Eduard Bernstein [1850-1932]
Od1888 mieszkał w Anglii - gdzie poznał fabianów [ The Fabian Society - angielskie stowarzyszenie reformistyczne mające na celu przekształcenie ustroju kapitalistycznego w socjalistyczny ]-obserwacje angielskich stosunków doprowadziła go do przekonania, że teoria jednorazowego wielkiego krachu, który obali kapitalizm, jest doktrynerską iluzją i że realną nadzieją, że socjalizm są stopniowe reformy społeczne i stopniowa socjalizacja środkami demokratycznej presji. Spostrzeżenia te przerodziły się rychło w cały system rewidujący wiele podstawowych założeń filozoficznych i politycznych marksizmu - próba zbliżenia socjalizmu z doktrynami liberalnymi i liczył na stopniową naprawę społeczeństwa przez legislację socjalną, a więc odrzucał zasadniczą „jakościową” cezurę miedzy kapitalizmem a socjalizmem.
Myśli swoje wyłożył w serii artykułów pod tytułem „Problemy socjalizmu” [1899]
Na początku 1901 powrócił do Niemiec i w następnym roku wybrany został posłem do Reichstagu z Wrocławia.
Od tego czasu jego dzielił życie między aktywność poselską a pracę pisarską i wydawniczą.
Utwierdzał się coraz bardziej w swojej krytyce marksizmu i jeszcze przed I Wojną Światową był już bliższy reformistycznym liberałom niż marksistom. Po wojnie ponownie wstąpił do partii socjaldemokratycznej i brał udział w pisaniu pierwszego programu tej partii.
Był właściwym twórcą ideologii socjaldemokracji, w rozumieniu takim jaki upowszechnił się w po I Wojnie Światowej w opozycji do komunizmu.
Rewizjonizm Bernsteina polegał na krytycznej reinterpretacji i częściowym odrzuceniu teorii marksistowskich w celu dopasowania marksizmu do socjaldemokratycznej wizji zmian instytucjonalnych. Uważał, że przejście od demokracji burżuazyjnej do „prawdziwego komunizmu” i do uspołecznienia środków produkcji może się dokonać bez rewolucji. Postulował aby wykorzystać istniejące instytucje do przeprowadzenia stopniowych reform , które doprowadziłyby do zmian w stosunkach produkcji i stosunkach własnościowych- dzięki temu komunizm zostałby osiągnięty metodami pokojowymi i zgodnymi z prawem. Bernstein nie wykluczał radykalnej konfrontacji np. strajku generalnego , lecz uważał, że proletariat zawsze zostanie pokonany w konflikcie zbrojnym . Ta ostania teza ściągnęła na niego furię Lenina, dlatego później termin rewizjonizm określano najpoważniejsze odstępstwa od ideologii komunistycznej.
Formuła, w której Bernstein streścił swoje stanowisko i która była celem ataku ortodoksyjnych komunistów -„To co zwykło się nazywać celem ostatecznym socjalizmu, jest dla mnie niczym, ruch jest wszystkim” - wyjaśnia sens tych słów następująco - partii nie powinno zależeć teraz na wielkiej katastrofie, lecz na stopniowym rozszerzaniu praw politycznych robotników oraz ich udziału w organizacjach gospodarczych i komunalnych - zdobycie władzy i uspołecznienie własności same nie są celem, lecz środkami; trzymanie się tradycyjnych utopii jest przeszkodą w postępie społecznym, ponieważ odwraca uwagę od możliwych i wykonalnych reform, które wywalczyć należy.
krytyka Marksizmu
♦ nie całą koncepcję Marksa a jedynie jej sferę negatywną -wiarę w spekulatywne schematy historii, wyczekiwanie socjalizmu jako wielkiej przerwy w ludzkich dziejach
♦ największe nieszczęście marksizmu według Bernsteina to jego Heglowski rodowód , który pozwalał mu dedukować rozwój społeczny z abstrakcyjnych i apriorycznych schematów dialektyki lekceważąc fakty
↳ z heglizmu pochodzi wiara Marksa w determinizm dziejów, totalną rewolucję i twórczą rolę przemocy politycznej
♦ błędne proroctwa dotyczące rosnącej polaryzacji klas - według Bernsteina zachodzi zjawisko odwrotne - stratyfikacja społeczna komplikuje się zamiast upraszczać - technologia, organizacja społeczna powodują wzrost klasy średniej , więc jest beznadziejną utopią oczekiwanie na socjalizm, który przyjdzie w wyniku wywłaszczenia klas średnich przez kapitał
♦ nie można uzależniać perspektywy socjalizmu od wyczekiwania na wielkie kryzysy, które spowodują ekonomiczny krach gospodarki kapitalistycznej - według Bernsteina jest wręcz przeciwnie, takie kryzysy są coraz mniej prawdopodobne, a kapitalizm nabywa coraz większej umiejętności adaptowania się do trudności rynkowych
♦ błędem filozoficznym Marksa jest teoria wartości z „Kapitału” - twierdził że wartość w sensie Marksa nie istnieje, tylko cena jest rzeczywistą miernikiem ekonomicznym, a towary mają wartość dzięki temu że mają cenę. Marksa pojęcie wartości jest bezużyteczne bo nie ilościowe [ jedynie czas pracy można zmierzyć ale np. nie jej intensywność]
Lew Trocki [trockizm] właśc. Lew Dawidowicz Bronstein (1879 - zamordowany 21 sierpnia 1940 w Meksyku)
Trocki był zwolennikiem nieustającej wojny rewolucyjnej, a cała jego doktryna wspierała się na przeświadczeniu, że proletariat światowy właściwie z natury rzeczy zmierza ku rewolucji - prawa historii to zapewniają- tylko fałszywa polityka sowieckiej biurokracji nie pozwala ujawnić się temu przyrodzonymi pędowi.
