Materiały pochodzą z Platformy

Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez
jego

Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie,
wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych
jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas
zajęć dydaktycznych.

O POWSTANIU

O POWSTANIU

FILOZOFII

FILOZOFII

[E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum,

[E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum,

O POWSTANIU FILOZOFII - lekcja

O POWSTANIU FILOZOFII - lekcja

Myśliciel, August
Rodin

WPROWADZENIE

WPROWADZENIE

Grecja, położona na półwyspie Bałkańskim,

Grecja, położona na półwyspie Bałkańskim,

na południu Europy, otoczona jest morzami

na południu Europy, otoczona jest morzami

basenu Morza Śródziemnego: Morzem

basenu Morza Śródziemnego: Morzem

Trackim, Egejskim, Kreteńskim i Jońskim.

Trackim, Egejskim, Kreteńskim i Jońskim.

Śródziemnomorski klimat Grecji

Śródziemnomorski klimat Grecji

charakteryzuje się suchymi, gorącymi

charakteryzuje się suchymi, gorącymi

latami i wilgotnymi zimami. Starożytni

latami i wilgotnymi zimami. Starożytni

Grecy nie tu mieli łatwego życia. Żyjąc na

Grecy nie tu mieli łatwego życia. Żyjąc na

wybrzeżu Morza Śródziemnego wciąż byli

wybrzeżu Morza Śródziemnego wciąż byli

narażeni na różnego rodzaju kataklizmy,

narażeni na różnego rodzaju kataklizmy,

takie jak trzęsienia ziemi, susze, powodzie

takie jak trzęsienia ziemi, susze, powodzie

czy wybuchy wulkanów. Ich świat był jeszcze

czy wybuchy wulkanów. Ich świat był jeszcze

bardzo prosty i prymitywny, wciąż musieli

bardzo prosty i prymitywny, wciąż musieli

w nim walczyć o przetrwanie. Uboga ziemia,

w nim walczyć o przetrwanie. Uboga ziemia,

górzyste, trudne warunki i oddzielenie

górzyste, trudne warunki i oddzielenie

morzem od innych krajów, ukształtowały

morzem od innych krajów, ukształtowały

kraj i zamieszkujących go ludzi.

kraj i zamieszkujących go ludzi.

Grecja

Grecja

Wybuch wulkanu

Wybuch wulkanu

POWSTANIE MITOLOGII

POWSTANIE MITOLOGII

W

W otaczających

człowieka,

człowieka,

niezrozumiałych,

niezrozumiałych, tajemniczych

i groźnych

i groźnych

zjawiskach Grecy widzieli potęgi silniejsze

zjawiskach Grecy widzieli potęgi silniejsze

od człowieka, wobec których staje się on

od człowieka, wobec których staje się on

bezsilny. Mitologia powstała więc z

bezsilny. Mitologia powstała więc z

poczucia niemocy i z potrzeby pomocy.

poczucia niemocy i z potrzeby pomocy.

Mity powstały, aby pomoc człowiekowi

Mity powstały, aby pomoc człowiekowi

w wyjaśnieniu, zrozumieniu i poznaniu

w wyjaśnieniu, zrozumieniu i poznaniu

świata. Wyrosły na podłożu religijnym,

świata. Wyrosły na podłożu religijnym,

dlatego dawały odpowiedzi na pytania

dlatego dawały odpowiedzi na pytania

stawiane na sposób religijny: jaka potęga,

stawiane na sposób religijny: jaka potęga,

jakie bóstwo zrobiło czy odpowiada za tę

jakie bóstwo zrobiło czy odpowiada za tę

czy inna rzecz na tym świecie?

czy inna rzecz na tym świecie?

Wyjaśnienie przez mitologię znaczyło tyle,

Wyjaśnienie przez mitologię znaczyło tyle,

co powiedzieć, jaki bóg to zrobił. Dlatego

co powiedzieć, jaki bóg to zrobił. Dlatego

też każda rzecz, która wymagała

też każda rzecz, która wymagała

wytłumaczenia miała swój własny mit,

wytłumaczenia miała swój własny mit,

objaśniający, jaki bóg i jak dał jej

objaśniający, jaki bóg i jak dał jej

istnienie. Mity tworząc jedność wyjaśniały

istnienie. Mity tworząc jedność wyjaśniały

jak powstał cały świat.

jak powstał cały świat.

