Skan mózgu chorej na SM 10-letniej dziewczynki. W lewej półkuli (u dołu) widać

zaznaczone na różowo duże ognisko choroby.

Co to jest Stwardnienie

rozsiane (SM) ?



Jest chorobą polegającą na zapaleniu

warstw izolujących włókien nerwowych w

różnych obszarach mózgu i rdzenia

kręgowego. Zniszczone warstwy nie mogą

się już zregenerować. W ich miejsce

powstają twarde tkanki bliznowate.

Ponieważ nie posiada ona zdolności

przewodzenia, charakterystycznych dla

tkanki zdrowej, następują zakłócenia lub

całkowite zablokowanie prawidłowego

przenoszenia sygnałów przez nerwy.



Do najczęstszych symptomów SM

należą zakłócenia wzroku i mowy,

problemy z celowym wykonywaniem

ruchu rąk i nóg, osłabienie zmysłu

dotyku i wrażliwości na ból.

Chodzenie i chwytanie jest

utrudnione, zmniejsza się siła mięśni

kończyn. Często są też zakłócenia w

pracy pęcherza i zaburzenia jelitowe.

SYMPTOMY SM.



U chorych z SM występują również problemy natury

psychicznej. Uciążliwość choroby, a także

świadomość, że jest ona nieuleczalna, prowadzi do

depresji i załamań nerwowych. Objawy SM mogą

występować po kilka naraz lub też pojedynczo. Nie da

się przewidzieć w jaki sposób rozwinie się choroba na

przestrzeni lat. U wielu osób stwardnienie rozsiane

przebiega w bardzo różnorodnych etapach. Zazwyczaj

zachorowanie rozwija się chroniczne i postępując, a

więc rozpoczyna się lekkimi objawami, które

stopniowo ulegają coraz większemu pogorszeniu. Z

drugiej strony u wielu chorych pojawiają się fazy o

bardzo łagodnym przebiegu, które prawie nie

utrudniają życia codziennego. Zdarza się też, że

objawy ulegają chwilowemu osłabieniu lub też niemal

całkowicie znikają na pewien czas. Przy tym liczba

gwałtownych nawrotów choroby nie ma decydującego

wpływu na jej rozwój.

Zakłócenia wzroku:



W niemal 40% przypadków SM prowadzi do zapalenia

nerwu wzrokowego. Z reguły dotknięte jest jedno oko,

chodź zdarza się, że atakuje obydwa oczy.

Chorzy widza otoczenie jakby przez mgłę, obraz jest

zamazany albo występują na nim ciemne plamy. Objaw

ten ustępuje całkowicie lub chociaż częściowo, tak że

zazwyczaj następuje powrót do poprzedniej ostrości

widzenia. Jednak jeżeli zapalenie nastąpiło w części

nerwu wzrokowego położonego tuż za gałkom oczną,

to wówczas pole widzenia może zostać ograniczone.

Przy SM występuje również porażenie mięśni ocznych,

w wyniku czego pacjenci widzą podwójnie. Zależnie od

rodzaju i stopnia zakłócenia zmysłu wzroku zdolność

do orientacji przestrzennej zostaje utrudniona lub

ograniczona. Niektórzy chorzy mają problem z

optycznym przyjmowaniem informacji (Np. Nie mogą

czytać pism drukowanych małą czcionką). Przy

ograniczeniu widzenia obocznego czynności manualne

są wykonywane z dużą trudnością i powoli.

Zakłócenia zmysłu

dotyku:



U części osób cierpiących na stwardnienie

rozsiane występują stałe zakłócenia

odczuwania bodźców przez dłonie i stopy, a

nawet całe ręce i nogi. Chorzy czują

mrowienie w kończynach, które wydają się

jednocześnie zimne, ciężkie i niewrażliwe na

wszelkie impulsy.

Dużą trudnością jest rozróżnianie gorącego

i zimnego oraz ostrego i tępego. Jeśli takie

precyzacje są w ogóle możliwe, to następują

po relatywnie długim czasie.

Zakłócenia koordynacji

ruchowej:



Wspomniane już zaburzenia w celowym

przebiegu ruchów mięśni sprawiają, że

pacjenci z SM często piszą niewyraźnie,

wypuszczają przedmioty z rąk itd. Do tego

dołączają się zakłócenia poczucia równowagi,

których skutkiem jest chwiejny sposób

chodzenia, niepewne siadanie i stanie.

u niektórych chorych zakłócona jest również

zdolność mówienia, tak że wyraźne

wymawianie słów przychodzi im z dużą

trudnością.

