Prawo międzynarodowe

W miarę wzrostu zanieczyszczania morza, stopniowo rozszerza się
zakres środków zapobiegawczych podejmowanych przez społeczność
międzynarodową. Najważniejszą rolę spełniają międzynarodowe,
wielostronne konwencje powszechne ponieważ obejmują swym
zasięgiem wszystkie obszary.

Ważniejsze międzynarodowe, wielostronne, powszechne konwencje:
1. Międzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza

olejami - Konwencja Londyńska,1954. W latach 1962, 1969, 1971
przyjmowano poprawki do tej konwencji. Ta konwencja, poprawką z
1969, wprowadziła na statki odolejacze wód zaolejonych o
skuteczności 100 ppm. Na niej wzorowano się przy opracowywaniu
konwencji MARPOL. Konwencja weszła w życie 26.05.58; w Polsce
28.02.61.

2. Międzynarodowa konwencja dotycząca interwencji na pełnym morzu

w razie zanieczyszczenia olejami,1969r. (Przyjęta po katastrofie t/t
Torrey Canyon w 1967r.) Konwencja weszła w życie 6.05.75r. Polska
ratyfikowała ją 6.05.76r.

3. Międzynarodowa konwencja o odpowiedzialności cywilnej za szkody

spowodowane zanieczyszczeniami olejami, 1969. Konwencja weszła
w życie 19.06.76r. Polska ratyfikowała konwencję 5.02.76r

OCHRONA WÓD MORSKICH PRZED
ZANIECZYSZCZENIEM
W ŚWIETLE PRAWA

4. Konwencja o ustanowieniu międzynarodowego funduszu

odszkodowawczego za szkody spowodowane zanieczyszczaniem
olejami, 1971r.

5. Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez zatapianie

odpadów i innych substancji - „Konwencją o zatapianiu” z dn.
29.12.1972. Weszła w życie 30.08.75.

6. Międzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza

przez statki, 1973r., zmieniona 17.02.1978r (Dz.U. z 1987r. Nr 17 poz.
101), zwana dalej „Konwencją MARPOL 1973/1978”. Konwencja, tym
także Aneks I, weszła w życie 2.10.83r. Polska ratyfikowała konwencję
1.07.86r. Dalsze aneksy wchodziły w późniejszych latach.

7. Międzynarodowa konwencja o współpracy i gotowości do zwalczania

zanieczyszczeń olejowych (OPRC 1990).

8. Międzynarodowy kodeks zarządzania bezpieczną eksploatacją

statków i zapobieganiem zanieczyszczaniu (ISM Kod 1993).

Ważniejsze konwencje regionalne:

1. Porozumienie o współpracy w zapobieganiu zanieczyszczaniu olejami

Morza Północnego, 1969 .

2. Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza ze źródeł

lądowych, 1974.

3. Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza

Bałtyckiego, 1974, weszła w życie 3.05.80r. W 1992r została przyjęta
nowsza wersja tej Konwencji.

4. Konwencja o ochronie Morza Śródziemnego przed

zanieczyszczeniami, 1976.

Należy zwrócić uwagę, że porozumienia regionalne wchodzą w życie w

znacznie krótszych terminach niż międzynarodowe, wielostronne,
powszechne konwencje. Dlatego w sytuacjach nie cierpiących zwłoki,
pewniejsze jest zawarcie porozumienia regionalnego.

Trzy spośród w/w konwencji bezpośrednio dotyczy zagadnień związanych

z ochroną środowiska morskiego podczas eksploatacji statku. Są to:

1. Konwencja MARPOL.
2. Konwencja Helsińska.
3. Konwencja o zatapianiu.
Te trzy konwencje zostaną omówione nieco szerzej.

Międzynarodowa konwencja o zapobieganiu
zanieczyszczaniu morza przez statki (MARPOL
1973/1978). (International Convention for the Prevention
of Pollution from Ships)