Bogowie olimpijscy,

Nicolas Andre Monsiau

MIT O POWSTANIU

MIT O POWSTANIU

ŚWIATA

ŚWIATA

„Na początku był Chaos. Któż zdoła powiedzieć

dokładnie, co to był Chaos? Niejedni widzieli w

nim jakąś istotę boską, ale bez określonego

kształtu. Inni –
a tych było więcej - mówili, że to wielka otchłań,

pełna sił twórczej i boskich nasieni, jakby jedna

masa nie uporządkowana, ciężka i ciemna,

mieszanina ziemi, wody, ognia i powietrza. Z tej

napełnionej otchłani, kryjącej w sobie wszystkie

zarodki przyszłego świata, wyłoniły się dwa

potężne bóstwa, pierwsza królewska para bogów.

Uranos - Niebo i Gaja - Ziemia. Oni dali początek

wielu pokoleniom bogów.
Z ich małżeńskiego związku wyszedł wielki ród

tytanów, wśród których najstarszy był Okeanos,

bóg potężnej rzeki, co szerokim, błękitnym

kręgiem opływa całą Ziemię dookoła. Młodszym

rodzeństwem tytanów byli kiklopowie (cyklopi) i

hekatonchejrowie - sturęcy. Cyklopi, potwornego

wzrostu, o dzikim wyglądzie, mieli jedno oko w

środku czoła, a hekatonchejrowie o stu rękach

przerażali swą siłą niezłomną. Uranos nie był

zadowolony z tego potomstwa, które było

szkaradne lub okrutne. Wszyscy oni napełniali go

strachem i odrazą. Nie spodziewając się po nich

ani wdzięczności, ani poszanowania swej władzy

ojcowskiej, strącił ich
w bezdenne czeluści Tartaru. Stamtąd nie było już

powrotu. Tartar rozciągał się tak głęboko pod

ziemią, jak wysoko ponad nią roztacza się niebo.

[. . .]

Mozaika z Aion przedstawiające

Matkę Ziemię

MIT O POWSTANIU

MIT O POWSTANIU

ŚWIATA

ŚWIATA

Gaja usłyszała jęk potępionych tytanów dobywający się z przepastnych wnętrzności ziemi.

Znienawidziła wyrodnego ojca i zaczęła knuć spisek przeciw jego władzy bezwzględnej. Namowom

matki uległ najmłodszy z tytanów - Kronos, dotychczas nie pozbawiony wolności. Uzbrojony w stalowy

sierp, zaczaił się na Uranosa, okaleczył go haniebnie i strącił ze świetlistego tronu niebios. [. . .]
Razem z bogami rodził się świat. Nad ziemią, która jako ląd stały wydobywała się z chaosu, świeciło

młode słońce, a z chmur spadały deszcze obfite. Podniosły się pierwsze lasy i ziemię przykryła wielka,

szumiąca puszcza. Po nieznanych wzgórzach błądziły rzadkie zwierzęta. Z wolna rzeczy zaczęły

przybierać znajome kształty. Źródła znalazły swoje groty, a jeziora wygodne kotliny; góry śnieżnym

grzbietem zarysowały się na jasnym niebie. Gwiazdy lśniły w ciemnych przestworzach nocy, a kiedy

one pobladły, ptaki wydzwaniały jutrzence są pierwszą pieśń powitalną

.

.

Uranos pokonany przez Kronosa

MIT O POWSTANIU

MIT O POWSTANIU

ŚWIATA

ŚWIATA

Nad światem rządził Kronos wraz
z małżonką Reją. Był to władca ponury i

podejrzliwy. Większą cześć uwięzionych braci

pozostawił
w otchłani Tartaru. Zachował w pamięci

klątwę ojca, który mu przepowiedział, że i

jemu syn odbierze berło. Każde więc dziecko,

które powiła Reja, natychmiast połykał. W

ten sposób pięcioro dzieci dostało się do

potwornych wnętrzności tytana. Gdy urodziło

się szóste dziecko, Reja podała Kronosowi

kamień zawinięty w pieluszki. Kronos

połknął kamień sadząc, że połyka syna.
Tymczasem Reja zeszła na ziemię. Chciała

umyć niemowlę, ale nigdzie nie mogła

znaleźć źródełka. Pomodliła się do Gai i

uderzyła berłem
o skałę. Z twardego głazu wypłynął jasny

strumień.
Wykąpawszy małego, nadała mu imię Dzeus.

Powędrowała na Kretę i w złotej kołysce

złożyła go
w grocie idajskiej, której wejście osłaniał

gęsty las,
a po ścianach pełzały lśniące zwoje bluszczu.

Dzeus chował się pod opieką nimf górskich,

karmiony mlekiem kozy Amaltei. [. . .]