Rewolucja permanentna - wyrażenie ukute przez Proudhona i podchwycone przez Trockiego, który natrafił na nie w „Przemówieniu do Związku Komunistycznego”[1850] Trocki przez rewolucję permanentną rozumiał ten rodzaj rewolucji , który uważał za konieczny w warunkach zacofania panującego w carskiej Rosji. Pod nieobecność silnej klasy średniej musi dojść do bezpośredniej konfrontacji klasy rządzącej i klasy niższej, czyli chłopstwa i proletariatu połączonych w jedną siłę - lud. Ponadto upadek kapitalizmu będzie możliwy tylko wtedy, gdy rewolucja rozszerzy się na inne kraje , zwłaszcza Europy, w których warunki społeczne bardziej dojrzały do rewolucji. Proletariat na całym świecie zaangażuje się w dzieło permanentnej rewolucji, czyli kolejnego burzenia i odbudowy instytucji społecznych w celu przejścia wszystkich koniecznych stadiów na drodze do komunizmu.
Tezy podstawowe
Zdobycie władzy przez proletariat nie oznacza doprowadzenia rewolucji do końca, lecz jedynie jej rozpoczęcie. Budowa socjalizmu jest możliwa tylko na gruncie walki klas w skali krajowej i międzynarodowej. W warunkach decydującego panowania ustroju kapitalistycznego w skali światowej walka ta musi niechybnie powodować wybuchy wojen wewnętrznych, to znaczy domowych, i zewnętrznych, to znaczy rewolucyjnych. Na tym polega permanentny charakter rewolucji socjalistycznej jako takiej, niezależnie od tego, czy chodzi o kraj zacofany, w którym dopiero wczoraj dokonały się przeobrażenia demokratyczne, czy o stary kraj kapitalistyczny, który przeszedł przez długą epokę demokracji i parlamentaryzmu.
Zwycięstwa rewolucji socjalistycznej nie można sobie wyobrazić w granicach państwowych danego kraju. Jedna z podstawowych przyczyn kryzysu społeczeństwa burżuazyjnego polega na tym, że stworzone przez nie siły wytwórcze nie mogą już zmieścić się w granicach państwa narodowego. Stąd z jednej strony biorą się wojny imperialistyczne, a z drugiej burżuazyjne utopie Stanów Zjednoczonych Europy. Rewolucja socjalistyczna zaczyna się w skali krajowej, rozwija się w skali międzynarodowej, a zostaje doprowadzona do końca i osiąga kulminację w skali światowej. Dlatego rewolucja socjalistyczna staje się permanentna w nowym, szerszym znaczeniu: w tym znaczeniu, że kończy się wraz z ostatecznym zwycięstwem nowego społeczeństwa na całej kuli ziemskiej.
Tak zarysowany schemat rozwoju rewolucji światowej znosi różnicę między krajami „dojrzałymi” i „niedojrzałymi” do socjalizmu w znaczeniu martwej i pedantycznej klasyfikacji, wprowadzonej do obecnego programu Międzynarodówki Komunistycznej. Kapitalizm, stworzywszy rynek światowy, światowy podział pracy i światowe siły wytwórcze, sam przygotowuje całą gospodarkę światową do przeobrażeń socjalistycznych. Ten proces przeobrażeń dokona się w różnych krajach w różnym tempie. W określonych warunkach kraje zacofane mogą dojść do dyktatury proletariatu wcześniej niż kraje rozwinięte, ale dojdą później od nich do socjalizmu. W kraju kolonialnym lub półkolonialnym, którego proletariat okaże się niedostatecznie przygotowany do skupienia wokół siebie chłopów i zdobycia władzy, nie będzie tym samym możliwości doprowadzenia rewolucji demokratycznej do końca. Natomiast w kraju, w którym proletariat dojdzie do władzy w rezultacie rewolucji demokratycznej, dalsze losy dyktatury proletariatu i socjalizmu będą zależały w ostatniej instancji nie tyle od rozwoju krajowych sił wytwórczych, ile od rozwoju międzynarodowej rewolucji socjalistycznej.
Źródła :
L. Kołakowski „ Główne nurty marksizmu” Cz. II Rozwój i Cz. III Rozkład Zysk-ska
Lew Trocki Czym jest Permanentna Rewolucja? Tezy podstawowe. Aneks do książki „Permanentna Rewolucja” z 1930 roku.
R. Scruton „Słownik myśli politycznej”Zysk-ska