Ryszard Ławniczak

22.04.07

Finanse
publiczne
i polityka
fiskalna

I. Istota i struktura
publicznego
systemu finansowego

Finanse publiczne przedstawia się
jako gałąź prawa publicznego, której
przedmiotem jest badanie norm
dotyczących publicznych zasobów
pieniężnych oraz operacji tymi
zasobami.

System finansów publicznych

odnosi się do ogółu zasad i instytucji
stanowiących podstawę
dokonywania publicznych operacji
finansowych.

Rola finansów publicznych

Finanse publiczne zajmują się

zjawiskami oraz procesami
dotyczącymi powstawania i
rozdysponowania pieniężnych
środków publicznych, niezbędnych
dla realizacji funkcji państwa.

Funkcje finansów publicznych

• alokacyjna - przesunięcie dostępnych
czynników produkcji na różne cele, które
umożliwiałyby podniesienie poziomu
ogólnego dobrobytu społeczeństwa,

•

redystrybucyjna - korygowanie

podziału dochodu poprzez transfery,

•

stabilizacyjna - wykorzystanie

czynników produkcji dla osiągnięcia
zrównoważonego wzrostu gospodarczego,
przejawem czego jest m.in. ograniczanie
bezrobocia i inflacji.

Zamówienia publiczne

Zamówienia publiczne reguluje ustawa –

”Prawo zamówień publicznych” z 29 stycznia
2004 r.

Ustawę tę należy stosować do udzielania

wszelkich zamówień o charakterze
publicznym, których przedmiotem są usługi,
dostawy lub roboty budowlane, a
zamawiający zawiera z wykonawcą odpłatna
umowę.

„Zamówienia publiczne” – to wszelkie czynności
podejmowane przez zamawiającego w celu
wybrania najkorzystniejszej oferty umowy. Za
moment wszczęcia postępowania uważa się
umieszczenie ogłoszenia w siedzibie zamawiającego
w miejscu publicznie dostępnym, na stronie
internetowej zamawiającego, wysłanie ogłoszenia
do publikacji w Dzienniku Urzędowym Wspólnot
Europejskich lub Biuletynie Zamówień Publicznych.
Za zakończenie natomiast uważa się wybranie
najkorzystniejszej oferty (uwieńczone podpisaniem
umowy) albo unieważnienie postępowania.

Tryby udzielania zamówień:

• przetarg nieograniczony,
• przetarg ograniczony,
• negocjacje z ogłoszeniem,
• negocjacje bez

ogłoszenia,

• zapytanie o cenę,
• aukcja elektroniczna,
• z wolnej ręki.

II. Polityka fiskalna
- istota, cele i narzędzia

Polityka fiskalna to całokształt polityki
podatkowej państwa, decyzje władzy
ustawodawczej (parlamentu), rządu,
ministra finansów odnośnie do ilości,
rodzajów i wysokości wprowadzanych
podatków.

Można rozróżniać politykę fiskalną:

aktywną, pasywną, ekspansywną i
restrykcyjną.

W jej przypadku rząd stosuje wybrane
środki w celu przeciwdziałania
cyklicznym fluktuacjom, zapewnienia
stabilizacji cen, ograniczania
bezrobocia.

Narzędziami realizacji tych celów są:

- obniżenie stawek podatkowych,
- wydatki na roboty publiczne.

Aktywna polityka fiskalna

wykorzystuje automatyczne
stabilizatory koniunktury. Nie wymagają
one aktywności legislacyjnej państwa, lecz
działają samoczynnie. Stabilizatory mają
„wbudowaną giętkość", tzn. zmiany ich
rozmiarów dokonują się przy niezmiennych
zasadach opodatkowania i zmiennych
zasadach dokonywania wydatków. Jeżeli
wielkość wpływów podatkowych zależy od
wielkości np. dochodów osobistych
ludności, to zmiana poziomu dochodów
powoduje zmianę poziomu wpływów.

Pasywna polityka fiskalna

Tzw. automatyczne stabilizatory
koniunktury

• podatki od dochodów osobistych,
• podatki od dochodów osób
prawnych,
• podatki pośrednie,
• zapomogi dla bezrobotnych i inne
świadczenia społeczne jak np.
programy
stabilizacji dochodów w rolnictwie.

koncentrują się one na:
• zaspokojeniu popytu państwa (władz
publicznych)
na pieniądz (dochody) - jest to najważniejsze
zadanie, bowiem państwo nie jest w stanie
wytwarzać dochodów, a jeśli tak, to musi
sięgać po
dochody innych podmiotów,
• realizacji statutowych zadań władz
publicznych za
pomocą zgromadzonych środków pieniężnych,
• realizacji pozafiskalnych celów państwa, ale
przy
wykorzystaniu instrumentów polityki fiskalnej.

Zadania polityki
fiskalnej:

Przychody rządowe:



podatki bezpośrednie od zysków

przedsiębiorstw



podatki bezpośrednie od zysków

indywidualnych obywateli



podatki pośrednie płacone w cenie nabywanych

towarów (VAT), oznaczone łącznie symbolem T



cła (importowe, eksportowe) – mają na celu

obronę interesów producentów krajowych



opłaty skarbowe – pobierane za świadczenie

usług przez urzędy państwowe (znaczki

skarbowe)

Wydatki rządowe:



obrona narodowa, wojsko, sądownictwo



szkolnictwo, służba zdrowia



wyrównanie nierówności społecznych:
wydatki transferowe (emerytury, renty),
subsydia



odsetki płacone od długu wewnętrznego
i zadłużenia zewnętrznego

Podatki i ich rodzaje:



podatek bezpośredni od dochodów

przedsiębiorstw (CIT)– ma charakter liniowy,

tzn. stopa podatku dochodowego płaconego

od zysku brutto jest jednakowa dla

wszystkich producentów niezależnie od

wysokości osiąganego dochodu.