Kronos pożerający swoje dziecko

MIT O POWSTANIU

MIT O POWSTANIU

ŚWIATA

ŚWIATA

Dzeus dorósł i wyszedł z ukrycia, miał teraz

Dzeus dorósł i wyszedł z ukrycia, miał teraz

stanąć do walki z ojcem. Poradził matce, aby

stanąć do walki z ojcem. Poradził matce, aby

przede wszystkim dała Kronosowi środek na

przede wszystkim dała Kronosowi środek na

wymioty. Wtedy Kronos, wśród straszliwych

wymioty. Wtedy Kronos, wśród straszliwych

męczarni wyrzucił z powrotem połknięte

męczarni wyrzucił z powrotem połknięte

potomstwo. Był to wcale piękny zastęp młodych

potomstwo. Był to wcale piękny zastęp młodych

bogów: synowie - Hades i Posejdon i trzy siostry

bogów: synowie - Hades i Posejdon i trzy siostry

- Hera, Demeter i Hestia. Właśnie umarła dobra

- Hera, Demeter i Hestia. Właśnie umarła dobra

koza Amalteja.

koza Amalteja. Nawet

po śmierci oddała swemu

po śmierci oddała swemu

wychowankowi jeszcze jedną przysługę,

wychowankowi jeszcze jedną przysługę,

albowiem z jej skóry uczynił sobie Dzeus

albowiem z jej skóry uczynił sobie Dzeus

puklerz, którego nie mógł przebić żaden pocisk.

puklerz, którego nie mógł przebić żaden pocisk.

Tak powstała egida, cudowna tarcza, którą

Tak powstała egida, cudowna tarcza, którą

Dzeus brał zawsze do bitwy. Pierwsza, którą

Dzeus brał zawsze do bitwy. Pierwsza, którą

stoczył, była przeciw ojcu. polem walki były

stoczył, była przeciw ojcu. polem walki były

równiny Tesalii.

równiny Tesalii.

Kronos z tytanami zajął górę Otys, Dzeus ze

Kronos z tytanami zajął górę Otys, Dzeus ze

swoimi sprzymierzeńcami opanował śnieżne

swoimi sprzymierzeńcami opanował śnieżne

szczyty Olimpu. Dziesięć lat trwała wojna bez

szczyty Olimpu. Dziesięć lat trwała wojna bez

widocznego skutku, gdy Dzeus postanowił

widocznego skutku, gdy Dzeus postanowił

wprowadzić nowe siły do tych śmiertelnych

wprowadzić nowe siły do tych śmiertelnych

zapasów. Uwolnił mianowicie

zapasów. Uwolnił mianowicie

z Tartaru cyklopów i sturękich, trzech

z Tartaru cyklopów i sturękich, trzech

olbrzymów,

olbrzymów,

z których każdy miał sto rąk i głów pięćdziesiąt.

z których każdy miał sto rąk i głów pięćdziesiąt.

W owym dniu wywiązała się zaciekła bitwa.

W owym dniu wywiązała się zaciekła bitwa.

Z gwałtownym hukiem morza mieszał się jęk

Z gwałtownym hukiem morza mieszał się jęk

ziemi

ziemi

i nieba. Pod nogami nieśmiertelnych drżał

i nieba. Pod nogami nieśmiertelnych drżał

Olimp,

Olimp,

a drżenie to dawało się odczuć w najdalszej

a drżenie to dawało się odczuć w najdalszej

głębi Tartaru. Z obu stron podnosił się zgiełk

głębi Tartaru. Z obu stron podnosił się zgiełk

nieopisany. Gwiazdy spadały z firmamentu.

nieopisany. Gwiazdy spadały z firmamentu.

Popiersie Zeusa /Dzeusa/

MIT O POWSTANIU

MIT O POWSTANIU

ŚWIATA

ŚWIATA

Ze szczytów Olimpu Dzeus bez przerwy ciskał

pioruny, które dniem i nocą wykuwali cyklopi.

