Układ płciowy

M.D.

Narządy płciowe żeńskie

• Produkują komórki jajowe 
• Umożliwiają zapłodnienie
• Rozwój zarodka i płodu
• Wydalenie czyli poród

Podział narządów 

                       wewnętrzne
Pochwa
Macica
Jajniki
jajowody

podział

                     zewnętrzne
Wargi sromowe większe
Wargi sromowe mniejsze
Łechtaczka
Ujście zewnętrzne cewki moczowej
Ujście pochwy
Gruczoły przedsionkowe

Pochwa

• Pochwa jest mięśniowo błoniastym 

przewodem łączącym macicę z 

zewnętrznymi narządami płciowymi. Górny 

odcinek pochwy obejmuje szyjkę macicy 

(część pochwowa), która częściowo wnika 

do pochwy. Pochwa spełnia funkcję kanału 

przez który dostaje się sperma oraz kanału 

rodnego, przez który dziecko wydostaje się 

na zewnątrz. Dzięki zawartości komórek 

mięśni gładkich oraz tkanki sprężystej jest 

narządem rozciągliwym . 

Ściana pochwy 

• Ma grubość około 3 mm, jednak wartość 

ta może ulegać znacznym wahaniom w 

zależności od stanu rozluźnienia. 

Bogactwo włókien elastycznych i 

sprężystych zapewnia jej dużą 

rozciągliwość a zarazem kurczliwość. 

Podczas ciąży jej struktura ulega 

znacznemu rozluźnieniu, co pozwala na 

silne rozciągnięcie się podczas porodu. 

Ściana ma budowę trójwarstwową.

Błona zewnętrzna

• Tworzy ją tkanka łączna, która od 

wiotkiej u góry staje się coraz 
bardziej zbita, podobnie jak tkanka 
przestrzeni odbytniczo-pochwowej i 
cewkowo-pochwowej, która do niej 
przylega.

Błona mięśniowa 

• Zbudowana z mięśni gładkich bogato 

przetykanych tkanką łączną (głównie 
włóknami sprężystymi). Biegną one 
podłużnie, niewiele słabych pęczków tworzy 
wewnętrzną warstwę okrężną. W części 
górnej łączy się ona z mięśniówką macicy, a 
ku dołowi przeplata się z mięśniami 
poprzecznie prążkowanymi przepony 
miednicy. Wnika również w przegrodę 
cewkowo-pochwową i odbytniczo-pochwową 
(jako mięsień odbytniczo-pochwowy). 

Błona śluzowa

• Brak ostrej granicy oddzielającej ją od błony 

mięśniowej. Ma barwę szaroczerwoną, co 

odróżnia ją od żywoczerwonej błony macicy. W 

stanie nierozciągniętym posiada liczne fałdy 

poprzeczne – marszczki pochwowe , szczególnie 

silnie rozwinięte w dolnej części pochwy kobiet, 

które nie rodziły. Grupują się one w dwa podłużne 

pasma na przedniej i tylnej ścianie, tworząc 

kolumnę marszczek pochwowych przednią i 

tylną . Pod wpływem porodów i z wiekiem ściany 

pochwy wygładzają się. 

.

• Wyróżniamy dwie warstwy błony śluzowej 

pochwy: 

        blaszka właściwa – zawiera liczne 

włókna sprężyste, brak gruczołów .

•  Wytwarza liczne brodawki wnikające w 

nabłonek. W blaszce występują licznie 
limfocyty mogące grupować się w struktury 
przypominające wyglądem grudki chłonne. 

.

• nabłonek – wielowarstwowy, 

nierogowaciejący nabłonek płaski- (choć 

ślady rogowacenia mogą wystąpić). 

 Pod wpływem hormonów wydzielanych 

przez jajniki nabłonek pochwy ulega 

charakterystycznym zmianom. 

Zmiany te są podstawą do wyznaczenia 

czasu owulacji w niektórych metodach 

antykoncepcji. Brak tych zmian przy 

zachowanej menstruacji świadczy o 

niedoborze estronu lub cyklu  bez 

jajeczkowania i powstania ciałka żółtego). 

