PRAWO I PSYCHIATRIA

PRAWO I PSYCHIATRIA

Dr n. med. Dariusz

Juchnowicz

ustawa o zawodzie lekarza

ustawa o zawodzie lekarza



„orzecznictwem lekarskim nazywamy
te czynności lekarza, które polegają na
stwierdzeniu pewnych stanów
faktycznych i wysuwaniu z nich
wniosków oceniających w postaci
orzeczeń lub opinii”.



orzeczenia o stanie zdrowia
psychicznego wydają wyłącznie
psychiatrzy

cd.

cd.



Lekarz powołany jako biegły jest
zwolniony z tajemnicy lekarskiej,
jednak przed badaniem powinien
wyjaśnić danej osobie, że wyniki badań
zostają ujawnione sądowi lub innemu
organowi.



Należy unikać podawania szczegółów,
które nie mają istotnego znaczenia w
związku ze sprawą

cd.

cd.



kodeks karny, kodeks

postępowania karnego,
kodeks karny wykonawczy
- 1. 09. 1998.

Art. 193 kpk w sprawie

Art. 193 kpk w sprawie

powoływania biegłych

powoływania biegłych



§ 1 „Jeżeli stwierdzenie
okoliczności mających istotne
znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy wymaga wiadomości
specjalnych, to zasięga się opinii
biegłego lub biegłych.”

Art. 193 kpk w sprawie

Art. 193 kpk w sprawie

powoływania biegłych

powoływania biegłych



§ 2. W celu wydania opinii można też
zwrócić się do instytucji naukowej lub
specjalistycznej.



§ 3. W wypadku powołania biegłych z
zakresu różnych specjalności, o tym
czy mają oni wydać jedną wspólną
opinię czy opinie odrębne – rozstrzyga
organ procesowy powołujący biegłych.

Art. 195 kpk

Art. 195 kpk



„Do pełnienia czynności biegłego
jest obowiązany nie tylko biegły
sądowy, lecz także każda osoba, o
której wiadomo, że ma
odpowiednią wiedzę w danej
dziedzinie”.

Art. 199 kpk

Art. 199 kpk



„Złożone wobec biegłego albo
wobec lekarza udzielającego
pomocy medycznej oświadczenia
oskarżonego, dotyczące
zarzucanego mu czynu, nie mogą
stanowić dowodu”.

Art. 200 § 1

Art. 200 § 1

kpk

kpk



W zależności od polecenia organu
procesowego biegły składa opinię
utnie lub na piśmie.

Art. 200 § 2 kpk

Art. 200 § 2 kpk



Opinia powinna zawierać:



1.   imię, nazwisko, stopień i tytuł naukowy, specjalność i

stanowisko zawodowe biegłego;



2.   imiona i nazwiska oraz pozostałe dane innych osób,

które uczestniczyły w przeprowadzeniu ekspertyzy, ze

wskazaniem czynności dokonanych przez każdą z nich;



3.   w wyniku opinii instytucji, także pełną nazwę i siedzibę

instytucji;



4.   czas przeprowadzonych badań oraz datę wydania opinii;



5.   sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i

spostrzeżeń oraz oparte na nich wnioski;



6.   podpisy wszystkich biegłych, którzy uczestniczyli w

wydaniu opinii

Art. 201 kpk

Art. 201 kpk



: „Jeżeli opinia jest niepełna lub
niejasna, albo gdy zachodzi
sprzeczność w samej opinii lub
między różnymi opiniami w tej
samej sprawie, można wezwać
ponownie tych samych biegłych
lub powołać innych”.

Art. 202 § 1

Art. 202 § 1

kpk

kpk



W celu wydania opinii o stanie
zdrowia psychicznego
oskarżonego sąd, a w
postępowaniu przygotowawczym
prokurator, powołuje co najmniej
dwóch biegłych lekarzy
psychiatrów.

Art. 202

Art. 202

kpk

kpk



§ 2. Na wniosek psychiatrów do
udziału w wydaniu opinii powołuje się
ponadto biegłego lub biegłych innych
specjalności.



