Zasady ogólne prawa
ochrony środowiska

Opracowała:
dr Marta Woźniak

Rola zasad ogólnych



Oś systemu prawa ochrony środowiska



Wytyczne przyszłych unormowań



Wskazówki interpretacyjne postanowień

wykonawczych



Podstawa prawna: ustawa - Prawo

ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia

2001 r. (Dz.U. Nr 62, poz. 627) tekst

jednolity z dnia 23 stycznia 2008 r. (Dz.U.

Nr 25, poz. 150)



Wiele z nich wywodzi się z prawa

międzynarodowego i prawa unijnego

Zasada powszechnego dostępu do
środowiska

Korzystanie powszechne -



Przysługuje każdemu w celu zaspokojenia potrzeb osobistych i

gospodarstwa domowego, uprawiania sportu i turystyki



Bez użycia instalacji



Bez obowiązku uzyskania pozwolenia

Korzystanie zwykłe –



Wykracza poza ramy korzystania powszechnego



Bez obowiązku uzyskania pozwolenia

Korzystanie szczególne -



Wymaga pozwolenia



Wymaga użycia instalacji

Zasada kompleksowości ochrony

Art. 5. [Komplementarność]

Ochrona jednego lub kilku elementów
przyrodniczych powinna być realizowana z
uwzględnieniem ochrony pozostałych elementów.

Praktyczny przykład – pozwolenie zintegrowane

Pozwolenie zintegrowane

Dyrektywa IPPC 96/61/WE w sprawie zintegrowanego
zapobiegania i ograniczania (kontroli) zanieczyszczeń- pełne
rozpoznanie szeroko pojętych oddziaływań na środowisko i
panowanie

nad

procesami

produkcyjnymi

w

celu

systematycznej redukcji emisji zanieczyszczeń.

Narzędzie - standard BAT (ang. BAT - Best Available
Techniques służyć ma określaniu granicznych wielkości
emisji dla większych zakładów przemysłowych w UE. Na
podstawie BAT określane są limity emisyjne, które muszą
brać pod uwagę techniczną charakterystykę instalacji,
jej lokalizację geograficzną i lokalne warunki
środowiskowe.

.

Zasada prewencji

Art. 6. [ Zasada prewencji]

Kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na

środowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu.

Praktyczny przykład – oceny oddziaływania na środowisko

(OOŚ)
Podstawa prawna: ustawa z dnia 3 października 2008 r. o

udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale

społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach

oddziaływania na środowisko

 

Ocena oddziaływania na
środowisko



określenie warunków środowiskowych przedsięwzięcia w decyzji
środowiskowej



ograniczenia negatywnego wpływu planowanej działalności
na środowisko.



szczegółowa analiza stanu środowiska oraz planowanej
działalności na tle zagospodarowania terenu otaczającego
inwestycję.



ocena prowadzi do ustalenia przewidywanych oddziaływań
na środowisko(w tym na zdrowie i życie ludzi, zabytki i inne
elementy)



istotą tego procesu jest zobowiązanie podmiotu planującego
określoną działalność do maksymalnego ograniczenia wpływu
na środowisko lub zrównoważenia spowodowanych strat.



określenie wariantów lokalizacyjnych

Art. 6, ust.2 [ Zasada przezorności]

Kto podejmuje działalność, której negatywne
oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w
pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się
przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki
zapobiegawcze.

Praktyczny przykład: odmowa wyrażenia zgody na
realizację przedsięwzięcia, których skutki są

•niepewne

•niejasne

•wątpliwe

•ryzykowne

Zasada przezorności
(ostrożności)

Zasada „zanieczyszczający płaci”

Art. 7. [Koszty

zanieczyszczenia]
 
1. Kto powoduje
zanieczyszczenie środowiska,
ponosi koszty usunięcia skutków
tego zanieczyszczenia. (czyn
dokonany)
 
2. Kto może spowodować
zanieczyszczenie środowiska,
ponosi koszty zapobiegania temu
zanieczyszczeniu. (czyn
potencjalny)

Zasada integracji ochrony środowiska
z politykami sektorowymi

 

Art. 8. [Uwzględnianie zasad ochrony]
Polityki, strategie, plany lub programy dotyczące w szczególności
przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej,
gospodarki odpadami, gospodarki przestrzennej, leśnictwa, rolnictwa,
rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu powinny uwzględniać
zasady ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju.
 
