Prawo socjalne - Wojciech Muszyński:

- prawo pracy - ubezpieczenie społeczne - pomoc i zaopatrzenie społeczne - zatrudnienie

- ochrona zdrowia - ochrona prawa do mieszkania - prawo międzynarodowe i prawo UE

Prawo zabezpieczenia społecznego Jończyk:

- ryzyko socjalne - uregulowania prawne - zabezpieczenie społeczne w prawie międzynarodowym i europejskim

- poszczególne problemy bardziej szczegółowe - podmioty i stosunki prawa zabezpieczenia społecznego - zabezpieczenie społeczne w konstytucji RP

Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dn. 25.01.2008 w sprawie specjalności przygotowującej do zawodu pracownika socjalnego realizowanej w szkołach wyższych

Prawo społeczne - odnosi się do polityki społecznej

Prawo socjalne - odnosi się do polityki socjalnej

	Polityka socjalna	Polityka społeczna
Przedmiot	minimalne warunki bytu, konsumpcja towarów i usług, dochody pieniężne, poziom życia	społeczeństwo, stosunki społeczne, organizacja życia społecznego, jakość życia
Cele	poprawa materialnych warunków bytu (najbiedniejszych), łagodzenie konfliktów i kwestii socjalnych	postęp społeczny, równowaga społeczna, porządek społeczny, dobro wspólne, harmonia między celami osobistymi i społecznymi
Sposoby działania	doraźne ratownictwo, interwencja, wytwarzanie i udzielanie świadczeń społecznych	planowanie, zmienianie struktury społecznej, perspektywiczne zapobieganie
Środki	zwykle bezekwiwalentne (w tym nieodpłatne) świadczenia społeczne	środki: ekonomiczne, prawne, informacyjne, kadrowe, "instytucjonalizacja, formalizacja i organizowanie warunków życia dla całych zbiorowości"
Adresaci	grupy słabe względnie (np. pracownicy najemni, lokatorzy), także bezwzględnie (np. chorzy, bezdomni, niepełnosprawni)	społeczeństwo jako całość, wszyscy obywatele

M. Księżopolski

Polityka społeczna - obejmuje obszarem działania politykę socjalną oraz zagadnienia sterowania rozwojem społecznym, włącznie ze zmianami w strukturze społecznej

Polityka socjalna - związana jest z pomocą państwa dla jednostek nieuczestniczących w życiu społecznym, zawodowym z przyczyn od siebie niezależnych, np. choroby, starości

Jerzy Piotrowski "Zabezpieczenie społeczne. Problematyka i metody" 1966

Zabezpieczenie społeczne - całokształt środków i działań (instytucji publicznych), przy których pomocy społeczeństwo stara się zabezpieczyć swych obywateli przed groźbą niezaspokojenia podstawowych potrzeb, społecznie uznanych za ważne.

Wszystkie urządzenia publiczne, które bez względu na swoją nazwę (opieka społeczna, pomoc społeczna, ubezpieczenie społeczne mają na celu zabezpieczenie materialnych warunków egzystencji jednostki w formie odpowiednich świadczeń w określonych sytuacjach, tj. w razie spełnienia się określonych ryzyk

Zakres zawężony

Zabezpieczenie społeczne - zabezpieczenie materialne osób, które w zasadzie bez własnej winy nie posiadają wystarczających źródeł utrzymania, albo nawet nie posiadają ich wcale. Całokształt urządzeń publicznych zapewniających ochronę przed niedostatkiem.

Zabezpieczenie społeczne - J. Hrynkiewicz 1990

- system świadczeń udzielanych w przypadku, gdy obywatel - niezależnie od swojej woli - jest pozbawiony w całości lub w znacznej' części swoich dochodów z pracy, albo też, gdy trzeba uzupełnić dochody dla uzasadnionego wzrostu wydatków na utrzymanie własne lub członków rodziny

Zabezpieczenie społeczne - M. Księżopolski

- bezpieczeństwo socjalne - stan wolności od niedostatku materialnych środków utrzymania i istnienie realnych gwarancji pełnego rozwoju jednostki, czyli stan wolności od tych zagrożeń, których głównym skutkiem jest brak lub niedostatek środków utrzymania, tzn. pieniędzy, rzeczy, opieki

- przedsięwzięcia publiczne podejmowane dla zagwarantowania odpowiedniego poziomu życia członków danego społeczeństwa w razie zaistnienia typowych zdarzeń losowych (ryzyk socjalnych), a ich celem jest kompensata utraconych dochodów lub zaspokojenie podstawowych potrzeb na co najmniej minimalnym poziomie

Trybunał Konstytucyjny - dotyczy ustawy o pomocy społecznej:

Zabezpieczenie społeczne:

- system urządzeń i świadczeń służących zaspokojeniu usprawiedliwionych potrzeb obywateli

- którzy utracili lub doznali ograniczenia zdolności do pracy

- albo zostali obciążeni nadmiernie kosztami utrzymania rodziny

MOP zabezpieczenie społeczne:

- świadczenia zabezpieczenia społecznego mają na celu zapobieganie sytuacjom ubóstwa, pozbawienia środków do życia będących konsekwencją co najmniej jednego z 9 ryzyk lub potrzeb

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948

Art. 22 każdy człowiek ma jako członek społeczeństwa prawo do ubezpieczeń społecznych, powinno być do zabezpieczenia społecznego

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych 1966 art. 9 państwa strony niniejszego Paktu uznają prawo każdego do zabezpieczenia społecznego, włączając w to ubezpieczenia społeczne

Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego RE

Jednym z celów programu społecznego Rady Europy jest zachęcenie wszystkich członków do dalszego rozwijania ich systemów zabezpieczenia społecznego

Kiedy dzieje się coś złego...

- człowiek wobec ryzyka nie jest pozostawiony sam sobie w potrzebie

- może liczyć na solidarność osób narażonych na podobne ryzyko, czyli na wspólnotę ryzyka, która podejmuje ciężar łagodzenia skutków ryzyka

Wspólnota ryzyka:

- poczucie człowieczeństwa (solidarność ogólnoludzka) - współczucie - miłosierdzie jako motyw

- patriotyzm - ojczyzna, mała ojczyzna - umowa (ubezpieczeniowa) - norma prawna

Rzym - frumentacje, alimentacje

- alimentacje - państwowe zapomogi dla biednych rodziców na dzieci (chłopcy do 18 dziewczynki do 15 lat)

- frumentacje - darmowe rozdawnictwo zboża, czasem oliwki, wino, sól

- warunki: obywatelstwo i osiadłość w Rzymie, nie trzeba było wykazać się ubóstwem

- polityczne wykorzystanie:; zubożali obywatele mieli pełne prawa obywatelskie, licznie brali udział w zgromadzeniach ludowych (wybór urzędników)

- Cezar dążył do ograniczenia darmowego rozdawnictwa zboża

Solidarność - św. Paweł - List do Galatów:

- formuła: "jeden drugiego ciężary (brzemiona) noście, a tak wypełnicie prawo Boże, a chwila, w której zapomnielibyście o tym, byłaby chwilą samobójstwa"

Średniowiecze

- cnota miłosierdzia: zakony i mnisi organizowali instytucje opiekuńcze i szpitale, schroniska dla sierot i podrzutków, ośrodki dla kalek

- inicjatywy opiekuńcze miast - aktywność cechów, instytucje miejskie

- dobroczynność władców i bogaczy

Solidarność jako pokuta - coś z życia religijnego

- widocznymi znakami pokuty i chęci zadośćuczynienia Bogu i Kościołowi były składane ofiary, wota, czy też fundacje czynione przez ludzi zamożnych

- nierzadko także polityki rzeczywiście wynikały ze stosowania zasady do ut des i uspokajały sumienia

Do ut des

- daję abyś dawał, zalecenie nazywane zasadą wzajemności

- rodzaj niepisanego kontraktu zobowiązującego osobę obdarowaną do odwzajemnienia się w ten sam sposób

- z kolei każdy odwzajemniony podarek jest pretekstem do kolejnego

Szpitale

- zasługi zakonników i krzyżowców (Kawalerowie Maltańscy, cystersi)

- szpitale - przytułek - łączenie opieki nad chorymi i biednymi, izolowano chorych na choroby zakaźne, warianty: dom dla podrzutków, leprozoria, przytułki dla starców

L'Instituto degli Innocenti

Prywatna donacja kupca florenckiego z przeznaczeniem na opiekę nad dziećmi porzuconymi - 1420. Sinioria akceptuje donację i jej przeznaczenie w 1421r. Gildia kupców jedwabiu obejmuje patronat w 1422r. Brunelleschi (budowniczy katedry) projektuje kompleks budynków - sierociniec (okno życia) rozpoczyna pracę w 1440r.

Okres reformacji

- bogactwo traktowane jako widomy znak łaski boskiej

- skromność w przejawach kultu i życiu codziennym

- powstawanie "etyki protestanckiej" - oszczędność - warunek rozwoju kapitalizmu (teza M. Webera)

- zwiększono nadzór nad ubogimi, wprowadzono zakaz żebractwa i włóczęgostwa

- częściowa laicyzacja i formalizacja działań dobroczynnych (do państwa i regulacji prawnych)

Caritas Polska - instytucja charytatywna Konferencji Episkopatu Polski

- 1895 - Lwów - Związek Katolickich Towarzystw i Zakładów Dobroczynnych

- 1937 - projekt stworzenia centrali diecezjalnych związków, na przeszkodzie stanęła II wojna światowa

- po zakończeniu okupacji Caritas reaktywował działalność

- 1949 - uchwała Rady Ministrów o upaństwowieniu szpitali będących własnością kościelną

- powrót od 10.10.1990r.

- pomoc doraźna i długofalowych, materialna i finansowa osobom bezrobotnym, bezdomnym, chorym, starszym, dzieciom z rodzin ubogich, także imigrantom i uchodźcom. Profesjonalne placówki opiekuńcze i wychowawcze: stacje opieki Caritas, ośrodki rehabilitacyjne, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, DPS, warsztaty terapii zajęciowej, domy samotnej matki, kuchnie dla ubogich, świetlice dla dzieci i osób w podeszłym wieku

- środki pozyskiwane z budżetu (2012: 5,5 mln) od ludzi dobrej woli i instytucji

Solidarność świecka - np.

PAH dziękuje wszystkim darczyńcom, dzięki którym zgromadziliśmy już ponad 2,5 mln zł na działania pomocowe w Rogu Afryki. Klęska głodu rozprzestrzenia się na kolejne obszary i wszystko wskazuje na to, że jesteśmy dopiero w początkowej fazie największej od dekad katastrofy humanitarnej. PAH dostrzega potrzebę pomocy długofalowej i z tego powodu apeluje o dalsze wsparcie dla mieszkańców regionu.

MONAR - - pierwszy ośrodek dla osób uzależnionych utworzony w październiku 1978 przez Marka Kotańskiego w Głoskowie. Rejestracja w 1981r. To zintegrowany system przeciwdziałania narkomanii, bezdomności i zagrożeniom społecznym oraz niesienie szeroko rozumianej pomocy osobom pozostającym w trudnej sytuacji życiowej: samotnym, chorym na AIDS, skrzywdzonym przez los. Udziela pomocy rocznie ponad 20 tys. osób w 135 placówkach różnego typu.

J. Jończyk:

Sposób i miara zabezpieczenia społecznego

- zabezpieczenie społeczne: ubezpieczenie społeczne, powszechne ubezpieczenie zdrowotne, bezrobocie i pomoc społeczna

- zabezpieczenie społeczne: przedmiot prawa zabezpieczenia społecznego

- podstawowa zasada prawa zabezpieczenia społecznego - ochrona socjalnego ryzyka

Kategorie teorii ochrony socjalnego ryzyka

- wspólnota ryzyka - kalkulacja ryzyka - składka

- na wypadek przewidzianego prawem zdarzenia - częściowa kompensacja straty wg gromadzonych lub wydzielonych środków

- ochrona gwarancyjna, a nie gwarancja zaspokojenia potrzeb

Dwie miary zabezpieczenia społecznego

- "miara" - podstawa i kryterium wydzielenia środków na ochronę określonego ryzyka

- wielkość indywidualnego wynagrodzenia za pracę (dochodów z pracy)

- wg obywatelskiej zasady "solidarności z innymi" a więc wspólny dorobek, w szczególności PKB (lub kwota)

"Miara płacy" - ochrona w razie ograniczonej zdolności do zarobkowego zatrudnienia z powodu choroby, niesprawności lub podeszłego wieku w trzech aspektach:

- dotyczy sposobu finansowania ochrony socjalnego ryzyka

- wynikający z gwarancyjnej fazy zabezpieczenia społecznego (przed wypadkiem)

- dotyczy zastosowania formuły świadczenia w indywidualnej sprawie (po wypadku)

Przed wypadkiem: przesłanki ochrony w poszczególnych rodzajach socjalnego ryzyka

Po wypadku: warunki nabycia prawa do świadczenia, gdy spełnione są wymagane prawem przesłanki

Właściwości prawa zabezpieczenia społecznego

Prawo zabezpieczenia społecznego (prawo socjalne) jako gałąź prawa. Wyodrębnienie gałęzi prawa opiera się na kryterium przedmiotu regulacji prawnej - ryzyko. Nie opiera się na innych stosowanych niekiedy podziałach wedle kryterium podmiotowego (prawo określonej grupy osób, podmiotów), metody regulacji prawnej, z podziałem na prawo prywatne i publiczne, itp.

Co nie jest prawem zabezpieczenia społecznego?