§ 3. Biegli nie mogą pozostawać ze
sobą w związku małżeńskim ani w
innym stosunku, który mógłby
wywołać uzasadnioną wątpliwość co
do ich samodzielności.

Art. 202

Art. 202

kpk

kpk



§ 4. Opinia psychiatrów powinna
zawierać stwierdzenia dotyczące
zarówno poczytalności oskarżonego
w chwili popełnienia czynu, jak i jego
aktualnego stanu zdrowia
psychicznego oraz zdolności do
udziału w postępowaniu, a w razie
potrzeby co do okoliczności
wymienionej w art. 93 kk

Art. 203

Art. 203

kpk

kpk



§ 1. W razie zgłoszenia przez biegłych takiej

konieczności, badanie psychiatryczne

oskarżonego może być połączone z obserwacją w

zakładzie leczniczym.



§ 2. Orzeka o tym sąd, określając miejsce

obserwacji. W postępowaniu przygotowawczym

orzeka sąd na wniosek prokuratora.



§ 3. Obserwacja w zakładzie leczniczym nie

powinna trwać dłużej niż 6 tygodni; na wniosek

zakładu sąd może przedłużyć ten termin na czas

określony, niezbędny do zakończenia

obserwacji...

Art. 31 kk

Art. 31 kk



§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto z

powodu choroby psychicznej, upośledzenia

umysłowego lub innego zakłócenia

czynności psychicznych nie mógł w czasie

czynu rozpoznać jego znaczenia lub

pokierować swoim postępowaniem.



§ 2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa

zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub

kierowania postępowaniem były w

znacznym stopniu ograniczone, sąd może

zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Art. 31 kk

Art. 31 kk



§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje
się, gdy sprawca wprawił się w
stan nietrzeźwości lub odurzenia
powodujący wyłączenie lub
ograniczenie poczytalności, które
przewidywał lub mógł
przewidzieć.

Co to jest

Co to jest

niepoczytalność?

niepoczytalność?



Wg Woltera jest zaprzeczeniem
poczytalności. Większość ludzi dorosłych
i karnie odpowiedzialnych – to ludzie
poczytalni, czyli regułą jest poczytalność
i związana z nią odpowiedzialność,
natomiast niepoczytalność, to wyjątek od
reguły. Bada się czy sprawca jest
niepoczytalny, a nie – czy jest poczytalny.

Zmniejszona poczytalność

Zmniejszona poczytalność



to forma poczytalności, sprawca
odpowiada za swoje postępowanie,
a sąd może – ale nie musi –
„zastosować nadzwyczajne
złagodzenie kary”.

Niepoczytalno

Niepoczytalno

ść

ść

w kk

w kk



kryteria medyczne: „upośledzenie

umysłowe, choroba psychiczna, inne

zakłócenia czynności psychicznej” oraz

psychologiczne: „niemożność rozpoznania

znaczenia czynu” lub „kierowania

postępowaniem”.



nie wymienia przesłanek medycznych w

zastosowaniu przepisów o zmniejszonej

poczytalności. Na ogół przyjmuje się, że są

one takie same, jak w § 1, tylko wyrażone w

mniejszym stopniu.

inne zakłócenia czynności

inne zakłócenia czynności

psychicznej

psychicznej



czynniki fizjologiczne, jak: intoksykacja,
okres dojrzewania płciowego, krwawienie
miesiączkowe, ciąża oraz wzruszenie
steniczne i asteniczne, jak gniew,
przerażenie, rozpacz itp.



osoby z głębokimi zaburzeniami osobowości,
jeśli ich czyn wynika z tych zaburzeń



zaburzenia popędu seksualnego, gdzie
poszczególne czyny są realizacją dewiacji
seksualnej.

.

.



W przypadku psychoz
alkoholowych, tj. delirium
tremens, obłęd zazdrości,
halucynoza, czy też innych orzeka
się niepoczytalność.

w przypadku narkomanii

w przypadku narkomanii



Jeśli człowiek dokonujący przestępstwa nie jest
uzależniony, to należy przyjąć poczytalność.



Jeśli stwierdza się wyraźne objawy uzależnienia
lub też osoba taka działa w stanie głodu
narkotycznego, to należy orzekać
niepoczytalność lub rzadziej zmniejszoną
poczytalność.



