Zakaźne

zapalenie

otrzewnej

kotów

(FIP)

©

Tadeusz Frymus, 2013

Zakaźne zapalenie

otrzewnej kotów (feline

infectious peritonitis – FIP)

Bardzo trudny problem, bo:

• choroba nieuleczalna
• niewielkie możliwości zapobiegania
• a prawie każdy kot jest nią

zagrożony

• bardzo nietypowa – słabo ją

rozumiemy

• budzi wiele emocji wśród

hodowców i lekarzy

Z czego wynikają te

emocje?

• FIP ma opinię choroby

nieprzewidywalnej, uderzającej
niespodziewanie, przed którą nie ma
żadnej ochrony

• obraz kliniczny jest tak różnorodny,

że lekarz musi w diagnostyce
różnicowej brać pod uwagę FIP przy
bardzo wielu objawach

• a natrafia tu na trudności

diagnostyczne niespotykane przy
innych chorobach zakaźnych

Koronawirus kotów (feline

coronavirus – FCoV)

powoduje:

• zakażenia bezobjawowe – najczęściej
• zapalenie jelit – niekiedy
• FIP – sporadycznie

– postać wysiękowa
– postać bezwysiękowa

• zatem FIP = rzadki skutek bardzo

częstego zakażenia koronawirusem,
który poza tym jest niegroźny
(ewentualnie lekka biegunka)

Zachorowalność na

FIP:

• w klinikach USA 1 FIP na 200-300

nowych ko-cich pacjentów (<0,5%)

• w lecznicach częstszy? w skupiskach

częstszy?

• w schronisku (3000 kotów

przyjmowanych/rok) śledzili losy
adoptowanych i od VII-XII.2008 było 40
przypadków FIP (80/3000 = 2,6%
rocznie)

• rośnie znaczenie? (stłoczenie, kuwety!)
• niewątpliwie ważna przyczyna śmierci

kotów, zwłaszcza kociąt

Występowanie koronawirusów

u kotów

• bardzo rozpowszechnione u kotów na

świecie (też w Polsce) zwłaszcza w
skupiskach (kuwety!)

• nie ma chyba dużego (> 6 kotów)

schroniska, hodowli bez koronawirusa

• sero(+) do 90% kotów w skupiskach
• 14-34% nie ze skupisk, ale

wychodzących

• ale wolno żyjące rzadko zakażone (10-

15%)

Wydalanie

koronawirusów kotów

•głównie kał (kuwety!)
•bezobjawowo przez ponad

10 miesięcy

•potem większość się

uwalnia od wirusa

Szerzenie się

koronawirusów kotów

• bardzo łatwo się przenoszą!
• wnikają per os i kontakt z kałem ma

główne znaczenie (kuwety!)

• mniejsze znaczenie kontakt

bezpośredni (kocięta od matek i

innych, wystawy), zakażenie

śródmaciczne lub aerogenne

• większość kociąt w skupisku zakaża

się w wieku 6-8 tygodni

• możliwe także inne zakażenia

pośrednie (klatki, miski, ubrania,

wystawy)

Właściwości koronawirusów

kotów

• giną po kilku dniach w temperaturze

pokojowej (po 7 tygodniach?)

• zamrożone dłużej
• niszczone przez domowe środki

dezynfekcyjne i detergenty

• szczepy o bardzo różnej

chorobotwórczości

– biotyp jelitowy (lekkie zapalenie

jelit lub niechorobotwórcze)

– biotyp „FIP-ogenny”

Właściwości biotypów

JELITOWY FIPOGENNY
bardzo częsty bardzo rzadki

nabłonek jelit

makrofagi

zakażenie miejscowe

uogólnione

krótka i słaba wiremia

stała

wiremia

prawie niechorobotwórczy

śmiertelny

• szukano innych różnic – identyczne

antygenowo, genetycznie i pod

wszystkimi innymi względami

FIP chwilowym wynikiem

ogromnej zmienności

koronawirusów

• to RNA-wirusy, więc dużo mutacji
• statystycznie jedna na 10.000 nukleotydów
• a bardzo duży genom (30.000 nukleotydów)
• więc nie ma dwóch identycznych wirionów
• biotyp fipogenny jest mutantem jelitowego,

który nabył zdolności masowej replikacji w
makrofagach

• zmienność oznacza, że on znowu staje się

jelitowym

• dlatego nie jesteśmy w stanie określić z

jakim biotypem mamy do czynienia u kota

Istota epidemiologii

FIP

• wiele kotów jest bezobjawowo zakażonych

koronawirusem (b. niski poziom wiremii bo
odpowiedź immunologiczna ją tłumi i
niewielkie siewstwo z kałem)