Praktyczny przykład – instytucja SEA
Strategic Environmental Assessment –
strategiczna ocena oddziaływania na środowisko

Strategiczna ocena
oddziaływania na środowisko

Definicja: to postępowanie w sprawie oceny
oddziaływania na środowisko skutków
realizacji polityki, strategii, planu lub
programu, obejmujące w szczególności:



sporządzenie prognozy oddziaływania na

środowisko



uzyskanie wymaganych ustawą opinii



zapewnienie możliwości udziału

społeczeństwa w postępowaniu

Kiedy jest wymagana SOOŚ ?

Przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko
wymagają projekty:

1) studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego

2) polityk, strategii, planów lub programów opracowywanych lub
przyjmowanych przez organy administracji publicznej,
wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć
mogących znacząco oddziaływać na środowisko,

3) polityk, strategii, planów lub programów innych niż wymienione
w pkt 1 i 2, których realizacja może spowodować znaczące
oddziaływanie na obszar Natura 2000 jeżeli nie są one
bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000

Zasada jawności

Art. 4. [ Prawo do informacji ]
Każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie
na warunkach określonych ustawą

Art. 8. [Obowiązek udostępniania informacji o środowisku
i jego ochronie]
Organy administracji są obowiązane do udostępniania każdemu
informacji o środowisku i jego ochronie znajdujących się
w ich posiadaniu lub które są dla nich przeznaczone.

Praktyczny przykład – Publicznie dostępne wykazy, BIP
rejestry zanieczyszczeń, rejestry planów miejscowych,
rejestry substancji niebezpiecznych

Zasada wyrażona w Deklaracji z Rio i Konwencji z Aahrus

Postacie dostępu do
informacji

Bierne udostępnianie informacji o środowisku –
polega na udostępnianiu informacji o środowisku



Będących w posiadaniu organu



Na wniosek żądającego informacji

Czynne udostępnianie informacji o środowisku –



Gromadzenie i przetwarzanie danych przez organ w celu

udostępnienia ich społeczeństwu



Udostępnianie bez wniosku w formie konferencji

prasowych, komunikatów, biuletynów i innych form
upowszechnia informacji

Program eGovernment (UE)

Założenia programu:



Tworzenie elektronicznej administracji



Umożliwienie zainteresowanym uzyskania dostępu do

informacji drogą elektroniczną



Załatwianie spraw administracyjnych drogą elektroniczną



Może dotyczyć zarówno biernego jak i czynnego dostępu

do informacji

Art. 29. [Prawo składania uwag i wniosków]
Każdy ma prawo składania uwag i wniosków w postępowaniu
wymagającym udziału społeczeństwa.

Zasada wyrażona w art. 10 Deklaracji z Rio i Konwencji z Aahrus

Trzy filary

prawo dostępu do informacji o środowisku

prawo do udziału społecznego

prawo dostępu do wymiaru sprawiedliwości w przypadku naruszenia
tych praw

Zasada uspołeczniania

Sposoby realizacji zasady
udziału społecznego

1.

Umożliwienie społeczeństwu przedstawiania swoich poglądów:



Przed wydawaniem decyzji istotnych dla środowiska



Przez uchwalaniem dokumentów mających znaczenie dla środowiska



Przed uchwaleniem ustaw i rozporządzeń mających znaczenie dla
środowiska

2. Zapewnienie dostępu społeczeństwa do wymiaru
sprawiedliwości w przypadkach:



nierespektowania jego praw dotyczących dostępu do informacji o
środowisku lub udziału społecznego



występowania nieprawidłowości w respektowaniu procedur
dotyczących środowiska

Zasady międzynarodowego
prawa środowiska

1.

Zasada zrównoważonego rozwoju

2.

Zasada sprawiedliwości międzypokoleniowej

3.

Zasada trwałego użytkowania zasobów
naturalnych

4.

Zasada zapobiegania szkodom w środowisku

5.

Zasada „zanieczyszczający płaci”

Zasada zrównoważonego rozwoju



sustainable development po raz pierwszy została
sformułowana w raporcie Sekretarza Generalnego Organizacji
Narodów Zjednoczonych U Thanta w 1969 r. pt. „Człowiek i
środowisko”



Deklaracja przyjęta na Konferencji Sztokholmskiej w dniach 5-16
czerwca 1972 r. – podkreślała konieczność zintegrowanego
podejścia do środowiska i rozwoju



Jesienią 1983 Zgromadzenie Ogólne ONZ utworzyło Światową
Komisję ds. Środowiska i Rozwoju [WCED –World Commision on
Environment and Development], szefem zostaje premier
Norwegii Gro Harlem Brundtland.



