Mięśnie narządu

żucia

• mm. żwaczowe
• mm. nadgnykowe
• mm. podgnykowe
• mm. mimiczne
• mm. języka
• mm. podniebienia miękkiego

Mięśnie mimiczne

(wyrazowe)

Odzwierciedlają one stany psychiczne. Działają na skórę twarzy,

przyczepiając się do niej przynajmniej jednym przyczepem. W

obrębie n. żucia są to:

Mięśnie otoczenia szpary ustnej: m. okrężny ust, jedyny okrężny w

tej grupie, nie ma bezpośrednich przyczepów kostnych (za

pośrednie przyczepy kostne uważane są mm. przysieczne).

Wyróżniamy włókna obwodowe stanowiące część brzeżną oraz

część wargową składającą się z włókien leżących bliżej szpary

ust. Mięsień ten zwiera szparę ust, przyciska wargi do zębów lub

wysuwa wargi. Jest on antagonistą wszystkich mięśni o przebiegu

promienistym (głównie obniżacza wargi dolnej i dźwigacza wargi

górnej). Pozostałe mięśnie twarzy wplatają się w m. okrężny ust.

Tworzą one ściany przedsionka j. ustnej, biorąc udział w różnych

czynnościach j. ustnej jak: ssania, połykanie, żucie, mowa.

Mięsień policzkowy jest płaskim mięśniem leżącym w ścianie

policzka między szczęką a żuchwą; wydmuchuje on powietrze z

przedsionka j. ustnej, przyciska policzki do zębów i zapobiega a

przedostawaniu się pokarmów z j.ustnej do przedsionka.

Mięsień bródkowy wplata się w skórę bródki i unosi wagę dolną.

Mięsień okrężny ust

m. orbicularis oris

• o przebiegu okrężnym
• włókna obu stron krzyżują

się w linii pośrodkowej z

włóknami strony przeciwnej

• czynność: zwiera szparę

ust, przyciska wargi do

zębów, wysuwa wargi do

przodu (np.ssanie,

gwizdanie)

• warga górna i dolna mogą

poruszać się oddzielnie

• udział tego mięśnia jest

niezbędny dla prawidłowej

czynności oddychania,

połykania, właściwego

kształtowania się mowy

Mięsień policzkowy

m. buccinator

• między szczęką a żuchwą
• szczęka – na podstawie

wyrostka zębodołowego, od 1.

lub 2.trzonowca ku tyłowi do

guza szczęki za ostatnim

trzonowcem, dalej wzdłuż

szwu skrzydłowo-

żuchwowego, przechodzi na

zewn. pow. części zębodołowej

żuchwy gdzie biegnie do

wysokości 2. lub 1. trzonowca

• czynność – przyciska policzki

do zębów, pociąga kąty ust w

kierunku bocznym, chroni

błonę śluzową przed

wsuwaniem się między łuki

zębowe, podczas żucia

zapobiega dostawaniu się

kęsów do przedsionka j. ustnej

Mięsień bródkowy

m. mentalis

• przyczep - część

zębodołowa żuchwy na

wysokości kła i siekaczy,

biegnie do przodu i

dośrodkowo, splatając się

z włóknami mięśnia

strony przeciwnej, kończy

się w skórze bródki,

głównie strony przeciwnej

• czynność – podnosi i

uwypukla skórę wargi

dolnej i wargę dolną, przy

napięciu spłyca

przedsionek wargi dolnej

Mięśnie wyrazowe głowy

unerwienie – n.twarzowy

• mm. sklepienia

czaszki

(m. potyliczno-czołowy,m.

skroniowo-ciemieniowy,

m. podłużny)

• mm. małżowiny

usznej

(m. uszny przedni, m. uszny

tylny)

• mm. otoczenia

szpary powiek

(m. okrężny oka, m.

marszczący brwi)

• mm. nozdrzy

(m.nosowy, m. obniżacz

przegrody)

• mm. otoczenia

szpary ust

(m. okrężny ust, mm.

przysieczne, m. jarzmowy

większy, m. śmiechowy, m.

