WPŁYW CZYNNIKÓW
FIZYCZNYCH NA ORGANIZM
LUDZKI
Zakład Pielęgniarstwa
Klinicznego
AHE w Łodzi
Ewa Szeląg
Wpływ czynników fizycznych
na organizm ludzki:
1. Narażenie organizmu ludzkiego
na
pola elektromagnetyczne.
2. Narażenie organizmu ludzkiego
na
hałas.
3. Narażenie organizmu ludzkiego
na
wibracje.
1. Naturalne pola
elektromagnetyczne w przyrodzie
Pola elektromagnetyczne są
obszarem, w którym siły
elektromagnetyczne przekazują
energię pola do środowiska.
Pola elektromagnetyczne w
przyrodzie są związane ze
stabilnością atomów i atomowych
struktur materialnych.
Pole elektromagnetyczne Ziemi
podlega zmianom okresowym co 11
lat, rocznym i dobowym
.
Kula ziemska jest największym
magnesem o stałym polu
magnetycznym 35-70 µT
Pole magnetyczne Ziemi,
promieniowanie Słońca i Kosmosu,
elektryczne wyładowania
atmosferyczne mają istotne
znaczenie dla organizmów żywych,
gdyż regulują ich rytmy i funkcje
biologiczne
.
Elektromagnetyczne
przejawy
życia
Organizmy żywe wytwarzają
własne pola
elektromagnetyczne.
Ciało każdego organizmu składa
się w 99,9% z pustej przestrzeni,
która służy przenoszeniu sił
działających między atomami i
cząsteczkami.
Powstawanie pól w organizmie człowieka
jest wynikiem zsumowania cząstkowych
pól magnetycznych, protonów, jonów i
bardziej złożonych struktur w
poszczególnych tkankach oraz istnienia w
ustroju wielu prądów, zwłaszcza jonowych
np. w układzie nerwowym i sercu
.
Do jonów magnetycznych wchodzących w
skład organizmu należą:
żelazo, tytan, wanad, kobalt, chrom, nikiel,
miedź oraz molibden.
Najbardziej rozpowszechnionym
pierwiastkiem magnetycznym jest
żelazo
występujące w
hemoglobinie.
Narządy, będące największymi
generatorami pola
elektromagnetycznego to:
●
mózg,
który emituje pola
elektromagnetyczne o
częstotliwościach:
* alfa ( 8-13 Hz),
* beta (14-22 Hz),
* delta (0,5 -5 Hz).
EEG to zapis czynności elektromagnetycznej
mózgu.
●
serce
EKG zapis procesów elektrycznych w sercu.
Sztuczne pola elektromagnetyczne
–
Elektromagnetyczny smog
Człowiek spowodował silne zmiany w
środowisku elektromagnetycznym
biosfery przez wprowadzenie energii
innej niż ta, która od początku
pojawienia się życia na Ziemi podtrzymuje
procesy życiowe.
Towarzyszą one człowiekowi wszędzie
— w pracy, w domu i poza
domem, są wynikiem działalności ludzi
oraz stosowania różnego rodzaju
urządzeń elektrycznych.
.
Główne źródła pól
elektromagnetycznych
niejonizujących
Naturalne źródła promieniowania
em
♦
pole em kuli ziemskiej,
♦
promieniowanie kosmiczne,
♦
promieniowanie Słońca.
Sztuczne źródła stałych
i wolnozmiennych pól
● przewody linii elektrycznych,
● przewody prądu stałego i zmiennego
trakcji
elektrycznej tramwajów i pociągów,
● stacje transformatorowe,
● urządzenia zasilane prądem stałym
i zmiennym o częstotliwościach
50 -
60 Hz
,
● magnesy stałe, elektromagnesy,
● elektrody węglowe i pieców łukowych
na prąd
stały i zmienny (w hutnictwie i
odlewnictwie),
● defektoskopy magnetyczne,
cyklotrony,
reaktory turbonuklearne,
● aparatura silnych pól
magnetycznych
do badań chemicznych,
● przeładunkowe dźwigi
magnetyczne ,
● sprzęt gospodarstwa i powszechnego
użytku
zasilany prądem zmiennym o
częstotliwości
50/60 Hz,
● aparatura diagnostyczna i lecznicza –
diagnostyczne urządzenia medyczne
z
wykorzystaniem rezonansu.