Konwencja została przyjęta w dniu 2.11.1973r na konferencji
dyplomatycznej w Londynie. Zgodnie z art. 15 konwencja miała wejść w
życie 12 miesięcy po jej ratyfikowaniu przez 15 państw, których udział w
światowym tonażu floty handlowej wynosi co najmniej 50 %. Konwencja
weszła w życie 02.10.1983r.
Konwencja MARPOL - skrót od MARine POLution, jest podstawowym
aktem prawnym regulującym w skali światowej problem walki z
zanieczyszczeniami mórz przez statki. Zawiera ona normy prawne i
techniczne, których wprowadzenie w życie pociąga za sobą konieczność
dokonania kosztownych zmian w konstrukcji statków (przede wszystkim
zbiornikowców i chemikaliowców), wprowadzenia szeregu nowych
urządzeń (nowych generacji odolejaczy, oczyszczalni ścieków, urządzeń
do pomiaru zanieczyszczeń), a także inwestycji portowych polegających
na wybudowaniu urządzeń do odbioru ze statków wszelkiego rodzaju
zanieczyszczeń i ich neutralizacji. Konwencja obejmuje wszystkie
aspekty techniczne zanieczyszczeń ze statków, z wyjątkiem zatapiania
odpadów w morzu. Dotyczy statków wszystkich typów oraz platform
wiertniczych. Nie dotyczy zanieczyszczeń będących następstwem
badania i eksploatacji zasobów mineralnych dna morskiego i jego
podziemia.

Załączniki

1. Załącznik I - Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu olejami.
2. Załącznik II - Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu szkodliwymi

substancjami innymi niż oleje przewożonymi luzem.

3. Załącznik III - Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu szkodliwymi

substancjami przewożonymi morzem w opakowaniach.

4. Załącznik IV - Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu ściekami ze

statków.

5. Załącznik V - Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu śmieciami ze

statków.

6. Załącznik VI - Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu powietrza

przez statki

Aktualny status Konwencji i załączników:

–  Konwencja MARPOL 73/78 wraz z Załącznikiem I weszła w życie 2
października 1983 r. (w Polsce w dniu 1 lipca 1986 r.).
–  Załącznik II wszedł w życie, w tym także w Polsce, 6 kwietnia 1987 r.
–  Załącznik III wszedł w życie, w tym także w Polsce, 1 lipca 1992 r.
–  Załącznik IV wszedł w życie, w tym także w Polsce, 27 września
2003 r.
–  Załącznik V wszedł w życie, w tym także w Polsce, 31 grudnia 1988
r.
–  Załącznik VI wszedł w życie, w tym także w Polsce, 19 maja 2005 r.

Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru M.

Bałtyckiego (Convention of the Protection of the Marine
Environment of the Baltic Sea Area)

Konwencja została podpisana 22.03.1974 w Helsinkach Obejmuje cały
obszar Morza Bałtyckiego. Koniec lat 80-tych przyniósł Europie
znaczące zmiany polityczne, które otworzyły nowe możliwości
współpracy w zakresie ochrony środowiska, dlatego na konferencji
dyplomatycznej 09.04.1992 w Finlandii przyjęto nową Konwencję
Helsińską (1992). Konwencja ta zawiera 38 artykułów oraz 7
załączników. Główne zmiany w stosunku do Konwencji Helsińskiej z
1974r. dotyczą następujących zagadnień:

Włączenie wód wpływających do M. Bałtyckiego (zlewnie rzek) do

obszaru obowiązywania Konwencji.

Wprowadzenia zasady określenia szczegółowych kryteriów i środków

dla ochrony M. Bałtyckiego, stosowania zamkniętych systemów
wodnych w zakładach przemysłowych leżących w głębi lądu,
wydawania zezwoleń zakładom przemysłowym na usuwanie ścieków.

Wprowadzenie całkowitego zakazu spalania na obszarze M.

Bałtyckiego.

Stosowania najnowszych technologii i najlepszej praktyki ekologicznej

w celu zapobiegania i eliminacji zanieczyszczeń.

Wprowadzenia listy substancji chemicznych całkowicie zakazanych lub

dopuszczonych w ograniczonym zakresie.

Konwencja Helsińska z 1992 zawiera 7 następujących załączników:
1. Załącznik I – Substancje szkodliwe (dotyczy ochrony M. Bałtyckiego

przed substancjami niebezpiecznymi:

2. Substancje zakazane:
a) DDT (1,1,1- trójchloro-2,2 - bis-(chlorofenylo-etan oraz jego

pochodne DDE i DDD –są to substancje zakazane do finalnego
wykorzystania z wyjątkiem lekarstw.

b) PCB (dwufenyle polichlorowane);PCT (terfenyle polichlorowane –

substancje zakazane dla wszystkich rodzajów finalnego
wykorzystania, z wyjątkiem istniejących urządzeń o systemach
zamkniętych.

Pestycydy
W celu ochrony M. Bałtyckiego przed substancjami niebezpiecznymi,

tam gdzie to możliwe wprowadzono zakaż używania wielu
substancji jako pestycydów. Lista obejmuje 26 substancji, w tym:
związki kadmu, chloroform, kwas fluorooctowy, izobenzen, związki
ołowiu, związki rtęci, związki selenu, terpentyny polichlorowane i
inne.