dźwigacz wargi górnej i

skrzydła nosa, m. jarzmowy

mniejszy, m. dźwigacz kąta

ust, m. policzkowy, m.

obniżacz kąta ust, m.

obniżacz wargi dolnej,

m.bródkowy, m. szeroki szyi)

Mięśnie narządu żucia

• mm. żwaczowe
• mm. nadgnykowe
• mm. podgnykowe
• mm. mimiczne
• mm. języka
• mm. podniebienia miękkiego

Mięśnie żwacze

Mięsień skroniowy

m. temporalis

• Dół skroniowy na bocznej powierzchni czaszki (od kresy skroniowej

dolnej do grzebienia podskroniowego) oraz blaszka głęboka
powięzi skroniowej, do przodu rozciąga się w kierunku brzegu
podoczodołowego, w dół biegnie przyśrodkowo do łuku
jarzmowego i przyczepia się do wyrostka dziobiastego żuchwy
(na powierzchni przyśrodkowej przyczep sięga niżej) oraz na
przednim brzegu gałęzi żuchwy. Włókna mięśniowe przechodzą
w płaskie ścięgno, przyczepiają się też bezpośrednio do kości.

• M. skroniowy dzieli się – ze względu na kierunek przebiegu i

czynność wł. mięśniowych - na część przednią, środkową i tylną.
Włókna części przedniej biegną prawie pionowo, środkowej skośnie
a tylnej prawie poziomo.

• Czynność – unosi żuchwę zaciskając zęby; włókna tylne cofają

wysuniętą żuchwę, skurcz jednostronny przemieszcza żuchwę na
zewnątrz w stronę kurczącego się mięśnia (działanie ipsilateralne)

• Unerwienie – nn. skroniowe głębokie od n.żuchwowego
• Unaczynienie – t. skroniowa powierzchowna

Mięsień żwacz

m masseter

• Część powierzchowna zaczyna się na dolnym brzegu łuku

jarzmowego i kości jarzmowej. Włókna biegną ukośnie od
góry i przodu ku dołowi i tyłowi do gałęzi żuchwy aż do
guzowatości żwaczowej

• Część głęboka przyczepia się do tylnej części łuku

jarzmowego.

Włókna

biegną

prawie

pionowo

i

przyczepiają się do kąta żuchwy (guzowatość żwaczowa).

• Czynność - unosi żuchwę, ruchy boczne (skurcz

jednostronny obraca żuchwę na zewnątrz w swoją stronę
– działanie ipsilateralne) i wysuwa żuchwę.

• Unerwienie – n.żwaczowy (gałąź n. trójdzielnego)
• Unaczynienie – t. szczękowa

Mięsień skrzydłowy

przyśrodkowy

m. pterygoideus medialis

• Biegnie na przyśrodkowej powierzchni żuchwy.
• Przyczepia się w dole skrzydłowym wyrostka skrzydłowatego

k.klinowej, wyrostku piramidowym (stożkowatym) k.
podniebiennej oraz do guza szczęki, biegnie w dół i do tyłu
do wewnętrznej powierzchni gałęzi żuchwy w okolicy kąta
żuchwy.

• Czynność - unoszenie żuchwy; wspólnie z m. żwaczem i

skroniowym unosi żuchwę oraz zwiera łuki zębowe, działając
obustronnie mm. te biorą udział w wysuwaniu żuchwy,
jednostronny skurcz przesuwa żuchwę na zewnątrz –
ipsilateralnie; działając naprzemiennie wykonują ruchy
obrotowe na zewnątrz i do wewnątrz (żucie)

• Przesuwanie w bok razem z m. skrzydłowym bocznym
• Unerwienie – n. skrzydłowy przyśrodkowy odchodzący od n.

żuchwowego

• Unaczynienie – t. szczękowa

Mięsień skrzydłowy

przyśrodkowy

Mięsień skrzydłowy

boczny

m. pterygoideus lateralis

• Leży w dole podskroniowym.
• Głowa górna rozpoczyna się na powierzchni podskroniowej

skrzydła

większego

kości

klinowej

i

na

grzebieniu

podskroniowym, większość jej włókien biegnie poziomo do tyłu

w kierunku przyczepu na przedniej powierzchni torebki ssż.