Działanie szkodliwych pól
elektromagnet.
na organizm człowieka
Pola elektromagnetyczne mogą powodować w
organizmie człowieka ogrzanie tkanek w wyniku
pochłaniania energii.
Występują one głównie przy częstotliwości
1
MHz.
Przy częstotliwości mniejszej niż
100 MHz
następuje przepływ elektrycznych prądów
kontaktowych,
Przy częstotliwościach mniejszych niż
100
kHz
, może wywołać stymulację tkanek
elektrycznie pobudliwych (mięśniowej i
nerwowej) oraz odczucie bólu.
W zakresie
100 kHz do 100 MHz
następuje
poparzenie.
W latach 1980-1990 stwierdzono, że
istnieje możliwość korelacji między
zachorowaniami na:
♦
nowotwory układu limfatycznego,
♦
sutka,
♦
mózgu,
a polami magnetycznymi (
50 - 60
Hz)
wśród osób mieszkających w
pobliżu linii elektroenergetycznych,
również wśród elektryków i
energetyków.
Pola em powodują również
szkodliwe
zmiany w:
● tkankach układu nerwowego,
● błonach śluzowych,
● komórkach rozrodczych.
Najczęściej zaobserwowano objawy:
● pogorszenie samopoczucia,
● zmniejszenie aktywności,
● trudności koncentracji,
● chroniczne bóle głowy,
● choroby układu nerwowego,
● choroby narządu wzroku.
Smog elektromagnetyczny
-
indukuje
obce siły elektromagnetyczne, szczególnie
niekorzystne podczas snu.
Smog elektromagnetyczny
-
powoduje
również zmiany polaryzacji błony
komórkowej,
powodując zmniejszenie zdolności
przyswajania tlenu i aktywności
wymiany jonowej,
z czym związane są zaburzenia
metabolizmu komórki.
Teslametr
- wskaźnik indukcji pola
magnetycznego, który umożliwia ustalenie miejsc
obciążonych „smogiem elektromagnetycznym”
Wskaźnik rozpoznaje rząd wielkości
obciążenia, który jest obrazowany przez
kolor świecący diod luminescencyjnych i
sygnalizator akustyczny, i tak:
♦
kolor zielony
( poniżej 150-200 nT) – organizm
toleruje
obciążenie,
♦
kolor żółty
(wsk. w zakresie 200-350 nT) –
tolerancja
organizmu na pole jest przekroczona, należy
ograniczyć przebywanie.
♦
kolor czerwony
( powyżej 400 nT) - organizm
nie
toleruje tego obciążenia, należy unikać
przebywania
szczególnie podczas snu.
Jaki jest pozytywny wpływ
energii elektromagnetycznej na
organizm
Nisko energetyczne pulsujące pola
elektromagnetyczne powodują samoleczenie się
organizmu wpływając na:
►
redukowanie stresu;
► przemianę materii ( wspiera trawienie,
„oczyszcza”
krew, normalizuje poziom kwasów
tłuszczowych);
► krążenie krwi ( reguluje ciśnienie parcjalne
tlenu,
poprawia ukrwienie tkanek, normalizuje
pH krwi
i ciśnienie krwi)
► regenerację organizmu ( szybkie gojenie
ran,
przyspiesza zrosty kostne);
► odporność organizmu ( aktywuje komórki
odpornościowe – makrofagi);
► łagodzi bóle głowy, migrenowe i innego
pochodzenia
(stymuluje ogólne działania
przeciwbólowe).
Przepisy chroniące zdrowie
Prawna ochrona przed polami
ektromagnetycznymi
50 Hz.
Pola elektromagnetyczne uznano za
jeden z
najniebezpiecznych i szkodliwych
czynników występujących podczas pracy.
W Polsce, krajach europejskich i
organizacjach międzynarodowych (IRPA,
IEC, IEEE)
w systemie prawnym podano zalecenia
dotyczące dopuszczalnej ekspozycji na
pola elektromagnetyczne grup
zawodowych oraz ogółu ludności.