Wynikiem prac Komisji jest Raport Brundland „Nasza wspólna
przyszłość” (Our common future, 1987r.):

Istota zasady zrównoważonego
rozwoju

„Na obecnym

poziomie

cywilizacyjnym

możliwy jest rozwój

zrównoważony, to

jest taki rozwój, w

którym potrzeby

obecnego pokolenia

mogą być

zaspokojone bez

umniejszania szans

przyszłych pokoleń

na ich zaspokojenie”

Deklaracja z Rio de Janeiro w sprawie
„Środowiska i Rozwoju”(United Nations
Conference on Environment and
Development-1992

)

Przyjęto pięć dokumentów, które określały fundamentalne zasady w
polityce gospodarczej i ekologicznej państw. Były to:

1. Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian
klimatu

2. Konwencja o zachowaniu różnorodności biologicznej,

3. Karta Ziemi – Deklaracja w sprawie środowiska i rozwoju

4. Globalny Program Działań – Agenda 21

5. Deklarację dotyczącą kierunku rozwoju, ochrony i użytkowania
lasów.

2002 r. Rio+10 w Johannesburgu -
Światowy Szczyt Zrównoważonego
Rozwoju

Sekretarz Generalny
Narodów Zjednoczonych
Kofi A. Annan
zidentyfikował pięć
kluczowych obszarów
WEHAB(Water and
sanitariation, Energy,
Health, Agriculture,
Biodiversity

Co oznacza skrót „Rio+20”?

Rio+20 jest to skrót

pochodzący od Konferencji

NZ w sprawie

Zrównoważonego

Rozwoju, która odbyła się

w dniach 20 – 22 czerwca

2012 r. w Rio de Janeiro -

dwadzieścia lat po

pamiętnym Szczycie Ziemi

w Rio w 1992 r.



W jaki sposób pomóc ludziom wydobyć się z
ubóstwa i znaleźć dobrą pracę, chroniąc
jednocześnie środowisko?



Jak zapewnić wszystkim ludziom dostęp do
czystej energii, zachowując pewność, że
produkcja tej energii nie przyczyni się do zmian
klimatycznych?



Jak budować miasta, aby każdy mieszkaniec
cieszył się przyzwoitą jakością życia?



Jak tworzyć skuteczne systemy transportowe,
umożliwiające dotarcie do każdego miejsca,
bez zwiększania zatorów komunikacyjnych oraz
poziomu zanieczyszczeń?



Jak możemy zapewnić każdemu człowiekowi
dostęp do wody i żywności oraz wartościowe
odżywianie?



Jak należy postępować, by oceany były w
dobrym stanie, a życiu morskiemu nie
zagrażały zanieczyszczenia i zmiany
klimatyczne?



Jak możemy zapewnić społeczną odporność na
katastrofy naturalne?

Zasada sprawiedliwości
międzypokoleniowej

 Zawarta w art. 3 Deklaracji w

Rio de Janeiro oznacza, że

prawo do rozwoju musi być

realizowane w taki sposób,

żeby sprawiedliwie połączyć

rozwojowe i środowiskowe

potrzeby obecnych i

przyszłych pokoleń

 Każde pokolenie ma obowiązki

w stosunku do przyszłych

pokoleń (z orzeczenia Sądu

Najwyższego Filipin)

 Znajduje umocowanie w

prawie traktatowym (np. art. 3

Konwencji Klimatycznej)

Zasada trwałego użytkowania
zasobów naturalnych

 Zasada ta wzywa państwa do

postępowania z bogactwami

naturalnymi w zgodzie z

potrzebami ochrony

środowiska

 Zarządzanie zasobami

naturalnymi nie jest wyłącznie

w zakresie jurysdykcji danego

państwa

 Ma status normy zwyczajowej
 Znalazła odzwierciedlenie w

aktach prawa

międzynarodowego

(Konwencja z Ramsar,

Konwencja o różnorodności

biologicznej, Konwencja

klimatyczna)

Zasada zapobiegania szkodom w
środowisku



Zasada ta wyrażona w art. 2 i 19 Deklaracji z Rio de Janeiro ma
status normy zwyczajowej ale jest akceptowana w prawie
pozytywnym (w umowach międzynarodowych)



Eksploatacja zasobów naturalnych nie powinna powodować
zanieczyszczeń na terytorium innych państw



Z zasady tej wynika obowiązek wczesnego powiadamiania i
dostarczania informacji o potencjalnych zagrożeniach, które
mogą mieć niekorzystne efekty transgraniczne