Niektóre włókna przyczepiają się do krążka stawowego.

• Przyczep początkowy głowy dolnej znajduje się na bocznej

powierzchni wyrostka skrzydłowatego k.klinowej, włókna

biegną do tyłu, do góry i bocznie w kierunku przyczepu w dołku

skrzydłowym wyrostka kłykciowego żuchwy.

• W odcinku początkowym włókna obu głów m. skrzydłowego

bocznego mogą przenikać przez włókna m. skrzydłowego

przyśrodkowego oraz m.skroniowego i splatać się z nimi.

• Czynność – działając obustronnie: opuszczanie i wysuwanie

żuchwy, działając jednostronnie powoduje ruch boczny żuchwy

w stronę przeciwną – działa kontralateralnie.

• Unerwienie – n. skrzydłowy boczny odchodzący od n.

żuchwowego

• Unaczynienie – gałąź skrzydłowa t. szczękowej

Mięsień skrzydłowy

boczny

Badanie mięśnia

skroniowego

Badanie m. skroniowego

Badanie m. skroniowego

Badanie mięśnia żwacza

Badanie m. żwacza

Badanie m. żwacza

Badanie m. skrzydłowego

bocznego

Badanie m. skroniowego

Badanie m. skroniowego

Mięśnie narządu żucia

• mm. żwaczowe
• mm. nadgnykowe
• mm. podgnykowe
• mm. mimiczne
• mm. języka
• mm. podniebienia miękkiego

Mięśnie nadgnykowe

musculi suprahyoidei

• należą do mm. szyi
• mięśnie nadgnykowe stanowią grupę mięśni odwodzących

żuchwę; są antagonistami mięśni przywodzących

• mięśnie nadgnykowe działają zarówno na kość gnykową,

a z nią na krtań, jak i na żuchwę, w zależności od tego,
która kość jest ustalona; gdy ustalona jest żuchwa,
mięśnie te podnoszą kość gnykową, język i krtań do góry
(ważne przy połykaniu)

• m. dwubrzuścowy (m. digastricus)
• m. rylcowo-gnykowy (m. stylohyoideus)
• m. żuchwowo-gnykowy (m.mylohyoideus)
• m. bródkowo-gnykowy (m. geniohyoideus)

Mięśnie nadgnykowe

• M. dwubrzuścowy biegnie od podstawy czaszki do kości

gnykowej i dalej do pow. wewnętrznej przyśrodkowej części
trzonu żuchwy, kończąc się w dole dwubrzuścowym żuchwy. Gdy
kość gnykowa jest ustalona odwodzi on żuchwę, współpracując z
mięśniami żuchwowo-gnykowym i rylcowo-gnykowym.

• M. żuchwowo-gnykowy jest w kształcie trójkąta rozpiętego w

łuku trzonu żuchwy i wspólnie z mięśniem strony przeciwnej
tworzy dno j.ustnej. Kończy się na przedniej pow. trzonu k.
gnykowej.

Gdy k.gnykowa jest ustalona odwodzi żuchwę, napina dno

j.ustnej i unosi język.

• M. bródkowo-gnykowy rozpoczyna się na kolcu bródkowym

żuchwy, a kończy na pow. przedniej k.gnykowej; leży na
m.żuchwowo-gnykowym. Gdy k.gnykowa jest ustalona odwodzi
żuchwę, przy ustalonej żuchwie pociąga k.gnykową do przodu i
górze

• M. rylcowo-gnykowy biegnie od wyrostka rylcowatego

k.skroniowej do miejsca połączenia rogów większych z trzonem
k.gnykowej - pociąga k.gnykową ku górze i tyłowi.

