KOSZTY W TRANSPORCIE

Cel analizy kosztów działalności transportowej:
• podejmowanie decyzji ekonomicznych

w skali makroekonomicznej (porównywanie
kosztów działalności różnych gałęzi transportu);

• podejmowanie decyzji ekonomicznych

w skali mikroekononicznej (określenie granicy
opłacalności produkcyjnej, ustalenie kosztu
jednostkowego usługi – 1paskm, 1 tkm);

• kontrola gospodarcza.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Zakres analizy kosztów działalności

transportowej:

• analiza działalności przedsiębiorstw

transportowych;

• analiza działalności gałęzi transportu.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Wydatki

– wszelkie świadczenia finansowe

danego podmiotu skierowane na zewnątrz.

Nakłady

– wydatki poniesione przez

przedsiębiorstwo w określonej jednostce

czasu bez koniecznego związku z produkcją

w tym okresie.

Koszt

– wydatki pieniężne niezbędne do

wytworzenia danej ilości usług lub dóbr.

Koszt transportu

– wydatki pieniężne do

wytworzenia danej ilości usług

transportowych.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszty własne

– koszty produkcji

poniesione przez przedsiębiorstwo (c+v).

Koszty społeczne

– całkowity nakład pracy

żywej i uprzedmiotowionej niezbędny do

wytworzenia określonej produkcji

(c+v+m).

Koszty własne i społeczne kształtują się

odmiennie w różnych gałęziach transportu.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszty rodzajowe w transporcie

wg przepisów rachunkowości:

• płace;
• ubezpieczenia

społeczne;

• amortyzacja;
• materiały ogółem;
• paliwo trakcyjne
• energia

elektryczna;

• usługi transportowe

obce;

• remonty środków

trwałych stanowiące

usługi obce;

• koszty materialne

pozostałe;

• koszty

niematerialne;

• ogumienie.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Wykorzystanie analizy kosztów rodzajowych

np.:

• ocena poziomu kosztu płac przypadających

na

1 przewiezioną tonę;

• ocena poziomu kosztu płac przypadający na

1 przesyłkę;

• ocena poziomu kosztu płac na czynności

manewrowe;

• ocena poziomu kosztu płac na przeładunek;

• ocena poziomu kosztu utrzymania 1 km toru;

• ocena poziomu kosztu wykonania 1 tkm lub

1 wozokm;

• ocena poziomu kosztu wykonania 1 rejsu.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Amortyzacja – odzwierciedla

stopniową utratę wartości
użytkowanego majątku trwałego,
przenoszoną w postaci odpisów
amortyzacyjnych na wytworzone
przez te środki produkty lub usługi.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Jeśli tabor używany jest dla różnorodnych

zadań przewozowych, rozliczanie kosztów
amortyzacji następuje zwykle wg klucza
przebiegowego (proporcjonalnie do ilości km
przebiegu).

W zależności od założonych celów

obrachunkowych – amortyzację dzieli się na
ruch towarowy i osobowy, przewozy masowe
i drobnicowe, dalekobieżne i lokalne.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszty materiałów w przedsiębiorstwie

transportowym zwykle dzieli się na:

• związane bezpośrednio z ruchem pojazdu;
• pozostałe, niezwiązane bezpośrednio

z ruchem pojazdów.

W analizie działalności eksploatacyjnej

koszty te odnoszone są odrębnie do ruchu

towarowego i osobowego, spedycji i na

poszczególne działy przedsiębiorstwa.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszt normatywny – norma zużycia

w ujęciu wartościowym.

Koszt normatywny stosowany jest

najczęściej do norm zużycia
materiałowego, choć można się nim
posługiwać przy kosztach remontów,
energii itp.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszty cząstkowe – zespół kosztów

rodzajowych związanych z określoną

czynnością eksploatacyjną np. odprawą

pasażera.

Na koszt cząstkowy odprawy pasażera

składają się koszty rodzajowe związane z :

• budową i utrzymaniem poczekalni,
• płacami kasjerów,
• kosztami materiałowymi druku biletów
• koszty pośrednie (mogą być doliczone koszty

kierowania przedsiębiorstwem

transportowym, koszty kotłowni ogrzewającej

budynki dworca itp.).

KOSZTY W TRANSPORCIE

Rachunek kosztów rodzajowych

cząstkowych – punkt wyjścia dla
obliczeń poszczególnych przedsięwzięć
organizacyjnych lub inwestycyjnych
np.:

• uruchomienie nowej linii autobusowej;
• eksploatacja bocznicy kolejowej;
• elektryfikacja odcinka linii kolejowej.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszty stałe

– koszty niezależne od

rozmiarów produkcji (przewozów);

Koszty zmienne

– zmieniają się wraz

ze wzrostem produkcji transportowe
(np. wzrostem przewozów,
przeładunków).

KOSZTY W TRANSPORCIE

Prawo kosztów Emila Saxa (1878r.)

Transport charakteryzuje się

olbrzymią przewagą kosztów stałych

nad kosztami zmiennymi.