Porażenie kurczowe:



W stwardnieniu rozsianym występują

nadmierne spastyczne napięcia

mięśni. Zależnie od stopnia

zaawansowania choroby wykonywanie

poszczególnych ruchów jest bardzo

utrudnione, a nawet zupełnie

niemożliwe. U chorych następuje

również porażenie określonych części

ciała lub całkowity paraliż.

Zaburzenia funkcjonowania

pęcherza i jelit:



Pacjenci z SM odczuwają często

ciągłe parcie na mocz. Jeżeli

stwardnienie rozsiane jest już

poważnie rozwinięte, może nastąpić

całkowita utrata kontroli nad

wypróżnianiem pęcherza i jelit. W

fazach mniej zaawansowanych chorzy

oddają mocz kroplami.

Problemy natury

psychicznej:



Jak każda ciężka choroba organiczna, stwardnienie

rozsiane oznacza zakłócenie lub całkowite zniszczenie

dotychczasowego sposobu życia. Dlatego u chorych

występują nierzadko głęboki problemy psychiczne i

załamania nerwowe.

Trudno jest nauczyć akceptowania ograniczeń

wynikających z choroby, trudno jest pogodzić się z

płynącymi z nich konsekwencjami dla życia prywatnego i

zawodowego. W stwardnieniu rozsianym brak jest

perspektyw na przyszłość. Zwątpienie, bezradność, brak

nadziei wywołuje u wielu chorych stałe obciążenie

nadmiernym stresem, co powoduje dalsze problemy

psychosomatyczne. Z kolei niepewność i strach pacjenta

prowadzą do zbyt dużych, a więc szkodliwych wahań

nastrojów.

Wykres przedstawiający typy przebiegu choroby

Fizjoterapia :



W stwardnieniu rozsianym nie ma jednoznacznie

skutecznych lekarstw przeciwko zakłóceniom

koordynacji i przykurczom. Natomiast poprzez

fizjoterapię można osiągnąć wyraźną poprawę

możliwości ruchowych chorego, ucząc go

koncentracji i pewnego rodzaju automatycznego

przebiegu ruchu. Jeżeli tylko ćwiczenia są

konsekwentnie i wielokrotnie powtarzane, efekty

fizjoterapii w tym zakresie bywają zaskakująco

dobre. Zadaniem rehabilitanta jest także

stabilizacja stanu podopiecznego i opóźnienie

dalszego rozwoju choroby. W praktycznym

rozumieniu cel fizjoterapii stanowi umożliwienie

cierpiącemu na SM jak najpełniejszego poruszania

się oraz wykonywania podstawowych czynności

koniecznych w codziennym życiu.

Środkiem nośnym fizjoterapii jest ruch: zarówno

aktywny, przeprowadzany samodzielnie przez

pacjenta, jak i pasywny, przy którego wykonywaniu

pomaga terapeuta.

Wybór określonej techniki terapii zależny jest

od rodzaju i stopnia niepełnosprawności.

Generalnie należy powiedzieć, że każda osoba

chora na SM wymaga indywidualnej opieki i

precyzyjnego dobrania ćwiczeń.

Ze względu na ograniczenia czasowe

fizjoterapeuci rzadko są w stanie przeprowadzać

zajęcia w takim wymiarze, w jakim jest to

potrzebne podopiecznemu. Dlatego zwłaszcza w

przypadku pacjentów z SM wskazane jest

zaangażowanie opiekunów bądź rodziny chorego,

tak aby pomagali mu w wykonywaniu podanych

przez rehabilitanta ćwiczeń.

Choreoterapia

Przed rozpoczęciem

terapii :



W przypadku stwardnienia rozsianego fizjoterapię należy

zaczynać bardzo ostrożnie. Obciążenie pacjenta ćwiczeniami

musi następować powoli i stopniowo. Zbytni pośpiech

prowadzi do pogarszania się stanu chorego, a nawet do utraty

pewnych posiadanych jeszcze funkcji ciała!



Najlepiej byłoby, aby przed rozpoczęciem ćwiczeń rehabilitant

przeprowadził obserwację stanu podopiecznego i określił

cele, które można i które powinno się osiągnąć. Plan całej

terapii musi zostać omówiony bezpośrednio z pacjentem. W

ten sposób zostanie on zmotywowany do współpracy. Jest to

ważne zwłaszcza w początkowej fazie fizjoterapii, kiedy

ćwiczenia są dla chorego trudne i połączone z dużym

wysiłkiem.