Okolica nadgnykowa

Mięśnie dna jamy ustnej

Mięśnie narządu żucia

• mm. żwaczowe
• mm. nadgnykowe
• mm. podgnykowe
• mm. mimiczne
• mm. języka
• mm. podniebienia miękkiego

Mięśnie podgnykowe

Tworzą dwie warstwy:
• powierzchowna: m. mostkowo-gnykowy, m. łopatowo-

gnykowy

• głęboka: m. mostkowo-tarczowy, m. tarczowo-gnykowy

Mięśnie podgnykowe ustalają położenie kości

gnykowej, która staje się wtedy punktem podparcia w
pracy mięśni języka lub przy odwodzeniu żuchwy; biorą
także udział w czynności połykania (m.tarczowo-
gnykowy)

Mięśnie nad- i

podgnykowe

Mięśnie narządu żucia

• mm. żwaczowe
• mm. nadgnykowe
• mm. podgnykowe
• mm. mimiczne
• mm. języka
• mm. podniebienia miękkiego

Mięśnie podniebienia

miękkiego

Stanowią ograniczenie j.ustnej od góry i tyłu. Czasowo

oddzielają nosową cześć gardła od gardła środkowego i jamy
ustnej, ma to znaczenie dla wytworzenia ujemnego ciśnienia
w j.ustnej np. przy ssaniu czy połykaniu.

m. dźwigacz podniebienia (m. levator veli palatini) – unosi

podniebienie i ustawia je poziomo,

m. napinacz podniebienia (m.tensor veli palatini) – unosi i

napina podniebienie,

m.podniebienno-językowy (m. palatoglossus) – obniża

podniebienie lub unosi język ku górze,

m. podniebienno-gardłowy (m. palatopharyngeus) – zbliża do

siebie łuki podniebienne,

m. języczka (m.uvulae) – działając obustronnie unosi i skraca

języczek i podniebienie miękkie, kurcząc się jednostronnie
pociąga języczek na bok

Mięśnie podniebienia

miękkiego

Tylna ściana gardła

Mięśnie narządu żucia

• mm. żwaczowe
• mm. nadgnykowe
• mm. podgnykowe
• mm. mimiczne
• mm. języka
• mm. podniebienia miękkiego

Język

Język bierze udział we wszystkich czynnościach j.ustnej,

m.in.. Czynności ssania, żucia, połykania i mowy.

Znajdują się w nim liczne zakończenia czuciowe

odbierające bodźce smakowe. Przyjmuje pokarm,

przemieszcza go na zęby, miesza ze śliną, a przeżuty

pokarm przesuwa z j.ustnej do gardła. W

czynnościach tych wywiera on działanie na

podniebienie, szczękę i żuchwę oraz łuki zębowe w

kierunku od wewnątrz do zewnątrz.

Mięśnie języka są więc antagonistami w stosunku do

mięśni warg i policzków stanowiących zewnętrzny

pierścień mięśniowy, otaczający i zamykający od

zewnątrz j.ustną.

Dwie grupy mięśni języka: mięśnie zewnętrzne i

wewnętrzne.

Porażenie ruchowe języka (n. podjęzykowy) znacznie

upośledza żucie, połykanie i mowę.

Mięśnie zewnętrzne

języka

Zaczynają się na sąsiednich

kościach, a kończą w języku.
Powodują one zmiany jego
położenia (wysuwanie, cofanie,
unoszenie)

• bródkowo-językowy

(m.genioglossus) – wysuwa język
i przyciska go do dna j. ustnej

• gnykowo-językowy (m.

hyoglossus) – obniża brzegi
języka i pociąga go ku tyłowi i
dołowi

• rylcowo-językowy (styloglossus)

– pociąga język ku górze, czynny
przy połykaniu

Mięśnie wewnętrzne

języka

Zaczynają się kończą w obrębie języka.

Współdziałając powodują zmiany kształtu
języka.

• podłużny języka górny i dolny (m.

longitudinalis linguae superior et interior) –
skracają język

• poprzeczny języka (m. transversus linguae)

– zwęża i pogrubia język; nieparzysty

• pionowy języka (m. verticalis linguae) –

poszerza i wydłuża język

Równowaga czynnościowa mięśni

narządu żucia

Czynność układu mięśniowo-nerwowego wpływa w dużym

stopniu na prawidłowe kształtowanie się szczęk i łuków

zębowych, zwłaszcza w okresie rozwoju. Obok czynników

genetycznych i środowiskowych układ mięśniowy

odpowiada w dużym stopniu za położenie żuchwy w

stosunku do szczęki, wpływa na kształt łuków zębowych i

warunki zgryzowe. Wyrastające zęby i kształtujące się łuki

zębowe pozostają pod wpływem otaczających je mięśni.