W Rozporządzeniu Ministra
Zdrowia i Opieki Społecznej z 28
maja 1996 roku zaliczono:
promieniowania i pola
elektromagnetyczne
(w tym pola 50 Hz)
do czynników
zaburzających funkcje organizmu człowieka.
W obowiązujących przepisach, zasady
ochrony przed polami
elektromagnetycznymi polegają na
ograniczeniu natężenia pola na
stanowiskach pracy oraz ograniczeniu czasu
przebywania w obszarze
tzw. strefy
zagrożenia.
2. Narażenie organizmu na
hałas.
Drgania akustyczne
- drgania
mechaniczne polegające na ruchu cząstek
środowiska sprężystego względem
położenia równowagi.
Dźwięki
- drgania akustyczne zdolne
wywołać wrażenia słuchowe.
Hałas
- drgania akustyczne o dowolnym
charakterze, uznawane za niepożądane w
danym miejscu, czasie i warunkach.
1. Hałas infradźwiękowy
-
obejmuje
składowe
infradźwiękowe
(2-16 Hz)
i
składowe
słyszalne o niskiej częstotliwości
(poniżej 50 Hz)
. Hałas -
w domyśle hałas słyszalny
(50 -10 000 Hz)
3. Hałas ultradźwiękowy -
obejmuje składowe
o wysokich częstotliwościach
słyszalnych i
niskich ultradźwiękowych
(10-100
kHz)
1.Hałas infradźwiękowy
-
obejmuje
składowe infradźwiękowe (2-16 Hz) i
składowe słyszalne o niskiej
częstotliwości
(poniżej 50 Hz)
2
. Hałas -
w domyśle hałas słyszalny
(50 -10 000 Hz)
3. Hałas ultradźwiękowy
-
obejmuje
składowe o wysokich częstotliwościach
słyszalnych i niskich ultradźwiękowych
(10-100 kHz)
Główne źródła hałasu w
środowisku pracy
Poziomy dźwięku na stanowiskach
pracy wynoszą w:
- przemyśle ciężkim - 90 - 134 dB
- przemyśle maszynowym -92 - 125 dB
- przemyśle lekkim - 90 - 114
dB
- budownictwie i przemyśle materiałów
budowlanych - 91 - 119
dB
- przemyśle chemicznym - 90 - 120
dB
Skutki biologiczne działania
hałasu
Narząd krytyczny dla hałasu
- ślimak -
część słuchowa ucha wewnętrznego.
Efekt działania
- postępujący niedosłuch
odbiorczy.
Skutki poza słuchowe:
- układ krążenia
(sprzyja rozwojowi
nadciśnienia
tętniczego, tachykardia),
- układ pokarmowy
(sprzyja rozwojowi
choroby
wrzodowej),
- układ nerwowy
(zespoły nerwicowe),
- układ hormonalny
(ilościowe zmiany
hormonów),
Hałas ultradźwiękowy
Źródła hałasu:
• ultradźwiękowe myjki,
• zgrzewarki do metali i tworzyw
sztucznych,
• urządzenia do usuwania kamienia
nazębnego,
• maszyny do obróbki tkanin,
• sprężarki, palniki,
• narzędzia pneumatyczne,
• strugarki, frezarki,
• piły tarczowe
Skutki biologiczne
1. Skutki słuchowe:
* ubytki słuchu dla częstotliwości
subharmonicznych
ultradźwięków
2. Skutki poza słuchowe:
* bóle i zawroty głowy,
* zaburzenia równowagi,
* nudności,
* spadki ocieplenia skóry
,
* zwolnienie czynności serca,
* obniżenie ciśnienia tętniczego
krwi,
* wzmożona pobudliwość
nerwowa,
* uczucie stałego rozdrażnienia,
* osłabienie pamięci,
*
kłopoty z koncentracją uwagi.