Gromy rozbiegały się po górach, a na równiny

lał się ogień święty. Ziemia pękała w

płomieniach, lasy całe paliły się jak smolne

pochodnie. Morza i rzeki wrzały. Płomienne

opary otoczyły tytanów, którym oczy ślepły od

niesamowitego blasku. Gwałtowne wiatry

wzbijały tumany pyłu, zdawały się unosić w

czarnych skrętach pioruny i błyskawice. gdy

na chwilę rozpraszały się chmury, widać było

w pierwszym rzędzie walczących trzech

olbrzymów sturękich, którzy za każdym razem

ciskali w tytanów trzysta skał, okrywając ich

jakby chmurą kamienną. Lecz nie byli on i tak

groźni jak pioruny Dzeusa, wobec których

stawali się tytanowie ogłuszeni i bezradni,

albowiem nikt z nich dotąd nie widział tej

straszliwej ognistej broni. Raz wraz któryś z

nich padał omdlały i bezwładny, w potoku

czerwonego światła i wśród przeraźliwego

huku gromów. Wówczas olbrzymi sturęcy

(hekatonchejrowie) chwytali te ogromne

ciała, z których, zda się, życie uciekało, i

wrzucali je w przepaści Tartaru, między

wygasłe i dymiące kratery, cuchnące bagna i

lodowe góry, gdzie brał ich już w swe

wieczyste posiadanie nieprzenikniony mrok i

noc nieskończona.
Jak wprzódy dostojny Uranos, tak obecnie

Kronos zwalił się w nicość zapomnienia, z

której dochodziły już o nim tylko słabe echa.

[. . .]

Upadek tytanów, Cornelius

van Haarlem

MIT O POWSTANIU

MIT O POWSTANIU

ŚWIATA

ŚWIATA

Kiedy Dzeus osiadł tron niebieski, ludzie

już byli na ziemi i przed ich

zatrwożonymi oczyma rozgrywały się

walki bogów o panowanie nad światem.

O powstaniu rodu ludzkiego różne były

podania: że wyszedł wprost z ziemi,

wspólnej macierzy wszystkiego, co żyje:

że lasy i góry wydały ludzi na

podobieństwo drzew i skał: że ludzie

pochodzą od bogów - tego mniemania

byli zwłaszcza królowie
i szlachta. [. . .]
Inne podania głosiły, że człowiek jest

tworem jednego z tytanów -

Prometeusza, który ulepił go
z gliny pomieszanej ze łzami. Duszę zaś

dał mu
z ognia niebieskiego, którego parę

iskier ukradł
z rydwanu słońca.”

(

(

Parandowski J.,

Parandowski J.,

Mitologia. Wierzenia i podania Greków i

Mitologia. Wierzenia i podania Greków i

Rzymian

Rzymian

, Wyd. Puls, 1992)

, Wyd. Puls, 1992)

Bogowie olimpijscy – Hermes, Zeus i

Atena

CELE OPOWIEŚCI

CELE OPOWIEŚCI

MITYCZNYCH

MITYCZNYCH

Mity zaspakajały nie tylko religijne potrzeby Greków,

Mity zaspakajały nie tylko religijne potrzeby Greków,

ale też potrzeby moralne i poznawcze. Wyjaśniały

ale też potrzeby moralne i poznawcze. Wyjaśniały

tajemnice początków kosmosu

tajemnice początków kosmosu

i człowieka, tłumaczyły zjawiska przyrody, ale też

i człowieka, tłumaczyły zjawiska przyrody, ale też

ludzkie namiętności i uczucia. Odwoływały się do

ludzkie namiętności i uczucia. Odwoływały się do

symboli, które oczywiście nie tłumaczyły niczego

symboli, które oczywiście nie tłumaczyły niczego

wprost, ale miały działać na wyobraźnię i skłaniać do

wprost, ale miały działać na wyobraźnię i skłaniać do

refleksji.

refleksji.

„

„

Skąd powstał świat? Powstał dzięki bóstwom. A skąd

Skąd powstał świat? Powstał dzięki bóstwom. A skąd

bóstwa? Niższe bóstwa powstały dzięki wyższym. A

bóstwa? Niższe bóstwa powstały dzięki wyższym. A

wyższe dzięki jeszcze wyższym. Każdemu bóstwu

wyższe dzięki jeszcze wyższym. Każdemu bóstwu

odpowiada podległa mu rzecz,

odpowiada podległa mu rzecz,

a porządek, w jakim powstawały rzeczy, odpowiada

a porządek, w jakim powstawały rzeczy, odpowiada

porządkowi, w jakim powstawały bóstwa. Zasada tej

porządkowi, w jakim powstawały bóstwa. Zasada tej

genealogii była prosta: mniejsze pochodzi z

genealogii była prosta: mniejsze pochodzi z

większego, mniejsza rzecz z większej, mniejsze

większego, mniejsza rzecz z większej, mniejsze

bóstwo z większego.

bóstwo z większego.