Antagonistycznie działające grupy mięśni zachowują

wzajemną czynnościową równowagę współdziałają w

prawidłowym kształtowaniu się poszczególnych elementów

n. żucia, a tym samym wpływają na ich właściwe

ustawienie w stosunku do twarzowej części czaszki.

Zaburzenie fizjologicznej równowagi czynnościowej między

poszczególnymi grupami mięśni (mimicznych, żwaczowych,

języka) czy wypadnięcie z pracy jednego mięśnia, zaburza

warunki pracy stawów sż, układu zębowego i przyzębia

oraz może doprowadzić do zmian w układzie kostnym i

zębowym. Podobnie wyłączenie z pracy jakiegokolwiek

innego ogniwa wchodzącego w skład n. żucia, zaburza

pracę układu mięśniowego.

O.U.N

stawy skroniowo-
żuchwowe

mięśnie

zwarcie

Koło czynnościowe układu

stomatognatycznego

Mięśnie narządu żucia

Mięśnie n.żucia wykazują te same cechy fizyczne i biologiczne jak

inne mm. poprzecznie prążkowane:

• Sprężystość - zmniejsza się z wiekiem, w ciągu pracy mięśnia

i w miarę jego zmęczenia. Każdy mięsień, także pozostający w
stanie spoczynku, wykazuje pewne napięcie mięśniowe
(tonus). W spoczynku jest to słaby skurcz izometryczny, bardzo
długo utrzymujący się i związany z pobudzeniem niewielkiej
liczby jednostek motorycznych mięśnia.

• Napięcie mięśniowe - jest równoważone napięciem mięśnia

antagonisty. Uszkodzenie nerwu ruchowego danego mięśnia
wywołuje odruchowy skurcz jego antagonisty z powodu braku
równoważącego napięcia mięśnia odnerwionego.

• Kurczliwość – dzięki niej mięśnie mogą powodować ruch lub

pokonywać opór i siłę ciężkości. Skurcz mięśnia w warunkach
fizjologicznych odbywa się na skutek bodźca ze strony o.u.n.,
przewodzonego do mięśnia drogą nerwu ruchowego. Są to
bodźce przerywane w przeciwieństwie do ruchów ciągłych,
wywołujących stałe spoczynkowe napięcie mięśni (tonus)

Mięśnie narządu żucia

Określony ruch, jaki otrzymujemy w wyniku czynności mięśni,

jest zawsze spowodowany działaniem nie poszczególnych
mięsni, lecz grupy mięśni. Ze względu na wzajemne stosunki
czynnościowe, mięśnie o jednakowym kierunku działania
określa się jako współdziałające, czyli synergistyczne;
mięśnie o przeciwnym kierunku działania – przeciwdziałające
czyli antagonistyczne. Mięśnie antagonistyczne hamując
czynność mięśni synergistycznych łagodzą stopień ich
skurczów – sprawiają, że wykonywane ruchy są bardziej
precyzyjne i harmonijne.

Rozróżniamy mięśnie parzyste i nieparzyste, natomiast pod

względem działania: ipsilateralne, czyli działające po stronie
swych przyczepów oraz mięśnie kontraleteralne, działające
w stronę przeciwną w stosunku do miejsca swego położenia.

Mięśnie narządu żucia

Różnicowanie się mięśni n.żucia jest już widoczne w 5 tyg. życia

płodowego, zaś w 7 tyg. można je łatwo rozpoznać.

W okresie niemowlęcym mięśnie n. żucia są słabo rozwinięte,

mają inny kształt, budowę, stan napięcia i siłę skurczu niż u
osoby dorosłej. Zależnie od rozwoju i dojrzewania nowych
czynności, mięśnie różnicują się coraz bardziej, a stopień ich
rozwoju jest wyrazem przystosowania do zwiększającej się
pracy.

