Potrzeby ludzkie

Ludzie posiadają różne potrzeby, np. jedzenia, spania, mieszkania, itp. Potrzeba oznacza pożądanie określonych dóbr ekonomicznych bądź usług, potrzebę określonych wartości użytkowych. Aby zaspokoić różne potrzeby ludzie podejmują działalność gospodarczą. To potrzeby ludzkie są podstawową przyczyną aktywności człowieka.

W warunkach ekonomicznych potrzeby ludzkie dzieli się na:

1) Potrzeby indywidualne - mogą być zaspokajane bądź przez poszczególne jednostki (poszczególnych ludzi) bądź przez rozmaite twory organizacyjne, np. przez stowarzyszenia, państwo, czy organizacje społeczne. Takimi potrzebami są np. potrzeby edukacyjne, zdrowotne, mieszkaniowe.

2) Potrzeby zbiorowe - to takie potrzeby, które mogą być zaspokajane wyłącznie przez rozmaite twory organizacyjne. Ich zaspokajanie indywidualne jest nieefektywne bądź mało efektywne. Są to np. potrzeby ochrony przed klęskami żywiołowymi, zabezpieczenia bezpieczeństwa zewnętrznego, bądź potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego.

Istnienie potrzeb zbiorowych wymusza potrzebę stworzenia pewnych mechanizmów ich zaspokajania. Owe potrzeby zbiorowe są zaspokajane najczęściej przez podmioty publiczne: przez państwo bądź samorząd terytorialny. Oznacza to, że owe podmioty publiczne muszą przejmować od innych podmiotów środki pieniężne potrzebne do zaspakajania potrzeb zbiorowych. Przejmują te środki z tzw. sfery materialnej (produkcyjnej) produkującej określone dobra ekonomiczne. Podmioty publiczne, a więc państwo, samorząd terytorialny nie produkują dóbr materialnych. Należą do sfery nieprodukcyjnej. Potrzeby indywidualne są także często zaspokajane przez podmioty publiczne. zależy to od wyborów dokonywanych w danym państwie w danym czasie. U zarania państwa podmioty publiczne zaspokajały wyłącznie potrzeby zbiorowe, ale w miarę upływu czasu przejmowały także finansowanie różnych potrzeb indywidualnych, np. finansowanie potrzeb edukacyjnych, zdrowotnych, czy potrzeb związanych z polityką społeczną. W państwach współczesnych zakres potrzeb indywidualnych finansowanych przez podmioty publiczne zależy od wielu czynników, np. od poziomu rozwoju ekonomicznego, poziomu rozwoju cywilizacyjnego, od panujących doktryn ekonomicznych i społecznych.

Potrzeby ludzkie mają charakter nieograniczony. W miarę wzrostu poziomu gospodarczego poszczególnych państw, w miarę rozwoju społecznego i kulturalnego pojawiają się stale coraz to nowe potrzeby ludzkie. W ekonomii sformułowano prawo stałego wzrostu potrzeb ludzkich. Ów wzrost potrzeb jest spowodowany postępem technicznym, organizacyjnym, naukowym, nowymi ideami społecznymi czy zmianami politycznymi.

Finansowanie potrzeb przez podmioty publiczne oznacza zawsze ograniczenie zaspakajania potrzeb indywidualnych. Wynika to z tego, ze pula dóbr ekonomicznych służących zaspakajaniu potrzeb jest ograniczona. Zaspakajanie potrzeb zbiorowych w większych niż dotychczas rozmiarach powoduje, że ogranicza się zakres dóbr wykorzystywanych indywidualnie.

Dobra publiczne

Dobra publiczne są jednym z rodzajów dóbr ekonomicznych, a dobra ekonomiczne są to produkty pracy ludzkiej, a więc towary, urządzenia lub usługi służące bezpośrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich oraz tzw. dobra wolne. Takim dobrem wolnym jest np. powietrze. Dobra ekonomiczne dzieli się na:

1) dobra publiczne - powszechnie dostępne, np. dostęp do morza

2) dobra prywatne - z których korzystanie jest uzależnione od posiadania indywidualnego dochodu. Dobrem prywatnym będzie np. możliwość skorzystania z odpłatnej autostrady.

Duża część dóbr ekonomicznych może być zarówno dobrem publicznym, jak i dobrem prywatnym, np. energia elektryczna zaspakajająca potrzeby gospodarstwa domowego jest dobrem prywatnym, a energia wykorzystywana do oświetlenia ulic , szpitala publicznego, jest dobrem publicznym. W nauce ekonomii wyróżnia się dwa różne kryteria do odróżnienia dóbr publicznych i dóbr prywatnych:

1) kryterium użyteczności - Stosując kryterium użyteczności dobro publiczne przynoście korzyść wszystkim. Jest dostępne dla wszystkich osób, obywateli. Dobro prywatne przynosi natomiast korzyść jednej osobie bądź niewielkiej grupie osób. Dobrem publicznym będzie np. transport publiczny. Samochód osobowy będzie natomiast dobrem prywatnym.

2) kryterium odpłatności - decyduje źródło odpłatności. Dobrami publicznymi są dobra, a więc towary i usługi finansowane ze środków publicznych, środków pozostających w dyspozycji podmiotów publicznych. Dobra prywatne to dobra finansowane ze środków prywatnych, będących własnością podmiotu indywidualnego. Dostęp do dóbr publicznych jest dla odbiorców tych dóbr bezpłatny bądź częściowo odpłatny. Powoduje to często marnotrawstwo tych dóbr i wadliwe gospodarowanie nimi.

Jest rzeczą trudnego wyboru ustalenie, które dobra mają być dostarczane bezpłatnie. Nieodpłatność dóbr nie oznacza wcale, że one nic nie kosztują. Płaci za nie podmiot publiczny. A żeby zapłacić, musi wcześniej pozyskać od innych podmiotów środki publiczne. dobra ekonomiczne występują zawsze w pewnym ograniczeniu, ich ilość jest ograniczona poprzez dostępne zasoby przyrody i dostępne zasoby ludzkiej pracy. Nie powinny być bezproduktywnie marnowane.

Zadania publiczne

W naukach ekonomicznych charakteryzując finanse publiczne wychodzi się pod potrzeb ludzkich i służących ich zaspakajaniu dóbr publicznych. W naukach prawnych kluczem do finansów publicznych są zadania publiczne. Zadania publiczne oznaczają obowiązki nałożone przez przepisy prawa na podmioty publiczne (obowiązki podmiotów publicznych, władzy publicznej). Obowiązki te wynikają po pierwsze z konstytucji, która określa sfery działania państwa i samorządu terytorialnego, przyznaje obywatelom szereg praw, (np. do nauki, do zapewnienia świadczeń zdrowotnych ze środków publicznych, ochrona rodziny) oraz wynikają z poszczególnych ustaw, które określają szczegółowo zadania organów państwa i organów samorządu terytorialnego. Owe zadania publiczne są często traktowane jak usługi publiczne, do których świadczenia są zobowiązane organy władzy publicznej. Można wyróżnić różne rodzaje zadań publicznych:

1) zadania związane z wykonywaniem funkcji władczych. Jest to stanowienie prawa, jego egzekwowanie, sprawowanie wymiaru sprawiedliwości, czy udzielanie różnych koncesji i zezwoleń

2) zadania związane ze świadczeniem usług publicznych, np. usług edukacyjnych, zdrowotnych, opiekuńczych czy kulturalnych

3) zadania związane z infrastrukturą publiczną, budową i utrzymaniem dróg publicznych, portów czy budynków użyteczności publicznej

4) zadania związane z wypłatą różnych świadczeń pieniężnych jak renty, emerytury, stypendia, zasiłki z pomocy społecznej czy zasiłki dla bezrobotnych.

5) zadania związane ze sprawami organizacji społecznych, społeczeństwa obywatelskiego

6) zadania związane z zarządzaniem finansami publicznymi i majątkiem publicznym

Zadania publiczne mogą być wykonywane w różny sposób:

1) w celu wykonywania tych zadań tworzy się specjalne jednostki organizacyjne państwowe bądź samorządowe

2) zlecenie wykonywania zadań publicznych różnym podmiotom niepublicznym, np. sprawowanie ratownictwa medycznego górskiego przez TOPR.

3) zakup dóbr ekonomicznych przez podmiot publiczny od firmy komercyjnej, np. NFZ zakupuje usługi medyczne od niepublicznych przychodni czy szpitali

4) partnerstwo publicznoprawne. Polega najczęściej na tym, że wykonanie jakiegoś zadania publicznego powierza się partnerowi prywatnemu, który finansuje wykonanie tego zadania z własnych środków. W zamian za to uzyskuje prawo czerpania pożytków z wykonanego zadania, np. w postaci opłat pobieranych przez pewien okres czasu, np. w partnerstwie publicznoprawnym buduje się autostradę, podmiot prywatny pobiera opłatę za przejazd tą autostradą np. przez 5 lat. Partnerstwo publicznoprawne rozkłada ryzyko ekonomiczne wykonania zadania między podmiot publiczny i podmiot prywatny.

Pojęcie finansów publicznych i funkcje finansów publicznych.

Pojęcie finansów publicznych wywodzi się ze średniowiecznej łaciny, do „finire” - kończyć się. W wyniku kolejnych przekształceń pojawiło się słowo „financia” oznaczające początkowo należność pieniężną. Pod koniec średniowiecza termin „finanse” jest już kojarzony z wszelkimi operacjami pieniężnymi. Początkowo są to operacje nieuczciwe o charakterze lichwiarskim. Termin „finanse” jest powszechnie kojarzony ze stosunkami ekonomicznymi pozostającymi w związku z pieniądzem. Jest zawsze wiązany z pieniądzem w ruchu, z przepływem pieniądza od jednych podmiotów do drugich podmiotów.

Wyróżnia się 2 podstawowe rodzaje operacji, czynności:

1) pozyskiwanie pieniądza (środków pieniężnych) - gromadzenie dochodów

2) rozdysponowanie środków pieniężnych - kierowanie ich na zaspakajanie różnych potrzeb. Czasami mówi się wydatkowanie środków.

W obydwu przypadkach chodzi o pieniądz znajdujący się w ruchu. Nie mamy do czynienia z finansami wtedy, gdy pieniądz jest w bezruchu, jest statyczny. Nie należą do finansów np. zjawiska ustalania cen. Pieniądz jest bowiem wówczas miernikiem wartości. W przypadku finansów chodzi o wszystkie postaci pieniądza. Zarówno pieniądz gotówkowy (w postaci bilonu, banknotów), jak i bezgotówkowy (w postaci zapisów na rachunkach bankowych).

Operacji pieniężnych dokonują bardzo różne podmioty. Mówimy często, że prowadzą działalność finansową. Taką działalność prowadzą m.in. osoby fizyczne (ludzie). Działalność finansową prowadzą także różnorodne osoby prawne (np. przedsiębiorstwa państwowe, spółki kapitałowe itp.). działalność finansową prowadzą wreszcie także podmioty publiczne, a więc podmioty dzierżące (sprawujące) władzę. Podstawowym podmiotem publicznym jest w czasach współczesnych państwo. To ono z woli narodu sprawuje władzę. W czasach gospodarki towarowo-pieniężnej posługuje się pieniądzem. Gromadzi środki finansowe nazywane środkami publicznymi i przeznacza je na różne zadania publiczne. drugim podmiotem publicznym jest samorząd terytorialny. Wykonuje on przekazaną mu przez państwo część władzy publicznej. On także gromadzi środki publiczne i rozdysponowuje na wykonanie zadań samorządowych. W czasach współczesnych państwo i samorząd prowadzą własną działalność finansową przede wszystkim za pomocą budżetu odpowiednio budżetu państwa i budżetów samorządowych. Trzecim z podmiotów publicznych prowadzących własną działalność finansową są organizacje międzynarodowe, np. UE, ONZ. Organizacje międzynarodowe sprawują funkcje władcze w zakresie przekazanym im przez państwa - członków.

Podsumowując, finanse publiczne oznaczają operacje pieniężne, działalność finansową podmiotów publicznych, a więc państwa samorządu terytorialnego i organizacji międzynarodowych. Są to wszystkie instytucje, wszystkie podmioty i rezultaty działalności finansowej tych podmiotów.

Finanse publiczne nie doczekały się dotychczas nie budzącej wątpliwości definicji. Rozmaici autorzy definiują to pojęcie w różny sposób np.:

1) finanse publiczne to formy i metody posługiwania się pieniądzem na cele publiczne

2) finanse publiczne to pieniężna forma podziału dochodu narodowego.

Obok definicji doktrynalnych finanse publiczne są także definiowane przez normodawcę. Taka definicja zawarta w przepisach prawa jest definicją legalną. W obowiązującej ustawie o finansach publicznych mamy definicję legalną tego pojęcia. Zgodnie z art. 3 ustawy o finansach publicznych z 2009r. : Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem. W definicji tej akcentuje się zatem obydwa rodzaje operacji pieniężnych - gromadzenie środkowi i ich rozdysponowanie. Ten przepis pozostaje w ścisłym związku z art. 216 ust. 1 konstytucji z 1997r. Przepis ten stanowi, że środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. Ustawodawca konstytucyjny określa także zatem te dwa podstawowe rodzaje operacji. W art. 3 ustawy o finansach publicznych ustawodawca dodatkowo wylicza kilka rodzajów czynności zaliczanych do finansów publicznych. To wyliczenie nie ma charakteru wyczerpującego.

Są to następujące czynności:

1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

2) wydatkowanie środków publicznych;

3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

5) zarządzanie środkami publicznymi - planowanie czynności dotyczących tych środków, sporządzanie sprawozdań, czy lokowanie czasowo wolnych środków.

6) zarządzanie długiem publicznym - jego zaciąganie, spłatę i inne podobne czynności np. tzw. rolowanie długu - zmiana jednych tytułów dłużnych na inne tytuły dłużne.

7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

Finanse publiczne są często przeciwstawiane finansom prywatnym, a przez finanse prywatne rozumie się finanse prywatnych podmiotów gospodarczych. Finanse publiczne istotnie różnią się od finansów prywatnych. Można wskazać 6 cech charakterystycznych dla finansów publicznych:

1) w przypadku finansów publicznych jedną ze stron stosunku finansowego jest zawsze podmiot prawa publicznego. Ów podmiot jest wyposażony w atrybut władzy publicznej.

2) takie stosunki opierają się na zasadzie władztwa i podporządkowania. Podmiot publiczny wiążąco kształtuje sytuację drugiego podmiotu (drugiej strony stosunku finansowego). Zdarzają się wyjątki od owego właściwego charakteru.

3) finanse publiczne służą co do zasady realizacji interesu publicznego, nie indywidualnego, prywatnego. Podmiot prywatny działa wyłącznie we własnym interesie. Kieruje się chęcią osiągnięcia zysku.

4) finanse publiczne są silnie reglamentowane prawem. Przepisy prawa normują zarówno gromadzenie środków, ich wydatkowanie jak i organizację.

5) finanse publiczne mogą mieć zarówno charakter scentralizowany (jak budżet państwa) i zdecentralizowany (jak budżety samorządowe). Finanse prywatne mają zawsze charakter zdecentralizowany.