Najtrudniejszy do wymyślenia był początek

Najtrudniejszy do wymyślenia był początek

genealogii: niechby wszystkie rzeczy i istoty powstały

genealogii: niechby wszystkie rzeczy i istoty powstały

z nieba i morza, niebo zaś i morze z ziemi, a ziemia

z nieba i morza, niebo zaś i morze z ziemi, a ziemia

skąd? Czy może ziemia, a raczej bóstwa ziemi były

skąd? Czy może ziemia, a raczej bóstwa ziemi były

pierwszym początkiem? Na pytanie to

pierwszym początkiem? Na pytanie to

kosmologiczno-teologiczni poeci odpowiadali w

kosmologiczno-teologiczni poeci odpowiadali w

dwojaki sposób: jedni rozpoczynali świat od chaosu,

dwojaki sposób: jedni rozpoczynali świat od chaosu,

nocy, od

nocy, od niezrozumiałego

i bezrozumnego prabytu,

i bezrozumnego prabytu,

z którego potem dopiero wyłoniło się wszystko, co

z którego potem dopiero wyłoniło się wszystko, co

jasne, rozumne i doskonałe; inni, mniemali, że

jasne, rozumne i doskonałe; inni, mniemali, że

pierwszy początek był rozumny i doskonały,

pierwszy początek był rozumny i doskonały,

przyjmowali, że początkiem świata jest Zeus, który

przyjmowali, że początkiem świata jest Zeus, który

rozkazuje rozumnie i ład zaprowadza we

rozkazuje rozumnie i ład zaprowadza we

wszechświecie.” (

wszechświecie.” (

Tatarkiewicz

Tatarkiewicz

W

W

.,

.,

Historia filozofii

Historia filozofii

T

T

1, PWN, 2009)

1, PWN, 2009)

Prometeusz dający ogień

ludzkości, Heinrich

Friedrich Füger

MITOLOGIA A FILOZOFIA

MITOLOGIA A FILOZOFIA

Grecy opowiadając o początkach świata

Grecy opowiadając o początkach świata

dawali wyraz uczuciu grozy wobec

dawali wyraz uczuciu grozy wobec

otaczającej ich rzeczywistości. Jednak ich

otaczającej ich rzeczywistości. Jednak ich

geniusz polegał na tym, że nie

geniusz polegał na tym, że nie
poprzestawali

na jej opisie, ale zadawali

na jej opisie, ale zadawali

ważne do dzisiaj pytania: o miejsce

ważne do dzisiaj pytania: o miejsce

człowieka w świecie, o jego związki z

człowieka w świecie, o jego związki z

przyrodą i innymi ludźmi, miłość i śmierć.

przyrodą i innymi ludźmi, miłość i śmierć.

Pytania te przejęła potem filozofia.

Pytania te przejęła potem filozofia.

Mitologia i filozofia mają więc to samo

Mitologia i filozofia mają więc to samo

źródło, jakim jest zadziwienie światem i

źródło, jakim jest zadziwienie światem i

pytanie "dlaczego”?

pytanie "dlaczego”?

„

„Dzięki bowiem dziwieniu się ludzie
obecni, jak i pierwsi myśliciele zaczęli
filozofować. Kto jest bezradny i dziwi się,
poznaje swoją niewiedzę. Jeśli więc
filozofowali w tym celu, ażeby uniknąć
niewiedzy, to jasne, że poszukiwali wiedzy
dla poznania, a nie dla jakiejś korzyści.”
(

Arystoteles

Arystoteles

, Metafizyka,

, Metafizyka,

PWN, 1983)

PWN, 1983)

Dyskobol – rzeźba Myrona

NAUKA A UMIEJĘTNOŚCI

NAUKA A UMIEJĘTNOŚCI

„

„

Po pierwsze, odosobniona trafna obserwacja

Po pierwsze, odosobniona trafna obserwacja

i pojedyncze prawdziwe twierdzenia nie stanowią

i pojedyncze prawdziwe twierdzenia nie stanowią

jeszcze nauki; aby stanowiły naukę, muszą być

jeszcze nauki; aby stanowiły naukę, muszą być

związane z innymi

związane z innymi

i uporządkowane.

i uporządkowane.

Dalej: nie stanowi nauki

Dalej: nie stanowi nauki ogólnikowa

świadomość, że

świadomość, że

rzeczy mają się tak a tak; świadomość ta musi być

rzeczy mają się tak a tak; świadomość ta musi być

zanalizowana i wyrażona w postaci twierdzeń przy

zanalizowana i wyrażona w postaci twierdzeń przy

pomocy pojęć.

pomocy pojęć.

Wreszcie: nie dość jest coś wiedzieć, lecz trzeba

Wreszcie: nie dość jest coś wiedzieć, lecz trzeba

dowieść lub wykazać, że tak jest.

dowieść lub wykazać, że tak jest.

