1
EKONOMIA
ROZWOJU
JAKO ODRĘBNY
WYKŁAD AKADEMICKI
I DYSCYPLINA NAUK
EKONOMICZNYCH
dr Mieczysław Szostak
Starszy wykładowca – Instytut
MSG
2
Główne zagadnienia
1. Ekonomia rozwoju a teoria rozwoju.
2. Zróżnicowanie interpretacji istoty
ekonomii rozwoju.
3. Ekonomia rozwoju modułem studiów nad
rozwojem (Development Studies).
4. Geneza i zarys ewolucji ekonomii rozwoju.
5. Pojęcie, klasyfikacje i zmiany
paradygmatów ekonomii rozwoju.
Załącznik I: Zakres tematyczny ekonomii rozwoju
według autorów wybranych podręczników
zagranicznych.
Załącznik II: Zmiana podejścia do ekonomii
rozwoju według autorów podręczników
opublikowanych w Polsce.
3
1. EKONOMIA ROZWOJU
A TEORIA ROZWOJU
• Polska nazwa ekonomii rozwoju jako
odrębnego przedmiotu akademickiego i
dyscypliny badawczej współczesnych nauk
ekonomicznych jest odpowiednikiem dwu
angielskojęzycznych terminów:
development economics i economics of
development (z których pierwszy jest
popularnie stosowany, natomiast drugi
używany bardzo rzadko).
• Z kolei w krajach frankofońskich
stosowana jest powszechnie tylko jedna
nazwa: l’économie du développement.
4
Ekonomia rozwoju i jej
synonimy
• Za pełne synonimy wyrażenia ekonomia
rozwoju
trzeba uznać takie - używane w
przeszłości w polskiej literaturze - określenia jak:
-- ekonomia polityczna zacofania gospodarczego
(T. Szentes),
-- ekonomia polityczna krajów rozwijających się
(S. Tiulpanow),
-- makroekonomia krajów mniej zaawansowanych
(J. Nowicki).
• Ze swej strony Z. Kozak -
tj. autorka
podręcznika, zaleconego jako podstawowa
pozycja literatury - preferuje relatywnie
najbardziej chyba trafną nazwę
ekonomia
zacofania i rozwoju
.
5
Teoria rozwoju integralną
częścią ekonomii rozwoju
(A)
• Teoria rozwoju (development theory = la
théorie
du développement) obejmuje swym
zasięgiem różne teoretyczne koncepcje
rozwoju ekonomiczno-społecznego (stąd
czasami mowa
o teoriach rozwoju).
• Niekiedy teoria rozwoju pojmowana bywa
w sensie uniwersalnym, dotycząc wszystkich
krajów świata, niezależnie od poziomu ich
zaawansowania gospodarczego (z najwyżej
rozwiniętymi włącznie).
6
Teoria rozwoju integralną
częścią ekonomii rozwoju
(B)
•
Ale zazwyczaj zakres badawczy teorii
rozwoju odnoszony jest jedynie do krajów
zacofanych i ubogich. Wówczas jest to
pojęcie węższe
od ekonomii rozwoju, ponieważ stanowi
integralną i zasadniczą część tej drugiej.
• Obok aspektów teoretycznych ekonomia zacofania
i rozwoju obejmuje też bowiem swym zasięgiem
badania empiryczne i stosowane
. Formułuje
zalecenia pod adresem praktyki życia
ekonomiczno-społecznego, tj. zawiera elementy
rekomendowanych strategii rozwoju i pożądanej
polityki gospodarczej.
7
• W ramach ekonomii zacofania i rozwoju uwzględnia
się ponadto sporo wątków społecznych, wykorzystując
często zwłaszcza niektóre elementy socjologii rozwoju
(sociology of development).
• Jak wskazywał M. Todoro, zakres zainteresowań
ekonomii rozwoju jest szerszy niż tradycyjnej
makroekonomii
i mikroekonomii, gdyż zajmuje się ona nie tylko
optymalizacją procesów działalności produkcyjnej
w określonej przestrzeni i w przekroju czasowym,
ale też właściwą dystrybucją wytworzonych dóbr, usług
i dochodów między poszczególne grupy społeczne
(w szczególności celem poprawy warunków życia
warstw ubogich).
Szeroki zakres badawczy
ekonomii rozwoju (A)
8
• Z powyższych względów – zdaniem Z. Kozak –
można tę dyscyplinę nazwać też
„ekonomią i
teorią życia ludzi biednych”
.
• Tematem jej badań
jest – według Z. Kozak –
głównie „analiza istoty i przyczyn masowego
ubóstwa oraz czynników, kierunków i narzędzi
pobudzania rozwoju”. Zajmuje się ona również
„analizą, doskonaleniem
i upowszechnianiem strategii rozwoju,
opracowywanych
i stosowanych przez rządy i organizacje
międzynarodowe”
w krajach ubogich.
Szeroki zakres badawczy
ekonomii rozwoju (B)
9
2. ZRÓŻNICOWANIE
INTERPRETACJI ISTOTY
EKONOMII ROZWOJU
• Większość autorów podręczników do ekonomii rozwoju rezygnuje
z precyzyjnego definiowania tego przedmiotu wykładów i
dyscypliny badawczej.
• Do wyjątków trzeba zaliczyć
japońskich ekonomistów
Y. Hayami’ego i Y. Godo
, którzy we wstępie do
angielskojęzycznej wersji swej książki: Development Economics:
From the Poverty to the Welth of Nations (Oxford/New York 2005,
Third Edition) wskazują, że podstawowym zadaniem ekonomii
rozwoju jest analiza możliwości przezwyciężenia ubóstwa przez
kraje o niskim dochodzie (low-income developing countries).
