rachunek ekonomiczny

System bankowy

Banki komercyjne – to przedsiębiorstwa, które przechowują cudze pieniądze, płacąc właścicielom odsetki.
Zgromadzone wkłady pożyczają, za wyższe wynagrodzenie, przedsiębiorstwom, konsumentom i państwu.

Główne ich funkcje obejmują:

•

pośredniczenie w rozliczeniach finansowych między jednostkami gospodarczymi,

•

gromadzenie wkładów oszczędnościowych i przechowywanie powierzonych rezerw pieniężnych,

•

udzielanie kredytów jednostkom gospodarczym i gospodarstwom domowym.



Oprocentowanie depozytów jest zróżnicowane w zależności od okresu ich przechowywania. Wkłady
długoterminowa są oprocentowane wyżej niż krótkookresowe lub a vista (na żądanie), gdyż dają
bankom większą swobodę dysponowania depozytami, a ponadto są forma rekompensaty za
wyrzeczenie się dysponowania gotówką przez osoby posiadające oszczędności,



Duży wpływ na decyzje dotyczące deponowania oszczędności w bankach ma porównanie wysokości
stopy procentowej ze stopą inflacji. Jeżeli stopa procentowa przewyższa stopę inflacji, otrzymujemy
dodatnia realna stopę procentowa. W sytuacji odwrotnej mamy ujemną realna stopę procentową,
zniechęcającą do przechowywania oszczędności w banku.



Ważna funkcja banków jest obsługa rozliczeń finansowych i obiegu pieniądza między rożnymi
podmiotami życia gospodarczego. Banki prowadzą rachunki bieżące dla przedsiębiorstw, instytucji i
osób fizycznych, przeprowadzają rozliczenia między różnymi podmiotami krajowymi i zagranicznymi,
regulują płatności oraz dokonują bezgotówkowych przelewów bankowych.



Banki przyjmując depozyty i udzielając pożyczek, występują w charakterze wyspecjalizowanych
pośredników finansowych między oszczędzającymi a inwestorami. Udzielając kredytu, bank ponosi
ryzyko związane z ewentualnym brakiem możliwości spłaty kredytu wraz z należnymi odsetkami przez
kredytobiorców.

KREDYT

W sensie ekonomicznym kredyt polega na odstąpieniu przez jedną ze stron (wierzyciela) drugiej stronie
(dłużnikowi) określonej wartości w pieniądzu lub w towarze w zamian za obietnicę zwrotu w ustalonym
terminie równowartości łącznie z wynagrodzeniem za jej udzielenie, czyli odsetkami.



We współczesnej gospodarce kredyty są ważnym źródłem finansowania działalności gospodarczej.
W ustabilizowanej gospodarce rynkowej, gdzie istnieje sprawny system oceny ryzyka związanego z
planowanym przez firmę przedsięwzięciem, pożyczkobiorcy mogą liczyć na otrzymanie około połowy
ś

rodków finansowych potrzebnych do realizacji przedsięwzięcia.

W zależności od przedmiotu pożyczki można wyodrębnić dwa rodzaje kredytu: towarowy i pieniężny:

Kredyt towarowy (kupiecki, handlowy) umożliwia prowadzenie działalności handlowej w sytuacji, gdy
potencjalni nabywcy nie mają wystarczających środków finansowych, aby kupić towar w momencie oferowania
go do sprzedaży, a równocześnie sprzedawcy nie mogą znaleźć nabywców, którzy mogliby natychmiast im
zapłacić gotówką. Kredyt towarowy jest kredytem krótkóterminowym. Szczególną formą kredytu towarowego
jest sprzedaż ratalna.

Kredyt pieniężny polega na udzieleniu przez wierzyciela pożyczki pieniężnej w zamian za określone odsetki.

Z punktu widzenia przeznaczenia udzielane firmom kredyty bankowe można podzielić na kredyty
obrotowe i inwestycyjne.

Kredyty mogą być przyznawane w walucie krajowej lub w dewizach.

Motywy trzymania pieniądza

►

Motyw transakcyjny trzymania pieniądza oznacza, że ludzie trzymają pieniądze, ponieważ planują
zakupy różnych dóbr, a momenty przypływu gotówki nie pokrywają się w czasie z momentami
wydatków.

►

Motyw przezorności trzymania pieniądza polega na tym, że ludzie z góry decydują się trzymać pewien
zasób pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków. Związany z niepewnością w rozkładzie
wydatków i dochodów

►

Motyw portfelowy trzymania pieniądza wynika z niechęci ludzi do ryzyka. Ludzie wolą trzymać
aktywa o niskiej, ale pewnej stopie zysku (np. pieniądze na rachunkach bankowych), niż inne aktywa o
wysokiej, ale niepewnej stopie zysku. Dzielenie portfela inwestycyjnego między aktywa o wysokim i
niskim stopniu ryzyka

Mechanizm kreacji pieniądza bankowego

►

Udzielając kredytów, banki muszą utrzymywać określoną część swoich rezerw w postaci gotówki lub
innych płynnych aktywów. Bank centralny określa stopę rezerw obowiązkowych, tzn. minimalny
stosunek rezerw gotówkowych do wkładów (depozytów) w bankach komercyjnych.

►

Można obliczyć, ile pieniądza zostanie wykreowane z początkowej wpłaty 1000 zł. Służy temu
mnożnik kreacji pieniądza bankowego, który jest odwrotnością stopy rezerw obowiązkowych.

►

Przy stopie rezerw obowiązkowych wynoszącej 20% współczynnik kreacji depozytów wynosi 5, gdyż
D=1/0,2=5, co przy depozycie pierwotnym w wysokości 1000 zł oznacza, ze depozyty bankowe w
całym systemie bankowym wzrosty do 5000 zł.

►

Formuła ta oparta jest na założeniach, ze banki komercyjne utrzymują rezerwy na poziomie stopy
rezerw obowiązkowych oraz ze uzyskane kredyty w całości przekształcane są w depozyty bankowe.

Banki

Wkłady pieniężne

(depozyty bankowe)

Rezerwy

obowiązkowe

(20%)

Rezerwy nadwyżkowe =

kredyty

A
B
C

D

E
F

1000

800
640
512
409
327

200
160
128
103

82
65

800
640
512
409
327
262

Banki A-F

3688

738

2950

Pozostałe banki

1312

262

1050

System

bankowy

ogółem

5000

1000

4000