Rodowód i początki

higieny szkolnej

Narodziny myśli o edukacji

zdrowia

• Nowożytna myśl o zdrowotnych aspektach

edukacji narodziła się w epoce Oświecenia,
stanowiąc nieodłączną część idei
wychowawczych tej epoki. Zrodzony w tym
czasie nurt higieny wychowawczej związany
był bardziej z pedagogiką i filozofią niż z
medycyną. Zainteresowania świata
lekarskiego problematyką zdrowia dzieci
szkolnych ujawniły się wyraźniej dopiero
w drugiej połowie ubiegłego stulecia.

Rozwój szkolnictwa

• Z szybkim rozwojem miast, zaznaczającym

się w Europie Zachodniej w pierwszej połowie
wieku XIX, wiążą się wielkie migracje ludności
wiejskiej do powstających ośrodków
przemysłowych. Równocześnie
z industrializacją i urbanizacją rozwija się
szkolnictwo powszechne. Obok dawnych szkół
elitarnych powstają coraz liczniej szkoły o
charakterze plebejskim. Ukazują one z całą
ostrością niedostatki fizyczne i nędzę
materialną dzieci ówcze snego proletariatu.

Prace naukowe o zdrowiu

W końcu XIX wieku zaczęły coraz

liczniej ukazywać się prace z zakresu
fizjologii pracy ucznia i zmęczenia
szkolnego. Były to badania Mosso,
Borgensteina, Kraepelina, Janela,
Hamza, a nieco później także Polki,
Józefy Joteyko i wielu innych.

Choroby szkolne

Rozpoczęta w tych latach krytyka systemów

szkolnych, prowadzona przez świat lekarski

przede wszystkim z punktu widzenia przeciążenia

dziecka nauką, trwa właściwie po dzień dzisiejszy.

Nurt badań wąskospecjalistycznych dostarczył

niewątpliwie wiele materiału faktograficznego,

zarysowując profil chorobowości ówczesnych

zbiorowości dzieci szkolnych. Z drugiej jednak

strony zrodził on fałszywe pojęcie „chorób

szkolnych” obarczając wyłącznie szkołę winą za

wady rozwojowe i choroby masowo występujące

wśród uczniów.

Początki opieki lekarskiej

• Systematyczna opieka lekarska w szkołach

należała jeszcze w XVIII i XIX wieku do

rzadkości i dotyczyła z reguły szkół elitarnych.

Przykładem takim jest wprowadzenie dwóch

stałych lekarzy szkolnych do Gimnazjum

Wołyńskiego w Krzemieńcu, które

powstało za sprawą Tadeusza Czackiego w

roku 1805. Do obowiązków tych lekarzy

należała pomoc uczniom w chorobie, dbałość

o higienę osobistą młodzieży, wykładanie

higieny oraz nadzór nad stanem sanitarnym

budynków szkolnych

Funkcja pedagogiki

• wartościująca – prowadząc badania

porównawcze uzyskujemy wnioski
jakie badania dotyczące oświaty są
korzystniejsze, a jakie nie;
wprowadzanie tylko dobrych
rozwiązań, wprowadzanie tych, które
są najbardziej wartościowe,

Poglądy J.Śniadeckiego

• Duże znaczenie na gruncie polskim miała

działalność piśmiennicza Jędrzeja

Śniadeckiego (1769-1938), a zwłaszcza jego

rozprawa O fizycznym wychowaniu dzieci.

Śniadecki był jednym z pierwszych lekarzy w

Europie, którzy domagali się

wszechstronnych ćwiczeń fizycznych

i nieskrępowanego ruchu na powietrzu, jako

stałych elementów wychowania. Jego myśli

stanowiły przez długie lata naukową

podstawę dla nowoczesnego nurtu higieny

wychowawczej

• integracyjna – wynika z

konieczności rozległego widzenia
zjawisk wychowawczych, spojrzenie
na zjawiska, problemy badawcze w
różnych dziedzin; pedagogika
porównawcza stwarza płaszczyznę do
porozumienia dla osób, które na co
dzień zajmują się sprawami
wychowania,

Funkcja pedagogiki

• prognostyczna – nawiązuje do

planowania oświatowego, gdzie mówi
się o zmianach w porównaniu ze
współczesnymi tendencjami
rozwojowymi w oświacie; pilotowe
badanie zjawiska, czy zmiany należy
wprowadzać; można powiedzieć
decydentom, co nas czeka w
najbliższej przyszłości.