• Podkreślają oni, że ekonomia rozwoju powinna starać się udzielić
odpowiedzi na następujące pytanie:
„Jak w warunkach
dzisiejszego świata gospodarki o niskim dochodzie
mogą wejść na ścieżkę samonapędzającego się rozwoju
ekonomicznego, aby osiągnąć pilny cel ograniczenia
ubóstwa i zrealizować cel długookresowy, jakim jest
dogonienie krajów rozwiniętych
pod względem poziomu bogactwa.”
10
Ekonomia rozwoju wg Ch.B.
Barretta
i amerykańskiego noblisty T.W.
Schultza
• Zdaniem brytyjskiego ekonomisty Ch. B. Barretta (por.: wstęp
do cztero-tomowego dzieła zbiorowego „Development
Economics: Critical Concepts in Development Studies,
London/New York 2008)
ekonomia rozwoju „opisuje i
bada przyczyny, dlaczego niektóre kraje, społeczności
i ludzie są bogaci, a inni są biedni.”
Przedstawiciele tej
dyscypliny nauk ekonomicznych starają się jednocześnie
odpowiedzieć na pytania:
„Jakie odmienne czynniki
strukturalne charakteryzują doświadczenia tych,
którzy osiągnęli wysoki lub/i rosnący standard życia
od doświadczeń tych, którzy muszą żyć w warunkach
ubóstwa i/lub stagnacji? Co należy zrobić, aby
upowszechnić osiągnięcia tych pierwszych, a
ograniczyć cierpienia tych drugich?”
•
Z kolei wybitny amerykański ekonomista T.W. Schultz
w swoim wykładzie wygłoszonym w 1979 r. przy okazji
wręczania mu nagrody Nobla trafnie zauważył:
„Skoro większość ludności świata stanowią biedacy,
to im lepiej poznajemy ekonomię nędzy, tym więcej
dowiadujemy się o faktycznym znaczeniu ekonomii”.
11
Encyklopedyczna definicja
ekonomii rozwoju
• Nieco odmienną definicję development economics można
znaleźć w popularnej na świecie i ogólnie dostępnej (w wersji
elektronicznej)
encyklopedii Wikipedia,
gdzie - w oparciu o
podręcznik C. Bella
-
ekonomia rozwoju została
określona jako „gałąź ekonomii zajmująca się
aspektami gospodarczymi procesu rozwoju w krajach
o niskim dochodzie.”
• Podkreślając dalej, że
„koncentruje się ona nie tylko na
metodach wspierania wzrostu, lecz także na
sposobach wykorzystania indywidualnego potencjału
szerokich warstw ludności”,
autorzy cytowanego hasła
stwierdzają, że powstające w ramach development economics
teorie i modele
(tworzone przy wykorzystaniu metod
matematycznych)
powinny być użyteczne dla polityków
gospodarczych
w wewnętrznym życiu ekonomicznym i w
stosunkach KSR z zagranicą.
12
Ideologiczne podejście
marksistów
do ekonomii krajów
rozwijających się
•
Wymownym dowodem na to, jak bardzo w ZSRR oraz
w pozostałych krajach „obozu socjalistycznego” studia
ekonomiczne były podporządkowane celom
ideologicznym i propagandowym, jest poniższe
stwierdzenie S. Tiulpanowa
(zaczerpnięte z podręcznika
ekonomii politycznej KSR, opublikowanego
w Polsce w roku 1973):
•
„Marksistowska ekonomia polityczna krajów
rozwijających się
jest nauką powołaną nie tylko do wskazania
specyficznych warunków i antynomii kształtowania
kapitalistycznych stosunków produkcji w tych krajach i
nakreślenia perspektywy przezwyciężania sprzeczności i przejścia
na niekapitalistyczną drogę rozwoju. Główne jej zadanie naukowe
polega na zbadaniu konkretnych przesłanek społeczno-
ekonomicznych i politycznych
przechodzenia do socjalizmu
w warunkach nierozwiniętego kapitalizmu...”
13
3. EKONOMIA ROZWOJU
MODUŁEM STUDIÓW NAD
ROZWOJEM
• W ostatnich kilku dziesięcioleciach w środowisku uniwersyteckim
szeregu krajów Zachodu sporą popularność zdobył relatywnie
nowy
interdyscyplinarny
(wielodyscyplinarny lub
transdyscyplinarny)
kierunek działalności naukowo-
badawczej i kształcenia w zakresie nauk społecznych,
zajmujący się problematyką rozwoju ubogich krajów
Afryki, Azji, Ameryki Łacińskiej, Karaibów i Pacyfiku.
Nosi on nazwę development studies (les études du
développement), tj. studia nad rozwojem.
• Obok
ekonomii rozwoju (lub teorii rozwoju)
development
studies obejmują też swym zasięgiem
takie dyscypliny nauk
społecznych
jak: socjologia i antropologia rozwoju, historia
gospodarcza świata, geografia, ekologia, demografia i migracje,
strategie industrializacji, problemy rozwoju rolnictwa i kwestie
wyżywienia, zarządzanie projektami rozwojowymi, systemy
polityczne i międzynarodowe stosunki KSR, administracja
publiczna, pedagogika, polityka oświatowa, etnografia, etyka itp.
14
Przykłady wiodących
ośrodków studiów
nad rozwojem (development
studies)
•
Do przodujących w tej dziedzinie w skali światowej
ośrodków uniwersyteckich zaliczany jest Institute of
Development Studies (IDS), działający na brytyjskim
Uniwersytecie Sussex w Brighton.