* prawo konstytucyjne, chociaż konstytucja mówi m.in. o prawie do zabezpieczenia społecznego, w kontekście konstytucyjnych praw socjalnych

* prawo karne, chociaż dotyczy ono także przestępstw i wykroczeń specyficznych, których mogą się dopuścić podmioty prawa zabezpieczenia społecznego przez kwalifikowanie w ustawie karnej naruszenia praw i obowiązków.

* prawo spółek handlowych, chociaż podlega mu działalność powszechnych towarzystw emerytalnych jako zarządów otwartych funduszów emerytalnych w sprawach nieuregulowanych w ustawie szczególnej, podmioty lecznicze, a zwłaszcza szpitale.

Związki z prawem administracyjnym

W Polsce związek ubezpieczeń społecznych z prawem administracyjnym był w przeszłości bliski, a sądy ubezpieczeń społecznych uznawano za szczególne sądy administracyjne. Do dzisiaj wiele instytucji prawa zabezpieczenia społecznego wywodzi się z prawa administracyjnego. Przełomowe zmiany:

- 1985 - sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozpatrywane przez sądy powszechne (sądy pracy i ubezpieczeń społecznych) według szczególnej procedury uregulowanej w KPC.

- 1999 ZUS przestał być centralnym organem administracji państwowej (państwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną)

Współcześnie trudno uznać prawo zabezpieczenia społecznego za część prawa administracyjnego. Według ustawy organ rentowy ma pozycję organu administracyjnego, a postępowanie przed nim toczy się według KPA. Ale to nie wystarcza by uznać przynależność tej instytucji do prawa administracyjnego.

Prawo zabezpieczenia społecznego a prawo pracy

Jest przedmiot i niekiedy nazwa katedr uniwersyteckich „prawo pracy i ubezpieczeń społecznych”, ale to pracownicze ubezpieczenia społeczne, a więc podmiotowy i przedmiotowy wycinek prawa zabezpieczenia społecznego.

W szerszym ujęciu „prawa pracy i zabezpieczenia społecznego” nie uwzględnia się wszystkich instytucji prawa zabezpieczenia społecznego oraz jego powszechnego zasięgu. „prawo socjalne” czyli połączenie prawa pracy i część prawa zabezpieczenia społecznego także jest zbyt wąskie.

Prawo pracy

Prawo pracy dotyczy stosunków pracy (w sferze produkcji towarów i usług), czyli ekwiwalentnej wymagany pracy za wynagrodzeniem, a świadczenia zabezpieczenia społecznego nie muszą być ekwiwalentne.

Prawo zabezpieczenia społecznego

Prawo zabezpieczenia społecznego dotyczy stosunków podziału na zasadzie solidarności w razie zajścia określonych zdarzeń. Wkład, zwłaszcza z tytułu zatrudnienia lub składki, nie jest jedyną racją i miarą świadczeń (pieniężnych i rzeczowych). Świadczenia przypadają tylko tym, którzy doznają skutków socjalnego ryzyka i spełniają ustawowe warunki do ich nabycia, nie zaś każdemu wedle jego wkładu jak w przypadku pracy i wynagrodzenia.

Prawo zabezpieczenia społecznego a prawo cywilne

Podobieństwo ze stosunkami majątkowymi między osobami fizycznymi i osobami prawnymi jako przedmiocie prawa cywilnego. Ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne pozostają pod wpływem cywilnoprawnych umów.

Prawo cywilne

* dobrowolność - warunki cywilnoprawne opierają się na zasadzie autonomii roli podmiotów, zwłaszcza na dobrowolności nawiązywania stosunków prawnych i swobodzie kształtowania ich treści w dość szerokich ramach ustawowych uregulowań prawnych.

* przedmiot - stosunki cywilnoprawne (w rozumieniu KC) w zakresie prawa osobowego, własności, zobowiązań, spadków i in. są czymś innym - z punktu widzenia przedmiotu - niż stosunki wynikające z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych albo z pomocy społecznej.

Prawo zabezpieczenia społecznego

- stosunki zabezpieczenia społecznego wynikają niemal bez wyjątku z ustawowego uprawnienia i obowiązku, a ich treść jest także niemal w całości ukształtowana - w szczegółach i w sposób schematyczny - za pomocą ustawowych uregulowań prawnych.

- nie ma miejsca na autonomię stron, na dobrowolność (poza wyjątkami, które są jednak coraz liczniejsze), na umowne kształtowanie treści stosunków zabezpieczenia społecznego, w takim choćby zakresie, jaki znany jest w prawie pracy.

Prawo zabezpieczenia społecznego a prawo cywilne

Prawo ubezpieczeń społecznych nie jest częścią prawa cywilnego, jest to odrębny system prawny, przepisy KC stosuje się tylko gdy istnieje wyraźne unormowanie ustawowe. Prawo zabezpieczenia społecznego zajmuje odrębne miejsce w systemie prawa z uwagi na swój specyficzny przedmiot oraz na konstytucyjną rangę.

W konstytucji zabezpieczenie społeczne…

- „zabezpieczenie” wiąże się z ochroną prawną i gwarancją bezpieczeństwa na wypadek określonego zagrożenia (niebezpieczeństwa), podobnie zresztą jak w przypadku pojęcia „ubezpieczenie”

- przymiotnik „społeczne” określa wyraźniej strukturę zabezpieczenia, odnosi się:

- do rodzaju zagrożenia (niebezpieczeństwa), dotyczącego człowieka i zagrożonej grupy osób, do wspólnego wysiłku tej społeczności, podejmowanego w celu zmniejszenia tego zagrożenia i łagodzenia jego skutków.

- wspólny interes i solidarne współdziałanie grupy osób, zagrożonej i pokonującej to zagrożenie, bez oglądania się na korzyści inne niż zabezpieczenie społeczne.

Zabezpieczenie społeczne

- zagadnienia publicznej organizacji zabezpieczenia społecznego

- zagadnienia społecznej kontroli zabezpieczenia społecznego

- zagadnienie szczególnego nadzoru ze strony państwa, także w przypadku, gdy zabezpieczenie społeczne wykonują podmioty prywatne

Nie ma jednego modelu zabezpieczenia społecznego ani prawa socjalnego

- np. w szwajcarskim prawie socjalnym uwzględnia się, poza ubezpieczeniami społecznymi także - w szerokim zakresie i w odniesieniu do całej ludności - socjalne odszkodowanie, opieką nad młodzieżą, mieszkalnictwo, ochronę konsumentów.

- np. w Niemczech do zakresu prawa socjalnego zalicza się problematykę socjalnego odszkodowania i socjalnej promocji

Wacław Szubert ubezpieczenie społeczne

- ubezpieczenie jako trzon zabezpieczenia społecznego

- ubezpieczenie: „system zagwarantowanych ustawowo i związanych z pracą świadczeń o charakterze roszczeniowym, pokrywających potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe i inne zrównane z nimi zdarzenia, spełnianych przez zobowiązane do tego instytucje oraz finansowane na zasadzie bezpośredniego lub pośredniego rozłożenia ciężaru tych świadczeń, w całości lub w co najmniej poważnej mierze, na zbiorowość do nich uprawnionych”.

Pojęcie ryzyka

- w prawie pracy ryzyko pracodawcy w sprawach produkcyjnych (technicznych i ekonomicznych) oraz ryzyka osobowego pracodawcy, wiążącego się z zatrudnieniem nieodpowiedniego pracownika.

- w prawie ubezpieczeniowym: ryzyko doznania lub wyrządzenia szkody, które można ubezpieczyć (ubezpieczyć się od odpowiedzialności za wyrządzone szkody) na zasadach ubezpieczenia majątkowego (w tym ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej) albo ubezpieczenia osobowego, w tym ubezpieczenia na życie.

Ryzyko społeczne (socjalne)

- wyodrębniło się ze sfery stosunków pracy i cywilnoprawnych i najwcześniej stało się przedmiotem ubezpieczeń społecznych pracowników na wypadek niezdolności do pracy z powodu choroby, inwalidztwa i starości oraz śmierci zatrudnionego albo emeryta lub rencisty (śmierć żywiciela)

- uregulowania w tych sprawach tworzono z myślą rozwiązaniu tzw. kwestii socjalnej ludności utrzymującej się z dochodu z pracy najemnej, zwłaszcza robotników i ich rodzin (w XIXw.).

Zakres prawa zabezpieczenia społecznego

Jest prawem powszechnym na użytek całej (lub prawie całej) ludności kraju. Odzwierciedla obowiązujące w danym czasie poglądy na temat zabezpieczenia społecznego. Obejmuje także pozaubezpieczeniowe formy ochrony, np. pomoc w razie bezrobocia, niedostatku dochodu w rodzinie oraz różnych trudnych sytuacji życiowych, niektóre problemy zdrowotne.

Drogi do współczesnego zakresu

1) Tendencja rozszerzania zakresu ryzyka 2) Tendencja ograniczania zakresu ryzyka

- początek nowożytnej opieki społecznej (prawo ubogich 1601)

- ustawodawstwo socjalne Bismarcka (od 1883)

- Social Security Act (1935)

- powszechne ubezpieczenie zdrowotne (lub narodowa służba zdrowia 1948)

- nowe tendencje:

- indywidualizacja ubezpieczenia emerytalnego

- wsparcie psychologiczne

- zjawisko kryzysowe

Tło społeczne

Straszliwa plaga żebractwa, która nawiedziła Anglię w średnich wiekach (przy schyłku) i z początkiem ery nowożytnej z powodu licznych i długotrwałych wojen oraz zniesienia stosunków lennych i poddaństwa spowodowała prócz innych okoliczności, że ustawodawstwo przedmiotem tym znacznie wcześniej, w stosunku do innych państw europejskich zajmować się zaczęło.

Anglia i Walia

- okres dynastii Tudorów był postrzegany przez współczesnych jako czas pokoju w porównaniu z poprzednimi latami

- reformacja wywarła poważne skutki w społeczeństwie

- przed rozwiązaniem klasztorów te instytucje były jedną z ważnych części społecznego ładu i dobrobytu, dając jałmużny i opiekując się nędzarzami

- likwidacja klasztorów oznaczała, że państwo będzie musiało przejąć ich rolę

- klasztory były głównymi edukacyjnymi instytucjami i te funkcje miały być podjęte przez podmioty publiczne

Sytuacja społeczna

- reformy wsi, zaczęły się w XIIIw., przyspieszyły w XVIw.

- grodzenia zmieniały system otoczonych pól i zabraniały wielu biednym dostępu do ziemi

An Acte for the Reliefe of the Poore Prawo ubogich 1601

- rozróżnienie: ubodzy zdolni i niezdolni do pracy

- parafie - odpowiedzialne za pomoc dla własnych ubogich, starych, niesprawnych, chorych, niepracujących

- wybieralni nadzorcy ubogich, zbieranie podatku na ubogich i przyznawać pomoc

- dostarczenie materiałów i narzędzi: praca dla ubogich - domy pracy

- organizowanie pracy i nauki rzemiosła dla ubogich dzieci

- pomoc dla niezdolnych do pracy ubogich, także w postaci domów zamieszkania

Zmiany sytuacji początek XIXw.

* rewolucja przemysłowa

- rozwój techniczny (para i elektryczność)

- coraz szybsze uprzemysłowienie

- rozwój miast

- tragiczne warunki pracy

* skutki społeczne

- wzrost liczby robotników (klasy robotniczej)

- prawa kobiet i dzieci

- tragiczne warunki zamieszkania 9przeludnione, warunki sanitarne)

- brak jakichkolwiek zabezpieczeń na wypadek niemożności pracy

* skutki polityczne

- związki zawodowe

- łatwość otrzymywania i niejednorodność świadczeń

Ustawa z 1834 An Act for the Amendment and better Administration of the Laws relating to the Poor in England and Wales

- zasada „testu domu pracy” dla ubogich zdolnych do pracy. Zgoda na pomoc w domu pracy miała służyć jako kryterium odróżniania ubogich zdolnych do pracy, którym należy pomagać od innych, którzy sami mogą dać sobie radę. Oznaczało to likwidację wszelkich form pomocy dla tej grupy ubogich poza domami pracy, a szczególnie uzupełniania płac.

- zasada less eligibility, warunki życia w domach pracy powinny być gorsze niż to, co może uzyskać niezależny robotnik z najniższej klasy. Oznaczało to ciężką pracę, kiepskie wyżywienie, żadnych wygód, uniformy ze znakami identyfikującymi parafię, rozdzielanie rodzin, ograniczanie praw obywatelskich

- nadzór nad nowym systemem - powoływane przez rząd Poor Law Comission (Komisja)

- większe jednostki (Unions) zarządzające domami pracy i pomocą dla ubogich

- nadzór Komisji: wprowadzenie większej jednolitości w administracji i procedurach lokalnych - profesjonalizacja

- zarząd uniami sprawowały Rady Strażników (Boards of Poor Law Guardians)

- by podatki na ubogich były niskie

- warunki domów pracy wystarczająco surowe

- raporty do komisji

- ujednolicanie i centralizowanie systemu

Armia Zbawienia (Salvation Army)

- założyciel pastor William Booth

- misja: głoszenie Ewangelii nie w kościołach, ale na ulicach, zwłaszcza bezdomnym

- 1865: Misja Chrześcijańska Wschodniego Londynu

- obecnie: ponad 25tys. oficerów, 2,5mln żołnierzy (członków), 4,5mln wolontariuszy, 100tys. pracowników

- aktywności: szpitale, ośrodki dla bezdomnych i uzależnionych, domy starców

- obejmuje pomocą 30mln ludzi w 114 krajach

Związek Niemiecki - 1834

- 34 państwa i 4 wolne miasta

- konglomerat państw o różnej strukturze społecznej, odmiennych tradycjach historycznych, różnych systemach celnych, monetarnych i prawnych

- granice: drastyczne utrudnianie rozwoju handlowego i gospodarczego

Gwałtowne przyspieszenie rozwoju gospodarczego zjednoczonych Niemiec. Konsekwencje: 1863- Powszechny Niemiecki Związek Robotniczy (ADAV), 1869 - powstanie Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej (SPR).