Higiena wychowawcza

• Masowe badania w szkołach ujawniły u uczniów

niedobory, wady i zaburzenia cielesne, których

przyczyną było najczęściej niedożywienie, brud,

ciasnota w domu i szkole, brak ruchu na powietrzu.

Stąd pojawiają się próby organizowania pomocy

leczniczej, w środowiskach ubogich z reguły

ograniczone, a także akcje zapobiegawcze o

szerszym zasięgu, jak dożywianie, organizacja

łaźni, ogrodowych terenów zabaw dziecięcych,

kolonii letnich itp. Inspiracje lekarzy miały w tych

poczynaniach duże znaczenie. Ruch taki rozwija się

w drugiej połowie stulecia w wielu krajach Europy.

Holandia jest np. pierwszym krajem, który już w r.

1900 wprowadza ustawowy obowiązek dożywiania

wszystkich uczniów niezamożnych.

Lekarz szkolny

• Instytucja lekarzy szkolnych rozpowszechnia

się w Europie na szerszą skalę dopiero z

początkiem obecnego stulecia. Np. w Rosji

Carskiej w roku 1905 miało pracować 1200

lekarzy szkolnych, w Anglii obowiązek opieki

lekarskiej we wszystkich szkołach

wprowadzono w r. 1907, we Włoszech

w szkołach podstawowych w r. 1913; w

okresie bezpośrednio poprzedzającym I

wojnę światową w 400 miastach Rzeszy

niemieckiej miało pracować ok. 1600 lekarzy

szkolnych

Opieka sanitarna

• Szkoły elementarne stanowiły w tym czasie poważne

źródło zagrożeń epidemicznych ze względu na

ciasnotę i brak podstawowych urządzeń sanitarnych.

Coraz więcej uwagi obiektom szkolnym poświęcała

też policja sanitarna. Jej program rozwinięty został

najpełniej w Niemczech, pod wpływem poglądów

Jana Piotra Franka, w pewnym okresie profesora

Uniwersytetu Wileńskiego. Frank wiele uwagi

poświęcił zasadom sanitarnym dla budynku i

urządzeń szkolnych oraz normatywom higienicznym

zajęć szkolnych. Określił on także zasady izolacji

chorych zakaźnie od zbiorowości dzieci szkolnych

oraz postulował szcze pienia ochronne na terenie

szkół.

Rola lekarza

• Znaczna część lekarzy, związanych w tym

okresie ze szkolnictwem, zajmowała się
wyłącznie nadzorem nad stanem sanitarno-
higienicznym pomieszczeń szkolnych, izolacją
od środowiska szkolnego uczniów chorych na
gruźlicę, jaglicę, świerzb i inne choroby
zakaźne. Na takich właśnie zadaniach
koncentrowali się dwaj pierwsi lekarze szkolni
miasta Warszawy, pracujący w takim
charakterze od r. 1898.

Model wiesbadeński

• Oryginalny system szkolnej opieki lekarskiej,

opłacany przez samorząd miejski, powstał w

mieście Wiesbaden. Lekarze zatrudnieni w

szkołach średnich, a więc z reguły

elitarnych, nie zajmowali się tutaj w ogóle

leczeniem uczniów, pozostawiając to

lekarzom prywatnym, przeprowadzali

natomiast systematyczne badania

okresowe, sporządzali bieżące statystyki

swoich obserwacji, konsultowali nauczycieli i

rodziców w kwestiach związanych z

możliwościami wysiłku fizycznego i

potrzebami higienicznymi młodzieży.

Założenia modelu

• Lekarz szkolny był w tym systemie

rzeczywistym członkiem rady pedagogicznej,
równouprawnionym z nauczycielem, miał
wpływ na organizację pracy szkoły, czuwając
zwłaszcza nad przestrzeganiem higieny
procesu nauczania i wychowania fizycznego.
System wiesbadeński pozostał do dzisiaj
klasycznym modelem opieki lekarsko-
higienicznej w szkole, nie zdołał jednak
upowszechnić się w żadnym kraju w
szkolnictwie powszechnym

Zjazdy higienistów

• Zainteresowania szerszych kręgów lekarskich

zdrowiem uczniów pobudziły pierwsze
międzynarodowe kongresy higieny szkolnej,
które odbyły się przed pierwszą wojną
światową kolejno w Norymberdze (1904),
Londynie (1907), w Paryżu (1910) oraz w
Buffalo (1914). Wiodącą tematyką tych
kongresów było przeciążenie szkolne, higiena
budynków i urządzeń szkolnych, a także
higieniczne aspekty wychowania fizycznego,
problemy koedukacji.