Progresywne opodatkowanie zysku

zniechęcałoby do zwiększania produkcji i

obniżania kosztów wytwarzania, gdyż przy

wyższym poziomie zysku obowiązywałaby

odpowiednio wyższa stopa podatku

dochodowego. W Polsce podatek od

dochodów przedsiębiorstw wynosi 19%.

Podatki c.d.



podatek bezpośredni od dochodów
indywidualnych (PIT)– na ogół
zbudowany jest na zasadzie
progresji podatkowej. Progresywna
stopa podatków zmniejsza
rozpiętości występujące między
dochodami i zgodna jest z zasadą
sprawiedliwości społecznej.

Podatki c.d.



podatek pośredni od wartości dodanej (VAT –

Value Added Tax) – opodatkowaniu w wysokości

22% podlegają wszystkie ogniwa produkcji i

obrotu.



specjalny podatek pośredni – akcyza – stopa

podatku od takich towarów, jak: alkohol, paliwa,

samochody, zapałki, sól (produkty o dużej

sztywności popytu – tzn. zmiana cen nie wpłynie

znacznie na zmianę popytu), jest znacznie

wyższa i bardzo zróżnicowana, co zapewnia łatwe

i duże dochody do budżetu państwa.

Typy podatków:



progresywny – istnieją różne stopy podatkowe

rosnące w zależności od wzrostu dochodów



degresywny – stopy podatkowe maleją wraz ze

wzrostem dochodów



ryczałtowy – wszyscy płacą taką samą sumę

podatku



liniowy – wszyscy płacą według tej samej stopy

podatkowej

Kontrowersyjny
podatek liniowy



Podatek liniowy (również: podatek
płaski) jest metodą obliczania
wymiaru podatku, w myśl której
wysokość należnego podatku jest
wprost proporcjonalna do wielkości
podstawy opodatkowania. Czyli,
należność podatkowa rośnie w takim
samym stopniu w jakim rośnie
podstawa opodatkowania

Skala liniowa – przykład:

podstaw

a

wymiaru

[zł]

stawka[%]

kwota

podatku [zł]

500

10

50

700

10

70

1200

10

120

2000

10

200

2500

10

250

3000

10

300

Zródło koncepcji



Koncepcję podatku liniowego przedstawili w
1985 r. dwaj ekonomiści z Hoover Institut —
Robert Hall i Alvin Rabushka. Na podstawie
ich opracowania kongresman Richard Armey
(republikanin z Teksasu) oraz senator Richard
Shelby (republikanin z Alabamy) złożyli w
Kongresie projekt ustawy „ Freedom and
Fairness Restoration Act „ (Ustawa o
Przywróceniu Wolności i Sprawiedliwości),
znany jako propozycja H. R. 1040.

Które kraje dały się namówić na
podatek liniowy?



Jako pierwsza w 1994 r. liniowy PIT o stawce 26 proc.

wprowadziła Estonia. To samo uczyniła Łotwa(1994), gdzie

stawka PIT wynosi 25 proc, Litwa (1994), Jeszcze dalej poszła

Rosja, wprowadzając w 2001 r. podatek na poziomie 13 proc.



Potem poszło już bardzo szybko. Kolejne kraje zmieniały swoje

systemy podatkowe, konkurując z sąsiadami – kto bardziej

obniży i uprości podatki. Dziś podatek liniowy obowiązuje we

wszystkich trzech krajach bałtyckich, które oderwały się przed

piętnastoma laty od Związku Radzieckiego, na Ukrainie,

Słowacji, w Serbii (od 2003 podatek liniowy)



W październiku 2003 r. w Rumunii prezydent Ion Iliescu

zawetował wprowadzenie liniowego podatku od dochodów

osobistych w wysokości 23 procent. Niemniej zwolennicy tego

podatku w Rumunii wciąż mieli nadzieję, że będzie on

wprowadzony za rok lub najdalej dwa. I tak też się stało, od

2005 r. w Rumunii obowiązuje podatek liniowy. Podatek

liniowy obowiązuje także od 2004 w Gruzji .

Krytyka podatku liniowego



,,Koncepcja podatku liniowego jest, być może,

atrakcyjna, gdyż czyni system podatkowy czytelnym,

ułatwia pobór podatku itd., jednak współczesne

systemy podatkowe nie opierają się na podatku

liniowym, gdyż ma on

wiele wad.



Jest to podatek tylko pozornie sprawiedliwy, gdyż

jednakową stawkę płacą wszyscy podatnicy. W

istocie ciężary podatkowe są relatywnie wyższe dla

warstw biedniejszych. Zresztą argument, iż na

obniżce stawek zyskają podatnicy o niskich i średnich

dochodach jest nieprawdziwy, skoro około 90%

podatników mieści się w pierwszym progu

podatkowym.

Zamiar złagodzenia ciężarów osób

najbogatszych jest aż nazbyt czytelny.

.”

Prof. S.Owsiak

Fiskalizm i jego mierniki

Jest to pojęcie wieloznaczne. Może być ono
rozumiane jako przymusowe przejmowanie
dochodów podmiotów prywatnych przez władze
publiczne.
Mierniki fiskalizmu:
• stosunek wydatków systemu finansów
publicznych
do wielkości PKB,
• stopień pokrycia wydatków publicznych z
dochodów,
• progresywne skale podatkowe,
• różnice między nominalną a efektywną stopą

opodatkowania,
• zakres występowania tzw. szarej strefy w
gospodarce.