Opiera się na założeniu, że środowisko chronione jest najlepiej
wtedy, gdy podejmuje się środki zapobiegawcze (prewencja +
ostrożność kontra zasada końca rury)

Zasada „końca rury” – zasada
niepożądana

Rozwiązania “końca rury”, skupiają się na

oczyszczaniu zanieczyszczeń na końcu

procesu produkcyjnego, na przykład poprzez

usuwanie zanieczyszczeń w oczyszczalniach

lub przy pomocy urządzeń zmniejszających

emisje do atmosfery. Są one zwykle bardziej

kosztowne, gdyż wymagają:



inwestycji w urządzenia do zmniejszania

ilości/ usuwania zanieczyszczeń,



zagospodarowania odpadów po procesie

oczyszczania (na przykład osadów z

oczyszczalni ścieków),



obsługi i konserwacji urządzeń wymagającej

energii, zasobów i nakładów pracy.

Kilka powodów, dla których warto
stosować środki zapobiegawcze

 Ich funkcją nie jest naprawienie szkody wyrządzonej

środowisku lecz – zapobieganie szkodom

 Jest to uzasadnione ekonomicznie ponieważ koszty

usuwania szkód zwykle są wyższe niż koszty działań
zapobiegawczych

 Są bardziej skuteczne, gdyż eliminują źródła szkody
 Zasada ta łączona jest niekiedy z zasadą ostrożności

(brak naukowych dowodów nie zwalnia od podjęcia
działań zapobiegawczych)

Zasada PPP- polluter pays principle

 Art. 16 Deklaracji z Rio de Janeiro – władze narodowe

powinny dołożyć wszelkich starań, aby promować

wewnątrzpaństwowe pokrycie kosztów naprawy szkód

zgodnie z regułą, że zanieczyszczający powinien ponosić

wszelkie koszty zanieczyszczeń

 Może być realizowana bezpośrednio – poprzez system

kar (gdy można zidentyfikować zanieczyszczającego) lub

pośrednio – w postaci podatków (gdy nie jest możliwe

ustalenie podmiotu zanieczyszczającego)

Rodzaje kosztów w ramach zasady PPP

 Koszty prewencji i walki z zanieczyszczeniami ustalone przez

władze publiczne (np. koszty monitoringu, opłaty, koszty
instalacji urządzeń chroniących środowisko, koszty kompensacji
przyrodniczej)

 Koszty wynikające z powstałego zanieczyszczenia (koszty

naprawy szkód, kary administracyjne, grzywny, odszkodowania,
mandaty)

 Koszty zarządzania środowiskiem przez administrację i koszty

egzekwowania kar, opłat itp.

 Podatki ekologiczne np. od energii i paliw (np. węglowe,

siarkowe, od paliw lotniczych) i pozostałe podatki dotyczące
środowiska naturalnego, np. od pojazdów silnikowych, od
opakowań.

Zasady ochrony środowiska
Unii Europejskiej

Polityka UE w dziedzinie środowiska opiera się na
następujących zasadach:



zasada wysokiego poziomu ochrony



zasada przezorności (ostrożności)



zasada stosowania działań zapobiegawczych

(zasada prewencji)



zasada naprawiania szkód przede wszystkim u

źródła



zasada „zanieczyszczający płaci”

Zasada wysokiego poziomu
ochrony

Polityka Unii w dziedzinie środowiska naturalnego stawia sobie za
cel wysoki poziom ochrony, z uwzględnieniem różnorodności
sytuacji w różnych regionach Unii.

Jej treść sprowadza się do nałożonego na Komisję Europejską
obowiązku dbałości m.in.



O stan środowiska we wszystkich przedkładanych jej propozycjach

związanych z ustanowieniem lub funkcjonowaniem wspólnego
rynku.



W szczególności dotyczy to propozycji rzutujących na stan

zdrowia, bezpieczeństwa, ochrony środowiska naturalnego i
ochrony konsumentów, które Komisja powinna rozpatrywać,
przyjmując za podstawę zapewnienie wysokiego poziomu ochrony
w tych segmentach

Zasada rektyfikacji szkód u
źródła

Zasada naprawiania szkód u źródła oznacza,
że powstała w środowisku szkoda powinna
być wyeliminowana na jak najwcześniejszym
etapie produkcji, a nie po zakończeniu
procesu produkcji. Zasada ta znajduje
zastosowanie we wszystkich regulacjach
ustanawiających standardy emisji
szkodliwych substancji do powietrza i wód.