Ziemie polskie

• W Polsce okresu rozbiorów rozwój

opieki zdrowotnej nad dziećmi
i młodzieżą w wieku szkolnym wiązał
się ściśle z losami szkolnictwa.

Zabór rosyjski

• W najgorszym zacofaniu pozostawał zabór rosyjski,

gdzie obowiązek szkolny wprowadzony został

dopiero po odzyskaniu niepodległości (r. 1918) i

sieć szkół była w związku z tym najsłabsza. Mimo

to, a może właśnie dlatego, ruch na rzecz ochrony

zdrowia dzieci znajdował tutaj najliczniejsze grono

swoich rzeczników. Wobec ogromnego niedostatku

szkół, większość dzieci pozostawała poza nauką

szkolną. Sytuacja taka przesuwała uwagę lekarzy

na formy pomocy pozaszkolnej. Stąd

organizowanie bezpłatnych kąpieli dla dzieci

ubogich, ogródków dziecięcych im. Raua, punktów

dożywiania, działalność Tow. Kolonii Letnich.

Pierwsi lekarze

• Pionierami tego ruchu byli znani

lekarze, jak Henryk Łuczkiewicz,
Stanisław Markiewicz, Józef Polak,
Teodor Drabczyk, a także Stanisław
Kopczyński, który po odzyskaniu
niepodległości stał się czołową
postacią w higienie szkolnej

Zabór pruski

• Rozwój sieci szkolnej był stosunkowo

najlepszy w zaborze pruskim, gdzie
też przenikały wpływy ruchu
higienicznego z Niemiec, a
zainteresowania lekarzy skupiały się
przede wszystkim na zapobieganiu
chorobom zakaźnym i ich zwalczaniu,
a także na nadzorze higieniczno-
sanitarnym pomieszczeń szkolnych.

Zabór austriacki

• W gorszej sytuacji znajdowało się szkolnictwo

w zaborze austriackim, gdzie istotną
przeszkodą w jego rozwoju był brak
odpowiednich budynków. Pionierami
działalności na rzecz zdrowia dziatwy szkolnej
byli tutaj: dr Tadeusz Żuliński, autor
pierwszego podręcznika higieny szkolnej
w języku polskim, wydanego w rok po jego
śmierci (1886), a następnie dr Henryk Jordan
z licznym gronem lekarzy galicyjskich, jego
uczniów i współpracowników. 

Higiena szkolna w

międzywojniu

• W Polsce lat międzywojennych

koncepcja lekarza szkolnego
zarysowała się stosunkowo wcześnie,
bo już w 1918r. Wpływ na jej
ukształtowanie się miały przede
wszystkim poglądy dr. Stanisława
Kopczyńskiego.

Era S. Kpczyńskiego

• W koncepcjach swoich starał się Kopczyński

uwzględniać trzy tendencje

• higieniczno-wychowawcza - próbowała

kształtować proces dydaktyczno-wychowawczy

w szkole zgodnie z wymogami higieny;

• sanitarna - przywiązywała największą wagę do

budynku szkolnego, jego urządzeń i otoczenia;

• kliniczna - podmiotem i przedmiotem swoich

głównych zainteresowań czyniła uczniów

chorych przewlekle i wykazujących różnorodne

odstępstwa od normy zdrowotnej, bądź

rozwojowej

Rola lekarza w szkole

• Dr Kopczyński największe znaczenie

przypisywał jednak łączeniu lekarza z
instytucją szkoły. Czynił w związku z
tym wszystko, aby lekarz szkolny był
pełnoprawnym członkiem rady
pedagogicznej, „nauczycielem
zdrowia”, podlegym bezpośrednio
dyrektorowi szkoły

Model wiezbadeński

• zakładał dostępność opieki leczniczej poza szkołą,

co miało czynić zbędnymi wszelkie czynności

terapeutyczne na jej terenie.