Macica

• Jest nieparzystym narządem , w 

którym zachodzą aktywne przemiany 
błony śluzowej związane z cyklem 
płciowym, a jej budowa stwarza 
odpowiednie warunki dla rozwoju i 
odbycia prawidłowego porodu

macica

• Macicę buduje gruby mięsień od 

zewnątrz pokryty błona surowiczą – 
otrzewną

• Jamę macicy wyściela błona 

śluzowa , która u dojrzałej kobiety 
podlega okresowym zmianom cyklu 
miesiączkowego lub odpowiednim 
przemianom podczas ciąży

Macica 

• leży w miednicy mniejszej 

• Składa się z 

• Trzonu 

• Szyjki
                          Trzon 

• ma skierowane ku górze dno

• Ścianę przednią zwróconą do pęcherza 

moczowego

• Ścianę tylną przylegającą do jelit

• Wewnątrz trzonu znajduje się jama macicy

Macica 

• W części dolnej trzon zwęża się i 

przechodzi w szyjkę

• Szyjka macicy łaczy się z pochwą
• Wypukla się ona do śwsiatła pochwy 

tworzac tarcze ( częśc pochwoawa)na 
której znajduje się ujscie kanału szyjki 
w postaci szczelinowatego otworu 
zwanego ujsciem macicy

wymiary

  Długość około 7.5 cm

Grubość około 2.5 cm
Długość jamy macicy około 5 cm
Grubość ściany macicy około 1.2 cm

.

.

.

• .

Jajnik 

• parzysty narząd o migdałowatym 

kształcie. Leży na bocznej ścianie 

miednicy. W przekroju można w nim 

wyróżnić korę i rdzeń. W korze – bogato 

unaczynionej tkance łącznej luźnej – leżą 

pęcherzyki jajnikowe zwane 

mieszkami pierwotnymi. Pęcherzyki 

jajnikowe przekształcają się w pęcherzyki 

wzrastające, a te – w dojrzewające. 

Dojrzały pęcherzyk jajnikowy osiąga 

średnicę 10 mm. 

jajnik

• Zawiera komórkę jajową i płyn 

pęcherzykowy. Cykl dojrzewania 
pęcherzyka jajnikowego trwa 14 dni. 
Po tym czasie następuje przerwanie 
ściany pęcherzyka i wydalenie 
komórki jajowej. Zjawisko to 
nazywamy jajeczkowaniem lub 
owulacją. Pęknięty pęcherzyk 
przekształca się w ciałko żółte.

.

Jajowód 

• parzysty przewód ciągnący się od okolicy 

jajnika do macicy. Rozpoczyna się 

ujściem brzusznym, a kończy ujściem 

macicznym. W jajowodzie wyróżnia się 

lejek, bańkę, cieśń i część maciczną. 

Od brzegu lejka odchodzą wypustki 

(strzępki), które wychwytują jaja do 

jajowodu. Ściana jajowodu zbudowana 

jest z błony surowiczej, błony 

mięśniowej i błony śluzowej.

NARZĄDY PŁCIOWE 

MĘSKIE: 

• jądra, 
• najądrza, 
• nasieniowody, 
• pęcherzyki nasienne, 
• gruczoł krokowy,
•  prącie  
• moszna.

Jądro 

• parzysty narząd wytwarzający 

plemniki i wydzielający hormony 
płciowe.

•  Ma ono kształt owalny,
•  oba jadra mieszczą się w mosznie. 

Moszna – 

• worek skórny podzielony łącznotkankową 

przegrodą na dwie części. Jądro bezpośrednio 
otoczone jest błoną białawą, która zawiera 
dużą ilość zakończeń nerwowych , zwłaszcza 
czuciowych. Błona biaława dzieli jądro na 
płaciki jadra. Wierzchołki płacików zwrócone 
są do brzegu tylnego jądra, gdzie znajduje się 
śródjądrze. Płaciki jądra zbudowane są z 
cewek nasiennych, w których zachodzi 
proces spermatogenezy.

.

• Pomiędzy cewkami nasiennymi 

znajdują się komórki śródmiąższowe, 
w których zachodzi synteza 
hormonów płciowych męskich – 
androgenów. Z cewek nasiennych 
powstaje w śródjądrzu sieć 
kanalików. 

.

• Spermatogeneza (spermogeneza) – 

to proces powstawania i dojrzewania 
plemników – gamet męskich, który 
odbywa się w jądrach – gonadach 
męskich.