W przypadku narkomanii ważniejsze zresztą od
ewentualnego ukarania jest leczenie i
rehabilitacja.

.

.



Wszystkie osoby, które dokonały czynu
zabronionego w stanie psychozy są
niepoczytalne. Dotyczy to przypadków
schizofrenii, psychoz organicznych,
alkoholowych i innych. Wyjątek stanowią
czyny dokonane przez osoby chore na
chorobę afektywną. Jeśli przestępstwo
zostało dokonane w okresie pełnej remisji, to
należy zastanowić się nad przyjęciem
poczytalności czy zmniejszonej poczytalności.

.

.

Niepoczytalność przyjmujemy

również w przypadku



głębokiego upośledzenia
umysłowego



lub zespołów otępiennych.

Poczytalność zmniejszon

Poczytalność zmniejszon

a

a



w średnio wyrażonych stanach upośledzenia

umysłowego, w niektórych zespołach

psychoorganicznych, u osób uzależnionych

od alkoholu i narkotyków, o ile stwierdza się

już wyraźne objawy degradacji

psychospołecznej i intelektualnej, oraz w

niektórych niezwykłych formach upojenia.

Przyczyną przyjęcia art. 31 § 2 mogą być

głęboko wyrażone zaburzenia osobowości i

niektóre dewiacje seksualne, jeśli czyn jest

ich wynikiem.

Badanie opiniowanego

Badanie opiniowanego



Ustawa psychiatryczna zabrania dokonywania badań

stanu zdrowia psychicznego w prokuraturze, sądzie lub

więzieniu.



Biegli psychiatrzy przed rozpoczęciem badania powinni

przedstawić się opiniowanemu i poinformować go, w jakim

charakterze występują.



Badanie powinno odbywać się bez obecności osób

trzecich, np. policjantów czy prokuratora.



Biegłym nie wolno zachowywać się w stosunku do osoby

badanej z wyższością, lekceważąco lub też ją wyśmiewać.



Błędem jest również potępienie jej zachowań czy próby

oceny moralnej postępowania.

Ocena

Ocena

stanu zdrowia

stanu zdrowia

psychicznego świadka.

psychicznego świadka.



Nie można badać go bez jego
zgody, sąd natomiast może
wezwać psychiatrę lub psychologa
do udziału w rozprawie, aby na
podstawie obserwacji świadka i
jego zeznań wypowiedzieli się o
zdolności do świadczeń.

Badania psychologiczne

Badania psychologiczne



Psycholodzy wypowiadają się na
temat cech osobowości, poziomu
inteligencji, istnienia
ewentualnych objawów
uszkodzenia OUN.



również zajmują się problemem
motywacji.

Opinia sądowo

Opinia sądowo

psychiatryczna

psychiatryczna



krótki wyciąg z akt, ważniejsze dane dotyczące

dokumentacji lekarskiej i dane z zeznań, które świadczą

o stanie zdrowia badanego. Ważne są również opinie z

zakładu pracy, ze szkoły z policji.



W orzeczeniu powinien znajdować się wywiad

uzyskany od badanego, ewentualnie również od

członków jego rodziny, powinny być uwzględnione

wyniki badań psychologicznych, neurologicznych,

seksuologicznych. We wnioskach należy uwzględnić:

rozpoznanie, omówienie cech osobowości badanego oraz

przypuszczalną motywację jego czynu.



W opinii należy również podać wnioski orzecznicze i

wskazać na ewentualne niebezpieczeństwo dla porządku

prawnego.

przestępstw

przestępstw

a

a

popełnion

popełnion

e

e

przez nieletnich

przez nieletnich



Sam czyn badanego i jego ewentualne

zburzenia psychiczne schodzą na dalszy

plan, a istotne stają się jego cechy

osobowości i warunki wychowawcze.



Decydującą rolę odgrywają w badaniu

nieletnich psycholodzy i pedagodzy z

rodzinnych ośrodków diagnostyczno –

konsultacyjnych.



Psychiatra ewentualnie może orzec potrzebę

leczenia czy skierowania do szpitala

psychiatrycznego.

