Wywiad pedagogiczny

i psychologiczny

Tomasz Rajtar

2

Wywiad psychologiczny – metoda

badań mająca na celu zbieranie

danych o faktach związanych

z ludzką aktywnością i wyznaczającymi

ją czynnikami.

Wywiad psychologiczny opiera się na

swobodnej rozmowie, odbywającej się

podczas przygotowanego spotkania

psychologa z osobą dostarczającą

informacji o badanym (np. z matką,

ojcem, wychowawcą badanego), osoba

udzielająca wywiad psychologiczny

“buduje” swoje wypowiedzi w sposób

zamierzony i celowy, wyznaczony przez

prowadzącego badanie.

Dane pochodzące z wywiadu

psychologicznego mają charakter

pośredniej obserwacji faktów

dotyczących badanej osoby

(Słownik psychologiczny; red. W.

Szewczuk).

3

Wywiad – w metodologii

ukierunkowana rozmowa, której

celem jest zebranie informacji

od dobranych odpowiednio osób

(respondentów). Zadaniem osoby

prowadzącej wywiad jest takie

stawianie pytań, aby zachowując

pozór zwykłej rozmowy uzyskać

możliwie dokładne informacje i

opinie

(Słownik pedagogiczny, red. W.

Okoń).

4

Wywiad – rozmowa kierowana;

w psychologii wywiady są

prowadzone albo w celu zebrania

informacji, albo w celach

terapeutycznych; niekiedy używa

się dodatkowych określeń, aby

zaznaczyć, że chodzi o wywiad

jakiegoś szczególnego rodzaju

(Reber Arthur S., Słownik

Psychologii).

5

Rozmowa psychologiczna – źródło i

sposób poznania zjawisk

psychologicznych, osiągane za

pośrednictwem mowy i w toku

obcowania dwóch osób (badającego

i badanego)

w naturalnych okolicznościach

życiowych.

Obok rozmowy psychologicznej

stanowiącej naturalny składnik

codziennej sytuacji życiowej

wyróżnia się anamnezę – rozmowę

odbywaną w warunkach

klinicznych w czasie badania

psychiatryczno-lekarskiego

(Słownik psychologiczny; red. W.

Szewczuk).

6

Rozmowa i wywiad jako źródło
danych introspekcyjnych:

- W.Wundt,
- poznanie prawidłowości życia

psychicznego człowieka.

7

Rozmowa i wywiad jako źródło
danych retrospekcyjnych
(psychoanaliza):

- Z. Freud,
- wspomnienia, które służą do
interpretacji symbolicznych form
ekspresji nieświadomości,
- rozpoznanie urazowych
doświadczeń, które określają
postępowanie,
- krytyka: wnioskowanie o
nieświadomości na podstawie
wypowiedzi.

8

Rozmowa i wywiad jako bodziec
(behawioryzm):

- eliminowanie warstwy znaczeniowej

w kontakcie językowym,
- pytanie traktowane jak inne bodźce
wywołujące reakcję człowieka,
- ważne nie jest znaczenie
wypowiedzi, ale sama wypowiedź jako
forma zachowania,
- cel rozmowy: przewidywanie
postępowania człowieka.

9

Rozmowa i wywiad jako proces
komunikacji językowej:

- integracja osiągnięć psychologii
introspekcyjnej, psychoanalizy
i behawioryzmu,
- pozyskiwanie informacji o faktach
z życia osoby bezpośrednio badanej
(rozmowa) lub zadawanie pytań
dotyczących kogoś innego
(wywiad).

10

Zasady prowadzenia rozmowy i

wywiadu

w celach diagnostycznych:

- warunki zewnętrzne,

- zakres poruszanych tematów,

- style konwersacji

(F. S. von Thun, 4 płaszczyzny

wypowiedzi: zawartość rzeczowa,

ujawnianie siebie, relacja

wzajemna, apel).

11

1. Zawartość rzeczowa – Co chcę
zakomunikować
2. Ujawnianie siebie – Co mówię o
sobie
3. Relacja wzajemna – Co myślę o
tobie i jaki jest
nasz
wzajemny stosunek
4. Apel – Do czego chciałbym ciebie
nakłonić

(źródło: Friedemann Schulz von Thun, 2001, Sztuka
rozmawiania)

12

Kolejne fazy przeprowadzania
rozmowy
i wywiadu:

1. Faza przygotowania:
- zdobycie możliwie największej
ilości
informacji z różnych źródeł,
- określenie (doprecyzowanie) celu
badania,
- opracowanie listy tematów,
zagadnień
(pytania dla badanego / dla
psychologa),
- ustalenie sposobu obserwowania
badanego,
- przygotowanie warunków
zewnętrznych.

13

2. Faza wstępna:
- nawiązanie kontaktu,
- powiadomienie o celu badania (i
prawach
badanego),
- rozpoznanie nastawienia (lęku,
obaw,
oporu),
- wzbudzenie zaufania,
zwiększenie
motywacji badanego.

14

3. Faza zasadnicza:
- zadawanie pytań.

4. Faza końcowa:
- podsumowanie rozmowy (bez
oceny),
- wyjaśnienie wątpliwości,
- po zakończeniu: uporządkowanie
materiału
i przygotowanie do interpretacji.

15

Funkcje pytań i odpowiedzi:

- reprezentatywna - informacje o
obiektywnych
faktach,
- ekspresywna - ustosunkowanie się
do faktów,
- impresywna - kreowanie własnej
osoby przed
badającym.

16

Techniki metody dialogowej:

• rozmowa indywidualna / grupowa
• rozmowa bezpośrednia / pośrednia
• rozmowa oparta na słuchaniu

biernym / czynnym

17

Techniki wykorzystywane w
rozmowie diagnostycznej (M.
Svoboda):
- wykorzystywanie ciszy (milczenie
konstruktywne i obronne),
- całkowita akceptacja (werbalnie
i pozawerbalnie) ,
- parafrazowanie,
- wychwytywanie problemu i jego
objaśnianie,
- stawianie pytań,
- prowokowanie wyładowania.

18

Gromadzenie, opracowywanie
i interpretacja danych z rozmowy i
wywiadu:

- indywidualne podejście,
- wywiad i rozmowa to nie jest
przesłuchanie,
- zapis (notatki, nagrania),
- analiza i interpretacja.

19

Źródła błędów w rozmowie i
wywiadzie:

1. Dyrygowanie
2. Debatowanie
3. Dogmatyzowanie
4. Diagnozowanie w sposób
stronniczy
5. Interpretowanie
6. Generalizowanie
7. Bagatelizowanie
8. Moralizowanie
9. Monologizowanie

20

Źródła błędów w rozmowie i
wywiadzie (c.d.):

10. Emigrowanie
11. Racjonalizowanie
12. Poddawanie się projekcji
13. Identyfikowanie się z
rozmówcą
14. Fiksacja
15. Abstrahowanie
16. Egzaminowanie
17. Eksternalizowanie
18. Działanie na przekór

21

Zagadnienia do dyskusji:
-

Czy w realiach RODK możliwa jest obserwacja

naukowa ?

- Etyczne granice obserwacji (obserwacja
ukryta) ?
- O jakich cechach temperamentu i
osobowości nieletniego można wnioskować
na podstawie obserwacji
- Dokładność i rzetelność rejestrowania
danych obserwacyjnych w codziennej
praktyce
- Dane obiektywne a interpretacja –
trudności
z rozgraniczeniem
- Jakie techniki są szczególnie przydatne w
rozmowie (wywiadzie) z nieletnim (o
nieletnim) ?
- Trudności związane z rozmową z nieletnim