• Lekarz miał przebywać w szkole często i w

znacznym wymiarze czasu, czuwając nad

właściwym obciążeniem uczniów nauką, nad

racjonalnym ich wychowaniem fizycznym oraz

przeprowadzając dwa razy w roku badania

kontrolne wszystkich uczniów co prowadziło do

wczesnego wykrywania wad wzroku, słuchu,

mowy, postawy ciała, a zatem tych zaburzeń

które mogły utrudniać naukę i adaptację szkolną.

Koncepcja programowa

• Do upowszechnienia wśród lekarzy

i nauczycieli tych koncepcji

programowych przyczyniły się w

poważnym stopniu dwa wydania dzieła

zbiorowego, pod redakcją Stanisława

Kopczyńskiego Higiena szkolna. Był to

pierwszy tej miary w Europie podręcznik

uniwersytecki. Pierwsze wydanie

podręcznika ukazało się w 1921, drugie,

znacznie unowocześnione i poszerzone w

1933.

Wady modelu

Kopczyńskiego

• Niestety zakreślony w tym

podręczniku, szeroko i ambitnie,
program opieki zdrowotnej w szkołach
okazał się niemożliwy do powszechnej
realizacji w szkołach powszechnych.
Brakowało przede wszystkim lekarzy,
był on zbyt kosztowny dla szkół
publicznych, utrzymywanych ze
skąpych budżetów samorządowych.

Zasięg opieki medycznej

• Według urzędowych danych 1925 tylko niespełna

5% szkół , powszechnych w Polsce miało stałą opiekę

higieniczno-lekarską, ale już w 1928 ok. 28% dzieci

ze szkół powszechnych. Szkoły wiejskie były jednak,

praktycznie rzecz biorąc, niemal całkowicie poza

zasięgiem opieki lekarskiej. Nieporównanie lepiej

przedstawiała się sytuacja w szkolnictwie średnim,

gdzie odnotowywano rzeczywiste osiągnięcie bo już

w roku szkolnym 28/29 stałą opieką lekarsko-

pielęgniarską objętych było 89% szkół śred nich

ogólnokształcących, 94% seminariów nauczy

cielskich i ochroniarskich oraz 76% średnich szkół

zawodowych. Jakość tej opieki była stosunkowo

dobra.

Likwidacja etatów lekarzy

szkolnych

• Postęp charakterystyczny dla lat dwudziestych

został jednak zahamowany również

w dziedzinie hi gieny szkolnej w początkach lat

trzydziestych w wyniku kryzysu

ekonomicznego.

• Według szacunkowych danych [19, 20], na

terenie całej Rzeczypospolitej, ze szkolnictwem

związanych było w latach trzydziestych ogółem

ponad tysiąc lekarzy, spośród których

większość poświęcała na pracę w szkole kilka

godzin tygodniowo. Pełnoetatowi lekarze

szkolni należeli do rzadkości.

Kontynuatorzy myśli

Kopczyńskiego

• Dr Kopczyński zajmował przez 13 lat

kierownicze stanowiska w higienie szkolnej
w Ministerstwie Wyznań Religijnych i
Oświecenia Publicznego. Potrafił zgromadzić
wokół siebie liczne grono oddanych higienie
szkolnej lekarzy. Byli wśród nich m.in.
Teodor Drabczyk, Leon Wernic, Witold
Gądzikiewicz, Jan Bogdanowicz. Niektórzy z
nich mieli znaczący wpływ na losy higieny
szkolnej po drugiej wojnie światowej.

Spuścizna po S.

Kopczyńskim

• Stworzone zostały podstawy legislacyjne dla

higieny szkolnej. Określały one nie tylko zadania

regulaminowe lekarzy, pielęgniarek i dentystów

szkolnych, ale normowały również od strony

przepisów higienicznych obciążenie uczniów

pracą szkolną, kwalifikowanie młodzieży do zajęć

wf i do przysposobienia wojskowego.

• Osobne działy rozporządzeń i okólników określały

wymogi sanitarno-higieniczne dla budynków i

urządzeń szkolnych, zasady zwalczania chorób

zakaźnych, nauczania i propagandy higieny

POWOJENNE TRUDNOŚCI I

ODBUDOWA WEDŁUG

PRZEDWOJENNYCH

WZORÓW

Trzy grupy czynników decydowały o obliczu

opieki zdrowotnej w szkołach w pierwszych

latach po wojnie:

• zniszczenia wojenne i okupacyjne, deficyt

kadr oraz wszelkich środków materialnych;

• tradycyjne wzory higieny szkolnej

ukształtowane przed wojną i odradzające się

spontanicznie od pierwszych powojennych

miesięcy;

• przemiany społeczno-ustrojowe w kraju, a w

ich ramach przeobrażenia w systemie ochrony

zdrowia oraz w całym systemie oświatowym.