Prowadzi on studia
magisterskie typu MA Development Studies (dwie specjalności:
ekonomia rozwoju oraz socjologia i antropologia rozwoju), a
także studia podyplomowe w zakresie: globalizacja i rozwój;
ubóstwo i rozwój; partycypacja, władza i rozwój społeczny; nauka,
społeczeństwo i rozwój; rządzenie i rozwój.
•
W krajach frankofońskich sporą renomą cieszą się:
Institut des Etudes du Développement Economique et
Social (na paryskiej Sorbonie), Institut de Hautes
Etudes Internationales et du Développement (Genewa)
oraz Institut des Etudes du Développement (na
belgijskim Uniwersytecie Katolickim w Louvain-la-
Neuve).
Ten ostatni
s
pecjalizuje się w studiach podyplomowych
z problematyki rozwoju, demografii, ekologii i polityki agrarnej
KSR oraz badania nad rozwojem krajów arabskich,
państw Afryki Subsaharyjskiej i Ameryki Łacińskiej.
15
Doświadczenia Europejskiego
Stowarzyszenia Instytutów ds.
Rozwoju (EADI)
• Od połowy lat 70-tych aktywnie działa Europejskie
Stowarzyszenie Instytutów ds. Rozwoju (EADI –
European Association of Development Research and
Training Institutes).
• Grupuje ono prawie wszystkie liczące się instytuty z naszego
kontynentu oraz kilkuset indywidualnych naukowców, którzy
prowadzą działalność naukowo-badawczą i dydaktyczną w zakresie
development studies.
• Jest to ważne forum współpracy i wymiany doświadczeń
w tej dziedzinie dzięki regularnie organizowanym konferencjom
generalnym, działalności kilku grup roboczych, wydawaniu
własnej serii książek oraz czasopisma naukowego
„European
Journal of Development Research”
, a także dzięki
zaawansowaniu prac nad jednolitym systemem akredytacji oraz
oceny dorobku naukowego w zakresie development studies itp.
• Spośród ośrodków uniwersyteckich krajów Europy Środkowo-
Wschodniej niemal od początku istnienia EADI w jej działalności
czynnie uczestniczą jedynie przedstawiciele instytutów Polski i
Węgier.
16
TEORIA ROZWOJU< EKONOMIA
ROZWOJU< STUDIA NAD
ROZWOJEM
Źródło
: Opracowanie własne
17
WSPÓŁZALEŻNOŚĆ EKONOMII
ROZWOJU, STUDIÓW NAD ROZWOJEM,
EKONOMII
I STUDIÓW EMPIRYCZNYCH
Uwaga: Studia empiryczne (lub terenowe) to w teminologii angielskiej: Areas Studies.
Źródło:
M. Tribe, A. Sumner: The Nature of Development Studies: An Exploration from the
Standpoint of the British-Irish Development Studies Association, London 2004.
18
4. GENEZA I ZARYS
EWOLUCJI
EKONOMII ROZWOJU
• Ekonomia rozwoju powstała w ośrodkach uniwersyteckich krajów
Zachodu w II połowie lat 40-tych. Awansowała do rangi odrębnej
dziedziny badawczej nauk ekonomicznych i przedmiotu wykładów
w latach 50-tych
. Natomiast upowszechniła się szerzej w latach
60-tych i 70-tych XX wieku.
• Przyczyny wyodrębnienia się ekonomii rozwoju:
a) dostrzeżenie rosnących
dysproporcji rozwojowych
i
głębokich
różnic ekonomiczno-społecznych między KWR i KSR,
b) konieczność wyeliminowania groźby światowej „eksplozji
demograficznej”, braku żywności (kryzysu żywnościowego)
i wyczerpania się zasobów naturalnych,
c) powojenne sukcesy w odbudowie ze zniszczeń krajów Europy
Zachodniej (dzięki Planowi Marshalla) inspiracją do podjęcia
międzynarodowych działań na rzecz przyśpieszenia rozwoju
KSR,
19
Geneza ekonomii rozwoju
(c.d.)
d)
polityczne przesłanki
zainteresowania USA i pozostałych KWR
oficjalną pomocą gospodarczą dla KSR
celem pobudzenia
wzrostu i ograniczenia ubóstwa w obliczu: pojawienia się grupy
krajów socjalistycznych, wybuchu zimniej wojny i konfliktu
ideologicznego Wschód-Zachód (tj. między systemem
kapitalistycznym
i socjalistycznym), dekolonizacji i lawinowo rosnącej liczby formalnie
niepodległych KSR, stopniowego umacniania się pozycji politycznej
ruchu państw niezaangażowanych na forum międzynarodowym oraz
walki wielkich mocarstw o strefy wpływów itp.,
e)
nieadekwatność ortodoksyjnych modeli wzrostu i teorii
ekonomicznych
do skomplikowanej rzeczywistości gospodarczej
i społeczno-politycznej KSR,
f) nasilanie się
frustracji społecznej w KSR
wskutek niepowodzeń
w zakresie praktycznego pokonywania zacofania i poszukiwanie
nowych, skuteczniejszych strategii rozwojowych.
20
Początkowe etapy ekonomii
rozwoju
• Za
pierwszą książkę
poświęconą ekonomii rozwoju uważa się
opublikowaną w 1947 r. pracę K. Mandelbauma:
„Uprzemysłowienie
terenów zacofanych”
(„The Industrialization of Backward Areas”).