U niektórych podopiecznych wskazane jest podanie przed

fizjoterapią leków przeciwbólowych i rozkurczowych. To

ułatwia pacjentowi wykonywanie ćwiczeń, a tym samym

podnosi efektywność terapii. Jednakże lekarstwa trzeba

starannie dozować, tak aby nie powstał efekt przyzwyczajenia.

Oczywiście należy przy tym bezpośrednio współpracować z

lekarzem.

Pryncypia :



- Aktywne ćwiczenia gimnastyczne powinny być rozpoczęte

już przy lekkich objawach chorobowych i przeprowadzane w

sposób konsekwentny.

- Ćwiczenia trzeba dobierać indywidualnie do stanu

pacjenta.

- Program ćwiczeń należy aktualizować zależnie od potrzeb

chorego.

- Ćwiczenia prowadzi się tak, aby następowało

naprzemienne diagonalne napięcie i rozluźnienie mięśni.

Należy zawsze angażować również nie zaatakowane grupy

mięśni i zdrowe części ciała.

- Zaczynamy zawsze od najłatwiejszych ćwiczeń i stopniowo

zwiększamy stopień trudności.

- Jeżeli tylko będzie to możliwe, pacjent powinien ćwiczyć

na twardym podłożu (nie w łóżku).

- Niezwykle istotna jest współpraca pacjenta od samego

początku fizjoterapii.

- Poprzez ćwiczenia pacjent powinien zdobyć pewne

praktyczne umiejętności, takie jak obracanie się z boku na

bok, siadanie na brzegu łóżka z nogami opuszczonymi na

podłogę, chodzenie z pomocą lub o własnych siłach,

samodzielne jedzenie itp.

Ćwiczenia zaawansowane



W miarę realizacji programu

terapeutycznego chory powinien

nauczyć się zachowywania równowagi

we wszystkich podstawowych

pozycjach ciała. Do osiągnięcia tego

celu można stosować różnorodne

aparaty i urządzenia pomocnicze.

Pacjent musi zapoznać się ze

sposobem ich używania.

Pacjenci spastyczni :



Fizjoterapeuta powinien zwracać uwagę nawet na najmniejszy

rodzaj przykurczu. Każdy przykurcz w połączeniu z

osłabieniem mięśni prowadzi w szybkim tempie do

ograniczenia mobilności, a nawet do całkowitej niemożności

samodzielnego poruszania się.



Podczas ćwiczeń należy koncentrować się nie tylko na

mięśniach bezpośrednio dotkniętych spastycznością, ale także

na tych znajdujących się w pobliżu okolic zaatakowanych.



Aby zmniejszyć napięcie mięśni i poprawić ukrwienie, można

stosować okłady z zimnej wody, z lodu bądź też prowadzić

aktywną hydroterapię. Pożyteczne okazało się również

obciążanie rąk i nóg specjalnymi opaskami z ołowianą

wkładką. Pomaga to wyhamować niekontrolowany przebieg

ruchów oraz drżenie kończyn, a tym samym wpływa korzystnie

na wykonywanie podstawowych czynności i ćwiczeń. Ciężar

takiej opaski musi zostać indywidualnie dopasowany do

potrzeb pacjenta. Pomocne bywa również obciążenie

przedmiotów potrzebnych do codziennego użytku.



Zajęcia z pacjentami spastycznymi wymagają dużego wysiłku

ze strony fizjoterapeuty. Dlatego, jeżeli taka możliwość

istnieje, wskazane jest prowadzenie ćwiczeń z pomocą

specjalnego sprzętu.



W przypadku pacjentów z miastenią należy zwracać uwagę,

czy chory nie jest zagrożony odleżyną.

Sprzęt pomocniczy:



Pacjenci z SM mogą korzystać z relatywnie wielu

technicznych środków pomocniczych. Ważne jest,

aby sam chory brał udział w wyborze tego sprzętu i

aby zaakceptował konieczność jego używania.



Kupując sprzęt należy przede wszystkim

skonsultować się z fizjoterapeutą, który - znając stan

chorego - pomoże w dobraniu najodpowiedniejszych

elementów. Stwardnienie rozsiane jest chorobą

trwającą przez wiele lat. Dlatego trzeba nabyć sprzęt

najwyższej jakości oraz upewnić się, czy można liczyć

na serwis gwarancyjny i pogwarancyjny.