Hałas infradźwiękowy
Źródła:
• wybuchy wulkanów, trzęsienia ziemi,
wodospady, • burze, wybuchy atomowe i
termojądrowe,
• środki transportu: samochody, lokomotywy,
helikoptery, promy i kutry • walce drogowe,
• wentylatory • piece hutnicze • urządzenia
odlewnicze
Skutki biologiczne:
- subiektywnie odczuwane stany
nadmiernego
zmęczenia,
- dyskomfortu,
- senności,
- zaburzenia sprawności
psychomotorycznej oraz
funkcji fizjologicznych
Przeciwwskazanie do
podjęcia i kontynuowania
pracy w hałasie:
♦ choroby ucha środkowego
i
wewnętrznego,
♦ nadciśnienie tętnicze,
♦ nadczynność tarczycy,
♦ zaawansowane nerwice
Profilaktyka zdrowotna -
metody ochrony przed hałasem
♦ wychwycenie w toku badań
profilaktycznych
wczesnych objawów patologii zawodowej,
♦ odsunięcie osób z tymi objawami od pracy w
narażeniu.
Metody ochrony przed hałasem
Ograniczenie ekspozycji na hałas -
metody techniczne tłumienia hałasu:
♦
odpowiednia konstrukcja i konserwacja narzędzi,
maszyn i
urządzeń,
♦ techniczne wyciszanie narzędzi, maszyn i urządzeń,
♦ odpowiednie rozwiązanie antyakustyczne wnętrz
środowiska pracy (hale przemysłowe,
kabiny dźwiękochłonne) i środowiska zamieszkania.
3. Narażenie organizmu na
wibracje
Wibracje
są to drgania
mechaniczne polegające na
ruchu oscylacyjnym cząstki lub
ciała względem punktu odniesienia.
Z higienicznego punktu widzenia
wibracja oznacza przenoszoną na
organizm człowieka energię tego
ruchu.
Źródła drgań mechanicznych
o oddziaływaniu ogólnym:
♦
środki transportu drogowego,
wodnego i
kolejowego,
♦
maszyny drogowe, budowlane i
rolnicze,
♦
podesty, obudowy,
♦
bezpośrednie otoczenie maszyn i
urządzeń
przemysłowych np. sprężarek, krosien
tkackich itp.
Źródła drgań miejscowych:
♦
ręczne narzędzia wibrujące o
napędzie
elektrycznym, pneumatycznym lub
spalinowym (szlifierki, wiertarki,
młotki,
młoty, ubijaki, polerki, kosiarki, itp.)
♦
detale trzymane rękami podczas
obróbki z
zastosowaniem stacjonarnych
urządzeń
(polerowanie, kucie detali w kuźniach,
maszyny szwalnicze, zawory, poręcze
urządzeń drgających, itp.)
Następstwa zdrowotne
narażenia na wibrację ogólną
* bóle głowy,
* nadpobudliwość,
* zaburzenia snu
* drżenia mięśniowe,
* obniżenie sprawności
psychofizycznej
zmniejszenie zdolności
koncentracji
* dolegliwości dyspeptyczne,
* bóle w odcinku lędźwiowym i
piersiowym kręgosłupa,
Zespół wibracyjny
zmiany kliniczne wywoływane
narażeniem na
wibrację
miejscową.
Postacie zespołu wibracyjnego:
1. postać naczyniowo – nerwowa,
2. postać kostna,
3. postać mieszana.
Profilaktyka
–
zapobieganie skutkom działania
wibracji
Ograniczenie wytwarzania wibracji
● wprowadzanie nowych technologii
produkcji,
● wprowadzenie metod aktywnego
tłumienia
drgań (tłumienie w przeciw fazie).
Środki ochrony osobistej:
● rękawice,
● buty antywibracyjne,
● podkładki gąbczaste na siedzisko i
oparcie,
● maty antywibracyjne na podłogi.
Ograniczenie zagrożenia wibracją
metodami organizacyjno-
administracyjnymi
♦
ograniczenie czasu ekspozycji w
przeliczeniu na zmianę roboczą
Profilaktyka medyczna
♦
koncentracja na wykrywaniu
wczesnych
zmian chorobowych,
♦
czasowe odsunięcie osób z
tymi
objawami od pracy w
narażeniu.
DZIĘKUJĘ ZA
UWAGĘ