Działania Bismarcka

- cel deklarowany: ochrona i poprawa sytuacji pracowników najemnych

- cel polityczny: zdobycie poparcia klas pracujących dla Idei Państwa, także zmniejszenie odpływu emigrantów do Ameryki

- cel ważny: osłabienie wpływu Socjaldemokracji

- próby pozyskania poparcia Partii Centrum )pracownicy katoliccy)

- narzędzia polityczne: pozyskanie poparcia cesarza, przemysłowców, także klas średnich

- gotowość wykorzystania idei przeciwników politycznych

- socjaldemokracja głosowała przeciw

Reichstag 1881

Rola Otto von Bismarcka: orędzie cesarza Wilhelma I „…ci, którzy są niezdolni do pracy z powodu wieku lub inwalidztwa mają uzasadnione prawo opieki ze strony państwa”.

Klasyczne ubezpieczenia społeczne: chorobowe, wypadkowe, emerytalne.

Ubezpieczenie chorobowe 1883

- ubezpieczenie obowiązkowe: wszyscy robotnicy, urzędnicy przemysłowi (zatrudnieni w rolnictwie i leśnictwie) od 16 roku życia z zarobkami rocznymi niższymi niż 2000 marek

- składkę płaci w 2/3 zatrudniony, a w 1/3 zatrudniający (początkowo)

- włączenia kas chorych (cechowych, górniczych) w gminach, ponad 100 osób - lokalne kasy chorych

- zasada samorządności - zarząd składał się w 2/3 z reprezentantów ubezpieczonych i w 1/3 z reprezentantów pracodawców

- świadczenia minimalne obejmowały bezpłatne porady lekarskie opiekę szpitalną, leki, opłacanie zasiłku chorobowego (połowa płacy dziennej zwykłego robotnika dniówkowego w danym mieście) i pogrzebowego

- pomoc dla położnic do 3 tygodni po urodzeniu dziecka

- maksymalny okres udzielania świadczeń do 13 tygodni

Ubezpieczenia wypadkowe 1884

- ubezpieczenie obowiązkowe - zastąpiło prywatnoprawną odpowiedzialność zatrudniającego

- zarobki roczne niższe niż 2000 marek

- objęło początkowo kopalnie, stocznie, fabryki

- zakres podmiotowy: robotnicy i urzędnicy zatrudnieni w tych dziedzinach przemysłu

- składkę płacił wyłącznie zatrudniający, jej wysokość była uzależniona od wielkości zakładu pracy i ryzyka wypadku

- organizacja - według branżowego podziału

Ubezpieczenie inwalidzkie i emerytalne 1889

- ubezpieczenie obowiązkowe dla wszystkich robotników powyżej 16 roku życia i niektórych kategorii pracowników umysłowych o dochodach rocznych powyżej 2000 marek

- składki płacone w równych częściach przez ubezpieczonego i zatrudniającego, państwo subsydiuje, jeśli składki nie wystarczą na świadczenia

- dwa rodzaje świadczeń: renty inwalidzkie (jeśli stopień utraty zdolności do pracy wyniósł co najmniej 2/3, a staż pracy był nie mniejszy niż 200 tygodni pracy) i renty starcze (wiek 70 lat i staż pracy co najmniej 25 lat)

- składki płacone w równych częściach przez ubezpieczonego i zatrudniającego

- stopa zastąpienia w rentach i emeryturach: 15-20%

Ryzyka - klasyczne ubezpieczenia społeczne: choroba, niepełnosprawność (inwalidztwo), śmierć, wypadek, starość.

Dania 1891 reforma opieki społecznej

- ustawa o kasie chorych

- ustawa o bezrobociu

- ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków wraz z pomocą dla najuboższych

- ustawa emerytalna: świadczenia dla osób powyżej 60 roku życia bez utraty praw obywatelskich, finansowane z podatków ogólnych, przyznanie poprzedzone testem środków utrzymania, kwota ustalana na przez władze lokalne bez związku z wysokością wynagrodzenia. Ponadto: darmowe pogrzeby, opieka położniczo-wychowawcza akuszerek.

Ubezpieczenia wzajemne

Ubezpieczenia wzajemne (UW) - we Francji 1855r. Próby przystosowania konstrukcji spółdzielczej do zabezpieczenia społecznego. Członkowie wspólnoty są członkami towarzystwa ubezpieczeń i jednocześnie ubezpieczonymi w tym towarzystwie, z elementami samorządu ubezpieczonych. Przeszkody - dobrowolność ubezpieczeń wzajemnych, niechęć pracodawcy do przyjęcia części ciężaru finansowania swego ryzyka socjalnego, wysokie koszty obsługi.

Reformy Lloyd George'a 1911 Wielka Brytania

* przymusowe ubezpieczenie na wypadek choroby (14 na 19mln pracujących)

- zasiłek chorobowy (26 tygodni) później inwalidzki

- leczenie (także szpitalne)

- zasiłek sanatoryjny (gruźlica)

- macierzyński

* na wypadek bezrobocia (2,5mln)

- zasiłek (26 tygodni)

- obowiązek rejestracji w urzędzie pracy

- trudności w czasie Wielkiego Kryzysu

* o administracji ubezpieczeń

- Towarzystwo Pomocy Wzajemnej

- Komisarze

USA - ku kryzysowi

Gospodarka USA: bezprecedensowy rozwój. Całkowita swoboda gospodarowania - szanse dla wszystkich (także dla imigrantów). Wiodąca idea: całkowita odpowiedzialność za siebie (skuteczna w warunkach rozwoju gospodarczego). Całkowity brak państwowej polityki społecznej (może z wyjątkiem edukacji). Tylko religijne instytucje opiekuńcze (np. Armia Zbawienia).

Kryzys

Najprawdopodobniej największy kryzys gospodarczy w XXw. Początek w USA. Czarny czwartek 24.10.1929r. Panika na giełdzie nowojorskiej Wall Street. Gwałtowny spadek cen praktycznie wszystkich akcji. Objął praktycznie wszystkie kraje (oprócz ZSRR) oraz praktycznie wszystkie dziedziny gospodarki. Nadprodukcja i masowe bezrobocie. Ludzie bez wsparcia.

- łańcuch zdarzeń: bankructwa - zadłużenie - bezrobocie

- bezrobotni nie otrzymują wynagrodzenia - nie mogą kupować - nie uczestniczą w rynku

- brak kupujących -brak popytu

- brak popytu - sygnał dla wytwórców - ograniczenie produkcji - zwolnienia pracowników - bezrobocie

- brak popytu- ograniczenia produkcji - zmniejszenie zapotrzebowania na surowce - ograniczenia wydobycia (i wytwarzania) - zwolnienia pracowników - bezrobocie

- negatywne zjawiska wzajem się wzmacniają

Skutki gospodarcze

W USA bezrobocie ponad 30% siły roboczej. Niemcy - 6 mln bezrobotnych, spadek produkcji 47%, w konsekwencji nazizm i hitleryzm. Spadek produkcji przemysłowej sięgnął w niektórych krajach 50% (Polska, USA). Wolumen handlu światowego zmalał z 3 mld (ówczesnych) dolarów w 1929r. do mniej niż 1 mld w 1933r.

Nowy Ład (New Deal)

Program reform ekonomiczno-społecznych przez prezydenta Roosevelta po 1933r. Przełom mentalny i prawny (wcześniej nie było inicjatyw polityki społecznej). Ustawa o zabezpieczeniu społecznym - 1935r. Liczne rozwiązania prawne - regulacja działalności przemysłu, rolnictwa i sektora bankowego (m.in. rozdzielono bankowość inwestycyjną i handlową, ubezpieczenie depozytów bankowych, kontrola giełdy).

ustawa o zabezpieczeniu społecznym Social Security Act 1935

- emerytury (Retirement Insurance Benefits) - składkowe

- świadczenia powypadkowe (w zatrudnieniu) dla niepełnosprawnych (Disability Insurance) - z podatków

- zasiłki dla bezrobotnych (Unemployment Benefits) - przymusowa składka

- Pomoc dla Rodzin z Dziećmi (Aid to Families with Dependent Children) - z podatków

1939 - Amendment

Dwie nowe kategorie ubezpieczonych: małżonkowie i nieletnie dzieci emeryta. Zasiłki w przypadkach przedwczesnej śmierci pracownika.

1956 - Social Security Amendments - Problemy:

- uzasadnione obawy dotyczące kosztów

- możliwości występowania bodźców zniechęcających do rehabilitacji

- trudności w ustalaniu niepełnosprawności (?)

Social Security Act - dalsze prace

- Title XVIII Health Insurance for the Aged and Disabled (Medicare)

- Title XIX Grants to States for Medical Assistance Programs (Medicaid)

- Title XX Block Grants to States for Social Services

- Title XXI State Children's Health Insurance Program

Medicare

Główny korzystający: osoby po 65 roku życia, ale także niektóre świadczenia (np. dializy, przeszczepy). 2006 - 40,3mln korzystających. Współcześnie składa się z czterech części, z którymi wiążą się różne funkcje. Pokrywa część wydatków zdrowotnych ale zakres zwiększa się. Stanowi wzorzec dla innych ubezpieczycieli. Instytucja zarządzająca: The Centre for Medicare and Medical Services.

Medicare część A

Podstawowa część programu, automatycznie przyznawana uprawnionym (beneficjentom Social Security). Większość osób ubezpieczonych nie płaci bieżących składek (jeśli odprowadzał składki w okresie pracy za siebie lub małżonka). Pokrywa wydatki szpitalne (leczenie, pobyt, posiłki). Świadczenie pielęgnacyjne, także opiekę hospicyjną i opiekę domową.

Medicare część B

Dodatkowy element ubezpieczenia (wymaga deklaracji o przystąpieniu i opłacania miesięcznej składki, bez przystąpienia płaci się wyższą składkę. Współpłacenie w wysokości 20%. Pokrywa wydatki na opiekę medyczną poza szpitalem:

- wizyty lekarskie (w opiece ambulatoryjnej, także w szpitalu)

- testy laboratoryjne i badania rentgenowskie

- fizjoterapia i rehabilitacja

- usługi ambulansu

- wybrane świadczenia w domu

- niezbędny sprzęt medyczny

Medicare część C

Prywatne plany (programy) ubezpieczeniowe aprobowane przez Medicare, także Health Maintenance Organizations, Prefened Provider Organizations. Obejmują zawsze świadczenia gwarantowane przez część A i B, niekiedy także D. Korzyści mogą być większe (mniejsze współpłacenie) ale za cenę ograniczonego wyboru świadczeniodawcy. Wybór wariantu zależy od negocjacji.

Medicare część D

Najnowsza część programu (od 2006r.), o którą należy aplikować uczestnicząc w Medicare (kary za brak deklaracji). Służy pokryciu (zwiększeniem wydatków na leki). Drug Discount Card (305 rocznie), miesięczna składka 35$. Opłaty za leki:

- 100% wydatków do kwoty 250$ - 25% wydatków do kwoty 2250$

- 100% wydatków do kwoty 5100$ - 5% wydatków powyżej 5100$

Medicaid

Administrowany i finansowany przez rząd federalny i rządy stanowe. Korzystający: przede wszystkim bardzo biedni, poniżej progu ubóstwa (różnie w różnych krajach). Test środków utrzymania. Także biedni niepełnosprawni i osoby starsze. Stanowi blisko 20% wydatków publicznych, największe źródło finansowania stanów, pokrywa 40% wydatków szpitali publicznych.

Social Security Act - dalsze kroki

- 1974 - wsparcie finansowe dla starszych, niewidomych, niepełnosprawnych, (Supplemental Security Income - SSI)

- 1997 - wsparcie finansowe dla rodzin posiadających dzieci (State Children's Insurrance Program - SCHIP), z podatków

- 2010 - obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne dla ok. 30mln obywateli (Patient Protection and Affordable Care Act)

Dwie tradycje europejskie

W ubezpieczeniowej tradycji (ubezpieczenia wzajemne i ubezpieczenia społeczne), podstawowa idea jest inna niż w tradycji prawa ubogich. Łagodzenie skutków ryzyka przez kompensację doznawanej "szkody" jak w każdym ubezpieczeniu a nie o zaspokojenie indywidualnej potrzeby na podstawie testu ubóstwa.