Pod wpływem bodźców czynnościowych zwiększa się siła i

napięcie mięśni, co wpływa pobudzająco na wzrost szczęki i
żuchwy. Pojawienie się zębów zmienia warunki anatomiczne w
n. żucia. Zanikają czynności charakterystyczne dla okresu
niemowlęcego, a pojawiają się nowe, niezbędne dla
prawidłowego rozwoju. Od 6 do 10 r.ż. następuje szybki rozwój
mięśni (dojrzewanie funkcji żucia). Od urodzenia do 20 r.ż.
Masa mm. żwaczowych zwiększa się prawie 7-krotnie, a mm.
mimicznych 4-krotnie.

Zmiany w układzie mięśniowo-nerwowym

narządu żucia

związane z wiekiem

• Zmiany anatomiczne – zmiany

zwyrodnieniowe włókienek mięśniowych,
wzrastanie pigmentacji wewnątrzkomórkowej.
Włókna mięśniowe stają się cieńsze, mniejsze,
zachodzą w nich zmiany o charakterze
atroficznym. Ulega zmianie proporcja między
wielkości kurczliwej części mięśni i ścięgien,
przy czym ulega skróceniu część kurczliwa
mięśnia, a wzrasta długość ścięgien.

Zmiany w układzie mięśniowo-nerwowym

narządu żucia

związane z wiekiem

• Zmiany czynnościowe – zmniejsza się siła

mięsni, następuje osłabienie odruchów,
zwiększa się czas reakcji nerwowej. Występują
objawy zmęczenia mięśni, zwłaszcza
żwaczowych, ograniczenie ruchów żuchwy,
pogorszenie koordynacji mięśni, zmniejszenie
zdolności adaptacji do zmieniających się
warunków anatomicznych. Z wiekiem
zmniejsza się sprężystość mięśni, z
równoczesnym spadkiem napięcia: w związku
z tym występuje ogólne zwiotczenie mięśni.

Ruchy żuchwy

1

W prawidłowo ukształtowanym narządzie żucia istnieje ścisłą korelacja

między wszystkimi jego elementami. Jednym z nich jest układ
mięśniowo-nerwowy, który wraz ze stawami skroniowo-żuchwowymi
decyduje o ruchach żuchwy. Ruchy żuchwy, jedynej ruchomej kości
czaszki, zależą od właściwości anatomicznych i topograficznych stawu
sż, od cech układu mięśniowo-nerwowego i stanu więzadeł.
Koordynatorem i regulatorem czynności dynamicznej i statycznej mięsni
jest układ nerwowy.

W warunkach fizjologicznych nie ma ruchu żuchwy, w którym obserwowano

by skurcz jednej pary mięśni. W ruchach żuchwy zawsze bierze udział
kilka mięśni; każdy mięsień oprócz swej podstawowej czynności
współdziała w innych ruchach żuchwy.

Odwodzenie żuchwy - zachodzi przy równoczesnym skurczu mięśni

skrzydłowych bocznych, które ten ruch zapoczątkowują z zespołem
synergistycznie działających mm. nadgnykowych (przednie brzuśce mm.
dwubrzuścowych). (+ jednoczesna aktywność mm. przywodzących ma
zadanie hamujące, ochronne zabezpieczające ssż przed nadmiernym
doprzednim poślizgiem głów żuchwy)

Przywodzenie żuchwy – obustronnie działające mm: skroniowy, żwacz i

skrzydłowy przyśrodkowy.

Ruchy żuchwy

2

Wysuwanie żuchwy - obustronny symetryczny skurcz mm.

skrzydłowych bocznych oraz współdziałających z nimi mm.

odwodzących żuchwę.(+hamujące ochronne działanie

tylnych włókien m. skroniowego)

Cofanie żuchwy – tylne poziome włókna mięśnia skroniowego.
Ruch boczne – jednostronny skurcz kontralateralnie

działającego m. skrzydłowego bocznego oraz

synergistycznie, ipsilateralnie działających pozostałym

mięśni żucia.

Przy ruchach żuchwy mających miejsce w czasie czynności

takich, jak żucie, połykanie, mowa, z różnych połączeń

ruchów podstawowych tworzą się złożone wzorce ruchowe.

