MIT: Tradycja i
współczesna analiza mitu

WOK
I rok kulturoznawstwa
Dr Magdalena Sacha

Pierwsze zajęcia

w drugim semestrze:

Temat: Jednostka a społeczeństwo

Lektury:



Ralph Linton, Kulturowe podstawy osobowości, Warszawa 1975.

Rozdział V: Rola kultury w kształtowaniu osobowości, s. 143-

172.



Erich Fromm, Ucieczka od wolności, przeł. O. i A. Ziemilscy,

Warszawa 1970. Rozdział: Charakter a proces społeczny.

Referat (tekst do wyboru):



K. Horney, Nowe drogi w psychoanalizie, przeł. K. Budyń,

Warszawa 1987. Zwł. rozdział X: Kultura a nerwice, s. 159-173.



T. Parsons, Osobowość a system społeczny, [w:] tegoż,

Struktura społeczna a osobowość, tłum. M. Tabin, Warszawa

1969.



A. Toffler, Trzecia fala, przeł. E. Woydyłło, Warszawa 1986.

Rozdz. XXII: Osobowość człowieka jutra.

Na dwóch biegunach

Joseph Campbell
(1904-1987)

Mit jako życiowa

mądrość, aktualna i

żywa

Najświeższe wcielenie Edypa

lub dalszy ciąg romansu o

Pięknej i Bestii stoi na

rogu 42 Ulicy i Piątej Alei i

czeka na zmianę świateł

Roland Barthes

(1915-1980)

Mit jako kradzież języka

Mit jest słowem skradzionym

i oddanym. Tylko że słowo

zwrócone nie jest już tym

samym słowem, które

skradziono

Mit: wzorzec tradycyjny

Wg Mircei Eliadego:



Mit opowiada historię sakralną, czyli

prawydarzenie, które dokonało się na początku

czasu – ab initio; opowiada o tym, co się stało in

illo tempore



Opowiedziany mit stanowi prawdę absolutną –

„tak jest, albowiem powiedziano, że tak jest”



Mit opisuje dramatyczne momenty wkroczenia

sacrum w świat – wkroczenie sacrum ustanawia

świat jako coś rzeczywistego (znaczenie

ontologiczne)

Funkcje mitu w tradycji



Funkcja mitu wg Eliadego:



Ustalanie wzorców wszelkich obrzędów i

wszelkich znaczących czynności ludzkich:

zachowując się jak istota ludzka w pełni

odpowiedzialna – człowiek naśladuje wzorcowe

gesty bogów, powtarza ich czyny.



Wierne powtarzanie boskich wzorców ma

podwójny rezultat:

1. Człowiek naśladując bogów utrzymuje się w

sferze sacrum, tzn. w rzeczywistości;

2. Świat uświęca się dzięki nieustannemu

reaktualizowaniu wzorcowych gestów boskich.

Różne rozumienie pojęcia



Pojęcie mitu:

1. W języku potocznym – baśń,

zmyślenie, fikcja;

2. W etnologii – tradycja święta,

objawienie pierwotne, pouczający
model

A do tego jeszcze strukturaliści i inni…

Mit w społeczności
pierwotnej

Odróżniano mity i opowieści – mit był historią

prawdziwą, tworzącą rzeczywistość; opowieść

była fikcją, historią fałszywą.



Mit to historia działalności Istot

Nadnaturalnych



Historia ta jest absolutnie prawdziwa i święta



Mit odnosi się do stworzenia (kreacji) i jako

taki jest paradygmatem wszelkiej znaczącej

działalności człowieka



Znajomość mitu pozwala na panowanie nad

światem i zobowiązuje do odpowiedzialności

na planie ontologicznym



Człowiek „żyje” mitem – jest to doświadczenie

religijne, różne od życia codziennego

Rozkwit i upadek mitu
tradycyjnego

1.

Paleolit – mity łowców (20 tys.- 8 tys. pne)

2.

Neolit – mity rolnicze (8 tys.- 4 tys. pne)

3.

Wczesne cywilizacje – mity miast (4 tys. –

800 pne)



Deprecjacja mitu rozpoczyna się w czasach

greckich w czasach tzw. Epoki Osiowej (800-200

p.n.e. – okres kluczowy dla duchowego rozwoju

ludzkości; początek religii w znanej nam obecnie

formie)



Arystoteles i Platon wprowadzają

przeciwstawienie pomiędzy „mythos” a „logos”

(mit – historia)

Mity świata współczesnego



Kulty „cargo” (głównie: Oceania, Melanezja)

Przykład: 1960 – ogłoszenie niepodległości Kongo



W jednej z wiosek tubylcy pozrywali dachy swych

chat, aby otworzyć je na kawałki złota, które miały

spaść zrzucane przez przodków. Gdzie indziej

wśród powszechnego nieładu jedynie drogi

prowadzące na cmentarz zostały uporządkowane,

aby umożliwić przodkom powrót do swych wiosek.