6) wielkość środków finansowych pozostających w gestii finansów publicznych. Nieporównywalnie większych niż środki finansowe pojedynczych podmiotów gospodarczych. Finanse prywatne są miniaturą finansów publicznych. Rozmiary środków publicznych pokazują, że to operacje finansowe podmiotu publicznego maja zasadnicze znaczenie dla gospodarki państwa. To one przede wszystkim kształtują gospodarkę.

W czasach współczesnych termin „finanse publiczne” jest w powszechnym użyciu, ale w Polsce międzywojennej jego odpowiednikiem był termin „skarbowość”. Termin „skarbowość” oznaczał jednak obok operacji pieniężnych państwa także gospodarkę naturalną państwa. Miał szerszy zakres znaczeniowy. Jurydycznym (prawnym) odpowiednikiem skarbowości było prawo skarbowe. Z terminologii tej zrezygnowano w zasadzie po II wojnie światowej (w 1950r.). Ślady dawnej terminologii spotykamy jednak także współcześnie, mamy np. urzędy skarbowe, izby skarbowe, prawo karne skarbowe.

Funkcje finansów publicznych - oznaczają skutki jakie wywołuje publiczna działalność finansowa. Są to efekty działania finansów publicznych. Funkcje finansów publicznych są ściśle związane z potrzebami ludzkimi i koniecznością ich zaspokajania.

W doktrynie wyróżnia się rozmaite rodzaje funkcji finansów publicznych:

1) funkcje polityczne 2) funkcje fiskalne 3) funkcje ewidencyjno-kontrolne

4) funkcje bodźcowe 5) funkcje interwencyjne 6) funkcje alokacyjne

3 charakterystyczne funkcje finansów publicznych:

1) funkcja redystrybucyjna - polega na przejmowaniu ze sfery produkcyjnej wartości (środków pieniężnych) i przenoszeniu ich do sfery nieprodukcyjnej. Podmioty publiczne przejmują środki finansowe od innych podmiotów, zwłaszcza zamieszkałych bądź funkcjonujących na ich terytoriach. Centralizują te środki i następnie dostarczają określonych dóbr i usług zaspakajając potrzeby uznane w danym czasie za zbiorowe. Funkcja redystrybucyjna finansów publicznych jest funkcją podstawową. Niektórzy ekonomiści mówią o funkcji alokacyjnej polegającej jedynie na dostarczaniu dóbr i uszku publicznych. Pozostałe funkcje finansów publicznych maja charakter wtórny.

2) funkcja stymulacyjna (bodźcowa, interwencyjna) - redystrybucja PKB wywołuje zawsze określone skutki u podmiotów świadczących, od których czerpie się środki i u beneficjentów dóbr i usług publicznych. Podmioty publiczne kształtując odpowiednio daniny publiczne, bądź wydatki publiczne mogą zachęcać bądź zniechęcać do określonego działania.

3) funkcja kontrolna finansów - polega na tym, że poprzez ewidencję, rejestrację i analizę operacji finansowych, zjawisk finansowych uzyskujemy istotne informacje o stanie gospodarki państwa. Poprzez finanse publiczne możemy kontrolować przebieg procesów gospodarczych.

Nauki zajmujące się finansami publicznymi i polityka finansowa

Nauki zajmujące się finansami publicznymi:

Finanse publiczne są przedmiotem badań wielu różnych dyscyplin naukowych. Zajmują się nimi przede wszystkim nauki ekonomiczne. Różne instrumenty finansowe takie jak np. podatki, opłaty, dotacje czy pożyczki wpływają bezpośrednio bądź pośrednio z jednej strony na gospodarkę narodową, a z drugiej na indywidualne podmioty. Pobór danin publicznych wpływa ograniczająco na dochody innych podmiotów (zmniejsza te dochody). Z kolei przyznanie dotacji, zasiłków, stypendiów czy innych świadczeń ze środków publicznych zwiększa dochody otrzymujących je podmiotów. Nauki ekonomiczne badają fakty istniejące w rzeczywistości społecznej i dotyczące finansów publicznych. Badają np. zależności między wysokością opodatkowania a wzrostem PKB. Badają skutki wywierane przez system podatków i system transferów publicznych, czy wpływ państwowego długu publicznego na rynek kapitałowy, czy tempo wzrostu gospodarczego.

Finanse publiczne są także przedmiotem zainteresowania politologii, nauk politycznych. Są przecież jednym z instrumentów sprawowania władzy. Państwa demokratyczne to parlamenty - uchwalają budżet państwa, czy ustawy podatkowe. Różne doktryny ekonomiczne, gospodarcze, różne programy polityczne wywierają wpływ na kształt finansów publicznych. To wszystko jest badane przez nauki polityczne.

Finanse publiczne są także przedmiotem badań socjologii. Pozyskiwanie środków publicznych oraz ich wykorzystanie mają bowiem charakter nie tylko gospodarczy, ale także społeczny. Socjologowie badają m.in. interesy grupowe realizowane za pośrednictwem finansów publicznych.

Finansami publicznymi zajmuje się także psychologia. Stara się ona określić reakcje zbiorowe np. na wprowadzenie nowych podatków, czy na wprowadzenie np. oszczędności budżetowych, na ograniczenia wydatków publicznych.

Finanse publiczne są także przedmiotem etyki. Bada się np. problem sprawiedliwości podatkowej. Etyka próbuje odpowiedzieć na pytanie: czy jest etyczne zaciąganie długu publicznego, z którego korzysta bieżące pokolenie, a który będzie spłacany przez pokolenia przyszłe? Etyka bada np. czy etyczne są abolicje podatkowe (darowanie części długów podatkowych niektórym podatnikom).

Finanse publiczne są wreszcie przedmiotem badań nauk prawnych. Nauki prawa finansowego (używając starej terminologii) czy nauki prawa finansów publicznych (używając najnowszej terminologii) nauki prawne badają przede wszystkim przepisy prawne normujące finanse publiczne. Badają np. przepisy prawa podatkowego, przepisy prawa budżetowego czy przepisy prawa celnego. Te przepisy można podzielić na 3 grupy:

1) przepisy prawa materialnego, które normują rozmaite obowiązki związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych, a więc np. przepisy dotyczące poszczególnych podatków.

2) przepisy proceduralne - określające zasady postępowania w różnych rodzajach spraw. Są to np. postępowanie podatkowe, a więc rodzaj procedury administracyjnej. Jest to procedura budżetowa, czy procedury postępowania dotyczące kontroli i nadzoru.

3) przepisy ustrojowe - dotyczące organizacji administracji finansowej

Polityka finansowa

Działalność finansowa podmiotów publicznych jest regulowana prawem. Ta, jakie przepisy prawa w tym zakresie obowiązują zależy od czynników dwojakiego rodzaju:

1) czynniki obiektywne - niezależne od woli organów stanowiących prawo. Są to czynniki, które nie mogą być zamieniane w krótkim okresie czasu. Wynikają one bowiem z konkretnych warunków geograficznych i historycznych danego społeczeństwa. Są to przykładowo takie czynniki jak: poziom rozwoju gospodarczego, zasoby surowcowe danego państwa, warunki klimatyczne, obyczaje ludności, czy poziom rozwoju cywilizacyjnego. Stanowiąc prawo trzeba uwzględniać istnienie tych czynników. Te zasoby surowców muszą być zawsze brane pod uwagę.

2) prowadzona polityka finansowa - to wybory dokonywane przez organy stanowiące prawo. Dopiero w ramach wyznaczonych przez czynniki obiektywne organy stanowiące prawo mogą dokonywać wyboru. Mogą prowadzić określoną politykę finansową.

Polityka finansowa jest to wybór celów, które chce się osiągnąć i wybór środków służących realizacji tych celów w zakresie działalności finansowej. Istotą każdej polityki, w tym polityki finansowej jest możliwość dokonywania wyboru, nie ma polityki. Środki realizacji polityki to inaczej sposoby za pomocą których chce się osiągnąć wybrane cele. Często ten sam cel można realizować za pomocą różnych środków.

Dla gospodarki prywatnej (dla sektora prywatnego) istotne jest działanie efektywne. O kierunkach działania przesądza rynek, mechanizm rynkowy.

Dla sektora publicznego kluczowe znaczenie ma mechanizm polityczny. Dokonuje się wyborów politycznych. Politykę finansową można realizować poprzez różne instrumenty. Po pierwsze poprzez podział środków - jest to polityka wydatków budżetowych. Uchwalając budżet decydujemy o podziale środków publicznych na różne cele, różne zadania publiczne, ale politykę można także realizować poprzez pobór środków publicznych (w uproszczeniu poprzez politykę podatkową. Podatki czy szerzej daniny publiczne są ustanawiane przede wszystkim z powodów fiskalnych. Mają zapewnić podmiotowi publicznemu odpowiednią pulę środków, ale mogą także służyć realizacji celów pozafiskalnych. Są to najczęściej różne cele dotyczące rozmaitych sfer społecznych, jak np. polityka prorodzinna, podnoszenie kwalifikacji ludności, rozwój terenów zaniedbanych gospodarczo, itp. Cele fiskalne podatków są jednak zawsze celami pierwotnymi. O znaczeniu celów fiskalnych podatków świadczy m.in. to iż ekonomiści dla oznaczenia polityki finansowej używają na ogół nazwy polityka fiskalna. Prawnicy mówią: polityka finansowa. Czasem mówi się polityka budżetowa, ale jest to część polityki finansowej.

W doktrynie określono szereg warunków, które muszą być spełnione, aby polityka była prowadzona prawidłowo:

1) cele polityki muszą być określone realnie, muszą być możliwe do osiągnięcia w danych warunkach, w danym czasie, w danym miejscu.

2) cele prawidłowo prowadzonej polityki nie mogą być ze sobą wzajemnie sprzeczne

3) środki realizacji celów polityki muszą być dobrze dobrane. Źle dobrane środki nie pozwolą osiągnąć zakładanego celu.

4) cele i środki polityki muszą być jasno określone i znane adresatom.

5) polityka finansowa musi być w pewnym zakresie względnie stabilna i konsekwentna. Nie wolno zbyt często zmieniać celów i środków ich realizacji.

6) posiadanie kompetentnych kadr i odpowiedniego wyposażenia technicznego, a więc posiadanie sprawnej administracji.

Cele polityki finansowej osiąga się po pierwsze poprzez stanowienie prawa, a po drugie poprzez jego stosowanie w praktyce. Polityka finansowa jest odbiciem polityki społeczno-ekonomicznej. Jest wyrażana w różnych strategiach, programach rządowych, przepisach ustaw, w wieloletnich planach finansowych i w rocznych planach finansowych, zwłaszcza w budżetach państw.

Doktryny ekonomiczne i ich wpływ na finanse publiczne

Od czasów pojawienia się wspólnot, w których żyją ludzie istnieje potrzeba przejmowania części środków na rzecz tych wspólnot, aby zaspokajać potrzeby zbiorowe. Na pewnym etapie rozwoju ludzkości pojawiło się państwo, a wraz z pojawieniem się pieniądza pojawiły się środki publiczne i finanse publiczne. poczynając od XVIw. Istotny wpływ na finanse publiczne wywierają różne doktryny ekonomiczne. Dotyczą one przede wszystkim roli państwa w gospodarce, a w pewnym stopniu także kwestii społecznych. Jedną z pierwszych doktryn ekonomicznych był tzw. merkantylizm. Doktryna merkantylizmu pojawiła się na przełomie XVI/XVIIw. Były to czasy tzw. pierwotnej akumulacji kapitału. Doktryna merkantylizmu opowiadała się za protekcjonizmem państwowym. Państwo zgodnie z tą doktryną powinno chronić za pomocą instrumentów podatkowych własną gospodarkę. Winno przyczyniać się do akumulowania (gromadzenia) kapitału. W tym celu wykorzystywano wysokie cła protekcyjne i podatki.

W XVIIw. Zwolennikami protekcjonizmu państwowego byli przedstawiciele kameralistów. Kameraliści niemieccy jako jedni z pierwszych rozróżniali funkcje fiskalne i pozafiskalne podatków. Opowiadali się za wykorzystywaniem podatków do ochrony własnego rynku, za aktywnym oddziaływaniem państwa na procesy gospodarcze.

W XVIIIw. wykształciła się także jedna z doktryn antykameralistycznych - doktryna fizjokratów. Fizjokraci twierdzili, że państwo nie powinno ingerować w przebieg procesów gospodarczych, winno pozostawić pełną swobodę działania i pozwolić funkcjonować w pełni rynkowi. To rynek powinien być jedynym instrumentem kierowania procesami gospodarczymi. Doktryna fizjokratów (leseferyzmu) stworzyła podwaliny do zbudowania doktryny liberalizmu gospodarczego. Zgodnie z tą doktryną gospodarka ma funkcjonować na zasadach mechanizmu rynkowego, wedle niewidzialnej ręki rynku. Państwo ma jedynie pełnić rolę stróża nocnego. Ma zapewnić ochronę konkurencji, budować i utrzymywać infrastrukturę rynkową oraz finansować oświatę podstawową, aby dostarczyć wykwalifikowaną siłę roboczą. Zadania państwa były określone minimalistycznie. Dla tej doktryny charakterystyczne jest twierdzenie, że najlepszy wydatek państwowy to wydatek jak najmniejszy. Najlepszy podatek, to podatek jak najmniejszy. Adam Smith - jeden z twórców tej doktryny twierdził, że wysokie podatki wywołują niekorzystne skutki nie tylko dla podatnika, ale także dla państwa. David Ricardo - drugi twórca tej doktryny twierdził, że podatki nie powinny korygować podziałów dochodów i majątków jakie kształtowały się pod wpływem wolnych sił rynkowych. Podatki powinny być neutralne. Ricardo uważał także, że powinno się wprowadzić podatki pośrednie, opodatkowujące konsumpcję, a więc powinni je płacić także pracownicy najemni, nie tylko osoby posiadające majątki i wysokie dochody.

Pod koniec XIXw. doktryna liberalizmu gospodarczego zaczęła być podważana. Liczne kryzysy gospodarcze zaczęły rodzić wątpliwość co do doskonałości mechanizmu rynkowego. Ogromne rozwarstwienie majątkowe, istniejące sfery ubóstwa z jednej strony i bogactwa z drugiej spowodowały, że pojawiły się nowe prądy myślowe, nowe doktryny. Rodzi się ruch związkowy walczący o prawa pracowników najemnych, walczący z właścicielami kapitału.

