KOGNITYWIZM

KOGNITYWIZM

KOGNITYWIZM

Kierunek we współczesnym językoznawstwie,

który odwołując się do psychologii, socjologii i

innych dyscyplin, zajmuje się opisem języka

uwikłanego w kontekst kulturowy i badaniem, w

jaki sposób w języku odzwierciedla się

rzeczywistość

Podstawowym zadaniem nauki jest wg

kognitywistów zrozumienie, nie wyjaśnienie.

Językoznawstwo kognitywne próbuje odpowiedzieć

na pytanie jaka jest rola języka w poznaniu

świata.

Ważnym obiektem badań jest metaforyka, która

wpływa na sposób widzenia świata.

• Przedstawiciele: Langacker, Lakoff, Johnson.

Koncepcja

idealizacyjnych modeli

poznawczych

Mają strukturę zorganizowaną wg 4 rodzajów zasad

Lp

zasady

źródła

1

Struktura propozycjonalna

semantyka ram
teoria schematów
teoria skryptów
ramy wykorzystujące wartości

standardowe

2

Struktura wyobrażeniowo-

semantyczna

Langacker – gramatyka

kognitywna

3

Odwzorowanie metaforyczne i

metonimiczne

Lakoff i Johnson – teoria metafory

i metonimii

4

Porządkowanie przestrzeni

umysłowej

teoria przestrzeni umysłowych

Podstawowe zdolności kognitywne człowieka

odzwierciedlane w strukturach językowych

1. Tworzenie ustrukturowanych

konceptualizacji

2. Kategoryzowanie jednych struktur w oparciu

o inne

3. Kategoryzowanie i ujmowanie danej sytuacji

na różnych poziomach abstrakcji
(schematyzacja)

4. Rozpoznawanie podobieństw między

różnymi strukturami

5. Ustalanie odpowiedniości między

elementami znaczenia różnych struktur

Gramatyka kognitywna

Ronalda Langackera

Nie można poważnie badać gramatyki

bez uwzględnienia znaczenia.

Gramatyka wraz z leksykonem

stanowią kontinuum i są całkowicie
opisywalne jako struktury
symboliczne (pary znaczenie-forma).

Podstawowe zdolności kognitywne człowieka

odzwierciedlane w strukturach językowych

6. Łączenie prostszych struktur w bardziej

złożone

7. Ujmowanie sceny w kategoriach „figura-

tło”

8. Ujmowanie sceny na różne sposoby

(obrazowanie)

Semantyka kognitywna

„

Stawiam znak równości między

znaczeniem a konceptualizacją,
pojmując ja jako doświadczenie
mentalne, które stanowią:

• stworzenie nowego pojęcia,
• doświadczenia zmysłowe oraz
• wiedza kontekstowa”

R.Langacker

Podstawowe założenia semantyki

kognitywnej

1. Znaczenie bazuje na

konceptualizacji

konceptualizacji – doświadczeniu
mentalnym obejmującym
doświadczenia sensoryczne, procesy
tworzenia nowych pojęć i wiedzę
kontekstową;

2. Dobrze utrwalone w języku wyrażenie

jest zazwyczaj polisemiczne, tzn. ma
szereg powiązanych ze sobą sensów,
które tworzą złożoną kategorię w
postaci

modelu kognitywnego

modelu kognitywnego;

Model kognitywny

Model kognitywny

KAW
A

napój

roślin

a

ziarn

o

prosze

k

Podstawowe założenia semantyki

kognitywnej

3. Znaczenie wyrażenia

charakteryzowane jest w odniesieniu
do jednej lub wielu domen
kognitywnych, każdy rodzaj
doświadczenia – pojęcie, konceptualne
złożenie lub system wiedzy – może
służyć jako

domena kognitywna

domena kognitywna,

która jest przywoływana przez
określone wyrażenie w funkcji
podstawy znaczenia;

Domena kognitywna

Domena kognitywna

Domena kognitywna

Domena kognitywna jest rodzajem

doświadczenia, prostym pojęciem,
pojęciowym złożeniem, całym
złożonym systemem wiedzy, czasem
doświadczeniem zmysłowym.

Każde wyrażenie językowe przywołuje

jedną lub więcej domen
kognitywnych.

Domena kognitywna

Domena kognitywna

domena

koloru

żółt
y

domena ręki

dło
ń

rzut karny, rzut
rożny – domena:
„gra w piłkę
nożną”

Podstawowe założenia semantyki

kognitywnej

4. Znaczenie wyrażenia jest nie tylko

zbiorem treści poznawczych, składa
się na nie również

obrazowanie

obrazowanie

konwencjonalne

konwencjonalne, tzn. sposób
ujmowania treści poznawczych
dostarczanych przez przywoływaną
domenę

Obrazowanie konwencjonalne

Obrazowanie konwencjonalne

Domeny kognitywne są źródłem treści

konceptualnych dla wyrażeń

językowych.

Na znaczenie wyrażenia składa się treść

konceptualna domeny lub domen oraz

obrazowanie konwencjonalne =

konstruowanie sceny, innymi słowy ta

sama treść konceptualna może być

ujmowana w różny sposób – zatem

semantyka języka naturalnego oparta

na kryterium prawdy obiektywnej nie

jest możliwa.

Wymiary obrazowania – konstruowania

Wymiary obrazowania – konstruowania

sceny

sceny

1.

Poziom uszczegółowienia (lub
schematyczności), na jakim dana
sytuacja jest charakteryzowana;

2.

Tło (metafora, założenia i oczekiwania;
presupozycje; poprzedni dyskurs);

3.

Perspektywa (przyjęty punkt
widzenia, orientacja, kierunek
mentalnego skanowania);

4.

Względne wyróżnianie struktur
(profilowanie, organizacja)

Poziom uszczegółowienia sceny

Poziom uszczegółowienia sceny

[specificity/schematicity]

• rzecz  zwierzę  ssak  pies 

pudel

• robić  poruszać się 

przemieszczać się  biec  biec

sprintem

 kierunek uszczegółowienia

Tło

Tło = drugi plan

Tło to pojmowanie jednej rzeczy w

powiązaniu z inną – jedna struktura jest
wyróżniona, druga występuje w tle, np.

JAŚ obraził Zosię
Jaś OBRAZIŁ Zosię
Jaś obraził ZOSIĘ
tło – całe wypowiedzenie

Elementy perspektywy

Elementy perspektywy

1. Punkt widzenia

1. Punkt widzenia

VP
1

VP
2

VP1: Drzewo jest za skałą. Skała jest przed
drzewem

VP2: Drzewo jest przed skałą. Skała jest za
drzewem

ścieżka percepcyjna:

2. Kierunek mentalnego

2. Kierunek mentalnego

skanowania

skanowania

o

Balon szybko się wznosi

Jabłko spada z drzewa

Pagórek łagodnie wznosi się od

rzeki
Pagórek łagodnie opada do rzeki

Względne wyróżnianie struktur

Względne wyróżnianie struktur

profilowanie

profilowanie

Profilowanie RZECZY (rzecz = obszar w

pewnej domenie)

• Profilowanie na tle różnych baz

profilujemy palec na tle bazy DŁOŃ
profilujemy dłoń na tle bazy RĘKA
profilujemy ręka na tle bazy CZŁOWIEK

Względne wyróżnianie struktur

Względne wyróżnianie struktur

profilowanie

profilowanie

2. Profilowanie różnych podstruktur na

tle tej samej bazy

oś

szprycha

obręcz