Nawet akty orgiastyczne uważano za

uprawomocnione, skoro według mitu wraz z

nadejściem Nowej Ery wszystkie kobiety należeć

będą do wszystkich mężczyzn.

(M. Eliade, Aspekty mitu, przeł. P. Mrówczyński,

Warszawa 1998, s. 9).

Mit współczesny
zdemistyfikowany

Roland Barthes

: Mit jest słowem, systemem

porozumiewania się, komunikatem

Teza Barthes’a

: Mit jest wtórnym systemem

semiologicznym, „nadbudowanym” na

pierwotnym systemie semiologicznym – na

języku

De Saussure

: Język to system znaków, a

znak to wynik relacji pomiędzy elementem

znaczącym (signifiant - forma) a

elementem znaczonym (signifie – treść)

Mit jako wtórny system
semiologiczny?



Język: pierwotny
system
semiologiczny

FORMA (znaczące)

+

TREŚĆ (znaczone) =
ZNAK(1) (sens)



Mit: wtórny
system
semiologiczny

ZNAK (1) staje się

FORMĄ (czyli
pustym sensem!)
dla TREŚCI mitu

Barthes: Mit to Historia,
która udaje Naturę

Jak zdemistyfikować mit?

1.

Uchwycenie „naturalności”
rzeczywistości

2.

Zaprzeczenie „naturalności” poprzez
odwołanie się do historyczności

3.

Uznanie mistyfikacji – tak, to jest MIT!

4.

Uznanie mitu za komunikat – i
szukanie jego znaczenia

Produkcja i lektura mitu

1.

Nastawienie cyniczne

Puste signifiant – szukam formy dla treści

2.

Nastawienie demaskatorskie

Pełne signifiant – odbieram mit jako

oszustwo

3.

Nastawienie czytelnika mitu

Mit jako nierozerwalna całość treści i formy

Strukturalistyczna analiza mitu
tradycyjnego

De Saussure

: odróżnia

langue

(=język,

aspekt odwracalny) od

parole

(=mowa

jednostkowa, aspekt nieodwracalny)

Levi-Strauss

: Mit ma podwójną strukturę,

historyczną i ahistoryczną – i dlatego

może być analizowany i jako język, i jako

mowa jednostkowa

Mit składa się więc z jednostek

konstytutywnych – mitemów, które

układają się w wiązki relacji

Przykład: analiza mitu Edypa

Uff… a teraz jeszcze koło!

Rada: umieć definiować pojęcia i bronić swoich

racji (powołując się na źródła)

Źródła: teksty z zajęć

Przykładowe zagadnienia:

Podział znaków.
Pojęcie znaku i cechy znaków językowych.
Cechy wyróżniające języka ludzkiego wg Hocketta.
Język w definicji strukturalistycznej.
Podstawowe założenia strukturalizmu.
Język jako forma symboliczna (Cassirer).
Etnolingwistyka – hipoteza Sapira-Whorfa.
Język w hipotezie Levi-Straussa.

…

Definicje komunikacji.
Model komunikacji językowej R. Jakobsona.
Funkcje języka w akcie komunikacji

(siedem!)

Zależność między językiem a władzą w

społeczeństwie tradycyjnym.

Teoria Bernsteina o różnicy kodów.
Rodzaje kultur w zależności od nośnika

znaczenia.

Cechy wypowiedzi mówionej.

…………………..

Pojęcie i cechy mitu tradycyjnego.
Strukturalistyczna demistyfikacja mitu:

metoda demistyfikacji i sposoby lektury.

Pojęcia do wyjaśnienia, np..:
symbol / znak / alegoria
autostereotyp i heterostereotyp
mity cargo – idolatria – ikonoklazm –

ambiwalencja sacrum – odpowiedzialność

ontologiczna – hierofania, kratofania,

epifania – hierogamia – tabu – mana

(przykłady)

TRZYMAM KCIUKI!

Achtung! Attention!
Kolokwium!

Kolokwium z I semestru

(tematy językoznawcze, od zajęć 4.12.2007)

odbędzie się

jednocześnie dla całego I roku

w dniu 22 stycznia 2008 (wtorek) o godz.

15.00.

Sala do uzgodnienia, zależnie od możliwości.

Kolokwium poprowadzi pan Artur Kawiński.