Jedną z pierwszych doktryn podważających dogmaty liberalizmu gospodarczego był tzw. socjalizm katedr uniwersyteckich. Jej przedstawiciele, Adolf Wagner negował tezę nieingerencji państwa w sferę gospodarki. Twierdził, że państwo nie może być bierne. Państwo powinno korygować skutki działania mechanizmu rynkowego, niesprawiedliwości społeczne. W tym celu powinno wykorzystywać podatki. Za pomocą podatków winno korygować podział dochodu narodowego. Podatki powinny być progresywne, a więc stawki podatków winny rosnąć wraz ze wzrostem dochodów. Z otrzymanych środków należy wypłacać świadczenia najniżej uposażonym. Do czasu wielkiego kryzysu gospodarczego (1929-33) formułowane wówczas doktryny nie negowały mechanizmu rynkowego. Państwo miało jedynie korygować działania tego mechanizmu, a nie zastępować go innym. Pod wpływem wielkiego kryzysu gospodarczego wykształciła się nowa doktryna ekonomiczna. Doktryna interwencjonizmu gospodarczego. Jej twórcą był angielski ekonomista John Keynes. Zdaniem Keynesa i innych przedstawicieli interwencjonizmu państwowego, państwo nie może być neutralne wobec gospodarki. Państwo ma prowadzić interwencję gospodarczą. To ono jest odpowiedzialne za równomierny wzrost gospodarczy. Aby to zapewnić ma posługiwać się podatkami, wydatkami budżetowymi oraz regulować stopy procentowe. W okresach kryzysu gospodarczego państwo winno zmniejszyć podatki, aby ulżyć przedsiębiorcom, pobudzić popyt, zwiększać własne wydatki, aby doprowadzić do ponownego wzrostu gospodarczego. W okresach koniunktury winno zachować się przeciwstawnie - zwiększyć podatki i zmniejszyć własne wydatki, aby nie doprowadzić do tzw. przegrzania koniunktury. To państwo ma przeciwdziałać kryzysom i eliminować wahania koniunktury.

Po II wojnie światowej pojawiła się nowa doktryna - doktryna państwa dobrobytu (opiekuńczego - welfare state) jej początków można się jednak doszukać w inicjatywach Bismarcka dotyczących zabezpieczenia społecznego. Idea państwa dobrobytu zakładała ingerencję państwa w życie gospodarcze. Nadal państwo miało zapewnić wzrost gospodarczy, ale jej główne hasła dotyczyły sfery społecznej. Państwo miało zapewnić powszechny dobrobyt społeczny, ma być odpowiedzialne za jakość życia obywatela. Ma zapewnić pełne zatrudnienie i równość szans, ma świadczyć rozmaite świadczenia socjalne.

W latach powojennych, zwłaszcza w Europie bardzo rozwinięto publiczne świadczenia socjalne, ale szybko okazało się, że powoduje to gigantyczny wzrost długu publicznego. Nawet najbogatsze państwa nie są w stanie udźwignąć bardzo rozbudowanych świadczeń socjalnych.

Pod koniec lat 60. i w latach 70. XXw. Wraz z pojawieniem się silnej inflacji i wzrostem długów publicznych nastąpił nawrót do doktryn liberalnych. Zrodziły się nowe doktryny neoliberalne. Te doktryny po pierwsze częściowo dyskredytowały interwencję gospodarczą państwa, a po drugie mówiły o ograniczaniu państwa opiekuńczego, państwa dobrobytu. Owe doktryny to przykładowo doktryna monetarystyczna - twórcą jest Milton Friedman i doktryna ekonomii podaży. Państwo nie może znosić wolnego rynku, zastępować jego mechanizm interwencją gospodarczą. Państwo nie może zdejmować z obywateli odpowiedzialności za ich własne losy i losy ich najbliższych. Jedna z najnowszych doktryn to doktryna społecznej gospodarki rynkowej. Jest często uznawana za trzecią drogę. Jej twórcą jest Miller Armack. Istota tej doktryny sprowadza się do połączenia zasady działania mechanizmu rynku w sferze gospodarczej z zasadą wyrównywania społecznego. Najbardziej efektywnym mechanizmem w sferze gospodarczej jest wolny rynek, mechanizm rynkowy. Państwo winno ograniczać bezpośrednią ingerencję w procesy rynkowe. Jednocześnie państwo winno prowadzić politykę wyrównawczą, ale wymuszając na obywatelach dbanie o własne interesy. Państwo winno wspomagać jedynie tych, którzy nie są w stanie uczynić z różnych powodów tego sami. Inne świadczenia socjalne należy ograniczać. Integracja europejska wymusza tworzenie jednolitego modelu europejskiego. Ma to być model społecznej gospodarki rynkowej. Taki model został też określony w polskiej konstytucji. Art. 20 Konstytucji z 1997r. stanowi: społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP.

Środki publiczne i sektor finansów publicznych

Środki publiczne są to środki pieniężne, którymi dysponują organy władzy publicznej i podległe im jednostki organizacyjne w celu wykonywania zadań publicznych. To jedno z podstawowych pojęć współczesnych finansów publicznych. Rodzaje środków publicznych określa ustawa o finansach publicznych. W świetle art. 5 tej ustawy wyróżniamy 4 podstawowe rodzaje środków publicznych:

1) dochody publiczne - w momencie ich uzyskania stają się własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Zwiększają majątek publiczny. Do dochodów publicznych zaliczamy:

a) daniny publiczne, w tym podatki (główny rodzaj danin publicznych), opłaty, cła, przymusowe składki

b) różne kary i grzywny

c) wpływy z majątku publicznego, np. wpływy ze sprzedaży czy dywidendy od posiadanego kapitału

d) wpływy z odpłatnego świadczenia usług przez jednostki podległe organom władzy publicznej, spadki, zapisy i darowizny w postaci środków pieniężnych.

Dochody publiczne dzieli się często na:

* dochody publicznoprawne - pobierane na podstawie przepisów prawa publicznego. Do nich należą daniny publiczne, czy kary, grzywny.

* dochody prywatnoprawne - pobierane na podstawie przepisów prawa prywatnego, np. czynsze z tytułu najmu lub dzierżawy, majątku Skarbu Państwa, czy samorządu, dywidendy, czy odsetki od pożyczek.

2) środki w postaci bezzwrotnej pomocy zagranicznej - płyną najczęściej z budżetu UE i są to tzw. środki europejskie. Płyną także od innych państw, zwłaszcza członków Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu.

3) przychody budżetu państwa i budżetów samorządowych. W ramach tych przychodów wyróżniamy:

a) przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa lub majątku jednostek samorządu terytorialnego. Są to przychody o charakterze bezzwrotnym.

b) przychody z zaciągniętych zobowiązań finansowych, a więc ze sprzedaży wyemitowanych papierów wartościowych, z zaciągniętych kredytów i pożyczek. Te przychody w odróżnieniu od przychodów z prywatyzacji mają charakter zwrotny. Muszą w przyszłości być zwrócone ze stosownym oprocentowaniem.

4) przychody z odpłatnej działalności jednostek sektora finansów publicznych, np. uczelnie publiczne pobierają niektóre opłaty (za powtarzanie roku, legitymację, II kierunek itp.), samorządowe zakłady budżetowe (np. miejskie ogrody botaniczne pobierają opłaty za świadczone usługi.

Spośród różnych rodzajów środków publicznych stabilnym źródłem finansowania zadań publicznych są tylko dochody publiczne. Środki pochodzące z bezzwrotnej pomocy zagranicznej mają ograniczony zakres. Przychody z prywatyzacji majątku mają bardzo ograniczony zakres, dają przychód z danego składnika majątku tylko raz. Najbardziej niebezpieczne jest finansowanie zadań publicznych z przychodów zwrotnych. Zaciąganie zobowiązań finansowych powoduje podwójne obciążenie finansów państwa. Po pierwsze dług musi być kiedyś spłacony. Po drugie od długu trzeba płacić odsetki. Finansowanie zadań państwa w dłuższym okresie czasu poprzez zaciąganie długu wcześniej czy później wymusza redukcję zadań publicznych bądź podwyżkę danin publicznych, w tym podatków. Przychody jednostek sektora finansów publicznych z odpłatnej działalności są bardzo niewielkie. Te jednostki nie działają bowiem na zasadach handlowych, komercyjnych.

Przeznaczenie środków publicznych określa art. 6 ustawy o finansach publicznych. Środki te przeznacza się po pierwsze na wydatki publiczne - (wydatki budżetu państwa, budżetów samorządowych, wydatki niektórych jednostek sektora finansów publicznych. Po drugie środki publiczne przeznacza się na rozchody publiczne, a więc na spłatę otrzymanych pożyczek i kredytów, na wykup papierów wartościowych, na udzielenie pożyczek lub kredytów. Podział na wydatki i rozchody, jest oparty o kryterium ekonomiczne. W przypadku wydatków mamy do czynienia z redystrybucją definitywną. Wydatki mają charakter bezzwrotny. Rozchody natomiast wiążą się z transferami czasowymi, ze spłatami zaciągniętych wcześniej zobowiązań, bądź z udzielaniem pożyczek i kredytów innym podmiotom. Różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi ustalona dla danego okresu czasu jest bądź nadwyżką bądź deficytem sektora finansów publicznych.

Zasady gospodarowania środkami publicznymi.

Przepisy prawa ustanawiają kilka zasad, które muszą być przestrzegane przy gospodarowaniu środkami publicznymi. Zasady te są określone w art. 42-44 ustawy o finansach publicznych:

1) zasada dotycząca gromadzenia środków publicznych - zgodnie z art. 42 ust. 1 sposób gromadzenia środków publicznych określają odrębne ustawy. Są to różne ustawy, duża część to ustawy podatkowe, np. ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych; ustawy określające różne rodzaje opłat, np. prawo ochrony środowiska, przepisy prawa celnego i wiele innych.

2) tzw. zasada niefunduszowania - wynika z art. 42 ust. 2. Stanowi że środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków. Nie dotyczy ona np. funduszy celowych, wydatków finansowanych ze środków europejskich czy wydatków finansowanych z kredytów udzielonych przez międzynarodowe instytucje finansowe, jak np. MFW, Bank Światowy

3) wydatki publiczne mogą być ponoszone jedynie na cele i w wysokości ustalonych w planach finansowych - w budżecie państwa, w budżetach samorządowych bądź w planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych. Nie wolno dokonywać wydatku publicznego na inny cel i w kwocie wyższej niż to wynika z planu finansowego. Ta zasada jest unormowana w art. 44 ust.1

4) zasada legalności wydatków publicznych - wynikająca z art. 44 ust. 2. Zgodnie z tą zasadą jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków publicznych zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych wydatków. Przepisy różnych ustaw określają zasady dokonywania rozmaitych wydatków publicznych, np. określają zasady wypłaty zasiłków rodzinnych i opiekuńczych, zasady wypłaty wynagrodzeń urzędników państwowych i samorządowych albo zasady wypłaty dotacji przedmiotowych i wielu innych wydatków. Podmioty dokonujące wydatków publicznych są związane podwójnie. Z jednej strony wiążą je przepisy normujące poszczególne wydatki publiczne, a z drugiej postanowienia planów finansowych określające cele wydatków publicznych i ich wysokość.

5) zasada racjonalności dokonywania wydatków publicznych - art. 44 ust.3 Wydatki publiczne winny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny. Mają prowadzić do uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów. Trzeba optymalnie dobrać metody i środki, aby osiągnąć założone cele.

6) zasada terminowości dokonywania wydatków publicznych - zgodnie z nią wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób umożliwiający terminową realizację zadań publicznych oraz w wysokości i w terminach wynikających z zaciągniętych wcześniej zobowiązań.

7) zasada stosowania procedur zamówień publicznych - wynika z art. 44 ust.4 Zgodnie z nią jednostki sektora finansów publicznych mają obowiązek zawierania umów o dostawy, o roboty budowlane i umów o wykonywanie usług na zasadach określonych w przepisach o zamówieniach publicznych. Stosowanie tych procedur ma zapewnić efektywne wykorzystywanie środków publicznych. Ta zasada pozostaje w ścisłym związku z zasadą powszechności ubiegania się o realizację zadań publicznych. Każdy z podmiotów może ubiegać się o realizację zadań finansowanych ze środków publicznych. Jeśli przedstawi ofert e zgodnie z zasadami uczciwe konkurencji, jeśli gwarantuje wykonanie zadania w sposób oszczędny, efektywny i terminowy.

Sektor finansów publicznych

Do wykonywania zadań publicznych obok środków publicznych konieczne jest istnienie różnych podmiotów wykonujących te zadania. Zbiór jednostek organizacyjnych i organów władzy publicznej wykonujących zadania publiczne określa się mianem jednostek sektora finansów publicznych (częściej używa się tego terminu). Jednostki sektora finansów publicznych charakteryzują się kilkoma cechami:

1) wykonują zadania publiczne na zasadach niekomercyjnych. Realizują cele publiczne i społeczne.

2) jednostki sektora finansów publicznych są tworzone i wykorzystują w swojej działalności majątek publiczny. Są finansowane ze środków publicznych

3) jednostki sektora finansów publicznych prowadzą gospodarkę finansową według zasad kreślonych przez prawo.

Sektor finansów publicznych należy do sektora publicznego. Działają w tym sektorze także jednostki publiczne, działające na zasadach komercyjnych realizujące cele ekonomiczne. Są to jednostki będące własnością Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego, bądź jednostki zależne od tych podmiotów. Są to przykładowo: przedsiębiorstwa państwowe, spółki Skarbu Państwa, banki państwowe, czy spółki z przewagą kapitału publicznego.

W naukach ekonomicznych wyróżnia się:

1) sektor publiczny

a) sektor jednostek sektora finansów publicznych

b) sektor publiczny

2) sektor prywatny

Jednostki sektora finansów publicznych są enumeratywnie wyliczone w art. 9 ustawy o finansach publicznych. Sektor ten tworzą:

1) organy władzy publicznej - organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej, sądy i trybunały.

2) jednostki samorządu terytorialnego - gminy, powiaty, województwa

3) jednostki budżetowe

4) samorządowe zakłady budżetowe;

5) agencje wykonawcze;

6) instytucje gospodarki budżetowej;

7) państwowe fundusze celowe;

8) ZUS i Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze

9) Narodowy Fundusz Zdrowia;

10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

11) uczelnie publiczne;

12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

13) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;

14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego (z o.o., S.A.).

Zakres polskiego sektora finansów publicznych nie odpowiada w pełni stanowiskom UE. W naukach ekonomicznych sektor finansów publicznych jest często określony na 3 podsektory:

1) podsektor rządowy - państwowe jednostki, ZUS, KRUS, uczelnie

2) podsektor samorządowy - samorządowe jednostki budżetowe, samorządowe osoby prawne

3) podsektor ubezpieczeń społecznych

Jednostki sektora finansów publicznych mogą być tworzone tylko w formach organizacyjnych określonych przez ustawę o finansach publicznych. Różnice między poszczególnymi jednostkami dotyczą m.in.:

1) posiadania bądź nieposiadania osobowości prawnej

2) różnią się zasadami gospodarki finansowej w szczególności różnią się sposobem powiązania z budżetem. Tylko jednostki budżetowe są powiązane z budżetem tzw. metodą brutto, są budżetowane brutto. Pozostałe jednostki sektora finansów publicznych są powiązane z budżetem tzw. metodą netto. Są budżetowane netto. Ustawa o finansach publicznych określa zasady gospodarki finansowej następujących jednostek:

1) jednostek budżetowych

2) samorządowych zakładów budżetowych

3) instytucji gospodarki budżetowej

4) agencji wykonawczych

5) państwowych funduszy celowych.

Pozostałe jednostki sektora działają na zasadach określonych w odrębnych ustawach. Jednostki sektora finansów publicznych gospodarują środkami publicznymi bądź w ramach budżetu państwa lub budżetów samorządowych, to dotyczy jednostek budżetowych, jest to tzw. gospodarka budżetowa, bądź gospodarują środkami publicznymi poza budżetem i jest to tzw. gospodarka pozabudżetowa, to dotyczy pozostałych jednostek sektora finansów publicznych.