Jeszcze przed pierwszym matematykiem widział

Jeszcze przed pierwszym matematykiem widział

każdy, kto budował sobie szałas na dwóch równych

każdy, kto budował sobie szałas na dwóch równych

kijach, że są one tak samo nachylone, ale tego, co

kijach, że są one tak samo nachylone, ale tego, co

widział, nie umiał sformułować pojęciowo w formie

widział, nie umiał sformułować pojęciowo w formie

twierdzenia o równoramiennych trójkątach, a tym

twierdzenia o równoramiennych trójkątach, a tym

bardziej nie umiał udowodnić tego twierdzenia.

bardziej nie umiał udowodnić tego twierdzenia.

A zatem: aby posiadane wiadomości mogły być

A zatem: aby posiadane wiadomości mogły być

uznane za naukowe, muszą być uporządkowane,

uznane za naukowe, muszą być uporządkowane,

zanalizowane, udowodnione. Bez tego są co najwyżej

zanalizowane, udowodnione. Bez tego są co najwyżej

umiejętnościami, nie nauką.

umiejętnościami, nie nauką.

Również i cel nauki jest odmienny niż cel

Również i cel nauki jest odmienny niż cel

umiejętności. Celem nauki są także prawdy

umiejętności. Celem nauki są także prawdy

interesujące same przez się, podczas gdy w

interesujące same przez się, podczas gdy w

umiejętnościach chodzi tylko o prawdy praktycznie

umiejętnościach chodzi tylko o prawdy praktycznie

cenne. Umiejętności wytworzyły się dla celów

cenne. Umiejętności wytworzyły się dla celów

praktycznych i dla tych celów wystarczały. Gdy

praktycznych i dla tych celów wystarczały. Gdy

zaczęto się także interesować prawdami dla nich

zaczęto się także interesować prawdami dla nich

samych, wtedy powstał nowy cel i sposób ich

samych, wtedy powstał nowy cel i sposób ich

dochodzenia, cel i sposób naukowy.”

dochodzenia, cel i sposób naukowy.”

(

(

Tatarkiewicz

Tatarkiewicz

W

W

.,

.,

Historia filozofii

Historia filozofii

T 1, PWN, 2009)

T 1, PWN, 2009)

Schemat obserwacji Talesa

Schemat obserwacji Talesa

NAUKA A MIT

NAUKA A MIT

Grecy opisując świat mówili o

Grecy opisując świat mówili o

bóstwach, nie o realnym przedmiocie,

bóstwach, nie o realnym przedmiocie,

uprawiali więc nie naukę, lecz mitologię.

uprawiali więc nie naukę, lecz mitologię.

Żeby powstała nauka, trzeba było

Żeby powstała nauka, trzeba było

zmiany

zmiany

w sposobie myślenia, konieczne było

w sposobie myślenia, konieczne było

zerwanie z myśleniem praktycznym i

zerwanie z myśleniem praktycznym i

mitologicznym.

mitologicznym.

Zadaniem, jakie stawia sobie

Zadaniem, jakie stawia sobie

nauka, jest wyjaśnienie zjawisk - pod

nauka, jest wyjaśnienie zjawisk - pod

tym względem nie różni się od

tym względem nie różni się od

mitologii, ale sposób wyjaśniania jest

mitologii, ale sposób wyjaśniania jest

inny.

inny.

Uczta bogów, Giovanni

Bellini,

OD MITÓW I

OD MITÓW I

UMIEJĘTNOŚCI DO NAUKI

UMIEJĘTNOŚCI DO NAUKI

W starożytnej Grecji w okresie

W starożytnej Grecji w okresie

przedfilozoficznym najbliżsi nauki byli

przedfilozoficznym najbliżsi nauki byli

przedstawiciele umiejętności

przedstawiciele umiejętności

praktycznych

praktycznych i

poeci. Jedni rozważali

poeci. Jedni rozważali

wszelkie zagadnienia technicznie,

wszelkie zagadnienia technicznie,

drudzy wyłącznie z punktu widzenia

drudzy wyłącznie z punktu widzenia

mitologii, więc ani jedni ani drudzy nie

mitologii, więc ani jedni ani drudzy nie

uprawiali jeszcze nauki. Aż wreszcie

uprawiali jeszcze nauki. Aż wreszcie

około VI wieku nastąpiło przejście od

około VI wieku nastąpiło przejście od

umiejętności i mitów do nauki.

umiejętności i mitów do nauki.

