Diagnostyka laboratoryjna

Choroby nowotworowe

Trudności w procesie diagnozowania



podstępny skąpoobjawowy rozwój



póżne ujawnienie się objawów klinicznych



brak swoistości objawów

Choroby nowotworowe

Możliwości diagnostyki wczesnych postaci

nowotworów



Badania masowe (grupy ryzyka)



Poszukiwania nowych testów

diagnostycznych

(możliwość wczesnej diagnostyki)

Choroby nowotworowe



Badania biochemiczne w chorobach

nowotworowych

- badania pomocnicze
- ocena stopnia zaawansowania
- diagnostyka przerzutów
- ocena efektywności leczenia
- prognozowanie

Choroby nowotworowe



Badania biochemiczne w chorobach

nowotworowych

- OB

- morfologia
- bilirubina
- zaburzenia elektrolitowe
- białko całkowite/albuminy
- mocznik/kreatynina

Choroby nowotworowe



Zależność między czynnikami środowiskowymi a

występowaniem nowotworów



czynniki zawodowe

- benzydyna, barwniki azowe – rak pęcherza
- sadza węglowa, antraceny , produkty spalania węgla

–

rak płuc, krtani, skóry
- chlorek winylu – mięsak wątroby
- azbest – nabłoniak opłucnej
- promienie X – białaczki szpikowe, nowotwory skóry

Choroby nowotworowe



cd.



Produkty spożywcze, używki, leki

- aflatoksyny – rak wątroby
- tytoń – rak płuc, przełyku
- fenacetyna – rak nerek
- ciąże, higiena płciowa – rak szyjki macicy

Pasożyty, wirusy

- schistosoma haematobium – rak pęcherza
-wirus zapalenia wątroby B i C – rak wątroby

Choroby nowotworowe



Enzymy w chorobach nowotworowych



Aktywność zależna od

- nasilenia procesów wytwarzania i uwalniania enzymu do

krążenia z tkanki nowotworowej

- obecność ognisk martwiczych i zapalnych
- zmian profilu i poziomu aktywatorów i inhibitorów
- wpływu nowotworu na organizm gospodarza
- uszkodzenia czynności narządów miąższowych

Choroby nowotworowe



Enzymy w chorobach nowotworowych

- fosfataza kwaśna
- fosfataza zasadowa
- γ-glutamylotransferaza
- kinaza kreatynowa
- enolaza
- dehydrogenaza mleczanowa
- aminotransferazy aspat, alat

Choroby nowotworowe



Markery nowotworowe

„ związki nieobecne lub znajdujące się w

śladowych ilościach w zdrowej tkance
macierzystej, syntetyzowane przez komórki
nowotworów złośliwych”

(wiele z nich jest polipeptydami , także glikoproteinami, mogą więc

inicjować produkcję przeciwciał, stąd też często nazywane są
antygenami rakowymi)

Choroby nowotworowe

Markery nowotworowe

Krążące markery nowotworowe
* Swoiste dla nowotworu (neoantygeny)
* Antygeny towarzyszące nowotworom

-

Antygeny płodowo- zarodkowe (CEA, AFP)

-

Antygeny łożyskowe (HCG)

-

Inne substancje biologicznie czynne (cytokiny..TPA)

* Hormony produkowane eutopowo i ektopowo
* Nieswoiste markery nowotworowe (białka ostrej fazy,

cytokiny)

Choroby nowotworowe



Markery nowotworowe



CEA - antygen karcynoembrionalny

- szczególnie często podwyższony u chorych

na raka jelita grubego i odbytnicy
- podwyższony poziom także w nowotworach o innym
umiejscowieniu (żołądek, trzustka, piersi, płuca, nowotwory
narządu rodnego…)
- ! Wzrost stężenia także w procesach pochodzenia
nienowotworowego (zapalenie, marskość wątroby, przewlekłe
zapalenie trzustki, choroba wrzodowa żołądka i XII-cy…)

Choroby nowotworowe



Markery nowotworowe



AFP – alfa fetoproteina

- u zdrowych dorosłych stężenie AFP jest niskie

- wzrasta w czasie ciąży
- ! Szczególnie wysoki wzrost w pierwotnym raku

wątroby

- wysokie stężenie w nowotworach zarodkowych jądra i
jajników
- mierne podwyższenie stężenia AFP u chorych z

marskością

wątroby !