Poniesione straty

• Z pożogi wojennej wyszło zaledwie 7 tys.

lekarzy medycyny (prawie 50% strat), 1,5
tys. lekarzy-dentystów (70% strat), ok. 7 tys.
pielęgniarek. Szpitalnictwo uległo zniszczeniu
w ponad 80%. Najpilniejsza, z punktu
widzenia zagrożeń zdrowotnych, była walka z
epidemiami durów, gruźlicy, choroby
Heinego-Medina. Specyficzne problemy
stwarzało sieroctwo i kalectwa wojenne,
ogromnie wysoka umieralność niemowląt,
ogólne wyniszczenie dzieci.

Lekarze i ich działalność

• Pomimo obiektywnych trudności, już od pierwszych

miesięcy wolności do odbudowy higieny szkolnej

stanęła grupa lekarzy, w znacznej części jeszcze

współpracowników doktora Stanisława Kopczyńskiego.

Do najaktywniejszych należeli m.in. Karol

Mitkiewicz, Aleksander Landy, Klemens Sokal -

w Warszawie, a w Krakowie dr Sokołowska. W

sprawy higieny szkolnej angażują się również znane w

kraju autorytety lekarskie: na temat podstaw

prawnych higieny szkolnej wypowiada się nestor

higienistów polskich, prof. Witold Chodźko (1946),

nieco później (1949) prof. Witold Gądzikiewicz

wydaje Krótki podręcznik higieny szkolnej

przeznaczony dla studentów medycyny i lekarzy

Odbudowa modelu

wiesbadeńskiego

• Wysiłki współpracowników i uczniów dr. Stanisława

Kopczyńskiego idą w tym czasie w kierunku

odbudowy higieny szkolnej według modelu

ukształtowanego przed wojną. Zgodnie z nim,

wyraźny prymat zyskiwała opieka w szkołach

średnich, a uwagę lekarzy szkolnych starano się

skierować na higienę procesu nauczania i otoczenia

szkolnego. Lekarz szkolny miał przeprowadzać

stosunkowo często badania okresowe wszystkich

uczniów, ale jednocześnie pozbawiano go niemal

całkowicie możliwości, a nawet praw leczenia, które

naturalną koleją rzeczy powinny wynikać z czynności

diagnostycznych. Sytuacja taka wzbudzała sprzeciwy,

ponieważ brak dostępności do lecznictwa był w latach

powojennych szczególnie dotkliwy.

Organizacja medycyny

szkolnej

• Pod względem organizacyjnym higienę szkolną

cechowało w tych czasach ogromne rozproszenie:

• w szkołach średnich zależała od resortu oświaty,
• w szkolnictwie podstawowym głównie od

samorządów terytorialnych, które miały ją

finansować,

• w szkolnictwie zawodowym natomiast podlegała

blisko 40 centralom, które prowadziły kształcenie

zawodowe i utrzymywały z tego tytułu własne

służby lekarsko-pielęgniarskie. W takich

warunkach trudno było nawet marzyć o

jednolitym modelu programowym opieki

Unormowanie prawa

• Opiekę lekarską w szkołach zaczęto widzieć jako

integralną część opieki zapobiegawczo-leczniczej nad

dzieckiem, prowadzonej w sposób ciągły od jego

narodzin aż po wiek młodzieńczy. Podejście takie

miało wiele mocnych uzasadnień, spłycało jednak

zadania związane z higieną nauczania i wychowania

szkolnego, eksponując bardziej problemy

zapobiegania i zwalczania chorób wieku szkolnego,

zadania o charakterze bardziej kliniczno-lekarskim.

• W roku 1952 podjęta zostaje specjalna uchwała

prezydium rządu przesądzająca o scaleniu

rozproszonej dotychczas higieny szkolnej i

podporządkowanie jej w całości ministerstwu zdrowia.