Homer

TALES

TALES

Tales uważał, że początkiem i zasadą

świata jest woda, doszedł do tego na
drodze obserwacji, bo widział, „że
wszelki pokarm jest wilgotny, że samo
ciepło powstaje z wilgoci i nią żyje (a
to, z czego powstaje jest początkiem
wszechrzeczy ). Stąd powziął to
przypuszczenie, jak i stąd, że zarodki
wszystkiego mają wilgotną naturę ,
woda zaś jest początkiem natury
wilgotnych.” (Arystoteles, Metafizyka,
PWN, 1983)
Nie był to pogląd nowy, bo już przed
Talesem wypowiadano podobne.
Różnica polega jednak na tym, że Tales
mówił o realnym przedmiocie - wodzie,
inni o bóstwach Okeanosie i Tetydzie.
Poprzednicy Talesa uprawiali więc nie
naukę, lecz mitologię. Tales jako
pierwszy dokonał zwrotu, jakim było
zerwanie mitologicznym sposobem
myślenia.

Schemat twierdzenia Talesa

TALES

TALES

Tales umiał zmierzyć wysokość piramid i

Tales umiał zmierzyć wysokość piramid i

odległość między statkami na morzu, potrafił

odległość między statkami na morzu, potrafił

przepowiedzieć zaćmienie Słońca. Zajmował się

przepowiedzieć zaćmienie Słońca. Zajmował się

więc matematyką i astronomią, ale tylko na

więc matematyką i astronomią, ale tylko na

sposób praktyczny i w celach praktycznych.

sposób praktyczny i w celach praktycznych.

Obliczał, lecz nie umiał uzasadnić obliczeń,

Obliczał, lecz nie umiał uzasadnić obliczeń,

przepowiadał zjawiska, lecz nie znał ich

przepowiadał zjawiska, lecz nie znał ich

przyczyn. Nie był więc matematykiem ani

przyczyn. Nie był więc matematykiem ani

astronomem, posiadał w tym zakresie

astronomem, posiadał w tym zakresie

umiejętności praktyczne, a nie wiedzę

umiejętności praktyczne, a nie wiedzę

naukową.

naukową.

Poza matematyką i astronomią Tales próbował

Poza matematyką i astronomią Tales próbował

szukać prawdy, co do której nie mogło być

szukać prawdy, co do której nie mogło być

mowy o celach praktycznych, chciał dotrzeć do

mowy o celach praktycznych, chciał dotrzeć do

prawdziwej rzeczywistości, do arche, stałej i

prawdziwej rzeczywistości, do arche, stałej i

niezmiennej zasady rządzącej przemianami w

niezmiennej zasady rządzącej przemianami w

świecie zjawisk, a to było już dziedziną

świecie zjawisk, a to było już dziedziną

filozofii. Tales jako pierwszy dokonał więc

filozofii. Tales jako pierwszy dokonał więc

zwrotu, jakim było zerwanie z praktycznym

zwrotu, jakim było zerwanie z praktycznym

sposobem myślenia Nie był matematykiem ani

sposobem myślenia Nie był matematykiem ani

astronomem, ale filozofem. I nic w tym

astronomem, ale filozofem. I nic w tym

dziwnego, jako, że „

dziwnego, jako, że „

pierwszą nauką, jaka

pierwszą nauką, jaka

powstała, była filozofia, ze względu bowiem na

powstała, była filozofia, ze względu bowiem na

ogólność swego przedmiotu miała najmniejsze

ogólność swego przedmiotu miała najmniejsze

znaczenie praktyczne, ale była najbardziej

znaczenie praktyczne, ale była najbardziej

pociągająca teoretycznie”.

pociągająca teoretycznie”.

(

(

Tatarkiewicz

Tatarkiewicz

W

W

.,

.,

Historia filozofii

Historia filozofii

T 1, PWN, 2009)

T 1, PWN, 2009)

Schemat twierdzenia Talesa

PIERWSZY FILOZOF -

PIERWSZY FILOZOF -

TALES

TALES

Problemem, który rozważał

Problemem, który rozważał

Tales było pochodzenie świata.

Tales było pochodzenie świata.

Jednak nie dociekał, jak jego

Jednak nie dociekał, jak jego

poprzednicy, kto ten świat zrobił,

poprzednicy, kto ten świat zrobił,

ale jakim był od początku,

ale jakim był od początku,

chodziło więc o to, co było

chodziło więc o to, co było

początkiem świata, a nie o to co

początkiem świata, a nie o to co

było przed. Grecy widzieli

było przed. Grecy widzieli

jaki świat

jaki świat

jest,

jest,

od uczonego oczekiwali

od uczonego oczekiwali

wyjaśnienia jaki świat był.

wyjaśnienia jaki świat był.