• Od lat 50-tych do połowy lat 70-tych
w ekonomii rozwoju
dominowały - jak podkreślają Z. Kozak i R. Piasecki – następujące
kierunki
badawcze
:
a) nawiązujące do dorobku ekonomii neoklasycznej modele wzrostu
kumulatywnego i ortodoksyjne teorie rozwoju (
akcentujące kluczową
rolę niedoboru kapitału, wykorzystania nadwyżek siły roboczej, wyboru
technik produkcji i metod industrializacji),
b) opisowe teorie modernizacji (o rodowodzie socjologicznym),
c) powiązane z keynesizmem strukturalne teorie rozwoju,
d) radykalne i marksistowskie teorie rozwoju gospodarczo-
społecznego,
• Od połowy lat 70-tych zaczęła się
faza kryzysu
i przewartościowań,
kiedy to D. Seers - jeden z pionierów ekonomii rozwoju – ogłosił jej
upadek („śmierć”) jako samodzielnej i twórczej dziedziny badań.
21
Główne tendencje w
ekonomii rozwoju
w piętnastoleciu 1981-
1995
• Wbrew deklaracji S. Seersa, ekonomia rozwoju jednak nie upadła,
lecz -jak trafnie zauważyła Z. Kozak - pojawienie się w połowie lat
70-tych
koncepcji potrzeb podstawowych
spowodowało z
czasem swoisty „przewrót myślowy” w omawianej dziedzinie, stając
się punktem zwrotnym w jej dotychczasowej historii. Odtąd za cel
główny rozwoju KSR zaczęto uznawać bowiem likwidację ubóstwa.
• W latach 80-tych nastąpiło zasadnicze
przewartościowanie
podejścia
przedstawicieli ekonomii rozwoju
do funkcji
państwa i rynku
w procesach rozwojowych w KSR. Należy w tym
kontekście zgodzić się z następującą opinią R. Piaseckiego:
„Ekonomia rozwoju zaczęła opowiadać się za wolnym rynkiem w
gospodarce, a także za ograniczeniem roli państwa w życiu
gospodarczym”.
• Znalazło to zwłaszcza odzwierciedlenie w upowszechnieniu
poglądów liberalnych i reform prorynkowych (liberalizacji,
prywatyzacji i deregulacji) oraz programów dostosowań
strukturalnych, realizowanych przez KSR w ramach ich współpracy
z MFW i Bankiem Światowym, zgodnie z tzw.
konsensusem
waszyngtońskim
.
22
Nowe zjawiska w
ekonomii rozwoju od połowy
lat 90-tych XX w.
• Z kolei o potrzebie nowego spojrzenia na ekonomię
rozwoju od połowy lat 90-tych przesądziły następujące
zjawiska:
-- niebywałe przyśpieszenie procesów globalizacji,
regionalizacji i informatyzacji życia gospodarczego na
świecie oraz ekspansji inwestycyjnej korporacji
transnarodowych (w skali globalnej i w KSR),
-- seria kryzysów finansowych w nowo uprzemysłowionych
krajach azjatyckich i w niektórych krajach Ameryki
Łacińskiej; kryzys zadłużenia zagranicznego w innych
KSR,
-- wzrost popularności ekonomii instytucjonalnej
(poglądów o kluczowej roli instytucji w rozwoju
gospodarczym).
• W efekcie przedstawionej wyższej ewolucji ekonomii
rozwoju nastąpiło porzucenie poprzednio obowiązujących
paradygmatów na rzecz nowych paradygmatów.
23
5. POJĘCIE, KLASYFIKACJE I
ZMIANY
PARADYGMATÓW EKONOMII
ROZWOJU
• Według T.S. Kuhna, paradygmat naukowy może być
pojmowany różnorodnie:
a) jako „powszechnie uznane osiągnięcie naukowe”,
b) jako „zespół charakterystycznych przekonań i uprzedzeń”,
c) jako „wszystkie zinternalizowane przekonania grupy naukowej”,
d) jako
„zespół koncepcji, teorii, technik i wartości, które
określają ramy realizowanych badań.”
• Przyjmując dla potrzeb dalszych rozważań ostatnią, czwartą
definicję, można - w ślad za wybranymi autorami – wyróżnić
kilka
klasyfikacji
podstawowych paradygmatów ekonomii rozwoju
.
• Przykładowo
P.W. Preston (w 1982 r.) wyróżnił 5
następujących po sobie paradygmatów:
keynesowski,
neoklasyczny, strukturalistyczny, modernizacyjny i paradygmat
zależności.
24
Klasyfikacje i zmiany
paradygmatów ekonomii
rozwoju (c.d.)
• Ze swej strony szwedzki socjolog i ekonomista
B. Hettne
(w
1982 r.) uznał, że należy wyodrębnić tylko 3 główne
paradygmaty ekonomii rozwoju: modernizacji, zależności i
polityki gospodarczej krajów Trzeciego Świata.
• Wskazywał on jednocześnie, że „skażony” błędami
europocentryzmu
paradygmat modernizacji
(za którego
ojca uznawany jest amerykański ekonomista W.W. Rostow, autor
książki: „Etapy wzrostu gospodarczego: Manifest
niekomunistyczny”) wywarł najsilniejszy wpływ na historię
ekonomii rozwoju i może się pochwalić najbogatszym
dorobkiem intelektualnym.
• Natomiast
Z. Kozak
twierdzi, że obserwując ewolucję
paradygmatów ekonomii rozwoju od jej narodzin do początku
XXI w., trzeba przede wszystkim odnotować
przejście od
paradygmatu planistycznego do paradygmatu
rynkowego,
tzn. od koncepcji, które przypisywały państwu (i
planowaniu) funkcje głównego źródła rozwoju, do poglądów
neoliberalnych, uznających rynek za siłę napędową rozwoju
KSR.