Orzecznictwo w sprawach

Orzecznictwo w sprawach

cywilnych

cywilnych



sąd decyduje o tym, czy powołać jednego, czy więcej

biegłych.



Nie ma również stwierdzenia, że w przypadku

badania stanu zdrowia psychicznego mają to być

lekarze psychiatrzy.



orzeczeń o skutkach urazów fizycznych i

psychicznych, istnieniu choroby zawodowej, związku

choroby ze służbą wojskową, pobytem w więzieniu,

w obozach koncentracyjnych itp. W sprawach o

ważność testamentu,



o ubezwłasnowolnienie czy też zdolność do zawarcia

związku małżeńskiego opiniują sami psychiatrzy.

Testament

Testament



Testament jest nieważny między innymi
wtedy, gdy został sporządzony w stanie
wyłączającym świadome lub swobodne
powzięcie decyzji i wyrażenie woli.



Najczęściej zeznania świadków różnią się w
zasadniczy sposób, w zależności od interesu
stron.



Największą wartość mają zeznania osób
postronnych, a zwłaszcza notariusza i
pracowników służby zdrowia

Przyczyn

Przyczyn

y

y

nieważności

nieważności

testamentu

testamentu



choroba psychiczna w chwili
testowania, głębokie otępienie,
upośledzenie umysłowe, stany
okresowych zaburzeń świadomości
czy też pozostawanie choćby
chwilowo pod wpływem środków
odurzających, np. narkotyków.

ubezwłasnowolnienie

ubezwłasnowolnienie



Ubezwłasnowolniona może być osoba, która

ukończyła 13 lat, jeżeli wskutek choroby

psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo

innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w

szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie

jest w stanie kierować swym

postępowaniem.



Dla takiej osoby ustanawia się opiekuna i

każda czynność prawna dokonana przez nią

jest nieważna, chyba, że dotyczy drobnych

bieżących spraw życia codziennego.

Ubezwłasnowolnienie

Ubezwłasnowolnienie

częściowe

częściowe



Jeśli stan zdrowia nie uzasadnia
ubezwłasnowolnienia całkowitego, a
osoba taka wymaga pomocy w
prowadzeniu swoich spraw, to stosuje
się ubezwłasnowolnienie częściowe,
mianując równocześnie kuratora.
Osoba taka może podejmować
działania prawne, potrzeba jednak do
tego zgody kuratora.

małżeństwo

małżeństwo



Art. 12 kc „Nie może zawrzeć

małżeństwa osoba dotknięta chorobą

psychiczną lub niedorozwojem

umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia

lub umysłu takiej osoby nie zagraża

małżeństwu ani zdrowiu przyszłego

potomstwa i jeżeli osoba ta nie została

ubezwłasnowolniona całkowicie, to sąd

może jej zezwolić na zawarcie

małżeństwa”.

Orzecznictwo inwalidzkie

Orzecznictwo inwalidzkie



Lekarzem orzecznikiem może by
specjalista z zakresu: chorób
wewnętrznych, chirurgii,
neurologii, psychiatrii, medycyny
pracy, medycyny społecznej.

cd.

cd.



O przyznaniu renty decyduje nie tyle stan
zdrowotny, ale niezdolność do pracy
zarobkowej. Można orzec o całkowitej albo
częściowej niezdolności do pracy.
Częściowa niezdolność do pracy
odpowiada grupie III, całkowita – II i I.
można również przyjąć, że badany może
uzyskać zdolność do pracy po
przekwalifikowaniu i w takim przypadku
przyznaje się świadczenia rehabilitacyjne.

„

„

KZ Syndrom” (zespół

KZ Syndrom” (zespół

obozów

obozów

koncentracyjnych).

koncentracyjnych).



Częstość występowania gruźlicy, chorób
układu krążenia i pokarmowego, choroby
gośćcowej i innych w tej grupie jest
znacznie większa.



Z reguły występują również stany depresji,
apatii, lęków i snów lękowych, zaburzeń
pamięci drażliwość i wybuchowość,
zwiększona męczliwość i płaczliwość,
objawy przedwczesnego starzenia.