Najądrze 

• przylega do jądra od góry i tyłu. 

Zbudowane jest z licznych 
przewodzików odprowadzających 
jądra. Tak powstaje przewód 
najądrza, który przedłuża się w 
nasieniowód. 

Pęcherzyk nasienny

• parzysty narząd o gruszkowatym 

kształcie. Leży miedzy pęcherzem 
moczowym a odbytnicą. 

. 

Gruczoł krokowy = stercz = 

prostata – 

• leży pod dnem pęcherza 

moczowego . Zbudowany jest z 
gruczołu cewkowo-pęcherzykowgo i z 
mięśni gładkich. Przewodziki gruczołu 
krokowego uchodzą do części 
sterczowej cewki moczowej. 

Prącie = penis 

• narząd kopulacyjny i służy do wprowadzania 

nasienia do pochwy; zawiera również cewkę 
moczową. Prącie zbudowane jest z dwóch 
ciał jamistych i z ciała gąbczastego, w 
którym przebiega cewka moczowa. Ciała 
jamiste oddzielają się od siebie i tworzą 
odnogi prącia. Końce ciał jamistych pokrywa 
rozszerzenie ciała gąbczastego zwane 
żołędzią prącia. Żołądź ma kształt stożka o 
zaokrąglonym wierzchołku.

.

• Ciało gąbczaste w kształcie walca 

przy końcu tylnym tworzy zgrubienie 
zwane opuszką prącia. Ciała jamiste i 
ciało gąbczaste są otoczone mocną 
osłoną - błoną białawą. Z zewnątrz 
prącie pokrywa skóra, która ponad 
żołędzią tworzy podwójny fałd zwany 
napletkiem.      

•  

.

Nadżerka szyjki macicy

• zmiana powstająca z różnych przyczyn
• - polega na braku nabłonka 

wielowarstwowego płaskiego 
pokrywającego w prawidłowych 
warunkach tarczę części pochwowej

• - zamiast tego stwierdza się różne 

formy morfologiczne błony śluzowej 
kanału szyjki macicy

.

• to jedna z najczęstszych zmian patologicznych 

rozpoznawanych u kobiet

• - może być następstwem zmian zapalnych, 

poporodowych lub występuje jako tzw. nadżerka 

wrodzona

• - może nie dawać żadnych objawów, może też 

objawiać się krwawieniem kontaktowym - po 

stosunku płciowym - lub upławami

• - nazywana jest stanem przedrakowym: nie leczona 

może przekształcić się w raka szyjki macicy

• - nadżerkę rozpoznaje sie poczas badań 

ginekologicznych 

.

• Diagnostyka:
• - badanie koloskopowe lub 

kolpomikroskopowe

• - badanie mikrobiologiczne
• - badanie cytologiczne
• - badanie histopatologiczne 

pobranego wycinka

Mięśniaki macicy

• łagodne nowotwory włókien mięśniowych 

macicy

• - mogą osiagać różne rozmiary

• - występują pojedynczo lub licznie (jako 

mięśniaki mnogie)

• - choroba dotyczy ok. 20% kobiet w 

różnym wieku

• - rozpoznaje się podczas badania 

ginekologicznego

• - wykonuje się także USG w celu określenia 

ich lokalizacji i rozmiarów

Choroby nowotworowe

• mogą mieć różną postać –
•  rak szyjki macicy,
• rak trzonu macicy, rak jajnika,
•  rak sromu,
•  rak pochwy, 
• rak jajowodu

.

• Rak szyjki macicy:
• - może mieć różne postacie nabłonkowe
• - wykazuje różne stopnie zaawansowania
• - nadżerka części pochwowej macicy stanowi jego 

początek

• - bardzo często możliwe jest skuteczne leczenie
• - diagnostyka: badanie ginekologiczne, badanie 

cytologiczne, badanie kolposkopowe, badanie 

histopatologiczne wycinka z części pochwowej 

szyjki macicy, łyżeczkowanie kanału i jamy 

macicy, USG, urografia, cystoskopia, histerografia, 

histeroskopia, badanie radiologiczne jelita grubego

.