Wielu pacjentów z SM jest nastawionych negatywnie

do używania wózka inwalidzkiego, ponieważ stanowi

on dla nich i dla otoczenia widoczny znak

niepełnosprawności. Nie należy ani odrzucać wózka

z irracjonalnych powodów, ani utożsamiać choroby

SM z nieodzownym jego używaniem. Chory powinien

widzieć wózek inwalidzki jako środek do znacznego

poszerzenia stopnia swej aktywności i

samodzielnego przemieszczania się.

Ćwiczenia oddechowe :



W przypadku stwardnienia rozsianego

wskazany jest każdy rodzaj ćwiczeń

oddechowych. Przykurcze i osłabienie dotykają

również tułowia oraz mięśni klatki piersiowej i

przepony. Brak ruchu prowadzi z kolei do

zmniejszenia się wydajności pracy płuc.

Regularnie wykonywane ćwiczenia oddechowe

hamują postęp choroby w tym kierunku. Poza

tym mają one charakter przygotowujący do

przeprowadzania innych etapów fizjoterapii.



Ćwiczenia oddechowe należy opracować w taki

sposób, by pacjent mógł je wykonywać również

samodzielnie.

Masaż ręczny, masaż z

użyciem aparatów :



Poprawnie wykonywany masaż

sprzyja odprężeniu oraz zmniejsza

przykurcze i poprawia ukrwienie. W

żadnym wypadku nie może on jednak

zastępować ćwiczeń aktywnych.

Zabiegi

hydroterapeutyczne :



Ruch w wodzie lub nawet - jeżeli jest to możliwe -

pływanie są istotną częścią fizjoterapii. Pacjent,

cierpiący nieustannie na zakłócenia równowagi ciała

i przykurcze, podczas hydroterapii ma poczucie

większej pewności i kontroli nad swoim ciałem, gdyż

woda wyhamowuje nagłe i niekontrolowane ruchy.

Ponadto chory znajdujący się w wodzie, tracąc

pozornie na wadze, może poruszać się z dużo

większą łatwością niż zazwyczaj i potrzebuje mniej

siły do zachowania równowagi ciała. A zatem

wykonując ćwiczenia w wodzie, pacjent doświadcza

lepszej skuteczności swego wysiłku. Ruch w wodzie

stanowi dobrą formę przygotowania do typowych

trudniejszych ćwiczeń terapeutycznych.



Temperatura wody powinna być dopasowana

do indywidualnych potrzeb poszczególnego

ćwiczącego. Większość chorych woli

chłodniejsze kąpiele. Czują się w nich bardziej

sprawni i rozluźnieni. W tym przypadku poleca

się temperaturę 23-26 st.C. Niektórym

pacjentom odpowiada cieplejsza woda, ale

doświadczenie pokazało, że przy temperaturze

wyższej niż 30 st. C ćwiczący szybko się męczy.



Zależnie od możliwości ośrodka, w którym

przebywa chory, w tygodniu wskazane jest

przeprowadzanie 1-2 ćwiczeń

hydroterapeutycznych trwających 10-20 minut.



Przez cały czas należy zwracać uwagę na

samopoczucie pacjenta, ponieważ osoby

cierpiące na stwardnienie rozsiane ulegają

często nagłemu zmęczeniu.

Ćwiczenia

hipoterapeutyczne :



Hipoterapia stanowi cenne uzupełnienie klasycznych

metod fizjoterapii. Konie powinny jednak należeć do

spokojnych, tzw. "zimnokrwistych" ras (np. hucuły albo

konie islandzkie). Muszą być też odpowiednio

wytresowane. Terapię mogą przeprowadzać wyłącznie

fachowcy, a pacjent przez cały czas musi znajdować się

pod kontrolą.



Jazda na koniu jest dla chorego bardzo przyjemnym

przeżyciem. Zmniejsza napięcia mięśni, pomaga w

ćwiczeniu równowagi, umacnia wiarę w siebie i

motywację do dalszej pracy. Uczestnik zajęć siedzi na

koniu bez używania sidła. W ten sposób ruch

zwierzęcia przenoszony jest bezpośrednio na jeźdźca.



Należy też podkreślić, że już sam kontakt z końmi

wpływa na większość chorych odprężająco i

uspokajająco.