Jednostki budżetowe

Jednostka budżetowa jest podstawową formą organizacyjną sektora finansów publicznych. Jest ona bliżej określona w art. 11,12 ustawy o finansach publicznych. Jednostki budżetowe nie mają osobowości prawnej. W obrocie prawnym działają jako jednostki organizacyjne Skarbu Państwa (państwowe jednostki budżetowe) lub samorządu terytorialnego (samorządowe jednostki budżetowe). Jednostkami budżetowymi są np. urzędy gminy, marszałkowskie, ministerstwa. Jednostki budżetowe są budżetowane brutto, powiązane z budżetem metodą brutto. Metoda ta polega na tym, że wszystkie wydatki jednostki są pokrywane bezpośrednio z budżetu, z którym jednostka jest powiązana, a pobierane przez nią dochody są zawsze odprowadzane na rachunek tego budżetu. Jednostka nie może pokryć swoich wydatków z osiągniętych dochodów. Jednostka budżetowa nie ma żadnych bodźców ekonomicznych, które zmuszałyby ją do dbałości o osiągane dochody i do racjonalnego dokonywania wydatków. Poziom wydatków jednostki nie zależy w żaden sposób od osiąganych przez nią dochodów. Status jednostki budżetowej nadaje się tym jednostkom organizacyjnym, które świadczą swoje usługi nieodpłatnie bądź częściowo odpłatnie. Jednostkami budżetowymi są np. ministerstwa, urzędy gminy, szkoły publiczne, sądy, stacje sanitarno-epidemiologiczne. Podstawą gospodarki finansowej jednostek budżetowych są ich plany finansowe. Każda jednostka budżetowa ma własny plan finansowy. Zmiana tego planu w ciągu roku budżetowego wymaga najczęściej zmiany budżetu, z którym jednostka jest powiązana. Gospodarka finansowa jednostek budżetowych jest gospodarką mało elastyczną, usztywnioną, brak jest w niej bodźców ekonomicznych skłaniających do efektywnego funkcjonowania. Państwowe jednostki budżetowe są tworzone, łączone i likwidowane przez ministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów, a samorządowe jednostki budżetowe przez organy stanowiące samorządów (radę gminy, powiatu, sejmik województwa).

Samorządowe zakłady budżetowe

Samorządowe zakłady budżetowe są unormowane w art. 14-16 ustawy o finansach publicznych. Nie posiadają osobowości prawnej. Są tworzone tylko na szczeblu samorządowym. Zakłady odpłatnie wykonują zadania publiczne i pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych. Stosuje się zatem do nich zasadę samofinansowania. Są budżetowane netto, a więc powiązane z budżetem metodą netto. Polega ona na tym, że jeśli wydatki zakładu są mniejsze niż dochody zakładu, to nadwyżkę wpłaca się do budżetu samorządowego. Jeśli natomiast wydatki są wyższe niż dochody, to zakład otrzymuje dotację z budżetu. Dotacja nie może być wyższa niż 50% kosztów (wydatków) zakładu). Zakład budżetowy posiada zatem w odróżnieniu od jednostki budżetowej autonomię finansową. Wysokość jego wydatków jest uzależniona od jego dochodów. Im wyższe dochody zakładu, tym wyższe wydatki zakładu. Status zakładu budżetowego może być nadany tylko jednostkom działającym w określonym zakresie, np. wodociągom miejskim, cmentarzom komunalnym, targowiskom. Podstawą gospodarki finansowej zakładu są ich plany finansowe. Mogą być one zmienianie przez kierownika zakładu w ciągu roku, pod warunkiem, że nie zmniejszy to wpłat to budżetu i nie zwiększy dotacji z budżetu. Gospodarka finansowa zakładów jest istotnie uelastyczniona.

Instytucje gospodarki budżetowej

Instytucje gospodarki budżetowej są uregulowane w art. ustawy o finansach publicznych. Instytucje gospodarki budżetowej są tworzone wyłącznie na szczeblu państwa. Posiadają osobowość prawną, a więc samodzielnie występują w obrocie prawnym. Instytucje gospodarki budżetowej podobnie jak zakłady budżetowe odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania i pokrywają koszty swojej działalności z uzyskanych przychodów. Stosuje się do nich zatem zasadę samofinansowania. instytucje te mogą uzyskiwać dotacje z budżetu, jeśli tak stanowią odrębne ustawy. ustalają zysk, lecz o jego przeznaczeniu decyduje organ założycielski. Tworzy te instytucje minister lub szef Kancelarii Premiera. Status instytucji gospodarki budżetowej ma np. Centralny Ośrodek Sportu, Centrum Obsługi Kancelarii Premiera. Podstawą gospodarki finansowej instytucji jest jej plan finansowy, który może być zmieniany w ciągu roku budżetowego. Gospodarka finansowa instytucji gospodarki budżetowej jest poważnie uelastyczniona.

Agencje wykonawcze

Agencje wykonawcze regulowane w art. 18-22 ustawy o finansach publicznych. Agencje wykonawcze są jak instytucje gospodarki budżetowej tworzone wyłącznie na szczeblu państwa i posiadają osobowość prawną. Są jednak tworzone odrębnymi ustawami. Agencje wykonawcze osiągają przychody z prowadzonej działalności, dotacje z budżetu, określone w ustawach tworzących te agencje i z tych środków pokrywają swoje koszty. Ustalają wynik finansowy. Status agencji wykonawczych maja przykładowo: ARIMR, Agencja Nieruchomości Rolnych, Agencja Mienia Wojskowego. Agencje działają na podstawie własnych planów finansowych, których wydatki nie powinny być w zasadzie wyższe niż otrzymane dochody. Plany te mogą być zmienianie w ciągu roku po uzyskaniu opinii sejmowej komisji do spraw budżetu i za zgodą ministra nadzorującego agencje.

Państwowe fundusze celowe

Państwowe fundusze celowe są wyodrębnionymi rachunkami bankowymi, którymi dysponują ministrowie albo inne organy wskazane w ustawach tworzących fundusze. Przychody funduszów pochodzą z różnych wyodrębnionych środków publicznych. Są przeznaczane na finansowanie wyodrębnionych zadań publicznych. Istota funduszu celowego polega na tym, że przychody ze ściśle określonego źródła przeznacza się na finansowanie ściśle określonego zadania. O funduszach mówi się niekiedy, że są w istocie mini budżetami. Fundusze celowe funkcjonują obecnie wyłącznie na szczeblu państwa. W 2009r. zlikwidowano samorządowe fundusze celowe. Obecnie nie posiadają osobowości prawnej. Funduszami celowymi są przykładowo: Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Pracy, Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Podstawą gospodarki finansowej funduszy są ich plany finansowe. Mogą być one zmieniane w ciągu roku budżetowego, jeśli nie zwiększy to dotacji z budżetu i po uzyskaniu opinii komisji sejmowej do spraw budżetu oraz zgody ministra finansów. Plany finansowe funduszy celowych są ustalane ustawami budżetowymi.

ZUS i KRUS oraz zarządzane przez nie fundusze

ZUS jest państwową osobą prawną. Działa na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Osiąga przychody, z których pokrywa koszty własnej działalności. Prowadzi gospodarkę finansową samodzielnie. Jego plan finansowy ustala ustawa budżetowa. ZUS dysponuje Funduszem Ubezpieczeń Społecznych oraz Funduszem Rezerwy Demograficznej.

KRUS jest państwową jednostką organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej. Działa na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Prowadzi samodzielnie swoją gospodarkę finansową. Prezes KRUS zarządza kilkoma funduszami, w tym Funduszem Emerytalno-Rentowym Rolników.

NFZ - nie jest funduszem celowym. Jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną. Działa na podstawie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Przychody NFZ pochodzą ze składek na ubezpieczenie zdrowotne i z dotacji. Przeznacza się je na koszty świadczeń opieki zdrowotnej, refundację leków i inne koszty. Prezes Funduszu może zaciągać pożyczki i kredyty. Zysk Funduszu przeznacza się na pokrycie strat z lat ubiegłych. Plan finansowy Funduszu sporządza prezes Funduszu, opiniuje sejmowa komisja do spraw finansów publicznych, sejmowa komisja do spraw zdrowia oraz zatwierdza minister zdrowia w porozumieniu z ministrem finansów publicznych.

Samodzielne Publiczne Zakłady Opieki Zdrowotnej są osobami prawnymi. Działają na podstawie ustawy o działalności leczniczej. Ich plany finansowe są ustalane przez kierowników ZOZ-ów. Przychodami ZOZ są środki z odpłatnej działalności leczniczej, a więc płynące z tzw. kontraktów oraz środki publiczne na różne programy zdrowotne. Przeznacza się te przychody na pokrycie kosztów ich działalności. ZOZ-y same decydują o podziale zysku oraz pokrywają straty.

Uczelnie publiczne, PAN i jaj instytuty, instytucje kultury i instytucje filmowe. Jednostki te działają na podstawie różnych przedmiotowo ustaw. Przychody osiągają z odpłatnego lub częściowo odpłatnego wykonywania ich zadań oraz z dotacji budżetowych. Wykorzystują je na zadania publiczne, dla realizacji których zostały utworzone. Działają samodzielnie na podstawie planów finansowych ustalanych przez odpowiednie organy tych jednostek. Uzyskany wynik finansowy (różnica między przychodami i kosztami) samodzielne decydują o podziale zysku, a ich starty pomniejszają ich fundusze. W gospodarce finansowej tych podmiotów występują pewne elementy charakterystyczne dla gospodarki rynkowej. Ma to zapewnić efektywne wykorzystanie środków publicznych.

Inne państwowe i samorządowe osoby prawne - są to przykładowo: Narodowy Fundusz Gospodarki Wodnej i Ochrony Środowiska, parki narodowe - te jednostki prowadzą samodzielnie gospodarkę finansową, a ich plany finansowe są ustalane w ustawach budżetowych.

Organy finansowe

Do jednostek sektora finansów publicznych ustawodawca zalicza m.in. organy władzy publicznej. Organy te można podzielić na organy o kompetencjach ogólnych (np. Sejm, Senat, Rada Ministrów) i organy powołane specjalnie do prowadzenia i organizowania publicznej działalności finansowej. Są to organy finansowe. Istnieję takie organy, których działalność sprowadza się w zasadzie wyłącznie do organizowania i prowadzenia publicznej działalności finansowej. Organy finansowe działają przede wszystkim w formach władczych. Są wyposażone w atrybut nadrzędności wobec drugiej strony stosunku prawnego. Jednostronne rozstrzygają sprawy wiążąc inne podmioty. Mogą stosować środki przymusu państwowego. Główną formą działania tych organów są akty finansowe, w tym decyzje. Do organów finansowych należą:

1) minister finansów

2) naczelnicy urzędów skarbowych i dyrektorzy izb skarbowych - pion organów skarbowych

3) naczelnicy urzędów celnych i dyrektorzy izb celnych - pion organów celnych

Minister finansów - jest naczelnym organem finansowym państwa. Zgodnie z ustawą o działach administracji rządowej minister finansów kieruje trzema działami tej administracji:

1) dział budżet - obejmuje następujące zagadnienia, sprawy: opracowywanie budżetu, wykonywanie budżetu, przygotowywanie sprawozdań z wykonania budżetu oraz nadzór nad organami orzekającymi w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Po drugie obejmuje sprawy systemu finansowania samorządu terytorialnego, sfery budżetowej i bezpieczeństwa państwa. Po trzecie prawy zarządzania długiem publicznym.

2) dział finanse publiczne - obejmuje sprawy wykonania dochodów i wydatków budżetu państwa, w szczególności wykonanie dochodów z podatków i opłat, realizację przepisów dotyczących ceł, rachunkowość i rewizje finansowe, prawo dewizowe, kontrolę skarbową, ceny

3) dział instytucje finansowe - obejmuje sprawy rynku finansowego, w tym banków, zakładów ubezpieczeń i funduszy inwestycyjnych.

Kierowanie danym działem administracji rządowej oznacza, że minister ma następujące obowiązki:

a) inicjuje i opracowuje politykę Rady Ministrów w stosunku do tego działu. To on przedkłada projekty aktów prawnych z tego zakresu

b) wykonuje tę politykę oraz koordynuje jej wykonywanie przez organy, urzędy, jednostki organizacyjne, które mu podlegają lub które nadzoruje

c) ma obowiązek współdziałania z innymi podmiotami, innymi członkami Rady Ministrów, z organami administracji rządowej i samorządowej, ze związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, itp.

Organy skarbowe - są organami administracji niezespolonej (niezespolone w Urzędzie Wojewódzkim), działają na podstawie ustawy o urzędach i izbach skarbowych. Naczelnicy urzędów skarbowych i dyrektorzy izb skarbowych podlegają ministrowi finansów.

Do zakresu działania naczelników urzędów skarbowych należy:

a) ustalenie, określenie i pobór podatków oraz nie podatkowych należności budżetowych z wyjątkiem tych, które są pobierane przez inne organy. Naczelnicy urzędów skarbowych to przede wszystkim organy skarbowe.

b) do ich właściwości należy rejestrowanie podatników oraz przyjmowanie deklaracji podatkowych

c) wykonywanie kontroli podatkowej

d) podział dochodów między budżet pastwa i budżety gmin i ich przekazywanie, przekazywanie samorządom tzw. udziałów w podatkach państwowych.

e) wykonywanie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych i niektóre inne kompetencje.

Naczelnik urzędu skarbowego jest organem I instancji. Odrębnie ustawa określa kompetencje urzędów skarbowych. Do zakresu działania urzędów skarbowych należy:

a) prowadzenie dochodzeń w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe

b) wykonywanie funkcji oskarżyciela publicznego w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe

c) wykonywanie kar majątkowych w zakresie określonym w kodeksie karnym wykonawczym i kodeksie karnym skarbowym (KKW, KKS)

Organami II instancji są dyrektorzy izb skarbowych. Do zakresu ich działania należy:

a) nadzór nad urzędami skarbowymi

b) rozstrzyganie w II instancji w sprawach należących w pierwszej instancji do urzędów skarbowych.

c) udzielanie dotacji przedmiotowych przedsiębiorcom oraz analizowanie prawidłowości ich wykorzystywania

organy celne - działają m.in. na podstawie ustawy o służbie celnej. Organami tymi są:

1) minister finansów - który koordynuje działanie tych organów i współpracuje w kształtowaniu polityki celnej państwa z innymi organami.

2) szef służby celnej - kieruje on służbą celną. Podlegają mu dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów celnych.

3) dyrektorzy izb celnych - do ich zadań należy m.in.:

a) sprawowanie nadzoru nad działalnością naczelników urzędów celnych

b) rozstrzyganie w II instancji w sprawach należących w I instancji do naczelników urzędów celnych

c) wykonywanie kontroli celnej, podatkowej w zakresie podatków pobieranych przez organy celne oraz wykonywanie innych zadań.

4) naczelnicy urzędów celnych - do ich zadań należy m.in.:

a) wymiar i pobór ceł, podatku akcyzowego, podatku od towarów i usług (VAT) z tytułu importu towarów, podatku od gier, opłaty paliwowej

b) rozpoznawanie, wykrywanie, zwalczanie przestępstw i wykroczeń skarbowych w zakresie tych podatków i opłat i niektóre inne zadania.