Tales uważał, że

Tales uważał, że

początkiem i

zasadą świata jest woda

, że ta

, że ta

pierwsza postać jest także istotną,

pierwsza postać jest także istotną,

dlatego świat po wszystkich

dlatego świat po wszystkich

przemianach powróci do tej

przemianach powróci do tej
pierwszej

, z której wyszedł.

, z której wyszedł.

Filozofia Talesa była jeszcze

Filozofia Talesa była jeszcze

bardzo prosta i archaiczna, ale

bardzo prosta i archaiczna, ale

jednak różna od mitologii.

jednak różna od mitologii.

Tales z Miletu

GRECJA KOLEBKĄ

GRECJA KOLEBKĄ

ZACHODNIEJ CYWILIZACJI

ZACHODNIEJ CYWILIZACJI

„

„

Ziemia uboga, a przy tym morzem od

Ziemia uboga, a przy tym morzem od

innych krajów oddzielona, nie

innych krajów oddzielona, nie

przyciągała cudzoziemców i długo

przyciągała cudzoziemców i długo

chroniła od klęsk wojny; natomiast

chroniła od klęsk wojny; natomiast

wywoływała kolonizację i czyniła, że

wywoływała kolonizację i czyniła, że

Grecy obcowali z kulturą innych

Grecy obcowali z kulturą innych

krajów; ustrój państwowy Grecji - duża

krajów; ustrój państwowy Grecji - duża

ilość małych państw - sprzyjał

ilość małych państw - sprzyjał

wytwarzaniu się różnorodnych postaci

wytwarzaniu się różnorodnych postaci

kultury, a przy tym przez

kultury, a przy tym przez

współzawodnictwo wzmagał ambicje.

współzawodnictwo wzmagał ambicje.

Szczep grecki, bogato przez naturę

Szczep grecki, bogato przez naturę

obdarzony, wydawał w

obdarzony, wydawał w d

ziedzinie nauki

ziedzinie nauki

talenty nie mniejsze niż w poezji,

talenty nie mniejsze niż w poezji,

plastyce czy w sztuce wojskowej.

plastyce czy w sztuce wojskowej.

Właściwe greckim umysłom

Właściwe greckim umysłom

zainteresowanie otaczającym światem,

zainteresowanie otaczającym światem,

większe niż zainteresowanie własną

większe niż zainteresowanie własną

osobą, postawa śmiała a życzliwa

osobą, postawa śmiała a życzliwa

wobec rzeczywistości, kultura

wobec rzeczywistości, kultura

plastyczna, żądza jasności, umiłowanie

plastyczna, żądza jasności, umiłowanie

rzeczy konkretnych, a jednocześnie

rzeczy konkretnych, a jednocześnie

zdolność do abstrakcyjnego

zdolność do abstrakcyjnego

rozumowania przyczyniły się do

rozumowania przyczyniły się do

stworzenia filozofii greckiej.”

stworzenia filozofii greckiej.”

(

(

Tatarkiewicz

Tatarkiewicz

W

W

.,

.,

Historia filozofii

Historia filozofii

T 1, PWN,

T 1, PWN,

2009)

2009)

Delfy (Delfí) prastare

miasto

i świątynia grecka u stóp

Parnasu

NAUKA A FILOZOFIA

NAUKA A FILOZOFIA

W starożytnej Grecji nie było podziału między filozofią a nauką,

stanowiły one jedność,

bo wszelka wiedza była uznawana za filozofię.

Dlatego też powstanie filozofii to początek wszelkiej nauki

BIBLIOGRAFIA

BIBLIOGRAFIA



Aduszkiewicz A., Marciszuk P., Piłat R.,

Aduszkiewicz A., Marciszuk P., Piłat R.,

Edukacja filozoficznA,

Edukacja filozoficznA,

STENTOR,

STENTOR,

2001

2001



Arystoteles

Arystoteles

, Metafizyka,

, Metafizyka,

PWN, 1983

PWN, 1983



Gaarder J.

Gaarder J.

Świat Zofii

Świat Zofii

, Jacek Santorski & CO, 1995

, Jacek Santorski & CO, 1995



Parandowski J.,

Parandowski J.,

Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian

Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian

, Wyd. Puls,

, Wyd. Puls,

1992

1992



Tatarkiewicz

Tatarkiewicz

W

W

.,

.,

Historia filozofii

Historia filozofii

T 1, PWN, 2009

T 1, PWN, 2009