25
Obecny nowy paradygmat
ekonomii
rozwoju według R.
Piaseckiego
•
Zdaniem R. Piaseckiego (który odwołuje się też do
poglądów
innych ekonomistów) w efekcie najświeższych
przewartościowań
stanowisk przedstawicieli głównego nurtu (main stream)
ekonomii rozwoju powstał dominujący w skali światowej
w chwili obecnej
nowy paradygmat
, na który składa się
poniższy
zespół twierdzeń:
• otoczenie makroekonomiczne w każdym KSR powinno być
sprzyjające dla działalności gospodarczej i dla inwestycji
przedsiębiorstw,
• strategie rozwoju muszą być dostosowane do specyfiki
poszczególnych KSR (country-specific development
strategies),
• gospodarka narodowa powinna reagować (być wrażliwa)
na bodźce płynące z rynku (krajowego i globalnego),
26
Obecny nowy paradygmat
ekonomii
rozwoju według R.
Piaseckiego (c.d.)
• kapitał ludzki winien być traktowany komplementarnie
wobec kapitału fizycznego i finansowego,
• podstawową rolę w procesie rozwoju odgrywają
właściwie funkcjonujące instytucje i szybki przepływ
informacji,
• państwo powinno być „przyjazne rynkowi” („market-
friendly”) i usuwać zniekształcenia rynkowe.
• W lepszym zrozumieniu dotychczasowej ewolucji
podstawowych paradygmatów ekonomii rozwoju
pomocny
powinien być
zamieszczony na następnej stronie schemat
,
na którym przedstawiono
główne kierunki i „szkoły
myślenia”
, jakie można wyróżnić we współczesnej ekonomii
światowej, ze szczególnym uwzględnieniem zróżnicowania
podejścia ich zwolenników
do ekonomicznej roli państwa.
27
Główne kierunki współczesnej ekonomii i
koncepcje roli państwa w procesie rozwoju
gospodarczo-społecznego
28
ZAŁĄCZNIK I
ZAKRES
TEMATYCZNY
EKONOMII ROZWOJU
WEDŁUG AUTORÓW
WYBRANYCH
ZAGRANICZNYCH
PODRĘCZNIKÓW
29
Zakres ekonomii rozwoju
według podręcznika S.
GHATAKA
• Subrata GHATAK
(Uniwersytet w Leicaster –
Wielka
Brytania
):
INTRODUCTION TO DEVELOPMENT ECONOMICS
(London-New York
2003)
Zakres podręcznika
(według
III wyd.):
• Wstęp (Charakterystyka KSR=Less Developed Countries, wzrostu i rozwoju
oraz wskaźnika rozwoju społecznego),
• CZĘŚĆ I: EKONOMICZNA TEORIA WZROSTU I ROZWOJU (teoria Keynesa,
modele Harroda-Domara, Kaldora-Mirrleesa i gospodarki dualnej).
• CZĘŚĆ II: INWESTYCJE, OSZCZĘDNOŚCI, ZASOBY OBCE I
INDUSTRIALIZACJA KSR (kryteria inwestycji, wewnętrzne i zewnętrzne
źródła finansowania, uprzemysłowienie, protekcjonizm i polityka handlowa).
• CZĘŚĆ III: ROZWÓJ W UJĘCIU SEKTOROWYM A PLANOWANIE
(Zasoby produkcyjne rolnictwa, „zielona rewolucja”, ludność, zatrudnienie i
migracje, ubóstwo i podział dochodów, planowanie, dostosowania
strukturalne).
• CZĘŚĆ IV: WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA I EKOLOGIA (Nowy
międzynarodowy ład gospodarczy, kryzys zadłużenia zagranicznego,
ekologiczne uwarunkowania rozwoju gospodarczego).
30
Zakres ekonomii rozwoju wg
ekonomistów z Uniwersytetu
Harwardzkiego
•
D.H. PERKINS, S. RADELET, D.R. SNODGRAAS,
M. GILIS, M. ROEMER
(Harvard University–
USA
):
ECONOMICS OF DEVELOPMENT
(New York-London 2001, V
wyd.)
Zakres podręcznika:
• CZĘŚĆ I: TEORIA I MODELE (Wprowadzenie terminologiczne, produkt
narodowy brutto, modele Harroda-Domara i Solowa, dwusektorowy
model zmian strukturalnych, rozwój a dobrobyt społeczny).
• CZĘŚĆ II: KIEROWANIE ROZWOJEM (GUIDING DEVELOPMENT) -
Rynek kontra interwencjonizm państwowy (controls), koncepcja
zrównoważonego rozwoju proekologicznego.
• CZĘŚĆ III: ZASOBY LUDZKIE (Ludność, rola pracy, edukacja, ochrona
zdrowia i wyżywienie).
• CZĘŚĆ IV: ZASOBY KAPITAŁOWE (Kapitał, oszczędności, polityka
fiskalna i finansowa, prywatny kapitał zagraniczny, zadłużenie i kryzysy
finansowe).
• CZĘŚĆ V: PRODUKCJA I HANDEL ZAGRANICZNY (Rolnictwo,
górnictwo, przemysł, wymiana handlowa i polityka ekonomiczna w
gospodarce otwartej)
31
Zakres ekonomii rozwoju wg
podręcznika pod red. nauk.
Ch. B. Barretta (A)
•
CH. B. Barrett (red.): DEVELOPMENT ECONOMICS
(London/New York 2008)
Zakres 4-tomowego podręcznika:
•
TOM I: THE ECONOMICS OF DEVELOPMENT
-- Część 1: Rozwój, ubóstwo i dynamika dobrobytu –
koncepcja rozwoju i sposoby jego mierzenia;
industrializacja, zatrudnienie, wyżywienie i pułapki
ubóstwa.