Organy celne wykonują zatem zadania związane nie tylko z cłami, ale także z niektórymi podatkami. Kompetencje podatkowe są podzielone między organy skarbowe a organy celne. Dlatego postuluje się niekiedy połączenie tych organów.

Drugi rodzaj organów obok organów finansowych to organy kontroli finansowej. Istota kontroli polega na tym, że porównuje się stan istniejący faktycznie z wyznaczeniami, z regulacjami zawartymi w przepisach prawa. Organy kontroli w zasadzie nie posiadają uprawnień władczych. Jeśli stwierdzą istnienie rozbieżności między stanem faktycznym a wyznaczeniami, to wskazują kontrolowanemu nieprawidłowości oraz sposób ich usunięcia. O nieprawidłowościach mogą powiadamiać inne organy, np. organy nadzorujące jednostki kontrolowane, czy policję bądź prokuraturę. W chwili obecnej istnieją dwa rodzaje wyspecjalizowanych organów kontroli finansowej: organy kontroli finansowej i regionalne izby obrachunkowe. Kompetencje Najwyższej Izby Kontroli dotyczą nie tylko spraw finansowych, ale także spraw innego rodzaju. .

Organy kontroli skarbowej działają na podstawie ustawy o kontroli skarbowej. Organami tymi są:

1) minister finansów - który jest naczelnym organem kontroli skarbowej

2) generalny inspektor kontroli skarbowej - który jest organem wyższego stopnia nad dyrektorami urzędów kontroli skarbowej.

3) dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej - którzy są organami pierwszego stopnia.

Właściwość miejscowa generalnego inspektora obejmuje teren całego kraju. Zarówno minister finansów jak i generalny inspektor kontroli skarbowej są obsługiwani przez ministerstwo finansów. Dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej są obsługiwani przez urzędy kontroli skarbowej.

Kontroli skarbowej sprawowanej przez organy kontroli skarbowej podlegają:

1) zobowiązani do świadczeń pieniężnych na rzecz Skarbu Państwa, a więc przede wszystkim podatnicy, ale także płatnicy, inkasenci.

2) wydatkujący i przekazujący oraz otrzymujący środki europejskie i inne środki pomocy zagranicznej

3) władający i zarządzający mieniem państwowym

4) osoby zatrudnione i pełniące służbę w administracji podatkowej, celnej i kontroli skarbowej.

Szeroko jest zakreślony zakres przedmiotowy kontroli skarbowej. Kontrola ta dotyczy:

1) spraw podatkowych - kontroluje np. rzetelność deklarowanych podatków, ich obliczania i wpłat. Kontroluje i ujawnia działalność gospodarczą nie zgłoszoną do opodatkowania. Kontroluje się pochodzenie majątku oraz przychody ze źródeł nieujawnionych.

2) kontrola finansowa - dotyczy np. zgodności z prawem gospodarowania środkami publicznymi. Jest to kontrola wydatkowania środków pochodzących z budżetu UE, czy kontrola wpłat do tego budżetu.

3) kontrola gospodarowania mieniem państwowym - w tych ramach kontroluje się np. prywatyzację mienia Skarbu Państwa albo ujawnia niedobory w tym mieniu.

4) kontrola dewizowa - dotycząca obrotu wartościami dewizowymi

5) zapobieganie i wykrywanie przestępstw pracowników aparatu podległego ministrowi finansów - chodzi zwłaszcza o przestępstwa łapownictwa i płatnej protekcji.

Kontrola organów kontroli skarbowej jest realizowana w dwóch formach:

1) w postępowaniu kontrolnym

2) w wywiadzie skarbowym

Podstawową formą kontroli jest postępowanie kontrolne. Wszczyna je inspektor kontroli skarbowej zatrudniony bądź w urzędzie kontroli skarbowej, bądź w ministerstwie finansów. Musi okazać kontrolowanemu upoważnienie do przeprowadzenia kontroli. Kontrolowany ma obowiązek umożliwić inspektorowi przeprowadzenie kontroli. Musi np. udostępnić wszystkie obiekty, dokumenty, środki łączności, itp. po zgromadzeniu dokumentacji inspektor zapoznaje kontrolowanego z ustaleniami kontroli. Kontrolowany może żądać np. uzupełnienia kontroli albo może złożyć wyjaśnienia. Postępowanie kontrolne organów kontroli kończy się:

1) decyzją - jeżeli ustalenia dotyczą podatków

2) wynikiem kontroli - w przypadku innych spraw.

Organ kontroli skarbowej posiada zatem uprawnienia władcze. W sprawach podatków wydaje decyzję w rozumieniu przepisów ordynacji podatkowej. Jeśli decyzja została wydana przez inspektora zatrudnionego w urzędzie kontroli skarbowej, to odwołanie jest wnoszone albo do dyrektora izby skarbowej, albo do dyrektora izby celnej. Decyzję wydaje dyrektor urzędu kontroli skarbowej. Jeśli decyzja została wydana przez generalnego inspektora kontroli skarbowej, bo inspektor był zatrudniony w ministerstwie finansów, to odwołanie od tej decyzji nie przysługuje. Strona może złożyć wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez ten organ.

Drugą formą działania organów skarbowych jest wywiad skarbowy. Jest to jedna ze służb specjalnych podległa generalnemu inspektorowi kontroli skarbowej. Wywiad skarbowy gromadzi dane, przetwarza je i wykorzystuje informacje m.in. o dochodach i majątkach. Pracownicy wywiady skarbowego mogą za zgodą sądu prowadzić kontrolę operacyjną, a więc np. podsłuchiwać, badać korespondencją, itp. pracownicy wywiadu mogą w określonych przypadkach używać broni i stosować środki przymusu bezpośredniego.

Drugi rodzaj kontroli skarbowej to regionalne izby obrachunkowe. Działają na podstawie ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych. RIO sprawują nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego w sprawach finansowych oraz kontrolują gospodarkę finansową i zamówienia publiczne następujących podmiotów:

1) jednostek samorządu terytorialnego

2) związków komunalnych, a więc związków międzygminnych, związków i stowarzyszeń gmin i powiatów

3) samorządowych jednostek organizacyjnych

4) innych podmiotów wykorzystujących dotacje z budżetów samorządowych.

Do zadań RIO należy:

1) kontrola gospodarki finansowej podmiotów samorządowych - izby kontrolują gospodarkę finansową samorządów i zamówienia publiczne kierując się dwoma kryteriami:

a) legalności - zgodności z prawem

b) zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym

Jednakże w przypadku zadań z zakresu administracji rządowej wykonywanych przez samorządy dodatkowymi kryteriami kontroli są: celowość, rzetelność, gospodarność. Co najmniej raz na 4 lata izba winna dokonywać kompleksowej kontroli gospodarki finansowej samorządu. Inspektorzy dokonujący kontroli mają prawo wstępu do pomieszczeń kontrolowanego oraz względu w dokumentację finansową i dotyczącą gospodarowania środkami rzeczowymi. Z przeprowadzonej kontroli sporządza się protokół kontroli. Na jego podstawie kieruje się do kontrolowanego wystąpienie pokontrolne. Wskazuje w nim nieprawidłowości, osoby odpowiedzialne oraz formułuje wnioski zmierzające do ich usunięcia. Kontrolowany ma obowiązek w terminie 30 dni zawiadomić izbę o wykonywaniu wniosków, bądź o przyczynach ich niewykonania.

2) nadzór nad działalnością finansową jednostek samorządu terytorialnego - w ramach nadzoru izba podejmuje czynności dwojakiego rodzaju:

a) bada uchwały i zarządzenia organów samorządowych w następujących sprawach:

- budżetu i jego zmianach

- podatków i opłat celnych

- absolutorium

- zasad przyznawania dotacji z budżetu samorządowego.

W przypadku stwierdzenia istotnego naruszenia prawa izba orzeka nieważność uchwały bądź zarządzenia. Tylko w przypadku uchwały budżetowej podejmuje się wcześniej postępowanie naprawcze. Izba wskazuje nieprawidłowości w tej uchwale, albo związane z tą uchwałą, wyznacza termin do ich usunięcia a dopiero wtedy, jeśli nieprawidłowości nie zostaną usunięte w terminie stwierdza nieważność uchwały budżetowej w całości lub w części. Jeśli stwierdzi nieważność uchwały, to ustala budżet samorządowy w całości lub w części dotkniętej nieważnością.

b) tzw. zastępcze ustalenie budżetu samorządowego. Jeśli do końca stycznia roku budżetowego organ stanowiący nie ustali budżetu samorządowego, to budżet ten do końca lutego ustala RIO w zakresie zadań własnych samorządu oraz zadań zleconych.

3) wydawanie opinii w sprawach gospodarki finansowej, sporządzanie raportów i analiz - izba opiniuje przykładowo projekty budżetów samorządowych, wnioski w przedmiocie absolutorium, sprawozdania z wykonania budżetów samorządowych, czy opiniuje możliwość wpłaty kredytu, pożyczki, czy wykupu obligacji komunalnych.

4) prowadzenie działalności informacyjnej, instruktażowej i szkoleniowej w zakresie spraw objętych nadzorem i kontrolą

Do jednostek sektora finansów publicznych ustawodawca zalicza się m.in. jednostki samorządu terytorialnego, a więc gminy, powiaty i województwa oraz związki tych jednostek. Istnienie tych jednostek oznacza decentralizację władzy publicznej. Decentralizacja polega natomiast na wyodrębnieniu wobec państwa odrębnego podmiotu, któremu przekazuje się część uprawnień władczych, który wykonuje je samodzielnie. Zgodnie z art. 15 ust.1 Konstytucji z 1997r. ustrój terytorialny RP zapewnia decentralizację władzy publicznej. Art. 16 ust.2 tej konstytucji stanowi natomiast, że przysługującą samorządowi w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Ustawy określają, które zadania są zadaniami własnymi samorządu. Decentralizacja zadań publicznych jest związana z tzw. zasadą pomocniczości. Oznacza ona postulat wykonywania zadań publicznych przez najbliższy obywatelowi szczebel władzy publicznej, który może to zadanie wykonać. Zakres decentralizacji władzy publicznej jest w ostatnich latach w Polsce systematycznie rozszerzany. Ciągle jednak jest on stosunkowo niewielki. Wynika to z tego, że po pierwsze administracja centralna niechętnie przekazuje swojej zadania jednostkom sektora finansów publicznych. Po drugie duża część wydatków publicznych jest przeznaczana na zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych (ponad 40% wydatków publicznych) i na obsługę długu publicznego. Są to wydatki finansowane z budżetu państwa. Zdarza się wreszcie, że przekazywaniu określonych zadań publicznych samorządom nie towarzyszy przyznawanie odpowiednich instrumentów umożliwiających samodzielne wykonywanie tych zadań.

Organy wewnętrzne jednostek sektora finansów publicznych

Do organów wewnętrznych jednostek sektora finansów publicznych zaliczamy:

1) kierownika jednostki

2) głównego księgowego, a w jednostkach samorządu terytorialnego - skarbnika budżetu.

Zgodnie z art. 53 ustawy o finansach publicznych kierownik jednostki sektora finansów publicznych jest odpowiedzialny za całość gospodarki finansowej tej jednostki. Może on jednak powierzyć określone obowiązki w zakresie tej gospodarki pracownikom tej jednostki. Wymaga to odrębnego imiennego

upoważnienia, albo wskazania w regulaminie organizacyjnym tej jednostki.

Główny księgowy jednostki sektora finansów publicznych to pracownik tej jednostki, któremu zgodnie z art. 54 ustawy o finansach publicznych, kierownik jednostki powierza obowiązki i odpowiedzialność w następującym zakresie:

1) prowadzenia rachunkowości jednostki

2) wykonywania dyspozycji środkami pieniężnymi

3) dokonywania wstępnej kontroli zgodności operacji gospodarczych i finansowych z planem finansowym jednostki oraz kompletności i rzetelności dokumentów dotyczących tych operacji. Jeśli główny księgowy nie zgłasza zastrzeżeń, to składa podpis na dokumentach dotyczących tej operacji. Jeśli ma zastrzeżenia, to odmawia podpisania dokumentów i powiadamia o tym fakcie kierownika jednostki sektora finansów publicznych.

W jednostkach samorządu terytorialnego rolę głównego księgowego w zakresie budżetu samorządowego pełni skarbnik budżetu jednostki samorządu terytorialnego. W żadnym z aktów prawnych nie sformułowano katalogu zadań skarbnika. Niektóre jego kompetencje wynikają z pojedynczych przepisów ustaw, np. zgodnie z art. 262 ustawy o finansach publicznych skarbnik kontrasygnuje zaciąganie kredytów i pożyczek, udzielanie pożyczek, poręczeń i gwarancji, czy emitowanie papierów wartościowych. Kontrasygnata skarbnika jest konieczna dla ważności tych czynności. Zadania skarbników są często przedmiotem regulacji statutów poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Przykładowo nadzorują prace związane z opracowaniem projektu budżetu samorządowego, kontrolują na bieżąco jego wykorzystywanie, sporządzają sprawozdania budżetowe, czy nadzorują służby finansowo-księgowe urzędu.

Podstawowe zasady dotyczące finansów publicznych

Z ustawy o finansach publicznych wynika kilka zasad dotyczących publicznej działalności finansowej:

1) zasada jawności finansów publicznych - oznacza, jak stanowi art. 33 ustawy o finansach publicznych, że gospodarka środkami publicznymi jest jedna. Ta zasada jest powiązana z konstytucyjnym prawem obywateli do informacji. Formy realizacji zasady jawności finansów publicznych są określone przede wszystkim w ustawie o finansach publicznych. Jawność jest realizowana poprzez:

a) jawność debat budżetowych w Sejmie, Senacie oraz w organach stanowiących samorządu terytorialnego

b) jawność debat nad sprawozdaniami z wykonywania budżetu

c) podawanie do publicznej wiadomości różnych informacji finansowych na temat dotacji udzielonych z budżetu, czy zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych

d) ogłaszanie przez ministra finansów, dyrektorów izb skarbowych informacji o kwocie długu publicznego, o jego relacji do PKB, o osobach, którym umorzono znaczące kwoty zobowiązań podatkowych.

Jawność finansów publicznych dotyczy zatem zarówno planowania finansowego jak i wykonywania planów finansowych oraz sprawozdań z wykonania tych planów.

2) zasada przejrzystości finansów publicznych - oznacza, że środki publiczne, wydatki i rozchody mają być ujmowane w uporządkowany, jasny sposób. Realizacji tej zasady służy odpowiednie klasyfikowanie środków publicznych, wydatków i rozchodów. Zgodnie z art. 39 ustawy o finansach publicznych klasyfikuje się je według następujących podziałów: działów i rozdziałów, które określają rodzaje działalności; paragrafów, które określają rodzaje dochodu, przychodu lub wydatku. Szczegółowe określenie klasyfikacji należy do ministra finansów.