• Rak trzonu macicy:
• - najczęściej występuje u kobiet w wieku 

pomenopauzalnym  

• - na ryzyko zachorowania podatne są także kobiety 

otyłe, o zmniejszonej płodności, ze skłonnością do 

obfitych krwawień miesięcznych w okresie 

klimakterium

• - istotną rolę odgrywa regularność badań 

ginekologicznych

• - diagnostyka: badanie ginekologiczne, USG 

transwaginalne (przezpochwowe), badanie 

histopatologiczne wyskrobin z kanału szyjki i jamy 

macicy, badanie histerograficzne lub histeroskopowe

• Rak jajnika:
• - najczęściej wystepuje u młodych kobiet
• - dlatego wszelkie zmiany w obrebie 

jajnika powinny być weryfikowane pod 
kątem wykluczenia zmian złośliwych

• - diagnostyka: badanie ginekologiczne, 

USG, tomografia 
komputerowa                

endometrioza

• Definicja:
• zaburzenie kobiecego układu rozrodczego
• choroba bywa ciężka do rozpoznania, jeśli 

nie towarzyszą jej żadne objawy

• błona śluzowa (w prawidłowych warunkach 

wyściełająca macicę) rozwija się również w 

innych miejscach organizmu

• endometrium - błona śluzowa macicy  
•  

.

• Najczęstsza lokalizacja choroby:
• jajniki
• jajowody
• jelito grube
• zewnętrzna powierzchnia macicy
• czasem endometrium może 

migrować do płuc i innych narządów 
wewnętrznych

.

• Objawy:
• bóle w okolicach miednicy mniejszej
• obrzęki dolnej części jamy brzusznej
• stany zapalne w układzie rozrodczym
• bóle kurczowe nie związane w 

krwawieniem miesiączkowym lub 
nasilające się pod koniec miesiączki

.

• Przebieg:
• niewłaściwie zlokalizowana błona śluzowa 

odpowiada za zmiany hormonalne w cyklu 

miesiączkowym tak samo, jak endometrium 

właściwe

• gdy niski poziom hormonów płciowych we 

krwi powoduje złuszczanie się błony śluzowej 

macicy w postaci miesiączki, tkanka 

endometrium rosnąca poza jamą macicy 

również oddziela się od podłoża i krwawi, 

krew ta jednak nie ma możliwości odpływu

.

• następuje obrzęk i odczyn zapalny w 

tkance otaczającej

• objawia się to najczęściej bólami o 

charakterze kurczowym, które nasilają się 

w późniejszych dniach miesiączki

• gdy ustaje krwawienie miesiączkowe, 

krwawienie nieprawidłowe z ognisk 

endometriozy także ustaje, a pozostałości 

złuszczonej błony śluzowej tworzą tkankę 

bliznowatą

.

• sytuacja taka powtarzana jest co miesiąc

• powstające zrosty uciskają lub otaczają 

sąsiednie narządy

• stan stopniowo się pogarsza

• czasem endometrioza powoduje bóle 

trwające cały miesiąc

•  

• Powikłania:

• niepłodność
 

• Leczenie:
• endometriozy nie można wyleczyć!
• leczenie hormonalne ma za zadanie 

tylko spowolnienie jej rozwoju!

• terapia hormonalna blokująca owulację
• leczenie chirurgiczne
• czasem zabieg usunięcia macicy z 

przydatkami

•  

Powiększenie gruczołu 

krokowego

• Definicja:
• nienowotworowe powiększenie gruczołu 

krokowego – prostaty

• gruczoł krokowy – otacza u mężczyzn szyję 

pęcherza moczowego i cewkę moczową

• występuje u mężczyzn powyżej 50. roku 

życia

• narastający przerost gruczołu krokowego 

może bardzo utrudniać oddawanie moczu 

•  

.

• Przyczyny prawdopodobne:
• przewlekły stan zapalny
• zachwiania hormonalne
• czynniki dietetyczne i metaboliczne
• niedobór cynku

.

• Objawy:
• cienki, słaby strumień moczu
• nagły przymus oddawania moczu
• wzmożone parcie na pęcherz, głównie w 

nocy

• oddawanie moczu kroplami
• opóźnienie początku oddawania moczu
• ból i pieczenie podczas mikcji  
•  

.

• Możliwe powikłania:
• podczas zalegania moczu w pęcherzu 

może dojść do zapalenia cewki moczowej 
i kamicy pęcherza moczowego

• cofanie moczu do nerek
• impotencja
• wytrysk nasienia do pęcherza 

moczowego

•  

.