-- Część 2: Zmiany technologiczne a gospodarka
rynkowa – innowacje a ścieżka rozwoju, technologie
w rolnictwie, adaptacja technologii w KSR.
-- Część 3: Gospodarstwa domowe i wzajemne ich
relacje – model postępowania gospodarstw
domowych, ich zróżnicowanie dochodowe, zdrowie a
nierówności społeczne, kwestia równouprawnienia
kobiet i mężczyzn.
32
Zakres ekonomii rozwoju wg
podręcznika pod red. nauk.
Ch. B. Barretta (B)
• TOM II: MIKROEKONOMIA ROZWOJU
--Część 4: Usługi finansowe a zarządzanie ryzykiem
- ograniczanie nierówności dochodowych a
konsumpcja, wpływ ryzyka na inwestycje w
rolnictwie, ryzyko a ubezpieczenia.
-- Część 5: Inwestycje w kapitał ludzki (wyżywienie,
zdrowie i edukacja) – m. in. wyżywienie a popyt na
żywność i kalorie, konsumpcja a zwalczanie chorób.
-- Część 6: Podaż siły roboczej a rynki pracy –
charakter rynków pracy w gospodarkach rolniczych,
zatrudnienie a płace, regulacje rynków pracy.
33
Zakres ekonomii rozwoju wg
podręcznika pod red. nauk.
Ch. B. Barretta (C)
-- Część 7: Stosunki umowne w rolnictwie a wydajność
produkcji drobnotowarowej
– powiązania między rynkami
wiejskimi, relacje między wielkością farm rolniczych a ich
wydajnością, możliwości poprawy kontroli ekologicznych warunków
produkcji.
• TOM III: MEZOEKONOMIA ROZWOJU
--Część 8: Rynki i instytucje
– prawa własności w małej
gospodarce rynkowej, wpływ własności na pobudzanie
inwestycji, instytucjonalne aspekty praw własności.
-- Część 9: Tożsamość i sieci społeczne
– migracje,
małżeństwa a konsumpcja, kapitał ludzki a proces uczenia się,
kapitał społeczny a nierówności ekonomiczne.
-- Część 10: Powiązania międzysektorowe
( w
szczególności
rola rolnictwa na tle innych sektorów).
34
Zakres ekonomii rozwoju wg
podręcznika pod red. nauk.
Ch. B. Barretta (D)
• TOM IV: MAKROEKONOMIA ROZWOJU
--Część 11: Wzrost endogenny
– koncepcja luk
rozwojowych, wzrost i konwergencja w ujęciu dynamicznym, analiza
porównawcza procesów wzrostu w różnych krajach.
-- Część 12: Nierówności społeczne a wzrost
–
industrializacja i przyspieszenie wzrostu („wielki skok”),
makroekonomiczna analiza nierówności, oddziaływanie polityki
podziału dochodów na wzrost.
-- Część 13: Handel zagraniczny a wzrost
–
negatywne
konsekwencje restrykcji handlowych, wpływ otwartości gospodarki
na wydajność i proces wzrostu, handel zagraniczny a ubóstwo.
-- Część 14: Ekonomia polityczna rozwoju a
historia ewolucji instytucji
–
instytucje a ścieżki rozwojowe
w ujęciu historycznym, decentralizacja rządzenia a wzrost
gospodarczy, dziedzictwo kolonialne w ujęciu porównawczym.
• Cały podręcznik (o objętości prawie 1700 stron) składa się
zbioru ponad
60 esejów, napisanych głównie w okresie 1983-2006 r. przez
grupę wybitnych ekonomistów pochodzących z wielu krajów
Zachodu.
35
Zakres ekonomii rozwoju w
ujęciu japońskich
ekonomistów
•
Yujiro HAYAMI, Yoshihisa GODO
(Foundation for
Advanced Studies on the International Development -Tokyo):
DEVELOPMENT ECONOMICS –From Poverty to the
Wealth
of Nations
(Osford 2005, III wyd.)
Zakres podręcznika:
•
TEORETYCZNE RAMY ROZWOJU GOSPODARCZEGO
•
ANALIZA PORÓWNAWCZA GOSPODAREK ROZWIJAJACYCH SIĘ
•
WZROST LUDNOŚCI A BARIERA ZASOBÓW NATURALNYCH
•
AKUMULACJA KAPITAŁU A ROZWÓJ GOSPODARCZY
•
METODY I ŹRÓDŁA POSTĘPU TECHNOLOGICZNEGO
•
PODZIAŁ DOCHODÓW, UBÓSTWO I PROBLEMY EKOLOGICZNE
•
RYNEK A PAŃSTWO (Podział funkcji, protekcjonizm, strategie
rozwoju, liberalizm rynkowy, konsensus waszyngtoński i
postwaszyngtoński)
•
ROLA SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH W ROZWOJU GOSPODARCZYM
•
UWAGI KOŃCOWE - TRADYCJE A NOWOCZESNOŚĆ
36
Zakres ekonomii i polityki
wspierania rozwoju wg
kanadyjskiego podejścia
• Eckhard SIGGEL (Concordia University):
DEVELOPMENT ECONOMICS – A POLICY
ANALYSIS
APPROACH
(Aldershot-Burlington 2005)
Zakres podręcznika:
•
KONCEPCJA I MIERNIKI ROZWOJU GOSPODARCZEGO
•
WZROST GOSPODARCZY I JEGO DETERMINANTY
•
FINANSOWANIE WZROSTU EKONOMICZNEGO ZE ŻRÓDEŁ
WEWNĘTRZNYCH
•
FINANSOWANIE WZROSTU EKONOMICZNEGO ZE ŻRÓDEŁ
ZEWNĘTRZNYCH
•
HANDEL ZAGRANICZNY A ROZWÓJ EKONOMICZNY
•
BILANS PŁATNICZY I KURS WALUTOWY
•
REGIONALNA INTEGRACJA EKONOMICZNA I UNIA WALUTOWA
•
STABILIZACJA, DOSTOSOWANIA STRUKTURALNE I ROLA MFW
•
ANALIZA KOSZTY-KORZYŚCI A KONKURENCYJNOŚĆ
•
PRYWATYZACJA I REFORMA SEKTORA PUBLICZNEGO
37
Zakres ekonomii rozwoju wg
podręcznika profesorów z
Uniwersyt. w Glasgow
•
Anthony CLUNIES-ROSS, David FORSYTH,
Mozammed HUQ (University of Strathclyde,
Glasgow)):
DEVELOPMENT ECONOMICS
(McGraw-Hill Higher
Education, London 2005)
Zakres podręcznika:
Cz. I: PROCES ROZWOJU GOSPODARCZEGO I EKONOMIA ROZWOJU:
HISTORIA, IDEOLOGIE I METODY
Cz. II: RZĄDZENIE (GOVERNANCE): ZAKRES SEKTORA PAŃSTWOWEGO,
KORUPCJA, ROLA ORGANIZACJI POZARZADOWYCH.