3) zasada planowania działalności finansowej - oznacza, że gospodarowanie środkami publicznymi odbywa się w sposób planowy, na podstawie planów finansowych. Planowanie finansowe jest to określanie źródeł i wielkości pozyskiwanych środków pieniężnych oraz określanie kierunków ich podziału, przeznaczanie na finansowanie rozmaitych zadań publicznych. Planowanie finansowe umożliwia racjonalną gospodarkę finansową. Istnieją różne rodzaje planów finansowych. Można wyróżnić wieloletnie plany finansowe i plany roczne. Wieloletnie planowanie finansowe przyjmuje obecnie w Polsce postać wieloletniego planu finansowego państwa i wieloletniej prognozy finansowej jednostki samorządu terytorialnego. Wieloletni plan finansowy państwa jest sporządzany w Polsce od 2010r. Jest ustalany na 4 lata metodą kroczącą. Co roku dodaje się plan na kolejny rok. Wieloletni plan finansowy państwa jest ustalany przez Radę Ministrów i publikowany w Monitorze Polskim. Ustala się w nim m.in.:

a) prognozy i ustalenia wielkości makroekonomicznych (np. wielkość PKB, szacuje się poziom inflacji, stopę bezrobocia).

b) ustala się kierunki polityki finansowej, a więc określa cele, które chce się osiągnąć.

c) prognozuje dochody i wydatki budżetu państwa oraz źródła ich finansowania

d) prognozuje się dochody i wydatki oraz wynik budżetu środków europejskich

e) prognozuje się kwotę państwowego długu publicznego.

Wieloletnia prognoza finansowa samorządu jest uchwalana w formie uchwały jednostki samorządu terytorialnego. Jest prognozą kroczącą, czyli uzupełnianą i aktualizowaną na kolejny rok budżetowy. Treścią tej wieloletniej prognozy są:

a) bieżące dochody i wydatki budżetu samorządowego

b) dochody i wydatki majątkowe budżetu

c) wynik budżetu

d) przeznaczenie nadwyżki albo sposób sfinansowania deficytu budżetowego

e) przychody i rozchody budżetu

f) kwota długu samorządowego

g) załącznik dotyczący przedsięwzięć wieloletnich, programów wieloletnich, czy gwarancji i poręczeń udzielanych na dłuższy okres.

Obok wieloletnich planów finansowych istnieją liczne plany roczne. W ich ramach można wyróżnić plany finansowe jednostek sektora finansów publicznych, a więc plany finansowe np. jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, czy funduszy celowych. Po drugie są to budżety: budżet państwa i budżet jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z art. 52 ustawy o finansach publicznych wielkości ujmowane w różnych rocznych planach finansowych mają różną moc prawną. W budżetach dochody stanowią jedynie prognozy ich wielkości. Oznacza to, ze zarówno ich przekroczenie jak i osiągniecie w kwotach niższych niż planowane nie wywołuje bezpośrednio żadnych skutków prawnych. Jeśli te dochody pobrano zgodnie z przepisami dotyczącymi tych dochodów. Wydatki budżetu i rozchody budżetowe stanowią natomiast nieprzekraczalne limity. Mają charakter wiążący. Dokonanie wydatków w wysokości wyższej niż wynika to z uchwalonego budżetu stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych. W innych planach jednostek sektora finansów publicznych ujęte tam przychody stanowią w istocie prognozy ich wielkości, a więc mają charakter orientacyjny, szacunkowy, a koszty ujęte w tych planach mają w zasadzie charakter wiążący. Mogą być zwiększone, jak wynika z art. 52 ustawy o finansach publicznych, gdy osiągnięto wyższe przychody niż planowano, gdy ich zwiększenie nie spowoduje zwiększenia dotacji z budżetu lub zwiększenia planowanych zobowiązań finansowych.

4) zasada sprawozdawczości - sprawozdania z działalności finansowej są dopełnieniem planowania finansowego. Ich sporządzanie umożliwia ocenę stopnia i sposobu wykonania planów finansowych. Zgodnie z art. 41 ustawy o finansach publicznych jednostki sektora finansów sporządzają sprawozdania z wykonania własnej działalności finansowej. Nadto na podstawie przepisów konstytucji i ustawy o finansach publicznych Rada Ministrów sporządza sprawozdanie z wykonania budżetu państwa, a zarządy jednostek samorządu terytorialnego oraz wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast sporządzają sprawozdania z wykonania budżetów samorządowych. Sprawozdania sporządza się na podstawie ewidencji operacji finansowych. Ewidencjonowaniu tych operacji służy rachunkowość budżetowa. Każda czynność pobrania dochodu, dokonania rozchodu, czy wpływu przychodów jest rejestrowana i ewidencjonowana. Sprawozdanie sporządza się na podstawie tych danych.

5) zasada uwzględniania skutków finansowych projektów aktów prawnych - zgodnie z art. 50 ustawy o finansach publicznych jeśli Radzie Ministrów przedstawia się projekt aktu prawnego, który pociąga za sobą skutki finansowe, a wiec może zwiększyć wydatki lub zmniejszyć dochody jednostek sektora finansów publicznych, to projektodawca ma obowiązek określić wysokość tych skutków finansowych oraz wskazać źródła ich finansowania. Projekty ustaw, które skutkują zmianami wysokości dochodów władnych bądź wydatków jednostek samorządu terytorialnego wymagają określenia wysokości tych skutków oraz zaopiniowania ich przez komisję wspólną rządu i samorządu terytorialnego. Projektodawcy winni także wskazać źródła sfinansowania tych skutków, a opinia komisji wspólnej winna być przedłożona Sejmowi wraz z projektem ustawy.

Gospodarka finansowa

Zadania publiczne są wykonywane zarówno przez państwo (administracje publiczną), jak i przez jednostki samorządu terytorialnego. Zarówno gospodarka finansowa państwa jak i gospodarka finansowa samorządu terytorialnego rozpada się na gospodarkę budżetową, a więc na objętą ramami budżetu, jak i gospodarkę pozabudżetową prowadzoną w ramach przykładowo takich form jak fundusze celowe, instytucje gospodarki budżetowej, samorządowe zakłady budżetowe, samodzielne publiczne ZOZ-y i inne. Podstawowe, zasadnicze znaczenie zarówno dla państwa jak i samorządu terytorialnego ma gospodarka budżetowa. Odpowiednio gospodarka budżetowa państwa i gospodarka budżetowa samorządu terytorialnego. Stanowi ona zasadniczy człon publicznej gospodarki finansowej. Nazwa tej gospodarki wywodzi się od jej zasadniczej instytucji, od budżetu. Dla gospodarki budżetowej charakterystyczna jest metoda bezzwrotna. Bezzwrotne pozyskiwanie środków na rzecz budżetu i bezzwrotne dokonywanie wydatków budżetowych. Owa bezzwrotność jest rozumiana w sensie prawnym (jurydycznym). Oznacza brak prawnego obowiązku zwrotu pobranych dochodów bądź dokonanych wydatków. To ta metoda przesądza o randze tej gospodarki. Chociaż istnieją wyjątki od owej bezzwrotności.

Instytucja budżetu pojawiła się stosunkowo późno, dopiero w drugiej połowie XVIIw. w Anglii. Zrodziła się w wyniku wieloletniej walki o ograniczenie prawa monarchy do swobodnego decydowania. W pierwszym etapie o nakładaniu podatków, a w drugim o decydowaniu o wydatkach. Ukoronowaniem tej walki było zrodzenie się para parlamentu do uchwalania co roku budżetu na rok następny, w którym planowano dochody i wydatki państwa. współcześnie przez budżet rozumie się podstawowy plan finansowy bądź państwa, bądź jednostki samorządu terytorialnego, obejmujący dochody i wydatki, przychody i rozchody państwa bądź samorządu terytorialnego. Uchwalany na przyszły rok budżetowy w formie ustawy budżetowej (budżet państwa) i w formie uchwały organu stanowiącego samorządu terytorialnego. Plan ten ma charakter wiążącym, dyrektywny, a więc budżet jest zawsze planem, dotyczy okresu przyszłego. To odróżnia go od sprawozdań budżetowych, które dotyczą okresu minionego. Budżet jest planem finansowym, a więc jest wyrażany w pieniądzu. Jest planem podstawowym, bo obejmuje zasadniczą, największą część dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów bądź państwa, bądź jednostek samorządu terytorialnego. Na szczeblu państwa istnieje budżet państwa, na szczeblu samorządów istnieją budżety samorządowe. Każda jednostka samorządu terytorialnego ma własny budżet. Treścią budżetu są dochody i wydatki budżetowe oraz przychody i rozchody budżetowe. Dochody i wydatki mają charakter bezzwrotny. Przychody z wyjątkiem wpływów z prywatyzacji oraz rozchody są związane z operacjami zwrotnymi. Dochody i wydatki, przychody i rozchody budżetowe są ujmowane w budżecie w uporządkowany sposób według podziału klasyfikacji budżetowej. Cechą charakterystyczną budżetu państwa jest to, Se jest uchwalany w formie ustawy. ustawy zawierające budżet są nazywane ustawami budżetowymi.

Ustawa budżetowa składa się najczęściej z tzw. części tekstowej oraz bardzo wielu załączników, w których oddzielnie ujmuje się dochody budżetu, wydatki, przychody i rozchody, niektóre rodzaje dotacji budżetowych, plany finansowe agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej, funduszy celowych, wynagrodzenia sfery budżetowej i wiele innych.

Budżety samorządowe są zawsze uchwalane przez organ stanowiący samorządu. Mają odpowiednią postać: uchwały rady gminy, rady powiatu, czy sejmiki wojewódzkiego. Budżety są zawsze uchwalane na okres roku budżetowego. Najczęściej ów rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Budżety są uchwalane systematycznie na każdy kolejny rok budżetowy. Budżety są planami o charakterze dyrektywnym, wiążącym. Ich postanowienia wiążą wykonawców budżetu.

Uchwalając budżet państwa parlament wyznacza władzy wykonawczej wiążące zadania do wykonania w przyszłym roku budżetowym. Wykonanie tych zadań jest poddane po zakończeniu roku budżetowego kontroli.

Procedura budżetowa

Jest to ogół czynności określonych przez prawo dotyczących postępowania z budżetem. W procedurze tej wyróżnia się na ogół 3 etapy:

1) opracowanie projektu budżetu. W ramach tego etapu występują 2 stadia:

a) opracowanie projektu budżetu - na tym etapie działa władza wykonawcza, na szczeblu samorządu organ wykonawczy

b) uchwalanie budżetu, w ramach którego działa władza ustawodawcza na szczeblu państwa, i organ stanowiący samorządu w przypadku budżetów samorządowych. Ten etap procedury ma najczęściej miejsce przed rozpoczęciem roku budżetowego.

2) wykonywanie budżetu - działa tutaj głównie władza wykonawcza na szczeblu państwa oraz organ wykonawczy samorządu w odniesieniu do budżetów samorządowych. Wykonywanie budżetu ma miejsce w trakcie roku budżetowego.

3) kontrola wykonania budżetu - jest dokonywana przez organ w zasadzie, który uchwalił budżet, a więc przez Sejm, jeśli chodzi o budżet państwa i przez organy stanowiące samorządu w przypadku budżetów samorządowych. Te organy są wspierane przez wyspecjalizowane organy kontroli. Sejm przez Najwyższą Izbę Kontroli, orany stanowiące samorządu prze regionalne izby obrachunkowe.

Opracowanie projektu budżetu i jego uchwalanie

Opracowanie projektu budżetu wymaga zawsze specjalistycznej wiedzy i sprawnego aparatu urzędniczego. Dlatego przepisy prawa przyznają kompetencje do opracowania tego projektu wyłącznie władzy wykonawczej, bądź organowi wykonawczemu. Zgodnie z art. 221 Konstytucji wyłączna inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej przysługuje Radzie Ministrów. Z ustawy o finansach publicznych wynika natomiast, że projekt budżetu samorządowego przygotowuje zarząd powiatu, województwa, a na szczeblu gminy - wójt, burmistrz, bądź prezydent miasta. Wyspecjalizowanym organem przygotowującym projekt budżetu jest odpowiedni organ finansowy. Na szczeblu państwa projekt budżetu państwa opracowuje przede wszystkim minister finansów. Na szczeblu samorządowym - skarbnik. Inne organy władzy wykonawczej zgłaszają zapotrzebowanie na wydatki na realizowane przez siebie zadania. Organ finansowy ma natomiast najpełniejsze rozeznanie w przewidywanych dochodach budżetu. Przepisy prawa określają terminy, w jakich projekt budżetu winien być przedłożony organowi, który go uchwali. Budżet państwa zgodnie z art. 222 Konstytucji winien być przedłożony nie później niż 3 miesiące przed końcem roku budżetowego (do 30 września). W wyjątkowych przypadkach jest możliwe późniejsze przedłożenie budżetu. Budżety samorządowe zgodnie z ustawą o finansach publicznych powinny być przedłożone organowi stanowionemu do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Od momentu przedłożenia budżetu rozpoczynają się prace w organie uchwalającym budżet. Projekt ustawy budżetowej jest rozpatrywany w 3 czytaniach na posiedzeniach plenarnych Sejmu. Szczegółowo jest analizowany w komisjach sejmowych. Zajmują się nim niemal wszystkie komisje sejmowe, a rolę wiodącą odgrywa komisja finansów publicznych. W komisjach analizuje się i zgłasza rozmaite poprawki do projektu. Ustawa budżetowa jest uchwalana w trzecim czytaniu zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Uchwalona ustawa jest kierowana do Senatu. Senat może albo przyjąć ustawę bez poprawek, albo uchwalić do niej poprawki. Ma 20 dni na zajęcie stanowiska. Jeśli Senat uchwali poprawki, to ustawa wraca ponownie do Sejmu. Jeśli Sejm nie odrzuci poprawek senackich bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, to poprawki uważa się za przyjęte. Następnie ustawa budżetowa jest kierowana do podpisu przez prezydenta. Prezydent podpisuje ją w ciągu 7 dni. Nie może jej zawetować. Może jednak wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie jej zgodności z Konstytucją. Wówczas Trybunał musi wydać orzeczenie w sprawie w ciągu 2 miesięcy od daty złożenia wniosku. Ustawa budżetowa podpisana przez prezydenta podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.

W samorządach projekt budżetu po jego zaopiniowaniu przez regionalną izbę obrachunkową jest kierowany do komisji. Komisje poddają go szczegółowiej analizie i zgłaszają poprawki. Na posiedzeniu plenarnym organu stanowiącego, po debacie uchwała budżetowa jest uchwalana.

Przepisy prawa polskiego ograniczają uprawnienia organów uchwalających budżet. W szczególności Sejm nie może uchwalić wyższego deficytu budżetowego niż zaproponowany w rządowym projekcie ustawy budżetowej. Zaś organ stanowiący samorządu nie może beż zgody zarządu zwiększyć wydatków, zmniejszyć dochodów jednocześnie zwiększając deficyt budżetowy. Zdarza się dość często, że budżet nie jest uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego, którego dotyczy. Wówczas trzeba stosować pewne rozwiązania tymczasowe:

Pierwszym z tych rozwiązań są tzw. prowizoria budżetowe. Organ uprawniony do uchwalania budżetu zamiast budżetu uchwala prowizorium budżetowe. Budżet zaliczkowy na krótki okres czasu, zazwyczaj na kwartał, do czasu uchwalenia budżetu właściwego.