2. Załącznik II – Kryteria stosowania najlepszej praktyki ekologicznej i

najlepszej dostępnej technologii. Jest to zapowiedź ścisłej
współpracy przy stosowaniu najlepszej technologii oraz najlepszej
praktyki ekologicznej.

3. Załącznik III - Kryteria i środki dotyczące zapobiegania

zanieczyszczaniu ze źródeł lądowych. Umawiające się Strony
stosować będą kryteria i środki wymienione w tym załączniku w
całej zlewni, na swoim terytorium. Zakłady przemysłowe powinny
dążyć do stosowania zamkniętych obiegów wodnych. Używane
środki ochrony roślin powinny być zgodne z kryteriami ustalonymi
przez Komisję.

4. Załącznik IV - Zapobieganie zanieczyszczaniu ze statków.

Umawiające się Strony będą stosować postanowienia Załączników
do Konwencji MARPOL 73/78. Należy zauważyć pewne nieznaczne
różnice w usuwaniu ścieków – Załącznik V konwencji MARPOL, ale
nie wprowadza to zmian w wyposażeniu statków.

5. Załącznik V - Wyjątki od ogólnego zakazu zatapiania odpadów i

innych materiałów na obszarze M. Bałtyckiego.

6. Załącznik VI – Zapobieganie zanieczyszczaniu z działalności

przybrzeżnej.

7. Załącznik VII - Reagowanie na przypadki zanieczyszczania.

Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza

przez

zatapianie odpadów i innych substancji (Convention on

the

Preservation of Marine Pollution by Dumping of Wastes

and Other

Matter, 1972). (Konwencja o zatapianiu)

Konwencja została sporządzona 29.12.1972 w Londynie, na
konferencji z

udziałem 77 państw. Konwencja weszła w życie 30.08.1975.
Umawiające się strony zobowiązały się, że będą podejmowały

indywidualnie,

stosownie do swych naukowych, technicznych i ekonomicznych

możliwości, a

także wspólnie, odpowiednie środki w celu zapobiegania

zanieczyszczaniu

morza przez zatapianie oraz będą uzgadniały swoje zasady

postępowania w tej

dziedzinie. W rozumieniu niniejszej Konwencji:
1) a)- „ zatapianie ” oznacza:
1) każde rozmyślne usunięcie do morza odpadów lub innych

substancji ze

statków, samolotów, platform lub innych urządzeń umieszczonych

w morzu,

2) każde rozmyślne zatapianie w morzu statków, samolotów,

platform lub

innych urządzeń umieszczonych na morzu;

b) - „ zatapianie ” nie obejmuje :
1)Usuwania do morza odpadów lub innych substancji

powstających lub wydobywających się wskutek normalnej pracy
statków, samolotów, platform i innych urządzeń umieszczonych na
morzu oraz ich wyposażenia, z wyjątkiem odpadów lub innych
substancji przewożonych lub przeładowywanych na statkach,
samolotach, platformach lub innych urządzeniach umieszczonych
na morzu, używanych do zatapiania tych substancji, oraz z
wyjątkiem odpadów pochodzących z obróbki takich odpadów lub
innych substancji na pokładzie tych statków, samolotów, platform
lub urządzeń;

2) umieszczania materiałów w innym celu niż zwykłe usunięcie,

pod warunkiem, że takie umieszczenie nie jest niezgodne z celami
niniejszej konwencji;

c) postanowienia tej Konwencji nie dotyczą usuwania odpadów lub

innych substancji, które powstają bezpośrednio lub pośrednio w
związku z badaniami naukowymi, eksploatacją i przetwarzaniem
na morzu zasobów mineralnych dna morskiego.

Prawo krajowe - Prawo Rzeczypospolitej Polskiej

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa w RP są: Konstytucja,

ustawy,

ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

Źródłami

powszechnie obowiązującego prawa RP są na obszarze działania

organów,

które je ustanowiły, akty prawa miejscowego (art.87 Konstytucji RP).

Ustawy

RP dotyczące zagadnień ochrony środowiska

morskiego przed zanieczyszczeniami ze statków

1. Ustawa o obszarach morskich RP i administracji morskiej, (21

marca 1991).

2. Ustawa o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki. (16

marca 1995).

3. Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie organizacji i sposobu

zwalczania zanieczyszczeń na morzu (13 maja 1997).