• Leczenie:
• leczenie farmakologiczne stanu 

zapalnego i zaburzeń nerkowych

• cewnikowanie pęcherza moczowego 

– przy zatrzymaniu odpływu moczu

• zabieg chirurgiczny

 Stulejka

• może być wrodzona lub nabyta. 

Terminem tym określa się zwężenie 
otworu worka napletkowego, które 
uniemożliwia odsłonięcie żołędzi. U 
małych dzieci występuje długi, 
ryjkowaty napletek, zwykle 
odprowadzany, wymagający 
szczególnego przestrzegania zasad 
higieny. 

.

• Występowanie stulejki u dorosłych 

mężczyzn jest również w dużej mierze 
związane z brakiem higieny, co z kolei 
prowadzi do stanów zapalnych napletka. 
U dorosłych i starszych dzieci konieczne 
jest jej operacyjne leczenie. Jeśli przez 
dłuższy czas nie zostanie ono podjęte, 
stulejka może doprowadzić do zmian 
nowotworowych w obrębie prącia.

Stany zapalne żołędzi, 

prącia i napletka 

• związane są z brakiem higieny, 

przygodnymi kontaktami 
seksualnymi, a także z długotrwałą 
stulejką. Pieczenie i zwiększenie 
wrażliwości żołędzi może być 
związane z zapaleniem ropnym. Jego 
objawami mogą być także obrzęk i 
zaczerwienienie oraz wydzielina w 
okolicy napletka. 

.

• Dolegliwość ta wymaga konsultacji 

wenerologicznej. Zapalenie może 
mieć charakter swoisty 
(uwarunkowany schorzeniami 
przenoszonymi drogą płciową) lub 
nieswoisty. O rozpoznaniu decyduje 
badanie bakteriologiczne.

Wnętrostwo

• to brak jądra w worku mosznowym. U 

większości chłopców w pierwszym roku życia 
jądra samoistnie zstępują do worka mosznowego. 
Ich zatrzymanie na drodze zstępowania może 
nastąpić w jamie brzusznej, w kanale 
pachwinowym lub na odcinku przedmosznowym. 
W niezstąpionych jadrach zachodzą procesy 
degeneracyjne w obrębie kanalików nasiennych, 
co prowadzi do upośledzenia dojrzewania 
plemników, a w konsekwencji do niepłodności. W 
terapii stosuje się leczenie hormonalne, a gdy ono 
nie pomaga, wówczas konieczna jest operacja.

Wodniak jądra 

• to torbiel w kształcie gruszki 

występująca w mosznie. Powstaje na 
skutek nagromadzenia się płynu 
między dwiema warstwami błony 
obejmującej jądro. Wodniaki jądra 
mogą wystąpić już u noworodków 
albo rozwinąć się nieco później.

.

• U dorosłego mężczyzny schorzenie to 

bywa objawem zapalenia najądrza, 
czyli przewodu odprowadzającego 
nasienie z jądra. Może być 
spowodowane guzem, urazem lub 
zapaleniem jądra.

Nowotwory jądra 

• skuteczność leczenia i prognoza 

pokonania choroby zależą od 
wczesnego rozpoznania. Dlatego 
bardzo ważne jest samobadanie 
jąder podczas codziennych zabiegów 
higienicznych.

•  

• Nowotwory jąder występują zazwyczaj u 

mężczyzn w wieku 20–35 lat. Wyróżnia się 
cztery grupy: nasieniaki,

•  potworniaki,
•  raki zarodkowe 
• oraz raki kosmówkowe. Najczęściej nowotwór 

objawia się jako twardy, niebolesny guzek na 
przedniej powierzchni jądra. Czasem występuje 
tępy ból lub uczucie ciężkości w podbrzuszu 
bądź mosznie oraz powiększenie węzłów 
chłonnych pachwinowych

.

• Każde zgrubienie, powiększenie, 

obrzęk czy inna anomalia w obrębie 
jądra wymaga badania lekarskiego. 
USG zlokalizuje zmianę chorobową, a 
badanie histopatologiczne potwierdzi 
rozpoznanie nowotworu. Chorobę tę 
należy traktować jako przypadek 
nagły i możliwie szybko leczyć 
operacyjnie.