Drugie rozwiązanie polega na tym, że od pierwszego dnia roku budżetowego gospodarkę finansową prowadzi się na podstawie projektu bądź ustawy budżetowej w przypadku budżetu państwa, bądź projektu uchwały budżetowej w przypadku budżetów samorządowych.

Jednakże jeśli w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia w Sejmie ustawy budżetowej ustawa ta nie zostanie przedłożona prezydentowi do podpisu, to prezydent może w ciągu 14 dni rozwiązać parlament (skrócić kadencję Sejmu i Senatu). Na szczeblu samorządowym nie uchwalenie budżetu przez organ stanowiący do 31 stycznia powoduje, że budżet ustala do końca lutego regionalna izba obrachunkowa.

Wykonywanie budżetu

W toku wykonywania budżetu dokonuje się czynności dwojakiego rodzaju:

a) pobiera się i gromadzi dochody i przychody budżetowe oraz dokonuje wydatków i rozchodów zgodnie z celami i kwotami wynikającymi z uchwalonego budżetu.

b) dokonuje się różnych czynności instrumentalnych, pomocniczych, jak np. w pewnych przypadkach blokuje się niektóre wydatki budżetowe, bądź wykorzystuje rezerwy budżetowe, czy przenosi wydatki budżetowe. Pobieranie i ustalanie dochodów budżetowych następuje na podstawie przepisów i ustaw normujących te dochody. Są to przede wszystkim ustawy podatkowe. Dochody budżetowe są jedynie prognozowane. Ich uzyskanie w kwotach niższych niż planowane nie stanowi naruszenia dyscypliny finansów publicznych. Jeśli je ustalono i pobrano zgodnie z przepisami. Inaczej jest z wydatkami budżetowymi. Wydatki budżetowe i rozchody mają charakter wiążący. Jest niedopuszczalne przekroczenie ich górnej granicy. Nadto wydatki muszą być dokonywane zgodnie z przeznaczeniem oraz w sposób celowy i oszczędny, a wiec jedynie w kwotach niezbędnych dla wykonania zadań publicznych. Wydatki mają charakter maksymalny. Nie ma prawnego obowiązku ich dokonania w pełnej wysokości. W ciągu roku budżetowego uprawnione organy mogą w określonych przypadkach blokować wydatki budżetowe, np. w przypadku stwierdzenia naruszenia przez jednostkę zasad gospodarki finansowej, bądź stwierdzenia niegospodarności tych jednostek. W budżecie państwa wydatki może blokować minister finansów w zakresie całego budżetu, bądź poszczególni ministrowie w zakresie własnych części budżetowych. W budżetach samorządowych wydatki może blokować organ wykonawczy. Blokada wydatków oznacza zakaz dokonywania wydatków bądź czasowy, bądź do końca roku budżetowego.

Zasadą gospodarki budżetowej jest, że niezrealizowane kwoty wydatków budżetowych wygasają z upływem roku budżetowego. Jeśli jednostka nie wydatkowała całości zagwarantowanych dla niej kwot o 31 grudnia, to nie może ich wydatkować po tym terminie, bo środki co do zasady wygasną. Od tej zasady istnieją jednak pewne wyjątki. Rada Ministrów może określić katalog wydatków, które nie wygasają, a w odniesieniu do budżetów samorządowych może to uczynić organ stanowiący samorządu. Owe wyjątki dotyczą często środków europejskich.

Zmiany budżetowe. Niejednokrotnie w ciągu roku budżetowego zachodzi potrzeba dokonania pewnych zmian w uchwalonym budżecie. Mogą bowiem mieć miejsce nieprzewidziane wcześniej okoliczności jak np. klęska żywiołowa, załamanie sytuacji gospodarczej, czy pojawienie się jakichś zagrożeń zewnętrznych.

Jeśli zmiany są poważne, daleko idące, to organ uchwalający odpowiednio ustawę zmieniającą ustawę budżetową (budżet państwa) bądź uchwałę zmieniającą uchwałę budżetową (budżety samorządowe). Jeśli zmiany nie są tak daleko idące, to mogą one być wprowadzone przez wykonawców budżetu w granicach i formach określonych przez prawo. Mogą one polegać na przeniesieniu wydatków budżetowych bądź na rozdysponowaniu rezerw budżetowych. Przeniesienie wydatków polega na zwiększeniu o określoną, kwotę jednego wydatku bądź utworzeniu wydatku nowego z jednoczesnym zmniejszeniem o tę samą kwotę innego wydatku bądź wydatków. Przeniesienie wydatków nie zwiększa łącznej kwoty wydatków budżetu. Przeniesienia wydatków są zawsze dokonywane na tym samym stopniu klasyfikacji budżetowej. Im wyższy stopień klasyfikacji budżetowej, tym wyższy organ jest uprawniony do dokonania przeniesienia. Rezerwy budżetowe są to natomiast środki utworzone w momencie uchwalania budżetu, z których można dokonywać wydatków nieprzewidzianych. Są wcześniej planowane na tę okoliczność.

Kontrola wykona nią budżetu rozpada się na dwa stadia:

1) przygotowanie sprawozdań z wykonania budżetu

2) kontrola właściwa

Sprawozdania z wykonania budżetu są przygotowywane przez organ wykonujący budżet, a więc Radę Ministrów w przypadku budżetu państwa, oraz zarząd i wójta, burmistrza i prezydenta miasta w przypadku budżetów samorządowych. Sprawozdania z wykonania budżetów są szczegółowo analizowane przez niezależne od wykonawców budżetu organy kontroli: NIK (budżet państwa) i RIO (budżety samorządowe). Wnioski tych organów są przedkładane organom, które ustaliły budżet. Na podstawie tych wniosków oraz sprawozdań z wykonania budżetów organy uchwalające budżet wydają swój osąd o wykonaniu budżetu. udzielają bądź nie udzielają absolutorium z wykonania odpowiednio ustawy budżetowej i uchwały budżetowej. Udzielenie absolutorium oznacza akceptację wykonania budżetu. Nieudzielanie absolutorium może natomiast wywoływać różne skutki. W chwili obecnej prawo polskie nie określa wprost skutków nieudzielania absolutorium przez Sejm Radzie Ministrów. Jest możliwe np. wystąpienie z wnioskiem o wotum nieufności w stosunku do rządu, bądź wystąpienie z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej. W przypadku nieudzielania absolutorium przez radę powiatu bądź sejmik wojewódzki zarządowi powiatu lub zarządowi województwa jest to równoznaczne ze złożeniem wniosku o odwołanie tych zarządów. Nieudzielanie absolutorium przez radę gminy wójtowi, burmistrzowi bądź prezydentowi miasta jest równoznaczne ze złożeniem wniosku o przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania wójta, burmistrza, bądź prezydenta miasta.

Wydatki publiczne

Wydatki publiczne mające postać wydatków budżetowych w wieku XVIII i XIX osiągały niewielkie rozmiary. W tamtych latach obowiązywały liberalne doktryny ekonomiczne opowiadające się za minimalizacją wydatków państwowych, ale w XIXw. rozpoczął się proces wzrostu wydatków publicznych. Już w drugiej połowie XIXw. uczony niemiecki Adolf Wagner sformułował prawo stałego wzrostu wydatków publicznych. Szczególnie silny wzrost wydatków nastąpił w wieku XX. Wpływ na to miały m.in. doktryny ekonomiczne, doktryny interwencjonizmu gospodarczego i państwa opiekuńczego (państwa dobrobytu). Dodatkowo wydatki rosły z wielu innych powodów. Występowały silne tendencje urbanizacyjne, ludzie koncentrowali się w miastach. Wzrosły wydatki militarne, pojawiło się i upowszechniło wiele wynalazków. Pojawiło się powszechne prawo wyborcze i rozwinęły podatki pośrednie. Wzrost wydatków publicznych może być rozpatrywany jako wzrost bezwzględny, a więc poprzez porównywanie kwot podatków ponoszonych w różnych okresach czasu albo jako wzrost wydatków względnych, a wiec jako udział sumy wydatków w PKB. W ostatnich latach, na początku XXIw. Nastąpiło pewne ograniczenie wzrostu wydatków publicznych. Wynikało ono z zagrożeń, które powodował duży poziom wydatków publicznych, szkodzący gospodarce. Zbyt duża część środków była przejmowana do zasobów publicznych i nie pozwalała na wytworzenie wyższego PKB. Ograniczanie wydatków publicznych zbiegło się z krytyką doktryny państwa opiekuńczego (państwa dobrobytu). Ograniczanie wydatków publicznych mające miejsce w ostatnich latach oznacza przede wszystkim ograniczanie rozmaitych wydatków socjalnych. Nawet najbogatszych państw nie stać na ponoszenie dużych wydatków tego rodzaju. w teorii prawa finansowego wydatki publiczne klasyfikuje się w różny sposób. Najpopularniejszym jest podział tych wydatków według funkcji państwa, różnych kierunków działalności. Wyróżnia się wówczas:

1) wydatki socjalne - są to wydatki z tytułu ubezpieczeń społecznych, a więc np. emerytury i renty wypłacane ze środków publicznych, wydatki na oświatę, wychowanie, naukę, na kulturę i sztukę, ochronę zdrowia, czy na gospodarkę komunalną (zaopatrzenie w wodę, elektryczność i utrzymanie czystości, komunikację lokalną, parki, zieleńce itp.)

2) wydatki militarne - to wydatki na wyposażenie armii oraz jej utrzymanie

3) wydatki administracyjne w szerokim znaczeniu - to wydatki na utrzymanie organów władzy ustawodawczej i administracji publicznej, ale także wydatki na organy władzy sądowej, na sądownictwo oraz na bezpieczeństwo i porządek publiczny. W odczuciu społecznym są wydatkami zawsze nadmiernymi, kojarzą się z biurokracją, ale te wydatki są niezbędne dla sprawnego funkcjonowania państwa.

4) wydatki na gospodarkę (działalność gospodarczą) - na infrastrukturę techniczną, na górnictwo, kopalnictwo, transport, gospodarkę mieszkaniową, budowę dróg itp.

Drugi podział to podział wydatków na:

1) interwencyjne - są to wydatki na tworzenie nowych lub rozszerzenie istniejących obiektów majątku trwałego, np. budowa budynków publicznych, nowych urzędów, szpitali, dróg, itp. Wydatki inwestycyjne mają charakter prospektywny. Determinują na dłuższe okresy czasu rozmiary i kierunki działalności publicznej. Zbyt małe wydatki inwestycyjne mogą być hamulcem dla dalszego rozwoju gospodarczego.

2) bieżące - są to natomiast te wydatki, które nie mają charakteru inwestycyjnego. Są to np. wydatki na wynagrodzenia i naliczane od nich składki. Wydatki na zakupy towarów i usług niezbędnych do bieżącego funkcjonowania jednostki. Są to czynsze z tytułu najmu lokali, czy są to dotacje i subwencje udzielane innym podmiotom.

Trzeci podział wydatków publicznych na:

1) wydatki związane z określonym świadczeniem wzajemnym - można wyróżnić wydatki związane ze świadczeniem prawy, a wiec będące wynagrodzeniami za pracę. Po drugie są to wydatki za świadczenie usług, robót budowlanych, bądź wynikające z umów o dostawy. Te wydatki muszą być dokonywane zgodnie z przepisami dotyczącymi zamówień publicznych.

2) wydatki niezwiązane z określonym świadczeniem wzajemnym - można je podzielić na 2 grupy:

a) wydatki będące świadczeniami pieniężnymi na rzecz osób fizycznych, jak np. wypłata stypendiów, czy zasiłki z pomocy społecznej

b) wydatki dotacyjne - na rzecz podmiotów nie będących osobami fizycznymi. Dotacje mogą występować w różnych formach:

* dotacje celowe - są przeznaczone na finansowanie konkretnych zadań jak np. dotacje inwestycyjne, albo dotacje na finansowanie zadań zleconych jednostek samorządu terytorialnego na finansowanie zadań administracji rządowej

* dotacje podmiotowe - służą dofinansowaniu bieżącej konkretnego danego podmiotu, jak np. dotacje dla niepublicznych szkół czy przedszkoli

* dotacje przedmiotowe - będące dopłatą do określonego towaru lub usługi. Wysokość tych dotacji jest kalkulowana według stawek jednostkowych. Są udzielane wówczas, gdy państwo chce utrzymać ceny tych towarów lub usług na obniżonym poziomie, np. do podręczników akademickich

Szczególnym rodzajem dotacji są dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych. Polegają na tym, że państwo finansuje część odsetek od kredytu.

Czwarty podział:

1) wydatki nabywcze - to takie, za pomocą których nabywa się określone dobra i usługi materialne

2) wydatki redystrybucyjne - oznaczają przekazanie odpowiedniej siły nabywczej, środków pieniężnych innym podmiotom, a więc np. wydatkami redystrybucyjnymi są wypłaty stypendiów, dotacji czy wynagrodzeń

Piąty podział:

1) wydatki osobowe - wydatki na wynagrodzenia i inne świadczenia na rzecz pracowników zatrudnianych przez państwo i samorząd terytorialny

2) wydatki rzeczowe - pozostałe wydatki nie będące wydatkami osobowymi

Szósty podział, wynika z ustawy o finansach publicznych:

1) bieżące

2) na obsługę długu publicznego - odsetki od tego długu i dyskonta od papierów wartościowych

3) wydatki majątkowe - obejmują wydatki inwestycyjne i wydatki na zakup i objęcie akcji, oraz wniesienie wkładu do spółek prawa handlowego.

Dochody budżetowe dzieli się podobnie jak wydatki według różnych kryteriów. Ze względu na ich charakter prawny wyróżnia się:

1) dochody publicznoprawne oparte na przepisach prawa publicznego

2) dochody prywatnoprawne oparte o przepisy prawa cywilnego.

W ramach dochodów publicznoprawnych podstawowe znaczenie mają daniny publiczne. Danina publiczna jest to obowiązkowe świadczenie pieniężne na rzecz podmiotu publicznego nakładane jednostronnie przepisami prawa publicznego w celu osiągnięcia środków publicznych w celu fiskalnym. Ów cel fiskalny danin publicznych pozwala odróżnić od kar pieniężnych i grzywien, które nie realizują celów fiskalnych. Z art. 217 Konstytucji wynika, ze ustanawianie danin publicznych, w tym podatków może następować wyłącznie na mocy ustawy. daninami publicznymi są:

1) podatki 2) cła 3) opłaty 4) obowiązkowe składki ubezpieczeniowe

Kryteria rozróżniania poszczególnych danin publicznych nie zawsze są ostre, jednoznaczne.