Choroby nowotworowe



Markery nowotworowe



CA 19.9

- podwyższone stężenie raku trzustki, jelita grubego,

żołądka

- mierny wzrost stężenia w przewlekłych stanach

zapalnych,

marskości wątroby, rzadko w przewlekłym zapaleniu

trzustki

Choroby nowotworowe



Markery nowotworowe



SCC-Ag – antygen raka

płaskonabłonkowego

- podfrakcja antygenu TA-4

- podwyższenie stężenia w raku szyjki macicy, raku
płaskonabłonkowym płuc
- stężenie SCC-Ag wykazuje wyrażną zależność
od stopnia zaawansowania nowotworu
- mierny wzrost stężenia w chorobach nienowotworowych i
zapalnych płuc,łuszczyca…
- może być przydatny w kontroli po leczeniu raka szyjki macicy

Choroby nowotworowe



Markery nowotworowe



CA 15-3

- czułość diagnostyczna
* u chorych z rakiem piersi bez przerzutów –

stosunkowo niska

* u chorych z rakiem piersi z przerzutami wyższa
- podwyższone stężenie u chorych z rakiem jajnika, szyjki
macicy
- mierne podwyższenie stężenia w chorobach
nienowotworowych- marskość, zapalenie wątroby, niezłośliwe
zmiany jajnika, piersi

Choroby nowotworowe

Markery nowotworowe



CA 125

- wysokie stężenie w raku jajnika surowiczego, endometrialnego,
z komórek jasnych
- mierne podwyższenie stężenia CA 125 w ciąży, w okresie
miesiączki, w chorobach autoimmunologicznych w stanach
zapalnych wątroby, trzustki !
- przydatny w kontroli chorych po pierwotnym leczeniu

chirurgicznym



CA 72-4

- obecność wykazywana w gruczolakorakach jelita grubego, żołądka,

jajnika, płuc
- stanowi istotne uzupełnienie dla CA125 u chorych na raka jajnika

Choroby nowotworowe

Markery nowotworowe



HCG – gonadotropina kosmówkowa

- u zdrowych dorosłych stężenie w osoczu

śladowe

- wyższe stężenie występuje w nabłoniakach

kosmówkowych jądra i jajnika
- guzach nienasieniakowatych i

nasieniakach

NOWOTWÓR

MARKER

NOWOTWOROWY

GRUPA WYSOKIEGO

RYZYKA

Pierwotny rak

wątroby

AFP

Nosiciele wirusa B i C

Zapalenie wątroby

Nabłoniak

kosmówkowy

HCG

Przebyty zaśniad

groniasty

Rak

rdzeniasty

tarczycy

KALCYTONINA

Krewni, Rodzinne

występowanie raka

rdzeniastego tarczycy

Rodzaj nowotworu

Wskazane badanie

Rak jelita grubego

CEA

Rak żołądka

CEA, Ca 19.9

Rak trzustki

Ca 19.9

Pierwotny rak wątroby

AFP

Rak sutka

Ca 15-3, MCA, CEA

Rak szyjki macicy

SCC-Ag

Rak stercza

PSA, PAP, AcP

Rodzaj nowotworu

Wskazane badania

Rak płuca;

-drobnokomórkowy

-płaskonabłonkowy

-gruczołowy

CEA

SCC-Ag

CEA

Nowotwory jądra:

-nasieniaki

HCG, AFP, CEA

HCG, PLAP

Nowotwory jajnika

-zarodkowe

Ca125, CEA

HCG, AFP

Hormon

Nowotwór

Zmiany

biochemiczne/objawy

ACTH

Rak owsianokomórkowy oskrzeli,

Rak rdzeniasty tarczycy, rak

żołądka, okrężnicy, sutka, jajnika,

prostaty, nerki, wysepek trzustki,

rakowiak

Zasadowica metaboliczna,

hiperaldosteronizm, choroba

Cushinga, nietolerancja

glukozy, wzrost sężenia

kortyzolu i 17-ketosteroidów

ADH

Rak owsianokomórkowy oskrzeli,

trzustki, prostaty

Przewodnienie hipotoniczne,

mocz hiperosmolarny, SIADH

Kalcytoni

na

Rak rdzeniasty tarczycy, rak

owsianokomórkowy, rak sutka

Wzrost kalcytoniny

Gastryna

Guzy komórek nie-beta trzustki,

przerost komórek G trzustki

Hipersekrecja soku

żołądkowego, wzrost stężenia

gastryny

HCG

Nabłoniak kosmówkowy, rak płuc,

rak żołądka, czerniak, guzy jajnika

Zanik miesiączki, wzrost

stężenia HCG, ginekomastia u

mężczyzn

PTHeP

Rak płaskonabłonkowy płuc, rzadziej

inne

Wzrost stęż.: PTH, Ca,

fosforanów, zasadowica

metaboliczna, wzrost

wydalania wapnia i fosforu

TSH

Rak prostaty, płuc

hipertyreoidyizm

Hormon

Nowotwór

Zmiany

biochemiczne/objawy

Erytropoetyn

a

Guzy nerek, rak wątroby

Policytemia

Insulina

Rak owsianokomórkowy, guzy

mezenchymalne

Hipoglikemia

Prolaktyna

Guzy przysadki, nerek, piersi

Bez objawów

Estrogeny,

androgeny

Guzy jąder z komórek Leydiga,

guzy jajników

Maskulinizacja, feminizacja,

przedwczesne dojrzewanie

Aminy

katecholowe

Guz chromochłonny nadnerczy

Mocz: VMA, możliwe napadowe

skoki ciśnienia

Serotonina

Rakowiaki jelit (przerzuty do

wątroby)

Mocz: 5-HIAA, erythema,

biegunki