Różnica pod względem prawnym:

- w tradycji prawa ubogich decyzja o przyznaniu świadczenia ma charakter kompensaty ryzyka

- w ubezpieczeniu wedle przynależności do grup społeczno-zawodowych, zróżnicowania społecznego tych grup (ubezpieczenia na wypadek niezdolności do pracy lub śmierci żywiciela)

Plan Beveridge'a 1942 zasady:

- polityka bezpieczeństwa społecznego (social security)

- bezpieczeństwo socjalnej "od kołyski do grobu"

- polityka społeczna realizowana we współpracy między państwem i jednostką

- państwo gwarantuje dostęp do świadczeń i ich finansowanie na poziomie minimum

- pięć gigantów zła społecznego: niedostatek (want), choroba (disease), ignorancja (ignorance), złe warunki mieszkaniowe (squalor), bezrobocie (idleness)

Tezy Planu:

- doraźne działania socjalnej rządu należy zastępować działalności w duchu keynesizmu (interwencje w gospodarkę)

- działania redystrybucyjne państwa są ściśle związane z niesprawnościami rynku

- każdy "gigant zła" wzmacnia każdy inny "gigant zła"

- wniosek: kompleksowa polityka społecznej (interwencja państwa w zabezpieczenie społeczne)

Państwo opiekuńcze miało zapewniać na podstawie jednolitych składek:

- środki do życia na poziomie niezbędnym do egzystencji

- opiekę zdrowotną

- emerytury i renty

- dostateczne warunki mieszkaniowe

- indywidualne usługi socjalnej

Oprzyrządowanie prawne welfare state

- Family Allowances Act 1945 (zasiłki dla dzieci)

- National Insurance (Industrial Injuries) Act 1946 (wypadki przy pracy i choroby zawodowe)

- National Insurance Act 1946 (zasiłek sierocy, dla wdów, bezrobotnych, chorobowy, emerytury)

- National Health Service Act 1948 (Narodowa Służba Zdrowia)

- Landlord and Tenant (Rent Control) Act 1949 (regulacja własności i wynajmu)

National Health Service NHS 1948 (Narodowa Służba Zdrowia)

- państwowa organizacja

- dostęp dla wszystkich (zasada obywatelstwa)

- brak opłat w chwili korzystania

- finansowanie z podatków ogólnych (budżetowe)

- prywatni lekarze rodzinni (General Practitioners - umowa z NHS)

- decyzja Parlamentu o wielkości wydatków

- przez lata traktowana jako model dla innych krajów

Brytyjskie państwo dobrobytu

Świadczenia zabezpieczenia społecznego:
- ubezpieczenie - emerytury - inwalidztwo - choroba - bezrobocie	- świadczenia bezskładkowe - uzupełniające - na dzieci - inwalidzkie - mieszkaniowe	Świadczenia w naturze - NHS - kształcenie - mieszkanie

Wielka Brytania po II wojnie światowej - ku interwencjonizmowi

- nacjonalizacja wielu sektorów: Bank Anglii, poczta, energetyka, górnictwo, stocznie

- podwyżki płac i świadczeń

- wzrost roli związków zawodowych (udział w strategicznych decyzjach w przedsiębiorstwach)

- Partia Konserwatywna od lat 50. aż do rządów Edwarda Heatha (1970) akceptowała ideę "państwa dobrobytu" ("welfare state") wykreowaną przez Partię Pracy

- spadek produktywności, osłabienie pozycji konkurencyjnej, inflacja, słabnięcie funta

- krytycy twierdzili, że to skutek państwa opiekuńczego

Społeczna gospodarka rynkowa

- forma gospodarki - połączenie gospodarki rynkowej (gospodarka) i dużego zabezpieczenia socjalnego pracowników i obywateli

- rozwinęła się w Niemczech Zachodnich po II wojnie światowej

- podstawy i ogólne idee (Bismarckowskie) pozostały niezmienione

- stare uzupełnienia:

- 1916 - obniżenie wieku emerytalnego do 65 lat i pierwszy wzrost wysokości składki

- 1927 - ubezpieczenie od bezrobocia

Wpisana do polskiej konstytucji z 1997r.

Cele - społeczna gospodarka rynkowa

- zapewnienie pełnego zatrudnienia

- wspieranie mobilności siły roboczej

- walka z bezrobociem strukturalnym

- ochrona pracy przez regulacje stosunku pracy między pracodawcą a pracownikiem

- wyrównywanie dochodów w ramach podziału dochodu narodowego

- granice interwencji: efektywność gospodarcza

Ustawa o pomocy socjalnej 1961

- prawo każdego zgłaszającego się

- test: wielkość dochodów, sytuacja rodzinna

- podział uprawnień i typów świadczeń

- absolutnie obligatoryjna (nie można odmówić)

- obligatoryjne (powinny być udzielone)

- dyskrecjonalne (mogą być udzielone)

- wielkość pomocy uzależniona od sytuacji gospodarczej (nie może być wyższa niż wynagrodzenia za pracę)

- dążenie do indywidualizacji świadczeń

- koszyk dóbr niezbędnych:

- wyżywienie

- energia (gotowanie, ogrzewanie, oświetlenie)

- ubranie i podstawowe wyposażenie mieszkania

- środki higieny i czystości

- produkty i usługi zaspokajające potrzeby życia codziennego

- ograniczone możliwości obiektywizacji

Kodeks socjalny - 1975 - Niemcy

- pomoc w kształceniu - aktywizacja zawodowa - ubezpieczenia (chorobowe, wypadkowe, rentowe, emerytalne dla rolników) - odszkodowania socjalnej

- zasiłki dla dzieci - zasiłki mieszkaniowe - pomoc dla młodzieży - pomoc społeczna

Ubezpieczenie pielęgnacyjne

- służy wsparciu osób wymagających opieki lub pielęgnacji

- pokrywa pielęgnację domową i stacjonarną

- wnioski - w swojej kasie chorych (Krakenkasse) lub pielęgnacyjnej (Pflegekasse)

- składka wynosi 1,9% dochodów brutto

- obowiązkowi ubezpieczenia pielęgnacyjnego podlegają członkowie państwowych kas chorych, ubezpieczeni dobrowolnie i prywatnie, emeryci i studenci

- w państwowym ubezpieczeniu pielęgnacyjnym, w przeciwieństwie do prywatnego, współmałżonek oraz dzieci są ubezpieczone bezpłatnie

Szwecja

- początki ustawodawstwa socjalnego - 1847: rozporządzenie o opiece nad ubogimi i kalekami

- ustawa o zapewnieniu miejsc pracy i inspekcji fabryk - 1889

- kasy chorych - 1892

- ustawa o odszkodowaniach za wypadki przy pracy - 1901

- ustawa o rentach starczych - 1913

- ustawa o 8-godzinnym dniu pracy - 1919

- odszkodowania dla osób dotkniętych chorobami zawodowymi - 1929

- ustawa o ochronie zdrowia matki i dziecka - 1937

- ustawa o uspołecznieniu opieki zdrowotnej - 1946/1955

- ustawa o zabezpieczeniu społecznym - 1960

Zabezpieczenie społeczne

- cechy.:

- powszechność

- kompleksowość

- przejrzystość i jednoznaczność

- centralizacja (przy dużych uprawnieniach lokalnych)

- główne formy świadczeń socjalnych:

- świadczenia zaspokajające dodatkową bądź nadzwyczajną potrzebę

- świadczenia zapewniające minimum kosztów utrzymania

- świadczenia dla zrekompensowania utraconych dochodów

Model instytucjonalno-redystrybucyjny - Skandynawia

- popierany przez socjaldemokratów (niektórych socjalistów)

- przesłanka ani rodzina, ani rynek prywatny nie są w stanie zagwarantować każdemu zaspokojenia potrzeb na dostatecznym poziomie

- odpowiedzialność za dobrobyt i bezpieczeństwo socjalne każdej jednostki ponosi przede wszystkim społeczeństwo

- w procesie zaspokajania wszystkich ważnych potrzeb mechanizmy rynkowe muszą być uzupełniane (niekiedy zastąpione) przez planowe działania państwa

- nie może być wyznaczanie granic zaangażowania państwa (poza skutecznością rynku)

- wszyscy są uprawnieni do godziwego standardu życia

- polityka społeczna powinna obejmować wszystkich obywateli - prawo do świadczeń społecznych powinno przysługiwać każdemu, bez dyskryminujących warunków wstępnych

- konieczna jest daleko posunięta redystrybucja dochodów i gwarantowanie dostępu do świadczeń i usług opartego na kryterium potrzeb, niezależnie od funkcjonowania rynku i wkładu własnego jednostkom

- wszechstronność - zakres świadczeń obejmuje wszystkie główne ryzyka społeczne: zdrowie, edukację, wielorakie świadczenia na starość, niepełnosprawność, wielodzietność, ubóstwo, patologie, itd.

- "obywatelstwo socjalne" (termin T. Marshall'a): świadczenia i wsparcie należą się wszystkim obywatelom, bez warunków wstępnych

- osłabienie (niekiedy likwidacja) związków między wkładem własnym (składki, podatki) a uprawnieniami i wysokością świadczeń

Szwedzkie państwo dobrobytu do lat 90.

- wysoka stopa życiowa i wysokie podatki - emerytury dla wszystkich - publiczna służba zdrowia - równe szanse kształcenia się - równe szanse dla wszystkich

- bezpieczeństwo socjalnej - ochrona środowiska i czyste miasta - humanitarne prawo karne - edukacja seksualna (aborcja w publicznych placówkach) - ochrona lokatorów

Francja 1936

- pierwsze powszechne płatne urlopy

- także 40-godzinny tydzień pracy

- ale inne kraje europejskie wprowadziły je wcześniej: Niemcy, Polska, Norwegia, Dania, Grecja, Portugalia, Włochy.

Francja - części zabezpieczeni:

- system powszechny, większość pracowników najemnych oraz inne kategorie osób (studentów, beneficjentów należnych świadczeń, osoby zamieszkujące we Francji), które przystąpiły do niego wraz z biegiem lat

- specjalne systemy pracownicze, wiele z nich obejmują wszystkie rodzaje ubezpieczeń, niektóre tylko ubezpieczenie emerytalne (obywatele są objęci pozostałymi rodzajami ubezpieczeń w ramach systemu powszechnego)

- system rolny - wszystkie rodzaje ubezpieczeń, podzielone na dwie odrębne grupy: właścicieli gospodarstw i pracowników rolnych

- systemy dla osób prowadzących działalność na własny rachunek poza sektorem rolniczym: ubezpieczenie emerytalne (rzemieślnicy, handlowcy, przemysłowcy, jak i wolne zawody) jeden system ubezpieczenia zdrowotnego

- systemy ubezpieczeń od utraty pracy i obowiązkowych uzupełniających systemów emerytalnych

Francja - zabezpieczenie społeczne - działy

- choroby, macierzyństwa, inwalidztwo, zgony

- wypadki w pracy, choroby zawodowe

- starość, wdowieństwo, emerytury

- sytuacja rodzinna, ograniczenia sprawności, mieszkania

Instytucje zajmujące się wypłatą świadczeń:

- krajowa kasa ubezpieczeń zdrowotnych dla pracowników najemnych

- kasy ubezpieczeń emerytalnych i zdrowia w miejscu pracy

- krajowa kasa ubezpieczeń emerytalnych

- krajowa kasa świadczeń rodzinnych

- krajowy związek na rzecz zatrudnienia w przemyśle i handlu

- stowarzyszenie do spraw systemów emerytur uzupełniających dla pracowników najemnych

- ogólne stowarzyszenie instytucji świadczeń emerytalnych dla kadr

Świadczenia rodzinne

- świadczenia z tytułu narodzin dziecka, które obejmuje:

- dodatek porodowy lub adopcyjny

- zasiłek podstawowy

- dodatek za opiekę nad dzieckiem w placówce opiekuńczej lub przez opiekuna

- dodatek na samodzielną opiekę nad dzieckiem w domu

- właściwe świadczenia rodzinne (zasiłki na dzieci)

- dodatek rodzinny

- dodatek mieszkaniowy

- dodatek z tytułu edukacji specjalnej

- zasiłek na utrzymanie

- dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego

- dzienny zasiłek z tytułu urlopu rodzicielskiego

Zwiększone świadczenia rodzinne mogą zostać przyznane na podstawie wieku dzieci

Bezrobocie

Zasiłek nie może być niższy niż 57,4% wynagrodzenia, ani wyższy niż 75% tego wynagrodzenia. Okres wypłacania świadczenia z tytułu bezrobocia (od 4 do 36 miesięcy, jeżeli beneficjent ukończył 50 lat) zależy od wcześniejszego okresu ubezpieczenia oraz wieku osoby poszukującej pracy.

Służby zatrudnienia w wybranych krajach:

Kraj	Liczba bezrobotnych na pracownika	Liczba długotrwale bezrobotnych na pracownika
Francja	239	141
Niemcy	133	87
Szwecja	58	27
Wielka Brytania	95	55

Francja - gwarancje dochodu minimum (od 1992)

- wysokość: około 50% minimalnego wynagrodzenia

- zawsze razem ze świadczeniami rzeczowymi: kształcenie, leczenie, rehabilitacja

- podjęcie pracy: zawarcie umowy włączenia - dążenie do usamodzielnienia klienta

- uwaga: im większe bezrobocie, tym trudniej o włączenie

Francja - nowe tendencje

Od pomocy (doraźnego wsparcia) do relacji opartych na umowach:

- umowa o włączeniu przez aktywność ekonomiczną

- umowa o wspomaganym zatrudnieniu

- umowa z bezrobotnymi dorosłymi (powyżej 30 lat)

- umowa o profesjonalizacji - głownie dla absolwentów bez stażu

Umowa włączenia

- zasada: umowa towarzysząca obowiązkowo udzielaniu pomocy społecznej

- podwójny adresat: klient i potencjalny pracodawca

- może dotyczyć pracodawcy publicznego lub prywatnego (odmienne typy umowy)

- zachęta kierowana także do potencjalnego pracodawcy

- dotyczy osoby, której szanse zatrudnienia są niewielkie i prawdopodobieństwo odrzucenia - duże

INNE TENDENCJE - REDUKCJA ZAKRESU ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

Rządy Margaret Thatcher od 1979r.