Cz. III: KLUCZOWE PROBLEMY GLOBALNE: GLOBALIZACJA, UBÓSTWO,
ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY, STABILIZACJA ROZWOJU KSR.
Cz. IV: ZASOBY EKONOMICZNE I GŁÓWNE SEKTORY GOSPODARKI.
Cz. V: FINANSOWANIE ROZWOJU: ŚRODKI WEWNĘTRZNE, POMOC
ZAGRANICZNA I INNE ŚRODKI ZEWNĘTRZNE.
Cz. VI: KONKLUZJE
38
Zakres wykładu nt. wyzwań
światowego ubóstwa na
Wydziale Ekonomii MIT
•
Dodać warto, że na uczelniach rozwiniętych krajów
Zachodu wykładane są też przedmioty, które chociaż
nie są nazywane ekonomią rozwoju, to pod względem
swego zasięgu tematycznego są do jej często bardzo
podobne.
•
Jako przykład może służyć wykład nt. wyzwań
światowego ubóstwa (The Challenge of World
Poverty), prowadzony na Wydziale Ekonomii
Massachusetts Institute of Technology (MIT), jednej z
najbardziej znanych i prestiżowych wyższych uczelni
amerykańskich.
•
Zalecany podręcznik:
A.V. Banerjee, B. Roland,
M. Dilip (eds.): Understanding Poverty,
New
York 2006.
39
Wykład nt. wyzwań światowego
ubóstwa na Wydziale
Ekonomii MIT (c.d.)
Zakres tematyczny wykładu:
-- Mierniki ubóstwa we współczesnym świecie.
-- Wzrost gospodarczy w ujęciu historycznym,
jego czynniki i uwarunkowania.
-- Czy pomoc zagraniczna jest w stanie zlikwidować
ubóstwo?
-- Ekonomiczne warunki życia ubogich.
-- Edukacja i możliwości jej usprawnienia.
-- Ochrona zdrowia a dynamika wzrostu
demograficznego.
-- Usługi finansowe dla ubogich grup
społeczeństwa.
-- Zjawisko korupcji i sposoby jej ograniczenia.
ZAŁĄCZNIK II
ZMIANA PODEJŚCIA
DO EKONOMII
ROZWOJU
WEDŁUG
PODRĘCZNIKÓW
OPUBLIKOWANYCH
W POLSCE
41
Zakres ekonomii politycznej
krajów
rozwijających się według
S. Tiulpanowa
• S. TIULPANOW (Ekonomista z Uniwersytetu
Leningradzkiego - ZSRR):
EKONOMIA POLITYCZNA KRAJÓW
ROZWIJAJĄCYCH SIĘ
(Warszawa 1973)
Zakres podręcznika:
•
POSTAWY METODOLOGICZNE BADAŃ NAD GOSPODARKĄ
KRAJÓW ROZWIJAJĄCYCH SIĘ (KR)
•
WSPÓŁCZESNA REWOLUCJA NARODOWO-WYZWOLEŃCZA
•
SIŁY WYTWÓRCZE I STRUKTURY SPOŁECZNO-EKONOMICZNE
•
SPRZECZNOŚCI PROCESU REPRODUKCJI SPOŁECZNEJ W KR
•
KR W SYSTEMIE GOSPODARKI ŚWIATOWEJ
•
FUNKCJE EKONOMICZNE PAŃSTWA W KR
•
PRZEMIANY SPOŁECZNO-EKONOMICZNE W KR
•
SEKTOR PAŃSTWOWY W GOSPODARCE KR
•
SPRZECZNOŚCI I PERSPEKTYWY PRZEDSIĘBIORSTW
MIESZANYCH
•
INFRASTRUKTURA GOSPODARCZA W KR
•
FINANSE, KREDYT I OBRÓT PIENIĘŻNY W KR
42
Zakres ekonomii zacofania
według podręcznika T.