Ćwiczenia zmysłu

dotyku :



Pacjent uczy się na nowo

kontrolować zmysł dotyku

poprzez zajmowanie się

rozmaitymi materiałami. Próbuje

przy tym określić rodzaj

tworzywa, strukturę powierzchni,

temperaturę, wielkość kształt itp.

Muzykoterapia :



W SM poleca się muzykoterapię

pasywną oraz stosowanie muzyki

jako elementu towarzyszącego

ćwiczeniom.

Techniki odprężania i

relaksacji :



Techniki relaksacyjne są godne polecenia

w przypadku SM. Każdy okres, w którym

choroba ma łagodniejszy przebieg

powinien zostać wykorzystany do

odpoczynku, odprężenia i zebrania sił.



Techniki relaksacyjne wpływają też

regenerująco na psychikę pacjenta, który

dzięki temu może bardziej realistycznie

podejść do swojej choroby, ocenić jej

stan i aktualny przebieg.

Sport :



Czy chorzy na SM powinni uprawiać sport? Musimy

znowu podkreślić, że na to pytanie nie ma jednoznacznej

odpowiedzi. Wszystko zależy od stopnia zaawansowania

choroby, od ogólnej kondycji psychofizycznej pacjenta, a

także od jego upodobań i przyzwyczajeń.



Szczególnie ważny jest właściwy dobór rodzaju sportu.

Nie będziemy tutaj polecać jakiejś konkretnej dyscypliny.

Chcemy jednak wskazać pewne aspekty, które trzeba

brać pod uwagę przy decyzji o ewentualnym podjęciu

aktywności sportowej.



Tak jak i każdy całkowicie zdrowy człowiek, pacjent SM

nie może przeceniać swoich możliwości fizycznych.

Wybrana dyscyplina sportowa powinna odpowiadać

sprawności i wiekowi.



Nie wolno uprawiać sportu w stadium ostrego nawrotu

choroby ani też na etapie wyraźnego pogorszenia się

stanu zdrowia.



Nie wolno uprawiać dyscypliny, która wymaga

przebywania w ekstremalnych warunkach klimatycznych

(opady deszczu, bardzo wysoka lub bardzo niska

temperatura powietrza, stałe nasłonecznienie, itp.).



Przy wyborze rodzaju sportu należy unikać

aktywności, które zwiększają ryzyko zranienia się.



Chorym na stwardnienie rozsiane odradza się

brania udziału w zawodach sportowych czy

ćwiczeniach o charakterze konkurencji, nawet

jeżeli mają one miejsce w ścisłym gronie. Stres

psychiczny i emocjonalny jest bardzo negatywnym

czynnikiem w tej jednostce chorobowej.



Ze względu na wspomniane już ryzyko zranienia

się należy unikać aktywności, w których

szczególną rolę odgrywają zdolności motoryczne i

koordynacyjne. Poza tym podczas uprawniania

takiego rodzaju sportu chory często przeżywa

rozczarowanie, gdyż nie jest w stanie wykonać

poprawnie wszystkich ćwiczeń.



Mając na uwadze te ograniczenia, dla osób z SM

należy szukać takich rodzajów zajęć sportowych,

które nie są zbyt męczące, lecz z drugiej strony

gwarantują aktywność fizyczną i określają jasno i

konkretnie cele do osiągnięcia.



Dobre wyniki przynosi pływanie, tradycyjna

gimnastyka, rozbudowane ćwiczenia gimnastyczne

dla osób niepełnosprawnych bądź też wędrówka do

określonego celu urozmaicona różnymi zadaniami,

których wykonanie jest miarą poprawnego

przeprowadzenia całego ćwiczenia.



Cierpiący na stwardnienie rozsiane powinien

widzieć zajęcia sportowe jako integralną część

swojego życia służącą do łatwiejszego pokonywania

trudności wynikłych z choroby. Osiągnięcie lepszej

sprawności fizycznej jest równie ważne jak poprawa

stanu psychicznego, polepszenie wiary w siebie i

przeżycie samozadowolenia.



Dla wielu chorych przeprowadzane z sukcesem

aktywności sportowe są decydującym czynnikiem w

podjęciu decyzji o powrocie do czynnego życia

zawodowego, nawet jeżeli praca będzie różnić się

od zadań wykonywanych przed nadejściem choroby.

Przykłady terapii:

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37

Stwardnienie rozsiane(1)

Document Outline