- prawna deklaracja odejścia od interwencjonizmu państwa (thatcheryzm - neoliberalna polityka gospodarcza i społeczna)

- walka z inflacją, kontrola pieniądza, wysokie stopy procentowe, dążenie do wzmocnienia funta

- ograniczenie wpływów związków zawodowych

- stanowczość w stosunku do związków zawodowych i państw komunistycznych - Żelazna Dama (Iron Lady)

- dążenie do ograniczenia opiekuńczych funkcji państwa

Gospodarka

- w budżecie 1981r. podatki zostały podwyższone w czasie trwania recesji gospodarczej

- w styczniu 1982r. inflacja spadła do postaci jednocyfrowej, wtedy też obniżono z powrotem stopy procentowe

- bezrobocie w dalszym ciągu rosło osiągający w końcu wg oficjalnych danych rządowych liczbę 3,6 mln (wg opozycji bezrobocie osiągnęło wysokość 5 mln)

- problem siły związków zawodowych (ocenianej negatywnie)

Polityka mieszkaniowa

- od czasu ustawy z 1919r. Housing and Town Planning Act liczba budynków (mieszkań) komunalnych stale wzrastała

- ważny element polityki społecznej po II wojnie (zniszczone budynki)

- ograniczenie: dzierżawcy (wynajmujący) mogli kupować domy tylko z pozwoleniem miejscowej władzy

- Partia Konserwatywna obiecała w manifeście wyborczym (1979) dać dzierżawcom "prawo wykupu domów"

- The Housing Act 1980

- ustawa pozwoliła dzierżawcom, którzy mieszkali w domach komunalnych co najmniej trzy lata, kupić je z 33% upustem ceny lub 44% upustem ceny mieszkania

- dzierżawcy z ponad 20 letnim stażem otrzymywali 50% upustu

- prywatni właściciele: 1980 - 55%, 1990 - 67%

- budownictwo socjalne: 1970 - 170 000, 1990 - 35 000

UK Housing Policy

- w 1980r. ustawa "prawo zakupu" wprowadziła możliwość tańszego nabycia mieszkań społecznych

- ustawa uniemożliwiła wyrównywanie różnic wśród mieszkańców mieszkań społecznych i utrudniła obniżanie czynszów poniżej poziomu wynajmu prywatnego

Prywatyzacja

- proces prywatyzacji wielkich przedsiębiorstw państwowych, takich jak: kopalnie węgla kamiennego, British Telecom (łączność), British Gas (przemysł energetyczny), British Airways, British Steel (hutnictwo)

- prywatyzacją objęto również zakłady transportu kolejowego (dopiero od 1994)

- także: więzienia, szkoły, szpitale (próby)

- nieudana restrukturyzacja kolei

Strajk górników i ograniczenie władzy związków zawodowych 1984-85

- strajk ogłoszony przez Krajowy Związek Górniczy

- rząd był dobrze przygotowany (duże zapasy węgla, dzięki czemu nie było przerw w dostawach prądu)

- przemyślana kampania medialna

- policja wstrzymywała się wszelkimi akcjami, które mogłyby doprowadzić do starć

- opinia publiczna odwróciła się od strajkujących

- po roku strajkujący ustąpili nie uzyskując nic w zamian

- zamknięcie wszystkich oprócz 15 kopalń, które zostały sprywatyzowane w 1994r.

Koleje

- 29.09.1825 - otwarcie pierwszej kolei Stockton & Darlington Railway

- intensywne użycie parowozów Stephensona (początkowo dla pociągów towarowych)

Prywatyzacja kolei

- British Railways rozparcelowana na ponad sto przedsiębiorstw

- operatorzy - okresowo wyłaniani w drodze przetargów

- zarządca infrastruktury - Railtrack - giełdowa prywatyzacja

- całość sieci kolejowej - National Rail

- początkowo znaczne trudności (koordynacja licznych spółek)

- 2001 - rząd wykupił Railtrack (wycofując się z prywatyzacji infrastruktury) w jego miejsce Network Rail

- ale: prywatyzacja, modernizacja i zwiększenie subsydiów pieniężnych przyniosły znaczny wzrost ruchu pasażerskiego

Prywatne więzienia

- koncepcja outsourcingu jako ogólna strategia: prywatna instytucja wykonuje zadania publiczne (Private Finance Initiative)

- uzasadnienie: takie rozwiązanie może być tańsze oraz "mniej państwa"

- zarządzanie, finansowanie, konserwowanie - prywatne - na podstawie umowy

- 1992: Wolds Prison - pierwsze prywatne więzienie

- 1999: Ashfield Prison - pierwsze prywatne więzienie dla młodocianych

- eksperyment jest kontynuowany

M. Thatcher - klimat społeczny

- 1985r. Uniwersytet Oksfordzki odmówił przyznania tytułu honoris causa (protest przeciwko obcięciu środków na edukację) - do tej pory uczelnia przyznała to wyróżnienie każdemu premierowi - absolwentowi

- 1987r. poprawka do Ustawy o samorządzie: samorządy „ani pośrednio ani bezpośrednio nie mogą promować homoseksualizmu ani publikować materiałów, które są nakierowane na powyższy cel” (zakaz dotyczył też szkół finansowanych z budżetów lokalnych)

- poprawka ta została usunięta w 2000r.

Wpływ na przyszłość

- radykalne przekształcenie brytyjskiej sceny politycznej poprzez kształtowanie tendencji głównych partii politycznych do „zbaczania na prawo”

- niemożliwość powrotu związków do takiego stopnia odpływania na państwo jak to było w latach 70. i wcześniej

- bardzo spadła liczba pracowników należących do związków zawodowych

- tzw. „New Latour” - Nowa (Partia) Pracy oraz „bleryzm” („blairism”) włączyły do swojego programu większość zasad polityki gospodarczej i społecznej „thatcheryzmu”

- kontrowersje trwały jeszcze z okazji pogrzebu

Doświadczenia USA

- Wyjaśnianie skutków długotrwałego korzystania z pomocy społecznej

- programy pomocy społecznej dla samotnych matek (Aid to Families with Dependent Children, Welfare programs for single mothers)

- formy pomocy:

- pomoc mieszkaniowa

- bony żywnościowe

- wsparcie finansowe

- opieka zdrowotna

- trzy modele: Model racjonalnego wyboru (MRW), Model dostosowania oczekiwań (MDO), Model kulturowy (MK)

Model racjonalnego wyboru:

- do uzależnienia od zasiłków prowadzi sekwencja racjonalnych decyzji zgodnych z ocenami dostępnych możliwości i opcji

- chłodna kalkulacja: co się bardziej opłaca: zasiłek i dorabianie na czarno, czy też legalna praca - problem pułapki ubóstwa, tzn. takiego układu opcji dla samotnych matek, gdzie nie opłaca się wybierać pracy

- stąd wielu późniejszym reformom towarzyszyło hasło „niech się praca opłaca”

Model dostosowania oczekiwań:

- uzależnienie pojawia się gdy ludzie tracą poczucie kontroli nad własnym życiem i nadzieję na uniezależnienie od pomocy społecznej

- przytłoczeni sytuacją tracą zdolność wykorzystywania nadarzających się okazji

- koncepcja wyuczonej bezradności, kolizja z małymi możliwościami i wielkimi przeszkodami po kilku nieudanych próbach zniechęcają się i obniżają aspiracje i godzą się n.e. swym losem

Model kulturowy:

- uzależnienie od pomocy to wyraz kultury ubóstwa charakterystycznej dla wielkomiejskich gett podklasy

- większość utrzymuje się z zasiłków i nielegalnej działalności

- dominują samotne matki i niezamężni mężczyźni w więzieniu lub z kryminalną przeszłością, a całością rządzą gangi i przemoc

- ze względu na dominację tego trybu życia w getcie staje się on normą i wzorem dla dzieci, bohaterami są ci, którzy najlepiej oszukują system, którzy już kogoś zabili, itd.

- podobieństwo do MRW, różnica tkwi w założeniu, że powstaje odmienna i trwała subkultura

Dwuznaczna empiria - doświadczenie USA

- druga połowa lat 1990

- bodziec: ograniczenie czasu udzielania świadczeń

- skutek 1: spadek klientów pomocy społecznej dla samotnych matek o połowę (pozytywny?)

- skutek 2: krótko po opuszczeniu programu aktywizacyjnego 25-30% korzystających ponownie starało się o zasiłki, a rok później 25% miało dochody powyżej linii ubóstwa (negatywny!)

Polska - kilka przełomów

Polska niepodległa po 1918r.

- ogromne zniszczenia wojenne

- rozczłonkowanie gospodarcze - następstwa zaborów

- problem politycznego i prawnego scalenia ziem należących wcześniej do trzech zaborców

- przepisy niemieckie i pruskie, austriacki i węgierskie, rosyjskie - z odrębnościami Królestwa Polskiego, także Kodeks Napoleona

- górnośląska część województwa śląskiego: niemieckie przepisy o ubezpieczeniu społecznym

- pytanie o wybór modelu zabezpieczenia społecznego

- jednolite ubezpieczenia chorobowe, wedle niemieckiego wzorca, w 1919r., 1920r. - utworzenie kas chorych, przekształconych później w ubezpieczalnie społeczne

- 1923 - ustawa o opiece społecznej (zastąpiona dopiero ustawą z 1990r. o pomocy społecznej)

- 1924 - ubezpieczenia wypadkowe wg modelu austriackiego z terytorialną (a nie branżową) organizacją

- 1925 - ubezpieczenie od bezrobocia, nieznane w żadnym z byłych państw zaborczych

11 stycznia 1919r. - dekret o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby

- kasy chorych

- terytorialność organów powołanych do wykonywania ubezpieczeń

- obowiązkowość ubezpieczenia

- samorządność wykonywana przez reprezentację pracowników i pracodawców

Ustawa z 19 maja 1920r. kasy chorych

- przynależność do określonej kasy: stałe miejsce zatrudnienia w okręgu kasy

- obowiązek ubezpieczenia: wszystkie osoby zatrudnione na podstawie stosunku roboczego lub służbowego, także chałupnicy i osoby zatrudnione sezonowo

- zakres przedmiotowy świadczeń obejmował:

- pomoc leczniczą, leczenie, lekarstwa, środki opatrunkowe, okulary, inne środki pomocnicze przeciw kalectwu

- zasiłek pieniężny

- zasiłek i pomoc pieniężną dla położnic

- świadczenia dla rodziny ubezpieczonego

- zasiłek pogrzebowy

- wysokość składki - 6,5% płacy ustawowej

- członkowie obowiązkowi - 2/5 składki

- pracodawcy - 3/5 składki

- członkowie dobrowolni - składki w całości

- kasy chorych maiły osobowość prawną, mogły nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać przed sąd i być pozywane, za zobowiązania odpowiadały własnym majątkiem

- władze kas chorych: rada kasy, zarząd kasy, komisja rewizyjna, komisja rozjemcza

Ustawa o opiece społecznej 1923

- art.1 opieką społeczną w rozumieniu niniejszej ustawy jest zaspokajanie ze środków publicznych niezbędnych potrzeb życiowych tych osób, które trwale lub chwilowo własnymi środkami materialnymi lub własną pracą uczynić tego nie mogą, jak również zapobieganie wytwarzaniu się stanu, powyżej określonego.

Zakres opieki społecznej:

- opieka nad niemowlętami, dziećmi i młodzieżą, zwłaszcza nad sierotami, półsierotami, dziećmi zaniedbanymi, opuszczonymi, przestępnymi oraz zagrożonymi przez wpływy złego otoczenia

- ochronę macierzyństwa

- opiekę nad starcami, inwalidami, kalekami, nieuleczalnie chorymi, upośledzonymi umysłowo i w ogóle nad niezdolnymi do pracy

- opiekę nad bezdomnymi ofiarami wojny i szczególnie ciężko poszkodowanymi

- opiekę nad więźniami po odbyciu kary

- walkę z żebractwem, włóczęgostwem, alkoholizmem i nierządem

- pomoc instytucjom opiekuńczym prywatnym k współdziałanie z nimi

Środki zaspokajania niezbędnych potrzeb:

- konieczne środki żywności, bielizny, odzieży i obuwia

- odpowiednie pomieszczenia z opałem i światłem

- pomoc w nabyciu niezbędnych narzędzi pracy zawodowej, pomocy w dziedzinie higieniczno-sanitarnej

- pomoc w przywróceniu utraconej lub podniesieniu zmniejszonej zdolności do pracy

- za niezbędne potrzeby życiowe uważa się u dzieci staranie o religijno-moralne, umysłowe i fizyczne ich wychowanie, u młodocianych - pomoc w przygotowaniu do pracy zawodowej

- nadto opieka społeczna obejmuje obowiązek sprawienia pogrzebu

Obowiązek sprawowania opieki społecznej:

- obowiązek sprawowania opieki społecznej ciąży na związkach komunalnych, o ile w poszczególnych wypadkach pewne osoby fizyczne lub prawne na mocy przepisów, czy innego tytułu prawnego nie są zobowiązane do pokrycia wydatków na niezbędne potrzeby życiowe

Ustawa scaleniowa 1933

- weszła w życie 1 stycznia 1934r.