Podatek jest to obowiązkowe świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy o charakterze nieodpłatnym, przymusowym, bezzwrotnym i wynikające z ustawy podatkowej. Podatek jest zawsze wnoszony w pieniądzu na rzecz związku publicznoprawnego, a więc na rzecz państwa, bądź jednostki samorządu terytorialnego. Podatek jest świadczeniem nieodpłatnym - w zamian za jego zapłatę nie otrzymujemy świadczenia wzajemnego, żadnego ekwiwalentu. Podatek jest świadczeniem bezzwrotnym - wnoszony w prawidłowej wysokości nie jest podatnikowi zwracany. Podatek jest wreszcie świadczeniem przymusowym. Podmiot publiczny może stosować środki przymusu w celu jego wyegzekwowania. Podatki wynikają z ustawy podatkowej, a więc są świadczeniami o charakterze generalnym. Każdy podmiot należący do tej samej kategorii określonej przez ustawę podatkową płaci podatek w takiej samej wysokości, w taki sam sposób. Mówiąc inaczej podatki nie są indywidualizowane. Podatki są budowane w oparciu o pewien schemat. Ów schemat określa się mianem elementów konstrukcji podatku. Obligatoryjne elementy konstrukcji podatku to: podmiot podatku, przedmiot podatku, podstawa opodatkowania, stawki podatkowe, termin i sposób zapłaty podatków. Fakultatywne elementy konstrukcji podatku to zwolnienia podatkowe, ulgi podatkowe i zwyżki podatkowe.

W stosunku prawnopodatkowym występują zawsze dwie strony. Organ podatkowy reprezentujący podmiot publiczny będący wierzycielem podatkowym oraz podatnik, a więc osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, która ma obowiązek zapłaty podatku. Podatnik jest dłużnikiem podatkowym.

Państwowymi organami podatkowymi są naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego jako organy I instancji; dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej jako organy II instancji; wreszcie minister finansów jako organ właściwy w niektórych sprawach.

Samorządowymi organami podatkowymi są wójt, burmistrz, prezydent miasta albo marszałek województwa jako organy I instancji; samorządowe kolegium odwoławcze jako organ Ii instancji.

Mówiąc o podmiocie podatku mamy najczęściej na myśli podatnika. W niektórych przypadkach w stosunkach podatkowych występują także tzw. podmioty pośredniczące jak płatnik podatku bądź inkasent. Płatnik podatku to osoba fizyczna, osoba prawna, lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, która ma obowiązek obliczenia podatku, pobrania go od podatnika i wpłacenia w terminie organowi podatkowego. Jest nim np. zakład pracy wypłacający wynagrodzenie pracownikowi. Inkasent jest to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, która pobiera podatek od podatnika i wpłaca w terminie organowi podatkowemu, np. sołtys pobierający podatek rolny i leśny. Płatnik i inkasent jedynie pośredniczą w wykonaniu zobowiązania podatkowego miedzy podatnikiem a organem podatkowym.

Przedmiot podatku są to zjawiska, z zaistnieniem których ustawa podatkowa wiąże obowiązek zapłaty podatku. Ze względu na przedmiot podatku wyróżniamy następujące podatki:

1) podatki obrotowe związane z aktami obrotu gospodarczego, np. sprzedaż towarów, odpłatne świadczenie usług, darowizna towarów. Są to w chwili obecnej podatek od towarów i usług (VAT, od wartości dodanej), podatek akcyzowy, podatek od czynności cywilnoprawnych.

2) podatki przychodowe są to takie podatki, których przedmiotem opodatkowania jest przychód, a więc ogół pożytków osiągniętych z danego źródła przychodów, np. z działalności gospodarczej albo z gospodarstwa rolnego. Występują rzadko.

3) podatki dochodowe - przedmiotem opodatkowania jest osiągnięty dochód, a dochód jest to przychód pomniejszony o koszty jego uzyskania. Są to np. podatki dochodowe od osób fizycznych i prawnych.

4) podatki majątkowe - podatki, którymi opodatkowuje się posiadany majątek, jak np. podatek od nieruchomości, bądź nabycie majątku jak np. podatek od spadków i darowizn.

5) inne podatki o nietypowych przedmiotach opodatkowania, jak np. podatek od posiadania psa

W Polsce współczesnej podstawowe źródło zasilania budżetu stanowią podatki obrotowe (podatek od towarów i usług ok.40%, podatek akcyzowy ok. 20%, podatek dochodowy od osób fizycznych do 20%, podatek dochodowy od osób prawnych). Łączne wpływy z podatków stanowią ok. 90% dochodów budżetu państwa.

Podstawa opodatkowania jest to skonkretyzowany przedmiot podatku, a więc np. wysokość dochodów osiągniętych przez podatnika w danym roku podatkowym.

Stawki podatkowe to współczynnik, który pozwala obliczyć wysokość podatku. Zastosowane do podstawy opodatkowania dają wysokość podatku. Wyróżniamy:

1) stawki stałe - takie, których wysokość nie zmienia się wraz ze zmianą wysokości podstaw opodatkowania. Stawka jest zawsze taka sama. Te stawki stałe są albo kwotowe, albo procentowe

2) stawki zmienne - których wysokość zmienia się wraz ze zmianą wysokości podstawy opodatkowania. W chwili obecnej w Polsce ze stawek zmiennych występują tylko stawki progresywne. Stawki rosną wraz ze wzrostem podstaw opodatkowania. Stawki progresywne są ujmowane w skalach podatkowych.

Termin i sposób zapłaty podatku - podatek musi być zapłacony w terminie. Ten termin zapłaty określa

dla większości podatków ustawa podatkowa. W przypadku niektórych podatków termin ich zapłaty wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji podatkowej. Podatek jest płacony albo jednorazowo w całości, albo stopniowo w postaci zaliczek na podatek, bądź w postaci rat. Zaliczki na podatek płaci się w przypadku tych podatków, których wysokość jest znana dopiero po zakończeniu roku podatkowego. Zaliczki są płacone w ciągu roku podatkowego na poczet podatku, a po zakończeniu tego roku oblicza się kwotę podatku i albo dopłaca brakującą kwotę, albo otrzymuje zwrot nadpłaconego podatku. Z ratami podatku mamy do czynienia wówczas, gdy wysokość podatku za dany roku jest znana z góry. Zapłatę podatku dzieli się na części, raty (np. podatek od nieruchomości).

Zwolnienia podatkowe polegają na wyłączeniu z obowiązku zapłaty podatku bądź określonych podatków, są to zwolnienia podmiotowe, bądź określonych przedmiotów podatku - zwolnienia przedmiotowe. Ulgi podatkowe obniżają wysokość podatku, a zwyżki powiększają. Mogą występować w następujących formach jako odliczenia bądź doliczenia do podstawy opodatkowania; jako obniżenia bądź podwyższenia stawek podatkowych bądź jako odliczenia bądź doliczenia do kwoty podatku.

Wielość elementów konstrukcji podatków pozwala konstruować bardzo różne podatki. Jest to bardzo elastyczny i finezyjny instrument pozwalający osiągać dochody podatkowe.

Drugim rodzajem danin publicznych są cła. Są pobierane w związku z przesuwaniem towarów przez granice obszaru celnego. Przystąpienie Polski do UE spowodowało drastyczne obniżenie dochodów z tytułu ceł. Obszar celny obejmuje bowiem obszar wszystkich państw-członków UE.

Opłaty są daniną publiczną bardzo zbliżoną do podatków. Są budowane według tych samych elementów konstrukcji jak podatki. Różnią się od podatków jedynie tym, że sa świadczeniami odpłatnymi. W zamian za opłatę otrzymuje się pewien ekwiwalent, pewne świadczenie od podmiotu publicznego. Wyróżnia się dwa rodzaje opłat:

1) opłaty związane z dokonywaniem czynności urzędowych jak np. opłata skarbowa

2) opłaty związane ze świadczeniem usług niematerialnych, np. opłaty z pobyt dziecka w publicznym przedszkolu

Obowiązkowe składki ubezpieczeniowe są pobierane na rzecz korporacji publicznoprawnych, a więc instytucji ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych, z których przysługują określone świadczenia w zamian za wniesione składki. Są to np. składki na rzecze NFZ, składki na ubezpieczenie społeczne płacone do ZUS, KRUS. Składki są świadczeniami obowiązkowymi i wzajemnymi i są płacone przymusowo. Charakteryzują się wzajemnością, są zwrotne.

Do dochodów prywatnoprawnych zaliczymy przykładowo:

1) wpływy ze sprzedaży majątku publicznego

2) dywidendy

3) odszkodowania

4) wpływy ze sprzedaży usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych.

Dochodami są także grzywny, kary pieniężne, czy konfiskaty, a także spadki bezdziedziczne.

Dopłaty są to obowiązkowe świadczenia pieniężne ustalane tak jak podatki jednostronnie i władczo z tytułu osiągania korzyści materialnych z inwestycji publicznych, z tworzenia przez samorząd terytorialny niektórych urządzeń, np. z budowy dróg publicznych, sieci wodociągowej, komunikacyjnej, elektryfikacji itp. Dopłaty są w istocie udziałem w kosztach tych urządzeń publicznych. Dopłatami są np. opłaty adiacenckie (dotyczące właścicieli lub użytkowników wieczystych nieruchomości, których wartość wzrosła na skutek np. budowy urządzeń infrastruktury technicznej z udziałem środków Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego).

Obok dochodów i wydatków treścią budżetu są także przychody i rozchody. Są one związane z operacjami o charakterze zwrotnym z wyjątkiem wpływów z prywatyzacji majątku publicznego, majątku Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego.

Przychodami są: wpływy ze sprzedaży papierów wartościowych; wpływy z otrzymanych pożyczek i kredytów; wpływy z prywatyzacji majątku; wpływy ze spłacanych pożyczek.

Przychody wykorzystuje się na:

1) finansowanie deficytu budżetowego, a wiec na pokrycie wydatków niepokrytych dochodami budżetowymi

2) spłatę zaciągniętych wcześniej zobowiązań, a więc spłaca się stare długi zaciągając nowe

3) udzielenie pożyczek i niektóre inne operacje.

Rozchody natomiast są to: spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów; wykup papierów wartościowych; udzielone pożyczki. Spłaty długu mogą być dokonywane bądź z rozchodów bądź z dochodów budżetowych. Pokrywanie ich z rozchodów powiększa dług publiczny.

Dług publiczny

Dług publiczny jest to suma zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych. W prawie polskim ten termin jest utożsamiany z państwowym długiem publicznym.

Państwowy dług publiczny rozpada się na:

1) dług Skarbu Państwa nazywany często długiem rządowym,

2) dług samorządowy, a wiec dług jednostek samorządu terytorialnego,

3) dług pozostałych jednostek sektora finansów publicznych, jak np. NFZ, agencji wykonawczych (np. ARiMR)

Do długu publicznego zalicza się następujące zobowiązania, tytuły dłużne:

1) z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych, jak obligacje czy bony skarbowe

2) z tytułu zaciągniętych pożyczek i kredytów

3) z tytułu wymagalnych zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych wynikających z ustaw, prawomocnych orzeczeń sądu, czy ostatecznych decyzji administracyjnych

4) z tytułu przyjętych depozytów.

Dług publiczny dzieli się na:

1) dług krajowy - powstały wobec podmiotów krajowych, np. polskich banków, obywateli, innych wierzycieli

2) dług zagraniczny - wobec państw obcych, banków zagranicznych czy instytucji międzynarodowych, jak np. MFW.

Przyczyny powstawania długu publicznego są różne. Najczęściej jest nią długotrwałe uchwalanie budżetów z deficytami, a więc uchwalanie budżetów, w których wydatki są długotrwale wyższe niż dochody. Drugą przyczyną powstawania długu publicznego może być prowadzenie przez pewien okres czasu polityki przyspieszenia wzrostu gospodarczego, a więc realizowania jakiejś reformy gospodarczej. Kolejna przyczyna powstawania długu to prowadzenie przez państwo interwencji gospodarczej w okresach kryzysów gospodarczych. Inna przyczyna powstawania długu to wejście w pułapkę zadłużenia. Kiedy dług jest tak duży, że na poczet jego spłaty zaciąga się nowe długi. Zaciąganie długu publicznego oznacza zawsze życie na konto przyszłych pokoleń.

Głównym powodem zaciągania długów publicznych przez większość państw po II wojnie światowej był gwałtowny wzrost wydatków publicznych, zwłaszcza wydatków socjalnych. Dlatego podejmuje się próby ograniczania tych wydatków. W ostatnich latach wprowadza się do prawa przepisy ograniczające wysokość długu publicznego. Zgodnie z art. 216 ust. 5 polskiej Konstytucji państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 3/5, a więc 60% PKB. Polska jako pierwsza wprowadziła to ograniczenie do Konstytucji. Jest ono powiązane z takim samym ograniczeniem wynikającym z prawa europejskiego, z traktatu z Maastricht. Prawo europejskie ogranicza także wysokość deficytu budżetowego, który nie powinien przekroczyć 3% PKB. Prawo polskie tego drugiego ograniczenia nie zna.

Na straży konstytucyjnego ograniczenia wysokości długu publicznego stoją tzw. procedury oszczędnościowe i sanacyjne uregulowane w ustawie o finansach ;publicznych. W tej ustawie wprowadzono tzw. trzy progi obejmujące przedziały relacji długu do PKB. Przejście do kolejnego progu oznacza większe restrykcje w zakresie gospodarki finansowej.

I próg ostrożnościowy dotyczy relacji od 50% długu do PKB, ale nie więcej niż 55%. Po przekroczeniu 50% w ramach I progu Rada Ministrów musi uchwalić projekt budżetu państwa, w którym dochody przyszłego roku budżetowego muszą zapewnić relację do deficytu nie wyższą niż w roku bieżącym.

II próg ostrożnościowy - gdy PKB jest wyższy niż 55%, ale nie przekracza 60% PKB. Wówczas projekt budżetu Rady Ministrów musi być co do zasady zrównoważony. Nie wolno zwiększyć wydatków na wynagrodzenia państwowej sfery budżetowej, renty i emerytury można zwaloryzować tylko o wielkość inflacji, nie mogą wzrosnąć wydatki tzw. pozarządowych części budżetowych. Rząd oprócz tego przygotowuje specjalny program sanacyjny uzdrawiający gospodarkę finansową.

III próg ostrożnościowy - poziom długu do PKB wynosi 60% lub więcej. Stosuje się wówczas wszystkie ograniczenia z II progu oraz dodatkowo wprowadza obowiązek uchwalenia zrównoważonych budżetów samorządowych.

Zarządzanie długiem rządowym, zwłaszcza długiem Skarbu Państwa należy do ministra finansów. Minister finansów zaciąga zobowiązania w imieniu Skarbu Państwa, spłaca zobowiązania, opracowuje strategię oddziaływania na dług publiczny oraz dokonuje innych czynności związanych z zarządzaniem długiem publicznym. Minister finansów może zaciągać zobowiązania w granicach limitu przyrostu zadłużenia określonego w ustawie budżetowej. W samorządzie terytorialnym kompetencje w zakresie zarządzania długiem są podzielone. Organ stanowiący samorządu podejmuje uchwały w sprawie emisji obligacji komunalnych, w sprawie zaciągania długoterminowych pożyczek i kredytów oraz ustala maksymalną wysokość pożyczek i kredytów krótkoterminowych. Pozostałych czynności w zakresie zarządzania długiem samorządowym dokonuje organ wykonawczy samorządu. Przepisy wprowadzają szereg ograniczeń dotyczących długu samorządowego, np. dyskonto od obligacji komunalnych nie może przekraczać 5% wartości nominalnej obligacji. Kapitalizacja odsetek jest niedopuszczalna, a regionalna izba obrachunkowa wydaje opinię o możliwości spłaty kredytu lub pożyczki bądź wykupu obligacji komunalnych.

Finanse publiczne - wykład, dr Teresa Augustyniak-Górna

23

---