• FIP wynika z mutacji koronawirusa i jest

indywidualnym zdarzeniem u nosiciela

• tym bardziej prawdopodobnym im więcej

wirusów jest w tym kocie (= więcej mutacji)

• a więcej wirusów jest podczas

immunosupresji

• czyli stan odporności jest kluczem do FIP!
• więc na inne koty choroba się rzadko

przenosi

Czy FIP jest chorobą

zaraźliwą?

• choroba zaraźliwa = łatwo się przenosi
• fipogenne koronawirusy rzadko są

wydalane

• bo one są chyba tylko w makrofagach
• a makrofagi nie są właściwie wydalane z

organizmu (chyba że np. krew, płyn

otrzewnej)

• naturalna droga wydalania koronawirusów

- kał

• a tam fipogennych mutantów chyba nie ma
• dlatego nawet w dużych skupiskach kotów

chorują pojedyncze, wyjątkowo 2-3

zwierzęta

Zakażenie biotypem jelitowym

↓

Namnażanie się wirusa w nabłonku jelit





Mutacja i powstanie biotypu fipogennego Zakażenie

bezobjawowe lub
↓

lekka, przejściowa biegunka

Wirus namnaża się intensywnie ↓

w monocytach/makrofagach

Okresowe wydalanie

↓

biotypu jelitowego z kałem

Przenoszą one wirus

do rozmaitych narządów i tkanek

↓

Makrofagi uwalniają wirusy i cytokiny

↓

Rozwój ziarniniaków (m. in. śledziona, wątroba, nerki, oun, gałki oczne,

otrzewna)

↓

Kompleksy antygen-przeciwciało = zapalenie naczyń i DIC




Postać Zapalenie błon surowiczych
bezwysiękowa FIP

↓

i śmierć

Postać wysiękowa FIP

i śmierć

FIP – chorobą

immunopatologiczną

• mutacja/e zmienia/ją tropizm wirusa do

komórek

• nabiera on zdolności masowego zakażania

makrofagów – komórek wszędobylskich

• i kluczowych w nieswoistej i swoistej

odporności

• i to właśnie nasilenie oraz rodzaj

odpowiedzi immunologicznej na to
zakażenie makrofagów decyduje o tym, czy
kot zachoruje, a jeśli tak to na jaką postać

• czyli jest to proces immunpatologiczny
• np. obecność przeciwciał przyspiesza

rozwój FIP

Możliwości i trudności

diagnostyki FIP

• mało swoiste objawy postaci

bezwysiękowej

• mało swoiste zmiany hematologiczne i

biochemiczne

• zawodność diagnostyki serologicznej
• zawodność diagnostyki

wirusologicznej

• zawodność diagnostyki molekularnej
• pewne rozpoznanie: pośmiertna

histopatologia

• lub biopsja i histopatologia

Czyżby mutacja

M1058L?

• 91,6% wirusów wywołujących FIP

w 23531 nukleotydzie ma T lub C
zamiast A (= w białku S leucyna
zamiast metioniny miejscu 1058
łańcucha proteinowego)

Tajemnica FIP-u

poznana?

• a pozostałe 8,4% wirusów fipogennych?
• 4,2% ma inną mutację genu białka S:

S1060A (alanina zamiast seryny)

• zatem w sumie jedna z tych dwóch

mutacji jest obecna u 95.8% izolatów
od kotów padłych na FIP

• i to zarówno wysiękowy lub

bezwysiękowy

• metoda ta jest już dostępna także w

Polsce

• ale jaki materiał do badania?

Możliwości zwalczania

FIP

• choroba nieuleczalna
• szczepienia
• profilaktyka nieswoista

– nie dopuszczać do zakażenia

koronawirusem

– to mało realne, ale
– im później kocię zarazi się

koronawirusem, tym mniejsze
jest ryzyko FIP w przyszłości!

Szczepienia przeciw

FIP

• od dawna próbowano, bez skutku
• nawet często z odwrotnym skutkiem
• dopiero jedyna handlowa

szczepionka: żywy,
temperaturozależny wariant
koronawirusa

• propozycja szczepień w wieku 16

tygodni

• szczepionka nieszkodliwa
• jednak skuteczność mocno wątpliwa