- 4 rodzaje ubezpieczeń:

- chorobowe i macierzyńskie

- wypadkowe przy pracy i chorób zawodowych

- emerytalne pracowników (kapitałowe)

- emerytalne pracowników umysłowych (kapitałowe)

Działalność kas chorych przejęły ubezpieczalnie społeczne, nad którymi sprawował kontrolę Związek Zakładów Ubezpieczeń

- stworzono państwowy monopol ubezpieczeniowy

Finansowanie ubezpieczeń:

- dofinansowywanie instytucji ubezpieczeniowych przejęło państwa

- jednolita stawka dla wszystkich firm i fabryk w RP - 12% płacy podstawowej ubezpieczonego

- struktura dochodów ubezpieczeniowych:

- dotacje państwowe - 3%

- składki - 77%

- dochody z posiadanego majątku - 10%

- inne dochody - 10%

- w 1937r. dopłaty państwa wyniosły 18mln zł przy ogólnych dochodach 568mln zł.

Zakres ubezpieczenia w końcu 1938r.

- na wypadek choroby 6,4mln osób (18,4%)

- od wypadków 10,4mln osób (29,8%)

- składki emerytalne opłacało 5,8mln robotników, 800tys. pracowników umysłowych (16,6%)

- ludność 34 849 000

Ustawa z 15.06.1939r. o publicznej służbie zdrowia

Art. 1 Publiczna służba zdrowia ma na celu wykonywanie pieczy nad zdrowiem ludności

Art. 6. _1.Ośrodek zdrowia jest podstawową jednostką, zapewniającą ludności opiekę zdrowotną oraz sprawującą pieczę nad warunkami higienicznymi jej bytowania._2. Do zadań ośrodka zdrowia należy krzewienie higieny i podnoszenie stanu zdrowotnego ludności, a w szczególności sprawowanie opieki higieniczno-lekarskiej nad matką i niemowlętami, dziećmi w wieku przedszkolnym i szkolnym, zwalczanie chorób społecznych i zakaźnych, piecza nad higieną otoczenia, udzielanie pomocy leczniczej w nagłych przypadkach, udzielanie pomocy leczniczej i położniczej ubogim, ponadto ośrodki zdrowia mogą udzielać pomocy leczniczej i położniczej funkcjonariuszom państwowym, pracownikom samorządowym, osobom ubezpieczonym w ubezpieczalniach społecznych i innym na mocy specjalnych umów.

Art. 7 _1.Powiatowe związki samorządowe, miasta i gminy wiejskie są obowiązane, w miarę możliwości finansowych, zakładać, utrzymywać i prowadzić ośrodki zdrowia, niezależnie od zakładania, utrzymywania i prowadzenia niezbędnych ze względu na zdrowie ludności zakładów leczniczych, leczniczo-zapobiegawczych i innych urządzeń sanitarnych, stosownie do obowiązujących szczególnych przepisów. _3. Minister Opieki Społecznej może na wniosek wojewody odroczyć założenie okręgowego ośrodka zdrowia, jeżeli zdolność finansowa odpowiednich związków samorządowych nie pozwala na jego założenie, utrzymywanie i prowadzenie. _4. Powiatowe związki samorządowe oraz miasta wydzielone z powiatowych związków samorządowych, których stan finansowy wg oceny wojewody, nie pozwala na zakładanie, utrzymywanie i prowadzenie ośrodków zdrowia, otrzymują od Państwa pomoc w granicach kredytów, przewidzianych na te cele w budżecie Państwa, na warunkach, ustalanych przez Ministra Opieki Społecznej.

Art. 2 Minister Zdrowia ustala ogólny plan organizacji lecznictwa, biorąc pod uwagę potrzeby ludności w tym zakresie i planowe wykorzystanie fachowych kadr osobowych, zakładów i urządzeń oraz czuwa nad jego wykonaniem.

Dekret z 22.10.1947r. w sprawie mocy obowiązującej niektórych przepisów ustawodawstwa z zakresu opieki społecznej

Art. 1 Na cały obszar Rzeczpospolitej Polskiej rozciąga się moc obowiązującą następujących ustaw i rozporządzeń: ustawa z 16.08.1923r. o opiece społecznej.

Art.2. Do środków zaspokajania niezbędnych potrzeb życiowych, o których mowa w art. 3 ustawy z 16.08.1923 o opiece społecznej należy również zapewnienie opieki lekarskiej włącznie z opieką w zakładach leczniczych.

Art. 3 Uchyla się moc obowiązującą wszystkich przepisów prawa obcego i dzielnicowego dotyczących praw objętych niniejszym dekretem.

Art. 4 Pozostaje w mocy ustawa z 6.05.1923r. w sprawie publicznej opieki nad kalekami oraz wszystkie przepisy wykonawcze do tej ustawy. Ustawa śląska z 28.06.1939r. o zwalczaniu żebractwa i włóczęgostwa pozostaje w mocy w odniesieniu do osób nieletnich do lat 17.

Ustawa z 28.10.1948 o zakładach społecznych służby zdrowia i planowej gospodarce w służbie zdrowia.

Art. 1 zakłady społeczne służby zdrowia są to zakłady lecznice, utrzymywanie przez Państwo, instytucje państwowe, związki samorządu terytorialnego i instytucje ubezpieczeń społecznych.

Art. 3 Państwo zakłada i utrzymuje zakłady lecznicze o charakterze specjalistycznym, obsługujące w zasadzie obszar jednego województwa, a w szczególności instytuty przeciwrakowe, sanatoria dla chorych na gruźlicę, szpitale psychiatryczne, sanatoria dla nerwowo chorych, szpitale wojewódzkie oraz szpitale kliniczne i inne zakłady lecznicze dla zaspokojenia szczególnych potrzeb państwowych.

Art. 17 Minister Zdrowia wyda w porozumieniu z właściwymi ministrami w drodze rozporządzenia przepisy o organizacji, zasadach działalności oraz warunkach korzystania ze świadczeń zakładów leczniczych państwowych, samorządowych.

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r.

Polska Rzeczpospolita Ludowa, opierając się na uspołecznionych środkach produkcji, wymiany, komunikacji i kredytu, rozwija życie gospodarcze i kulturalne kraju na podstawie narodowego planu gospodarczego, w szczególności przez rozbudowę państwowego przemysłu socjalistycznego, rozstrzygającego czynnika w przekształcaniu stosunków społeczno-gospodarczych

Artykuł 60.

1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie choroby lub niezdolności do pracy.

2. Coraz szerszemu urzeczywistnianiu tego prawa służą:

1. rozwój ubezpieczenia społecznego robotników i pracowników umysłowych na wypadek choroby, starości i niezdolności do pracy oraz rozbudowa różnych form pomocy społecznej,

2. rozwój organizowanej przez państwo ochrony zdrowia ludności, rozbudowa urządzeń sanitarnych i podnoszenie stanu zdrowotnego miast i wsi, stałe polepszanie warunków bezpieczeństwa, ochrony i higieny pracy, szeroka akcja zapobiegania chorobom i ich zwalczania, coraz szersze udostępnianie bezpłatnej pomocy lekarskiej, rozbudowa szpitali, sanatoriów, ambulatoriów, wiejskich ośrodków zdrowia, opieka nad inwalidami.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 18.08.1942r. w sprawie bezpłatności niektórych świadczeń zakładów społecznych służby zdrowia

1. Rozporządzenie dotyczy bezpłatności niektórych świadczeń udzielanych przez szpitale, sanatoria, prewentoria, działy lecznicze, instytutów naukowo-badawczych, przychodnie, ośrodki zdrowia, stacje pogotowia ratunkowego, które są jednostkami budżetowymi resortu zdrowia i opieki społecznej. Bezpłatne są świadczenia opieki zdrowotnej udzielane:

- przez poradnie dla dzieci bądź przez inne zakłady w granicach świadczeń tych poradni

- przez gabinety higieny szkolnej i wojewódzkie przychodnie higieny szkolnej bądź przez inne zakłady w granicach świadczeń tych gabinetów i przychodni

- przez gabinety lekarsko-dentystyczne dzieciom i młodzieży, uczęszczającym do przedszkoli i szkół, z wyjątkiem protezowania

- przez poradnie dla kobiet bądź inne zakłady w granicach świadczeń tych poradni

- przez poradnie onkologiczne

Bezpłatne są świadczenia stacji pogotowia ratunkowego w zakresie pomocy doraźnej i przewozu chorych udzielane:

- w razie nieszczęśliwego wypadku

- chorym podlegającym przymusowemu leczeniu

- niemowlętom do 1 roku życia

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 11.07.1963r. w sprawie udzielania świadczeń przez zakłady społeczne służby zdrowia dziennikarzom zrzeszonym w Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich

§1. Dziennikarze zrzeszeni w Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich korzystają ze świadczeń zakładów społecznych służby zdrowia na zasadach ustalonych dla osób uprawnionych do korzystania ze świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych

§2. członkowie rodzin dziennikarzy, o których mowa w §1, pozostający na ich wyłącznym utrzymaniu, korzystają ze świadczeń zakładów społecznych służby zdrowia na zasadach ustalonych dla członków rodzin osób uprawnionych do korzystania ze świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 14.12.1971 w sprawie udzielania świadczeń leczniczych przez zakłady społeczne służby zdrowia osobom prowadzącym gospodarstwa rolne

§1 _1. Osoby prowadzące gospodarstwo rolne są uprawnione do korzystania ze świadczeń zakładów społecznych służby zdrowia na zasadach ustalonych dla pracowników

_2. Zakres świadczeń zakładów społecznych służby zdrowia obejmuje:

- opiekę zdrowotną otwartą

- opiekę zdrowotną zamkniętą

- świadczenia stacji pogotowia ratunkowego

- zaopatrzenie w leki, na zasadach ulgowych jak dla ubezpieczonych, przez apteki otwarte

- zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze

- leczenie uzdrowiskowe

§2. Uprawnienia określone w paragrafie 1.przysługują również członkom rodziny osoby prowadzącej gospodarstwo rolne oraz osobom nie będącym członkami rodziny, jeżeli dany członek rodziny lub osoba zamieszkuje wspólnie z osobą prowadzącą gospodarstwo rolne i pozostaje na jej utrzymaniu. Wspólne zamieszkanie nie jest wymagane w stosunku do dzieci uczących się poza stałym miejscem zamieszkania

§3 1. dowodem uprawniającym do świadczenia na podstawie niniejszego rozporządzenia jest zaświadczenie biura gromadzkiej rady narodowej lub prezydium osiedlowej, miejskiej, dzielnicowej, właściwej ze względu na położenie gospodarstwa.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 26.09.1983 w sprawie zasad udzielania świadczeń leczniczych przez zakłady społeczne służby zdrowia dziennikarzom zrzeszonym w Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

§1. Dziennikarze zrzeszeni w SD PRL uprawnieni są do korzystania ze świadczeń zakładów społecznych służby zdrowia na zasadach ustalonych dla pracowników.

§2 Członkowie rodzin dziennikarzy, o których mowa w §1 pozostający na ich wyłącznym utrzymaniu korzystają ze świadczeń zakładów społecznych służby zdrowia na zasadach ustalonych dla członków rodzin pracowników.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 20.03.1991 zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpłatnego zaopatrzenia w leki pracowników służby zdrowia i opieki społecznej

Pracownikom jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Zdrowia i Opieki Społecznej lub nadzorowanych przez tego Ministra przysługuje bezpłatne zaopatrzenie leki gotowe objęte urzędowym spisem leków oraz w leki recepturowe.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 8.01.1992 zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpłatności niektórych świadczeń zakładów społecznych służby zdrowia

Profilaktyka i leczenie dzieci do 7 roku życia oraz dzieci w wieku szkolnym do 18 roku życia nie będącymi uczniami w rozumieniu ustawy z 7.09.1991 o systemie oświaty uprawnienia uczniów reguluje ustawa.

Ustawa z 6.02.1997 o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym

Wprowadza się powszechne obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne, zwane dalej "ubezpieczeniem zdrowotnym". Ubezpieczenie zdrowotne jest oparte w szczególności na zasadach:

- solidarności społecznej - samorządności - samofinansowania - prawa wolnego wyboru świadczeniodawcy i kasy chorych

- zapewnieniu równego dostępu do świadczeń - działalności kas chorych nie dla zysku - gospodarności i celowości działania - gwarancji państwa

Ubezpieczonym przysługują świadczenia określone w przepisach ustawy, służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia, udzielane w przypadku choroby, urazu, ciąży, porodu i połogu oraz w celu zapobiegania chorobom i promocji zdrowia. Ubezpieczenie zdrowotne realizowane jest przez instytucje ubezpieczenia zdrowotnego, zwane w ustawie "kasami chorych"

Dawne uprawnienia dla osób ubezpieczonych:

- dla kobiet w związku z ciążą, porodem i połogiem - dla leczonych psychiatrycznie - dla żołnierzy (w służbie czynnej i zawodowej)

- dla osób uzależnionych od alkoholu - dla osób uzależnionych od narkotyków - dla więźniów

Prawo zabezpieczenia społecznego w PRL

- utrzymanie w mocy podstawowych aktów prawnych z poprzedniego ustroju

- stopniowe poszerzanie zakresu podmiotowego ubezpieczenia społecznego

- oddzielenie w latach 1948-1950 opieki zdrowotnej od ubezpieczenia chorobowego i przekształcenie jej w państwową służby zdrowia, dostępną dla wszystkich

- wprowadzenie powszechnego zaopatrzenia emerytalnego dla pracowników (1954), z wyłączeniem wszakże tzw. służb zbrojnych (żołnierze zawodowi, milicjanci i inni), dla których zachowano odrębny, korzystniejszy system emerytalny

- objęcie zmodyfikowanym ubezpieczeniem społecznym (i zaopatrzeniem emerytalnym) rzemieślników w latach 60. i rolników w latach 70.