Koszty stałe przypadające na

jednostkę produkcji transportowej

maleją hiperbolicznie wraz ze

wzrostem produkcji transportowej.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszty w transporcie wg C.Piratha

(też A.Krzyżanowski)

• Koszty stacyjne – koszty niezależne

od wielkości przewozów, które
powstają
w punktach transportowych;

• Koszty odległościowe –koszty zależne

od odległości przewozu.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszty inwestycyjne

– nakłady związane

z wyposażeniem przedsiębiorstwa
transportowego w budynki i inne
pomieszczenia, tabor, urządzenia
przeładunkowe, warsztaty naprawcze itp.

Koszty eksploatacyjne

– nakłady nie

zaliczane do inwestycji (materiałowe
i robocizna).

KOSZTY W TRANSPORCIE

Środki trwałe w transporcie to głównie

inwestycje długotrwałe np.:

• w transporcie samochodowym - okres

użytkowania taboru do 15 lat, dróg kołowych

do 25 lat;

• w transporcie kolejowym – okres użytkowania

nawierzchni do25 lat, taboru trakcyjnego do

40 lat, wagonów do 50 lat, budowli do 50 lat;

• w transporcie wodnym śródlądowym – okres

użytkowania taboru do 50 lat, budowli ponad

60 lat;

• w transporcie lotniczym – okres użytkowania

taboru do 10 lat.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszt jednostkowy w transporcie

związany jest z nośnikiem kosztów,
który może dotyczyć:

• przebiegu taboru (wozokm, pockm,

osiokm, msckm);

• czasem pracy taboru (wozogzodz,

pociągogodz, osiogodz, wagonogodz)

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszty krańcowe produkcji transportowej

K

k

- koszty krańcowe

d

x

– przyrost produkcji

dK

x

– przyrost kosztów całkowitych

produkcji

d

K

K

x

k

k

d



Wykorzystanie kosztów produkcji:
• wyznaczanie progu produkcji;
• wyznaczanie optimum produkcji;
• wyznaczanie kresu produkcji.

KOSZTY W TRANSPORCIE

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszty działalności jednorodnej

– wiążą

się jednoznacznie z konkretną
działalnością transportową np. koszty
prowadzenia autobusu, koszty rejsu
zbiornikowca.

Koszty działalności sprzężonej

–

występują w działalności
wielozadaniowej np. gospodarki wodnej.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszty urządzeń trwale

zlokalizowanych

:

• transport kolejowy – ok. 80% kosztów

inwestycyjnych;

• tr wodny śródlądowy – ok. 70%;
• transport lotniczy – ok. 40%;
• transport morski – ok. 30%;
• transport drogowy – ok. 20%.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Im wyższy udział kosztów urządzeń

trwale zlokalizowanych, tym
silniejsze tendencje do monopolizacji
danej gałęzi.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszty urządzeń przenośnych

w przestrzeni

– typowe dla

działalności nieregularnej,
zmieniającej rynki funkcjonowania –
żegluga, transport samochodowy.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszt efektywny

– wszystkie koszty

płacone przez użytkowników
transportu tj.
za inwestycje, składowanie ładunku
w punktach oczekiwania na środek
transportu, przeładunek, przewóz,
opakowanie, zabezpieczenie ładunku
podczas przewozu, ubezpieczenie
ładunku.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszty alternatywne

– koszty strat

powstających w przedsiębiorstwie

obsługiwanym przez transport lub w

innej niż transport sferze

gospodarowania.

W transporcie pasażerskim – straty

pasażera lub przedsiębiorstwa, którego

pracownikiem jest pasażer, poniesione

w skutek wyboru niewłaściwej gałęzi,

opóźnień podróży, wypadku itp.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Case study

W przedsiębiorstwie jedna z linii

produkcyjnych uległa wyłączeniu

wskutek awarii maszyny. Maszynę

można sprowadzić samochodem

(6000zł za 3 dni) lub samolotem

(24000zł za 1 dzień).

Koszt jednego dnia przestoju linii

produkcyjnej – 140000zł.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszty alternatywne sprowadzenia

maszyny samochodem:

6000zł + 140000zł x 3 dni =

426000zł

Koszt alternatywny sprowadzenia

maszyny samolotem:

24000zł + 140000 =

164000zł

KOSZTY W TRANSPORCIE

Uwzględniając koszty alternatywne –

ładunki łatwo psujące się jak owoce,
świeże grzyby od dawna wozi się
transportem lotniczym;

KOSZTY W TRANSPORCIE

Działalność transportowa prowadzona jest

w ścisłym związku z otoczeniem i widoczne
są ujemne efekty zewnętrzne tej działalności
przejawiające się :

• zanieczyszczeniem środowiska naturalnego;
• negatywnym wpływem na klimat i krajobraz;
• zużyciem czasu i kongestią transportową;
• hałasem;
• zajętością terenów i wypadkami.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Efekty zewnętrzne wiążą się

z ponoszeniem wydatków na ich
usuwanie nazywanych kosztami
zewnętrznymi transportu.

Internalizacja kosztów zewnętrznych

– przypisanie kosztów tym
podmiotom, które są ich źródłem.

KOSZTY W TRANSPORCIE

Koszty zewnętrzne działalności

transportowej:

• koszty alternatywne;
• koszty strat społecznych;
• koszty strat środowiskowych.