Poniżej podano kilka ważniejszych, zdaniem autora, przepisów

ustawy o

zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki z dnia

16.03.1995r.

Ustawa stanowi, że do zapobiegania zanieczyszczaniu morza przez

statki

stosuje postanowienia następujących umów międzynarodowych:

„Konwencji

MARPOL” (1973/78); „Konwencji Helsińskiej (1974); „Konwencji o

zatapianiu”

(1972).

Art.2.1. Przepisy ustawy stosuje się do :
- statków znajdujących się w polskich obszarach morskich.
- statków o polskiej przynależności znajdujących się poza granicami

tych

obszarów.
2. Postanowienia przywołanych umów międzynarodowych stosuje się, na

polskich obszarach morskich również do statków o przynależności do
państwa nie będącego stroną którejkolwiek z nich; jednakże w takim
zakresie, w jakim jest to niezbędne do zapewnienia, że statek nie
spowoduje zanieczyszczenia.

Art. 6. Statek nie może być używany do żeglugi morskiej lub innej

działalności na morzu, jeżeli nie odpowiada wymaganiom w zakresie
zapobiegania zanieczyszczeniu morza, określonym:

dla statków objętych Konwencją MARPOL - w postanowieniach tej

Konwencji,

dla innych jednostek - w przepisach ustawy lub przepisach wydanych

na jej podstawie.

Art. 7 i 8. Statek podlega przeglądom i inspekcjom administracji

morskiej. W razie pozytywnego wyniku inspekcji statek otrzymuje
świadectwa przewidziane w Konwencji MARPOL, ważne na 5 lat, pod
warunkiem potwierdzenia ich ważności na podstawie inspekcji
rocznych i pośrednich.

Art. 9. Kapitan statku jest obowiązany sprawdzić i zapewnić, aby:
- statek przed rozpoczęciem i w czasie żeglugi lub innej działalności

morskiej

odpowiadał wymaganiom w zakresie zapobiegania zanieczyszczaniu

morza,

potwierdzonymi odpowiednimi świadectwami, oraz posiadał plan

zwalczania

rozlewów olejowych; prowadzono na bieżąco wymagane zapisy

olejowe lub

ładunkowe;
- statek był obsadzony załogą mającą należyte przeszkolenie w zakresie
czynności służących zapobieganiu zanieczyszczaniu morza.
Art. 11. Kapitan statku o polskiej przynależności, który zauważy na

morzu

zanieczyszczenie lub wypadek powodujący lub mogący spowodować

rozlew

oleju lub zanieczyszczenia innego rodzaju, przekazuje niezwłocznie

meldunek o

tym do stacji brzegowej najbliższego państwa nadbrzeżnego.
Art. 12. Kapitan statku uczestniczącego w wypadku, powinien

niezwłocznie podjąć

wszelkie działania zapobiegające zanieczyszczenie, ograniczające
zanieczyszczenia oraz przystąpić do usunięcia zanieczyszczenia

środowiska

morskiego.

Art. 37 stanowi o karach, i tak :
Jeżeli kapitan lub inny członek załogi statku nie wykonując, ciążących na

nim z mocy prawa, obowiązków:

• nie dba o zdatność statku do żeglugi lub innej działalności na morzu w

zakresie zapobiegania zanieczyszczaniu morza;

• nie prowadzi książki zapisów olejowych lub ładunkowych;

• nie zgłasza statku do przeglądu lub inspekcji, utrudnia bądź

uniemożliwia przegląd lub inspekcję w zakresie przewidzianym w
Konwencji MARPOL;

• powoduje zanieczyszczenie morza;

• nie składa meldunku o zauważonym zanieczyszczeniu albo

sprawozdania o wypadku zagrożenia zanieczyszczeniem lub
zanieczyszczenia środowiska morskiego;

• nie podejmuje koniecznych środków w celu zapobiegania

zanieczyszczaniu, ograniczenia lub usunięcia zanieczyszczenia
środowiska będącego skutkiem wypadku;

• nie przekazuje na żądanie właściwych organów prawdziwych

informacji w przypadku naruszenia przez statek przepisów ustawy;

• nie zdaje w porcie lub w stoczni remontowej pozostałości substancji

szkodliwych do urządzeń lądowych, jeżeli objętość pozostałych na
statku szkodliwych substancji przekracza pojemność urządzeń
statkowych;

• nie zgłasza organom inspekcyjnym zdarzeń wpływających poważnie

na stan techniczny statku, jego urządzeń lub wyposażenia;

• podlega karze pieniężnej do wysokości nie przekraczającej

dwudziestokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w
gospodarce narodowej za rok poprzedzający.