Szentesa
• T. SZENTES (Ekonomista węgierski
, wykładowca na
uczelniach Budapesztu i Dar es Salaam):
EKONOMIA POLITYCZNA ZACOFANIA
GOSPODARCZEGO
(Warszawa 1974)
Zakres podręcznika:
•
CZĘŚĆ I: TEORIE „NIEDOROZWOJU” – UJĘCIE KRYTYCZNE
(Klasyfikacja KSR, niedorozwój jako zespół kryteriów i barier,
koncepcje „błędnego koła”, socjologiczne wyjaśnienie zacofania,
teoria stadiów wzrostu, zewnętrzne uwarunkowania niedorozwoju).
•
CZĘŚĆ II: PRZYCZYNY, ISTOTA I PRAWA RUCHU
NIEDOROZWOJU – UJĘCIE HISTORYCZNO-ANALITYCZNE
(Przesłanki i charakterystyka niedorozwoju, zewnętrzna zależność
ekonomiczna
i drenaż dochodów, wewnętrzne czynniki niedorozwoju,
perspektywy przezwyciężenia niedorozwoju i osobliwości
kapitalizmu państwowego
w KSR)
43
Zakres makroekonomii KSR
według podręcznika J.
Nowickiego
• J. NOWICKI
(SGPiS – Warszawa):
MAKROEKONOMIA KRAJÓW MNIEJ
ZAAWANSOWANYCH
(Warszawa 1978)
Zakres podręcznika:
•
SPOSÓB PRODUKCJI (Siły wytwórcze, baza i nadbudowa)
•
LUDNOŚĆ I SIŁA ROBOCZA
•
MIEJSCE ROLNICTWA W ROZWOJU
•
ROLA PRZEMYSŁU
•
RZEMIOSŁO, USŁUGI I RYNEK WEWNĘTRZNY
•
DOCHÓD NARODOWY I JEGO STRUKTURA
•
PRAWARUNKI ROZWOJU (Rola państwa, akumulacja,
infrastruktura)
•
ROZWÓJ WEDŁUG SEKTORÓW WŁASNOŚCI
•
CYKL KONIUNKTURALNY
•
WYMIANA MIĘDZYNARODOWA (Handel zagraniczny i terms of
trade)
•
ROLA OBCYCH ZASOBÓW I POMOCY ZAGRANICZNEJ
44
Zakres rozważań nad strategia
rozwoju KSR według J.
Nowickiego
•
J. NOWICKI
(SGPiS – Warszawa):
STRATEGIA ROZWOJU KRAJÓW
EKONOMICZNIE MNIEJ ZAAWANSOWANYCH
(Warszawa 1982)
Zakres podręcznika:
•
CZĘŚĆ I: INFRASTRUKTURALNO - INSTYTUCJONALNE
RAMY ROZWOJU
(ROLA PAŃSTWA, GOSPODARKA CZYNNIKIEM LUDZKIM I RZECZOWYM)
•
CZĘŚĆ II: ROLNICTWO JAKO CZYNNIK ROZWOJU W
OKRESIE KRÓTKIM
(ROLNICTWO NA TLE INNYCH DZIAŁÓW GOSPODARKI, SYTUACJA
ŻYWNOŚCIOWA, ZASOBY ROLNICZE I ICH WYKORZYSTANIE, ROLA
RYNKU
I SEKTORA GOSPODARKI NATURALNEJ)
•
CZĘŚĆ III: PRZEMYSŁ JAKO CZYNNIK ROZWOJU W
OKRESIE DŁUGIM
(KONIECZNOŚĆ UPRZEMYSŁOWIENIA, ZAKRES I FORMY
INDUSTRIALIZACJI, TECHNIKA PRIODUKCJI, ZASOBY WARUNKUJĄCE
UPRZEMYSŁOWIENIE)
45
Zakres ekonomii rozwoju
według książki pod red. R.
Piaseckiego
• R. PIASECKI z zespołem
(Uniwersytet Łódzki i inne uczelnie):
EKONOMIA ROZWOJU – Praca zbiorowa
(Warszawa 2007)
Zakres tematyczny książki
:
•
EWOLUCJA TEORII ROZWOJU GOSPODARCZEGO KRAJÓW
BIEDNYCH (R. Piasecki)
•
TEORETYCZNE PODSTAWY ZRÓŻNICOWANIA ROZWOJU
EKONOMICZNEGO (T. Tokarski)
•
WARUNKI WZROSTU EKONOMICZNEGO (C. Józefiak)
•
TENDENCJE WZROSTU I ROZWOJU KRAJÓW ROZWIJAJĄCYCH
SIĘ ( dalej w skrócie: KR) – K. Czaplicka
•
FINANSOWANIE WZROSTU GOSPODARCZNEGO (U. Żuławska)
•
MAŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA W KR (A. Bąkiewicz)
46
Zakres ekonomii rozwoju
według książki pod red. R.
Piaseckiego (c.d.)
Zakres tematyczny książki (dokończ.):
•
EKONOMIA ROZWOJU A PRZEDSIĘBIORSTWA
WIELONARODOWE (M. Wolnicki)
•
ROLNICTWO W TEORII I PRAKTYCE ROZWOJU
GOSPODARCZEGO (J. Gudowski)
•
BEZROBOCIE W KR (E. Kwiatkowski)
•
POLITYKA MONETARNA (PIENIĘŻNA) W KR (G.
Walerysiak)
•
KRYZYSY WALUTOWE W KR (B. Gawrońska-Nowak)
•
EKOLOGICZNE DETERMINANTY ROZWOJU
EKONOMICZNEGO (M. Burchard-Dziubińska)
•
KULTUROWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU
GOSPODARCZEGO (E. Bogulska-Martin)
•
LUKA CYFROWA MIĘDZY KWR I KR JAKO WYZWANIE
GLOBALNE XXI WIEKU (J. Woroniecki)