LATA DYSKUSJI I PROB

(1953—1962)

• Dyskusje nad przyszłym charakterem

higieny szkolnej, mimo arbitralnych
posunięć władz, przybrały na sile i
wzbogaciły się nowymi elementami. W
polemice, której szczyt przypada na
lata 1955-1960, zasadnicze znaczenie
miały głosy Marcina Kacprzaka,
Klemensa Sokala, Jana
Bogdanowicza i Macieja Demela

Prof. Marcin Kacprzak

• Wybitny autorytet w zakresie higieny społecznej

postuluje obarczenie lekarzy szkolnych

odpowiedzialnością za zadania lecznicze. W

nowych warunkach ustrojowych dostrzega on

szansę roztoczenia bezpłatnej opieki lekarskiej nad

wszystkimi uczniami, z tytułu wypełniania przez

nich obowiązku szkolnego. Stawia ucznia na równi z

dorosłym pracownikiem, któremu z tytułu umowy o

pracę przysługuje lecznictwo zakładowe. Uzasadnia

także konieczność wnikliwszego zajęcia się przez

lekarzy szkolnych zakresem patologii masowo

obserwowanej w szkołach, a znajdującej się często

poza polem widzenia lekarzy klinicznych. Ma on na

myśli przede wszystkim wady wzroku, słuchu,

mowy, niewielkie opóźnienia w rozwoju fizycznych.

Dr Klemens Sokal

• Wybitnego praktyka higieny szkolnej, który w

swojej przychodni-laboratorium stworzył wizję

nowoczesnego zaplecza specjalistycznego dla

lekarza szkolnego. Tę nowatorską Międzyszkolną

Przychodnię nr 1 w Warszawie prowadził w latach

1949-1960, początkowo opierając się na środkach

oświaty, później resortu zdrowia. Dostosowana

była ona do koncepcji programowej takiego

lekarza szkolnego, który zajmuje się rozwojem

oraz wczesnym wykrywaniem i wyrównywaniem

tych wad i chorób przewlekłych, które nie

eliminują ucznia z normalnej szkoły, ale obniżają

możliwości jego adaptacji biologiczno-społecznej.

Specjalizacja- lekarz

szkolny

• Kacprzak, Sokal i liczni ich

współpracownicy domagali się
bardziej zindywidualizowanej opieki
lekarskiej w szkole oraz wysuwali
postulat specjalizacji lekarza
szkolnego. Postulat ten doczekał się
realizacji dopiero w roku 1963, kiedy
wprowadzo no dwustopniową
specjalność lekarską z higieny szkolnej

Zadania lekarza pediatry

• Zupełnie inne poglądy reprezentował znany pediatra,

prof. Jan Bogdanowicz, związany z higieną szkolną

jeszcze w okresie międzywojennym. Higienę szkolną

widział jako fragment pediatrii i wychodził z

założenia, że podstawowa opieka zdrowotna nad

uczniem zarówno zdrowym jak i chorym powinna

spoczywać przez cały okres dzieciństwa w rękach

tego samego pediatry domowego (rejonowego),

który winien dzielić swój czas między przychodnię,

wizyty domowe, żłobek, przedszkole i szkołę

położone w rejonie jego pracy. Idea ta w postaci tzw.

opieki łączonej pediatryczno-szkolnej zaczęła

zyskiwać realne kształty dopiero w latach

siedemdziesiątych.

Maciej Demel

• Odmienne od wyżej przedstawionych idee

głosił Maciej Demel - lekarz i pedagog,
teoretyk i praktyk wychowania fizycznego, a
zarazem badacz dziejów ruchu higienicznego.
W lekarzu szkolnym widzi przede wszystkim
pedagoga wyspecjalizowanego w sterowaniu
rozwojem i organizowaniu środowiska
szkolnego stosownie do potrzeb tego
rozwoju. Wskazuje on nie przebrzmiały, jego
zdaniem, wzór lekarzy wizbadeńskich,

Medycyna szkolna

• Zgodnie z postulatami części lekarzy, opracowano nowe

regulaminowe zakresy zadań dla lekarzy i pielęgniarek

szkolnych, wprowadzono wspomnianą już specjalizację z

higieny szkolnej, zaczęto organizować bazy konsultacyjne

dla lekarzy szkolnych w postaci przychodni wzorowanych w

znacznym stopniu na doświadczeniu dr. Sokala.

• Tradycyjny termin - higiena szkolna - zaczęto zastępować

coraz częściej szerszym terminem medycyna szkolna.