- marginalizacja ryzyka ubóstwa (i roli ustawy o opiece społecznej) przez realizację konstytucyjnego prawa do pracy i zasady pełnego zatrudnienia

- tendencja do centralizacji i upaństwowienia organizacji zabezpieczenia społecznego

- w 1945 - przypisanie obowiązku składki już wyłącznie pracodawcy, przejście w finansowaniu świadczeń długoterminowych z metody kapitałowej na repartycyjną

- rosnąca rola uspołecznionego zakładu pracy jako podwykonawcy ubezpieczeń społecznych, pod kierunkiem i nadzorem ZUS (znaczna część kosztów administracyjnych ponoszona przez pracodawcę)

- składka na niskim poziomie 15,5% podstawy wymiaru oraz ścisły związek finansów ubezpieczeń społecznych z budżetem państwa

Po roku 1989

- zupełnie nowe koncepcje polityki społecznej i zabezpieczenia społecznego

- ogólna tendencja do ograniczania zakresu odpowiedzialności państwa

- otwarcie na współdziałanie z instytucjami pozarządowymi (kościoły, stowarzyszenia)

Polityka społeczna rządu Tadeusza Mazowieckiego 1989-1990

- wiosna 1989 - obrady Okrągłego Stołu

- 4.06.1989 - pierwsze w części wolne wybory

- zdecydowane zwycięstwo Solidarności (w Sejmie 161/161, w Senacie 99/100)

- rząd Tadeusza Mazowieckiego - gabinet pod kierownictwem premiera T. Mazowieckiego powołany przez Sejm 12.09.1989

- rząd złożył dymisję 25.11.1990, Rada Ministrów pełniła obowiązki do 12.01.1991

- pierwszy niekomunistyczny rząd po 1945 roku --> reformy polityczne i gospodarcze - nowa polityka społeczna

Zmiana konstytucyjna grudzień 1989

- zmiana treści pierwszego rozdziału konstytucji

- nowa nazwa państwa "Rzeczpospolita Polska"

- usunięto artykuły dotyczące kierowniczej roli partii oraz przyjaźni z ZSRR

- nowe zasady ustrojowe - zasada demokratycznego państwa prawnego, zasada "sprawiedliwości społecznej", pluralizm polityczny, swoboda działalności gospodarczej, ochrona własności

- zmiana o charakterze symbolicznym, przywrócenie korony orłu białemu w Herbie Polski

Reforma Balcerowicza

- nazwa pakietu reform gospodarczo-ustrojowych przygotowanego w ciągu 111 dni, którego realizacja rozpoczęła się w roku 1990

- plan miał doprowadzić do stabilizacji makroekonomicznej (redukcji inflacji) oraz umożliwić transformację z gospodarki centralnie planowanej do rynkowej

- sytuacja: hiperinflacja (+639,6%), zadłużenie zagraniczne 42,3 mld $ (64,8% PKB), olbrzymie niedobory rynkowe, całej gospodarce groziła zapaść

Ryzyka koncepcje przepisy - prawo międzynarodowe

- Normy międzynarodowe są wyrazem zgodnej woli państw-członków danej organizacji albo stron umowy.

- umowy międzynarodowe wymagają ratyfikacji jako warunku włączenia ich do krajowego porządku prawnego

- art. 87 konstytucji do źródeł prawa zalicza się m.in. ratyfikowane umowy międzynarodowe

Konwencja nr 102 MOP

- Konwencja nr 102 MOP dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego, przyjęta w Genewie 28.06.1952r.

- ratyfikowana przez Polskę w 2003r. (bez części I)

- Rzeczpospolita Polska zobowiązana w odniesieniu do części II, V, VII, VIII, X.

Ratyfikacja stosowanie - taryfikacja w 3003r.

- normy konwencji 102 były w Polsce akceptowanym standardem i rozwój poleskiego prawa zabezpieczenia społecznego pozostawał pod ich wyraźnym wpływem jeszcze zanim Konwencja została przez Polskę ratyfikowana

- mechanizm kontroli wdrażania Konwencji MOP: państwa członkowie MOP (sprawozdania ze zgodności ustawodawstwa krajowego z normami Konwencji MOP pod określonymi sankcjami)

- brak ratyfikacji nie przeszkadzał osiąganiu zgodności, przykład: losy Konwencji nr 102

Konwencja MOP nr 102:

- pomoc o charakterze lekarskim i profilaktycznym - zasiłki chorobowe - bezrobocie - świadczenia na starość

- wypadki przy pracy i choroby zawodowe - świadczenia rodzinne - macierzyństwo - inwalidztwo - śmierć żywiciela rodziny

Część II - OPIEKA LEKARSKA

Art. 7 Każdy Członek związany niniejszą częścią Konwencji powinien zapewnić osobom chronionym udzielanie świadczeń, gdy ich stan wymaga pomocy o charakterze lekarskim i profilaktycznym, zgodnie z poniższymi artykułami tej części.

Art. 8 Przedmiot ochrony powinien obejmować wszelki stan chorobowy, bez względu na jego przyczynę oraz ciążę i poród, a także ich skutki.

Część III - ZASIŁKI CHOROBOWE

Art. 13 Każdy Członek związany niniejszą częścią Konwencji powinien zapewnić osobom chronionym udzielanie zasiłków chorobowych, zgodnie z poniższymi artykułami tej części.

Art. 14 Przedmiot ochrony powinien obejmować niezdolność do pracy wskutek choroby pociągającą za sobą utratę zarobku, w przypadkach określonych przez ustawodawstwo krajowe.

Część IV - ŚWIADCZENIA W CZASIE BEZROBOCIA

Art. 19 Każdy Członek związany niniejszą częścią Konwencji powinien zapewnić osobom chronionym udzielanie świadczeń w razie bezrobocia, zgodnie z poniższymi artykułami tej części.

Art. 20 Przedmiot ochrony powinien obejmować utratę zarobku - tak jak ją określa ustawodawstwo krajowe - z powodu niemożności otrzymania odpowiedniego zatrudnienia przez osobę chronioną, która jest zdolna do pracy i może być do pracy użyta.

Część V - ŚWIADCZENIA NA STAROŚĆ

Art. 25 Każdy Członek związany niniejszą częścią Konwencji powinien zapewnić osobom chronionym udzielanie świadczeń na starość, zgodnie z poniższymi artykułami tej części.

Art. 26 1. Przedmiot ochrony powinien obejmować przypadki przeżycia ponad ustalony wiek.

2. Ustalony wiek nie powinien przekraczać sześćdziesięciu pięciu lat, jednakże wyższy wiek może być ustalony przez właściwe władze ze względu na zdolność do pracy osób starszych w danym kraju.

3. Ustawodawstwo krajowe może przewidywać, że osobom, które miałyby prawo do świadczeń, można zawiesić ich wypłatę, jeżeli osoby te są zatrudnione za ustalonym wynagrodzeniem lub można obniżyć im świadczenia oparte na składkach, jeżeli zarobki osób korzystających ze świadczeń przekraczają ustaloną wysokość, świadczenia zaś nie oparte na składkach - gdy zarobki osób korzystających ze świadczeń lub inne dochody bądź też łącznie zarobki i inne ich dochody przekraczają ustaloną wysokość.

Część VI - ŚWIADCZENIA W RAZIE WYPADKÓW PRZY PRACY I CHORÓB ZAWODOWYCH

Art. 31 Każdy Członek związany niniejszą częścią Konwencji powinien zapewnić osobom chronionym udzielanie świadczeń w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zgodnie z poniższymi artykułami tej części.

Art. 32 Przedmiot ochrony powinien obejmować następujące okoliczności, jeżeli są skutkiem wypadków przy pracy lub ustalonych chorób zawodowych, a mianowicie:

a) stan chorobowy;

b) niezdolność do pracy wynikająca z takiego stanu i powodująca utratę zarobku, tak jak ją określa ustawodawstwo krajowe;

c) całkowitą utratę zdolności do zarobkowania lub utratę częściową powyżej ustalonego stopnia, jeśli można przypuszczać że ta utrata jest trwała albo też odpowiednie zmniejszenie sprawności fizycznej;

d) utratę środków utrzymania przez wdowę lub dzieci z powodu śmierci żywiciela rodziny, w odniesieniu do wdowy, prawo do świadczenia może być uzależnione od uznania, zgodnie z ustawodawstwem krajowym, że jest ona niezdolna do utrzymywania się samodzielnie.

Część VII - ŚWIADCZENIA RODZINNE

Art. 39 Każdy Członek związany niniejszą częścią Konwencji powinien zapewnić osobom chronionym udzielanie świadczeń rodzinnych, zgodnie z poniższymi artykułami tej części.

Art. 40 Przedmiot ochrony powinien obejmować odpowiedzialność za utrzymanie dzieci, zgodnie z ustalonymi zasadami.

Część VIII - ŚWIADCZENIA MACIERZYŃSKIE

Art. 46 Każdy członek związany niniejszą częścią Konwencji powinien zapewnić osobom chronionym udzielanie świadczeń w razie macierzyństwa, zgodnie z poniższymi artykułami tej części.

Art. 47 Przedmiot ochrony powinien obejmować ciążę, poród i ich skutki oraz będącą ich wynikiem utratę zarobku, tak jak to określa ustawodawstwo krajowe.

Część IX - ŚWIADCZENIA W RAZIE INWALIDZTWA

Art. 53 Każdy członek związany niniejszą częścią Konwencji powinien zapewnić osobom chronionym udzielanie świadczeń w razie inwalidztwa, zgodnie z poniższymi artykułami tej części.

Art. 54 Przedmiot ochrony powinien obejmować niezdolność do wykonywania jakiejkolwiek działalności zawodowej w ustalonym stopniu, jeżeli można przypuszczać, że niezdolność ta będzie trwała lub jeżeli istnieje ona nadal po wykorzystaniu prawa do zasiłku chorobowego.

Część X - ŚWIADCZENIA W RAZIE ŚMIERCI ŻYWICIELA RODZINY

Art. 59 Każdy członek związany niniejszą częścią Konwencji powinien zapewnić osobom chronionym udzielanie świadczeń w razie śmierci żywiciela rodziny, zgodnie z poniższymi artykułami tej części.

Art. 60 1. Przedmiot ochrony powinien obejmować utratę przez wdowę lub dzieci środków utrzymania z powodu śmierci żywiciela rodziny; prawo wdowy do świadczeń może być uzależnione od uznania zgodnie z ustawodawstwem krajowym, że jest ona niezdolna do utrzymywania się samodzielnie.

2. Ustawodawstwo krajowe może przewidywać, że osobie, która miała prawo do świadczeń, może zawiesić ich wypłatę, jeżeli osoba ta jest zatrudniona za ustalonym wynagrodzeniem lub może obniżyć jej świadczenia oparte na składkach, jeżeli zarobki osoby korzystającej ze świadczeń przekraczają ustaloną wysokość, świadczenia zaś nie oparte na składkach można obniżyć, gdy zarobki osoby korzystającej ze świadczeń lub inne jej dochody bądź też łącznie zarodki i inne dochody przekraczają ustaloną wysokość.

Zakres podmiotowy (zakres osób chronionych)

- ustalone grupy pracowników stanowiące łącznie co najmniej 50% wszystkich pracowników

- albo ustalone grupy ludności zawodowo czynnej stanowiące co najmniej 20% ogółu mieszkańców

- albo wszystkich mieszkańców, których środki nie przekraczają ustalonych granic (świadczenia bezrobotne, zasiłki chorobowe, świadczenia na starość, rodzinne, inwalidztwo, utrata żywiciela).

Karta społeczna Rady Europy

- podstawowy dokument Rady Europy

- obowiązuje od 1965r.

- Karta gwarantuje szereg praw i wolności dotyczących sfery społecznej

- początkowo 19 praw

- rewizja 1996 - dodanie 11 praw - weszła w życie 1.07.1999r.

- Polska ratyfikowała Kartę 10.06.1997r.

- większość praw dotyczy pracowników, stosunków pracy i warunków w zatrudnieniu.

11. Każdy ma prawo do korzystania ze wszelkich środków umożliwiających mu osiągnięcie możliwie najlepszego stanu zdrowia.

12. Wszyscy pracownicy i osoby będące na ich utrzymaniu mają prawo do zabezpieczenia społecznego.

13. Każdy nie mający wystarczających zasobów ma prawo do pomocy społecznej i medycznej.

14. Każdy ma prawo do korzystania ze służb opieki społecznej.

15. Osoby niepełnosprawne mają prawo do samodzielności, integracji społecznej i do udziału w życiu wspólnoty.

16. Rodzina, jako podstawowa komórka społeczeństwa, ma prawo do odpowiedniej ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej dla zapewnienia jej pełnego rozwoju.

17. Dzieci i młodociani mają prawo do odpowiedniej ochrony socjalnej, prawnej i ekonomicznej.

23. Każda osoba w podeszłym ochrony socjalnej.

30. Każdy ma prawo do ochrony przed ubóstwem i marginalizacją społeczną.

31. Każdy ma prawo do mieszkania.

Artykuł 11 Prawo do ochrony zdrowia

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do ochrony zdrowia Strony zobowiązują się podjąć bądź bezpośrednio, bądź we współpracy z organizacjami publicznymi lub prywatnymi, stosowne środki zmierzające zwłaszcza do:

1. wyeliminowania, w możliwie największym stopniu, przyczyn chorób;

2. zapewnienia ułatwień, w zakresie poradnictwa oraz oświaty, dla poprawy stanu zdrowia i rozwijania indywidualnej odpowiedzialności w sprawach zdrowia;

3. zapobiegania, w możliwie największym stopniu, chorobom epidemicznym, endemicznym i innym, a także wypadkom.

