KOGNITYWIZM
KOGNITYWIZM
KOGNITYWIZM
Kierunek we współczesnym językoznawstwie,
który odwołując się do psychologii, socjologii i
innych dyscyplin, zajmuje się opisem języka
uwikłanego w kontekst kulturowy i badaniem, w
jaki sposób w języku odzwierciedla się
rzeczywistość
Podstawowym zadaniem nauki jest wg
kognitywistów zrozumienie, nie wyjaśnienie.
Językoznawstwo kognitywne próbuje odpowiedzieć
na pytanie jaka jest rola języka w poznaniu
świata.
Ważnym obiektem badań jest metaforyka, która
wpływa na sposób widzenia świata.
• Przedstawiciele: Langacker, Lakoff, Johnson.
Koncepcja
idealizacyjnych modeli
poznawczych
Mają strukturę zorganizowaną wg 4 rodzajów zasad
Lp
zasady
źródła
1
Struktura propozycjonalna
semantyka ram
teoria schematów
teoria skryptów
ramy wykorzystujące wartości
standardowe
2
Struktura wyobrażeniowo-
semantyczna
Langacker – gramatyka
kognitywna
3
Odwzorowanie metaforyczne i
metonimiczne
Lakoff i Johnson – teoria metafory
i metonimii
4
Porządkowanie przestrzeni
umysłowej
teoria przestrzeni umysłowych
Podstawowe zdolności kognitywne człowieka
odzwierciedlane w strukturach językowych
1. Tworzenie ustrukturowanych
konceptualizacji
2. Kategoryzowanie jednych struktur w oparciu
o inne
3. Kategoryzowanie i ujmowanie danej sytuacji
na różnych poziomach abstrakcji
(schematyzacja)
4. Rozpoznawanie podobieństw między
różnymi strukturami
5. Ustalanie odpowiedniości między
elementami znaczenia różnych struktur
Gramatyka kognitywna
Ronalda Langackera
Nie można poważnie badać gramatyki
bez uwzględnienia znaczenia.
Gramatyka wraz z leksykonem
stanowią kontinuum i są całkowicie
opisywalne jako struktury
symboliczne (pary znaczenie-forma).
Podstawowe zdolności kognitywne człowieka
odzwierciedlane w strukturach językowych
6. Łączenie prostszych struktur w bardziej
złożone
7. Ujmowanie sceny w kategoriach „figura-
tło”
8. Ujmowanie sceny na różne sposoby
(obrazowanie)
Semantyka kognitywna
„
Stawiam znak równości między
znaczeniem a konceptualizacją,
pojmując ja jako doświadczenie
mentalne, które stanowią:
• stworzenie nowego pojęcia,
• doświadczenia zmysłowe oraz
• wiedza kontekstowa”
R.Langacker
Podstawowe założenia semantyki
kognitywnej
1. Znaczenie bazuje na
konceptualizacji
konceptualizacji – doświadczeniu
mentalnym obejmującym
doświadczenia sensoryczne, procesy
tworzenia nowych pojęć i wiedzę
kontekstową;
2. Dobrze utrwalone w języku wyrażenie
jest zazwyczaj polisemiczne, tzn. ma
szereg powiązanych ze sobą sensów,
które tworzą złożoną kategorię w
postaci
modelu kognitywnego
modelu kognitywnego;
Model kognitywny
Model kognitywny
KAW
A
napój
roślin
a
ziarn
o
prosze
k
Podstawowe założenia semantyki
kognitywnej
3. Znaczenie wyrażenia
charakteryzowane jest w odniesieniu
do jednej lub wielu domen
kognitywnych, każdy rodzaj
doświadczenia – pojęcie, konceptualne
złożenie lub system wiedzy – może
służyć jako
domena kognitywna
domena kognitywna,
która jest przywoływana przez
określone wyrażenie w funkcji
podstawy znaczenia;
Domena kognitywna
Domena kognitywna
Domena kognitywna
Domena kognitywna jest rodzajem
doświadczenia, prostym pojęciem,
pojęciowym złożeniem, całym
złożonym systemem wiedzy, czasem
doświadczeniem zmysłowym.
Każde wyrażenie językowe przywołuje
jedną lub więcej domen
kognitywnych.
Domena kognitywna
Domena kognitywna
domena
koloru
żółt
y
domena ręki
dło
ń
rzut karny, rzut
rożny – domena:
„gra w piłkę
nożną”
Podstawowe założenia semantyki
kognitywnej
4. Znaczenie wyrażenia jest nie tylko
zbiorem treści poznawczych, składa
się na nie również
obrazowanie
obrazowanie
konwencjonalne
konwencjonalne, tzn. sposób
ujmowania treści poznawczych
dostarczanych przez przywoływaną
domenę
Obrazowanie konwencjonalne
Obrazowanie konwencjonalne
Domeny kognitywne są źródłem treści
konceptualnych dla wyrażeń
językowych.
Na znaczenie wyrażenia składa się treść
konceptualna domeny lub domen oraz
obrazowanie konwencjonalne =
konstruowanie sceny, innymi słowy ta
sama treść konceptualna może być
ujmowana w różny sposób – zatem
semantyka języka naturalnego oparta
na kryterium prawdy obiektywnej nie
jest możliwa.
Wymiary obrazowania – konstruowania
Wymiary obrazowania – konstruowania
sceny
sceny
1.
Poziom uszczegółowienia (lub
schematyczności), na jakim dana
sytuacja jest charakteryzowana;
2.
Tło (metafora, założenia i oczekiwania;
presupozycje; poprzedni dyskurs);
3.
Perspektywa (przyjęty punkt
widzenia, orientacja, kierunek
mentalnego skanowania);
4.
Względne wyróżnianie struktur
(profilowanie, organizacja)
Poziom uszczegółowienia sceny
Poziom uszczegółowienia sceny
[specificity/schematicity]
• rzecz zwierzę ssak pies
pudel
• robić poruszać się
przemieszczać się biec biec
sprintem
kierunek uszczegółowienia
Tło
Tło = drugi plan
Tło to pojmowanie jednej rzeczy w
powiązaniu z inną – jedna struktura jest
wyróżniona, druga występuje w tle, np.
JAŚ obraził Zosię
Jaś OBRAZIŁ Zosię
Jaś obraził ZOSIĘ
tło – całe wypowiedzenie
Elementy perspektywy
Elementy perspektywy
1. Punkt widzenia
1. Punkt widzenia
VP
1
VP
2
VP1: Drzewo jest za skałą. Skała jest przed
drzewem
VP2: Drzewo jest przed skałą. Skała jest za
drzewem
ścieżka percepcyjna:
2. Kierunek mentalnego
2. Kierunek mentalnego
skanowania
skanowania
o
Balon szybko się wznosi
Jabłko spada z drzewa
Pagórek łagodnie wznosi się od
rzeki
Pagórek łagodnie opada do rzeki
Względne wyróżnianie struktur
Względne wyróżnianie struktur
profilowanie
profilowanie
Profilowanie RZECZY (rzecz = obszar w
pewnej domenie)
• Profilowanie na tle różnych baz
profilujemy palec na tle bazy DŁOŃ
profilujemy dłoń na tle bazy RĘKA
profilujemy ręka na tle bazy CZŁOWIEK
Względne wyróżnianie struktur
Względne wyróżnianie struktur
profilowanie
profilowanie
2. Profilowanie różnych podstruktur na
tle tej samej bazy
oś
szprycha
obręcz