Termin ten miał lepiej oddawać całokształt zagadnień

ochrony zdrowia populacji szkolnej, ogarniając zarówno

problematykę higieniczną (higieny nauczania, wychowania,

otoczenia szkolnego), jak i problemy fizjologii rozwoju,

patologii i kliniki wieku szkolnego

Era M. Kacprzaka

• Od 1962 roku zaczęto też tworzyć od podstaw,

bądź reorganizować według względnie jednolitej

koncepcji wojewódzkie przychodnie higieny

szkolnej. Nowe regulaminy nakładały na personel

fachowy szkolnej służby zdrowia obowiązek

rozwijania czynnej opieki zdrowotnej, w tym

również opieki dyspanseryjnej, zawierającej

elementy lecznictwa Był to istotny nowy element

programowy (postulat prof. Kacprzaka). Zwiększa

się w związku z tym ilość inicjatyw

eksperymentatorskich w zakresie sposobów

prowadzenia grup dyspanseryjnych, kolonii

zdrowotnych, próbuje się unowocześniać

metodykę badań okresowych, rozwijać w nowy

sposób orzecznictwo szkolne.

Pismo dla lekarzy

szkolnych

• Nie bez znaczenia dla popularyzacji

nowych tendencji jest wprowadzenie
do miesięcznika Wychowanie Fizyczne
w Szkole stałego działu Higiena
szkolna (rok 1959). Pismo zmienia od
tej pory nazwę na Wychowanie
Fizyczne i Higiena Szkolna stając się
pismem nie tylko nauczycieli wf, ale i
lekarzy szkolnych.

Aktualność poglądów

• Stanowisko Sadlera jawi się jako

głęboko odkrywcze i bardzo
współczesne mimo upływu ponad
100 lat od jego  sformułowania. Jego
poglądy znacznie przyczyniły się do
rozszerzenia zakresu przedmiotu
pedagogiki porównawczej, przede
wszystkim o kontekst społeczno -
kulturowy badanych zjawisk.

Badania interdyscyplinarne

w pedagogice

porównawczej

• Jednym z największych autorytetów

w pedagogice porównawczej jest
George Z. F. Bereday, uczony
polskiego pochodzenie właśc.
Zygmunt Fijałkowski

Metodologia Beredaya

• Bereday uważa, że w ramach

pedagogiki porównawczej znajdują
miejsce zarówno studia
monograficzne ( zwłaszcza
terenowych ) jednego kraju lub
regionu, jak i studia porównawcze
wielu krajów czy regionów
prowadzone w tym samym czasie. 

Metodologia

• Centralne miejsce w koncepcji pedagogiki

porównawczej Beredaya zajmują studia

monograficzne, głównie ze względu na

konieczność dobrego przygotowania do

prowadzenia właściwych studiów

porównawczych.  Bereday stawia

badaniom monograficznym trzy

fundamentalne wymogi:

• 1)      znajomość języka obszaru badań,

• 2)      zamieszkiwanie na tym obszarze,

• 3)      prawidłowe rozumienie przekazu

kulturowego.

Metodologia

• Właściwe studia porównawcze

zaczynają się od dokonania
jukstapozycji. Celem tych zabiegów
jest ustalenie, czy porównanie jest w
ogóle możliwe, a jeśli tak, to na
jakich zasadach.  Faza ta kończy się
na sformułowaniu hipotez, które
podlegają weryfikacji w końcowym
stadium porównania

Literatura

•

Dziewulak D., Systemy szkolne Unii Europejskiej,

Warszawa 1997

•

Frątczak J., Pedagogika porównawcza (teksty,

opracowania i zadania) Bydgoszcz 1994

•

Leppert R. (red.), Edukacja w świecie

współczesnym, Kraków 2000

•

Lewowicki T., Przemiany oświaty, Warszawa1997

•

Pachociński R., Oświata XXI wieku Kierunki

przeobrażeń, Warszawa1999

•

Pachociński R., Pedagogika porównawcza

Podręcznik dla studentów pedagogiki, Białystok

1995

Literatura

• Pachociński R., Strategie reform

oświatowych, Warszawa 2003

• Pachociński R., Współczesne systemy

edukacyjne, Warszawa 2000

• Pachociński R., Zarys pedagogiki

porównawczej, Warszawa 1998

• Prucha J., Pedagogika porównawcza

podręcznik akademicki, Warszawa 2004

• Wołoszyn S., Nauki pedagogiczne w Polsce

w XX wieku Zarys encyklopedyczny,

Warszawa