Rozporządzenia

Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej, z dnia 20
grudnia 1996r., w sprawie przepisów technicznych w zakresie
zapobiegania

zanieczyszczaniu

morza

przez

statki,

trybu

przeprowadzania przeglądów i inspekcji, wzorów międzynarodowych
świadectw, wysokości opłat z tym związanych oraz powierzenia
niektórych zadań organu inspekcyjnego instytucji klasyfikacyjnej.
Rozporządzenie Rady Ministrów, z dnia 13 maja 1997r., w sprawie
organizacji i sposobu zwalczania zanieczyszczeń na morzu.

Przepisy lokalne

1. Przepisy portowe wydane zarządzeniem porządkowym Nr 10
Dyrektora Urzędu Morskiego w Szczecinie z 19.11.1993. Dz.U. Woj.
Szczecińskiego Nr 13 z dn.10.12.1993.

Nadzór nad przestrzeganiem konwencji i innych aktów

prawnych w RP

Na mocy ustawy o obszarach morskich RP i administracji morskiej z

1991r., administracja morska sprawuje nadzór nad przestrzeganiem
przepisów prawa.

Przepisy narodowe niektórych państw morskich. Przepisy

Konwencji MARPOL 73/78 dotyczą wód międzynarodowych, nie
dotyczą wód podlegających jurysdykcji danego państwa. Jurysdykcji
danego państwa podlegają jego obszary morskie do których zalicza
się:

- morskie wody wewnętrzne,
- morze terytorialne,

- wyłączna strefa ekonomiczna.

Morskie wody wewnętrzne oraz morze terytorialne
wchodzą w skład terytorium danego państwa. Morze
terytorialne to obszar wód morskich o szerokości 12 mil
morskich (22224m), liczonych od linii podstawowej tego
morza.
Wyłączna strefa ekonomiczna położona jest na zewnątrz
morza terytorialnego i przylega do tego morza. Obejmuje
ona wody, dno morza i znajdujące się pod nim wnętrze
ziemi. Granice wyłącznej strefy ekonomicznej określają
odrębne umowy międzynarodowe.

Statek przebywając na wodach podległych jurysdykcji jakiegoś

państwa musi stosować się do przepisów danego państwo, które
mogą się różnić od przepisów Konwencji MARPOL.

Granice państw Bałtyckich. Kolorem czerwonym oznaczone
granice mórz terytorialnych (MT), kolorem niebieskim
zaznaczono granice wyłącznych stref ekonomicznych (WSE)

Australia

– stosuje przepisy Załącznika 1 konwencji MARPOL

Kanada

– stosuje przepisy Załącznika 1 MARPOL z następującymi

wyjątkami:

− Statek przebywając na wodach terytorialnych
(szczegółowo określone) stosuje zasady wynikające z
Załącznika 1 (obszary specjalne);

− Statek przebywając na wodach wewnętrznych
(szczegółowo określone – ogólnie obszary słodkowodne
(rzeka Św. Wawrzyńca oraz Wielkie Jeziora)) użycie
odolejacza o skuteczności 15 ppm jest ograniczone do tych
statków, na których możliwe jest ustawienia alarmu na
poziomie 5ppm (szczegóły zawarte są w Standardach dla
Kanadyjskich Wód Wewnętrznych).

− Jednocześnie podane są inne możliwości rozwiązania
problemy. Statek może zgromadzić wody w zbiorniku
retencyjnym i następnie zdać do lądowych urządzeń
odbiorczych, lub poddać wody normalnemu procesowi
oczyszczania po wyjściu poza strefę wód wewnętrznych.

− Statek przebywając na Kanadyjskich Wodach
Arktycznych obejmujących wody leżące poza strefą 100
M.m. może usuwać wody o stężeniu oleju równym 0 ppm.
Co praktycznie sprowadza się do zakazu usuwania wód
zęzowych.(Szczegóły zawarte są w dokumencie –
Zapobieganie zanieczyszczaniu wód arktycznych).

Dania

– Obowiązuje zakaż usuwania wód zęzowych na duńskich wodach

terytorialnych obejmujących 12 Mm.

Estonia

– Należy stosować przepisy Załącznika 1 MARPOL.

Finlandia

– Przepisy Administracji Morskiej zakazują używania

odolejacza w pasie mniejszym niż 4 Mm od najbliższego lądu.

Francja

– Należy stosować przepisy Załącznika 1 MARPOL.

Niemcy