Postulaty R. Szarffenberg

- dostarczać świadczenia zapewniające pewien standard zaspokojenia potrzeb

- obejmować wszystkie ryzyka socjalne

- być spójny z innymi elementami polityki społecznej (ochrona zdrowia, mieszkalnictwo, zatrudnienie, polityka rodzinna, wymiar sprawiedliwości)

- traktować tak samo służby będące w podobnej sytuacji (niedyskrecjonalność systemu)

- być prosty i zrozumiały zarówno dla klientów jak i dla personelu

- być elastyczny i łatwo dostosowywać się do sytuacji klientów oraz oczekiwań większości społeczeństwa

- działać niedyskryminująco (pod względem płci, rasy, wyznania, niepełnosprawności, orientacji seksualnej)

Typologia świadczeń

Typologia świadczeń - Eveline Burns

* świadczenia związane z potrzebami

- demonstrowanymi: test dochodów i środków utrzymania, świadczenia wyrównawcze

- przeciętnymi: stała wysokość świadczeń

- dla osób poniżej progu dochodowego (test dochodu)

- dla pewnych kategorii osób

* świadczenia związane ze składkami

* świadczenia związane z przeszłymi zarobkami

Typologia świadczeń T. Fitzpatrick

- świadczenia z ubezpieczenia społecznego - składkowe

- świadczenia z pomocy społecznej - test środków utrzymania

- świadczenia dla określonych kategorii osób (powszechne) - nieskładkowe, bez testu środków utrzymania

- świadczenia dyskrecjonalne - ogólne regulacje i decyzja organu przyznającego (pożyczka w razie nagłej potrzeby, np. w wyniku kradzieży)

- świadczenia związane z zatrudnieniem - na podstawie faktu zatrudnienia (np. wynagrodzenie za czas choroby) lub przebiegu zatrudnienia (emerytury zakładowe, czyli jakby nasz III filar)

- transfery fiskalne - ulgi podatkowe (poniżej pewnego progu dochodowego nabywa się uprawnienia do ulgi)

Typologia świadczeń Wojciech Musialski

Elementy różnicujące	Ubezpieczenie	Zaopatrzenie	Pomoc
Administracja	Zdecentralizowana: publiczne zakłady ubezpieczeń	Scentralizowana: administracja państwowa	Zdecentralizowana: gminy
Finansowanie	Zdecentralizowane fundusze składkowe	Budżet centralny państwa - brak składek	Budżet gminy, pomocniczo budżet państwa - brak składki
Uprawnieni	Pracownicy lub zawodowo aktywni	Całość ludności lub określone grupy	Całość ludności
Świadczenie	Typowe, zależne od wkładu pracy (składki) - roszczeniowe	Typowe, zależne od potrzeb - roszczeniowe	Indywidualne, zależne od potrzeb - uznaniowe

Art. 67 Konstytucji - prawo do zabezpieczenia społecznego

- prawo obywatelskie, nie-obywatelom przysługuje wyjątkowo

- sytuacje (ryzyka chronione):

- niezdolność do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego

- pozostawanie bez pracy nie z własnej woli i brak innych środków utrzymania

- ustawodawca określa zakres i formy zabezpieczenia społecznego

- nie wyczerpuje problematyki ryzyka socjalnego jako przedmiotu prawa zabezpieczenia społecznego

- zabezpieczenie społeczne w razie niezdolności do pracy oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego je jest materią konstytucyjną

- osiągniecie wieku emerytalnego nie jest przypadkiem niezdolności do pracy, oba rodzaje ryzyka należy traktować rozdzielnie

- ogranicza krąg uprawnionych do obywateli

- nie wypowiada się w sprawie konkretnej formy zabezpieczenia społecznego

Konstytucyjne prawo do zdrowia - art. 68

- każdy ma prawo do ochrony zdrowia

- obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa

- władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym, osobom w podeszłym wieku

- władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska

- władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży

Ochrona niepełnosprawnych - art. 69

- osobom niepełnosprawnych władze publiczne udzielają zgodnie z ustawą pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej

- nie wymienia się „prawa” osób niepełnosprawnych do czegoś

- norma dotyczy udzielania przez władze publiczne zgodnie z ustawą pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej

- jest to słabsza postać praw socjalnych niż ta, która występuje w art. 67 (wynika pośrednio z zadań i obowiązku władzy)

Konstytucyjne prawo do nauki - art. 70

- każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa

- nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością

- rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. obywatele i instytucje mają prawo

zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi określa ustawa.

- władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą o wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa

Ochrona rodziny - art. 71

- państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodzina znajdująca się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełnie mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych

- matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych, której zakres określa ustawa

- przepis odnosi się do różnych dziedzin prawa

- w dziedzinie prawa zabezpieczenia społecznego w szczególności do uregulowania zasiłków: rodzinnego, pielęgnacyjnego i wychowawczego oraz do pomocy społecznej

Ochrona dzieci - art. 72

- Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.

- Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych

- W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka.

- Ustawa określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka

Ochrona środowiska - art. 74

- Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. - Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych

- Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska

- Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.

Ochrona potrzeb mieszkaniowych - art. 75

- władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania

- Ochronę praw lokatorów określa ustawa

Bezrobocie

Ustawa z 29.12.1989r. o zatrudnieniu

- bezrobotny: osoba zdolna do pracy, gotowa do jej podjęcia w ramach stosunku pracy, pozostająca bez pracy i zarejestrowana we właściwym dla miejsca zamieszkania organie zatrudnienia stopnia podstawowego

- prawo do zasiłku przysługuje bezrobotnemu po upływie 7 dni od daty zarejestrowania, jeżeli nie ma dla niego propozycji odpowiedniej pracy, propozycji przyuczenia do zawodu lub przekwalifikowania, skierowania do prac interwencyjnych lub na utworzone miejsce pracy

- 70% wynagrodzenia przez 3 miesiące pozostawania bez pracy

- 50% wynagrodzenia przez 6 miesięcy pozostawania bez pracy

- 40% wynagrodzenia po 9 miesiącach pozostawania bez pracy

- zasiłek nie może być niższy od najniższego wynagrodzenia

- bezrobotnym, który dotychczas nie pozostawali w stosunku pracy przysługuje zasiłek w wysokości najniższego wynagrodzenia

- bezrobotnym absolwentom, którzy dotychczas nie pracowali przysługuje zasiłek w wysokości:

- 200% wynagrodzenia przez 3 miesiące pozostawania bez pracy

- 150% wynagrodzenia przez 6 miesięcy pozostawania bez pracy

- najniższego wynagrodzenia po 9 miesiącach pozostawania bez pracy

Ustawa z 16.10.1991r. o zatrudnieniu i bezrobociu

- Art. 20. 1. Prawo do zasiłku przysługuje bezrobotnemu za każdy dzień kalendarzowy po dniu zarejestrowania we właściwym rejonowym urzędzie pracy, jeżeli:

1) nie ma dla niego propozycji odpowiedniej pracy, propozycji przyuczenia do zawodu lub przekwalifikowania, skierowania do prac interwencyjnych, robót publicznych lub na utworzone dodatkowo miejsce pracy oraz

2) w okresie 12 miesięcy poprzedzających dzień zarejestrowania pozostawał w stosunku pracy albo w stosunku służbowym co najmniej 180 dni lub podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu innej pozarolniczej działalności przez okres co najmniej 180 dni.

- wysokość zasiłku wynosi:

- 70% wynagrodzenia - przez okres pierwszych 3 miesięcy pobierania zasiłku,

- 50% wynagrodzenia - przez dalsze 6 miesięcy,

- 40% wynagrodzenia - po upływie 9 miesięcy.

- Zasiłek nie może być niższy niż 33% kwoty przewidywanego przeciętnego wynagrodzenia, z zastrzeżeniem ust. 11, i nie może przekraczać kwoty tego wynagrodzenia

- bezrobotnym absolwentom przysługuje zasiłek w wysokości 33% kwoty przewidywanego przeciętnego wynagrodzenia po upływie 3 miesięcy od zarejestrowania się

Ustawa z 20.04.2004 o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy

- Zadania państwa w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej są realizowane przez instytucje rynku pracy działające w celu:

1) pełnego i produktywnego zatrudnienia;

2) rozwoju zasobów ludzkich;

3) osiągnięcia wysokiej jakości pracy;

4) wzmacniania integracji oraz solidarności społecznej,

5) zwiększania mobilności na rynku pracy.

Osoba bezrobotna:

a) ukończyła 18 lat,

b) nie osiągnęła wieku emerytalnego, 60 lat - kobiety, 65 lat - mężczyźni

c) nie nabyła prawa do emerytury lub renty

d) nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej

e) nie złożyła wniosku o wpis do ewidencji działalności

f) nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności

g) nie uzyskuje miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów uzyskanych z tytułu odsetek lub innych przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych,

h) nie pobiera na podstawie przepisów o pomocy społecznej zasiłku stałego,

i) nie pobiera, na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania,

j) nie pobiera po ustaniu zatrudnienia świadczenia szkoleniowego,

k) nie podlega, na podstawie odrębnych przepisów, obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników;

osoba bezrobotna

- niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie albo innej pracy zarobkowej,

- albo jeżeli jest osobą niepełnosprawną, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy, nie-uczącą się w szkole, z wyjątkiem uczącej się w szkole dla dorosłych lub przystępującej do egzaminu eksternistycznego z zakresu tej szkoły lub w szkole wyższej gdzie studiuje w formie studiów niestacjonarnych

- zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy oraz

- poszukująca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej

Definicja bezrobotnego BAEL

- obejmuje osoby nieposiadające pracy, poszukujące pracy i mogące ją podjąć w kolejnym tygodniu badania

- nie zależy od rejestracji

bezrobotny długotrwale — oznacza to bezrobotnego pozostającego w rejestrze powiatowego urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych

nielegalne zatrudnienie lub nielegalna inna praca zarobkowa — oznacza to:

a) zatrudnienie przez pracodawcę osoby bez potwierdzenia na piśmie w wymaganym terminie rodzaju zawartej umowy i jej warunków,

b) niezgłoszenie osoby zatrudnionej lub wykonującej inną pracę zarobkową do ubezpieczenia społecznego,

c) podjęcie przez bezrobotnego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy,

prace interwencyjne - oznacza to zatrudnienie bezrobotnego przez pracodawcę, które nastąpiło w wyniku umowy zawartej ze starostą i ma na celu wsparcie osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy

Art. 2a. Przepisy ustawy chronią przestrzeganie zasady równego traktowania w dostępie i korzystaniu z usług rynku pracy oraz instrumentów rynku pracy bez względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.

Zasiłek

- Prawo do zasiłku przysługuje bezrobotnemu za każdy dzień kalendarzowy po upływie 7 dni od dnia zarejestrowania się we właściwym powiatowym urzędzie pracy, jeżeli:

1) nie ma dla niego propozycji odpowiedniej pracy, propozycji stażu, przygotowania zawodowego dorosłych, szkolenia, prac interwencyjnych lub robót publicznych oraz

2) w okresie 18 miesięcy poprzedzających dzień zarejestrowania, łącznie przez okres co najmniej 365 dni udokumentował:

- zatrudnienie lub wykonywanie pracy, opłacanie składki, był zatrudniony w państwach UE i opłacał składkę, jest emigrantem

- czas pobierania zasiłku wynosi 6 miesięcy, natomiast bezrobotni powyżej 50 roku życia i posiadający jednocześnie 20-letni okres uprawniający do zasiłku, posiadają prawo do zasiłku na okres 12 miesięcy

- wysokość zasiłku:

- do 5 lat stażu pracy przysługuje zasiłek w wysokości 80% zasiłku podstawowego

- od 5-20 lat stażu pracy przysługuje zasiłek w wysokości 100% zasiłku podstawowego

- powyżej 20 lat stażu pracy przysługuje zasiłek w wysokości 120% zasiłku podstawowego

- podstawowa wysokość

- 3 miesiące - 794,20zł

- kolejne miesiące - 623,60zł

Ustawa z 20.12.1990 o ubezpieczeniu społecznym rolników

- W ubezpieczeniu wyodrębnia się:

1) ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie;

2) ubezpieczenie emerytalno-rentowe.

- Ubezpieczenie realizuje Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS)

- składki na ubezpieczenie za każdego ubezpieczonego opłaca rolnik

- interesy ogółu ubezpieczonych, świadczeniobiorców, dotyczące ubezpieczenia i działalności Kasy, reprezentuje Rada Ubezpieczenia Społecznego Rolników

Składki kwartalne (II kwartał 2012)

Gospodarstwo	Emerytalno-rentowe	Wypadkowe, chorobowe, macierzyńskie
Do 50 ha	80 zł	42 zł
Powyżej 50 ha	464 zł
domownik	80 zł

Wykonawcy zabezpieczenia społecznego

- podmioty, dla których wykonywanie zabezpieczenia społecznego jest głównym zajęciem

- polega na wykonywaniu różnych ubezpieczeń (ubezpieczeń społecznych, ubezpieczenia zdrowotnego)

- polega na świadczeniu różnych rodzajów pomocy, np. na wypadek bezrobocia albo w razie trudnych sytuacji życiowych

Prawo socjalne - wykład, prof. dr hab. Cezary Włodarczyk

5

---