W kształtowaniu ich istotną rolę odgrywa układ zębowy;

dotyczy to szczególnie ruchów żuchwy dokonujących się w

kontakcie łuków zębowych. Od ilości zębów, ich stanu,

ukształtowania powierzchni żujących i warunków

zgryzowych zależą indywidualne wzorce czynnościowe,

zmieniające się w ślad za zmianami zarówno fizjologicznymi,

jak patologicznymi zachodzącymi w układzie zębowym.

Ruchy w stawie skroniowo-

żuchwowym

• Unoszenie (elevatio): m. skroniowy, m. żwacz, m.

skrzydłowy przyśrodkowy

• Opuszczanie (depressio): m. skrzydłowy boczny, mm.

nadgnykowe i podgnykowe*

• Wysuwanie (protrusio): m. skrzydłowy boczny, m.

żwacz, m. skrzydłowy przyśrodkowy**

• Cofanie (retractio): m. skroniowy – część wł. tylnych o

przebiegu skośnym i prawie poziomym, m. żwacz

• Obrót na zewnątrz i do wewnątrz (exrotatio,

endorotatio): m. skroniowy po jednej stronie,

mm. skrzydłowe po stronie przeciwnej, m. żwacz

* Opuszczanie żuchwy odbywa się zwykle pod wpływem siły ciążenia – mm.

wspomagają ruch opuszczania w przypadku pokonywania oporu

** Głównym mięśniem działającym podczas wysuwania żuchwy jest m. skrzydłowy

boczny. Pozostałe mm. pełnia rolę wspomagającą

Czynność

żucia

1

• Odruch nabyty; ruchy żucia rozwijają się

wraz z wyrzynaniem zębów mlecznych,
stają się coraz bardziej złożone,
przeobrażają się w odruchowe nawyki.
Ruchy żucia są sterowane przez układ
proprioreceptorów ozębnej, mięśni i stawów
sż, jak też przez zakończenia czuciowe
języka i bł. śluzowej. Na cykl żucia składają
się ruchy odwodzenia, przywodzenia i ruchy
boczne.

Czynność

żucia

2

• Tor ruchów żuchwy podczas rytmicznego

żucia zależy od stopnia starcia pow. żujących
łuków zębowych. W początkowej fazie aktu
żucia przy żuciu miękkich kęsów oraz przy
wysokich guzkach zębowych występuje
przewaga ruchu zbliżonego do pionowego. W
końcowej fazie aktu żucia przy żuciu
twardych pokarmów i przy startych pow.
żujących, ruch żucia dokonuje się raczej w pł.
poziomej. Stopień zużycia, starcia pow.
żujących uzależniony jest od żucia oraz ew.
parafunkcyjnych ruchów żuchwy.

Czynność żucia

3

• Przy odwodzeniu żuchwy język i policzki

wprowadzają kęs pokarmowy na pow. żujące,

wtedy żuchwa obniża się do pozycji

rozpoczynającej nacisk na kęs. Wg. Batesa i wsp.

twardy kęs pokarmowy skłania do zaprzestania

nacisku przez zęby przeciwstawne. Stąd pierwsze

kontakty pow. żujących z kęsem są krótkotrwałe.

W miarę rozmiękczania kęsa zaczynają

występować coraz większe kontakty okluzyjne

zębów, aż do osiągnięcia centralnego zwarcia

podczas zbliżania się pow. żujących zębów

przeciwstawnych następuje w strefie

międzyguzkowej miażdżenie i mielenie pokarmu.

W prawidłowych warunkach morfologicznych i

czynnościowych żucie dokonuje się obustronnie,

naprzemiennie.

Siły wytwarzane podczas żucia

Siły wytwarzane podczas żucia wyzwalane są przez mięśnie

przywodzące żuchwę podczas ich skurczu. Siła mięśnia jest

proporcjonalna do wielkości jego przekroju fizjologicznego, którym

jest poprzeczny przekrój mięśnia w najgrubszym jego miejscu,

uwzględniający wszystkie jego włókna. Siły żucia są cechą

indywidualną; zależy od płci, wieku, rozwoju mięśni, stanu ogólnego.

Siła jaką wyzwalają zęby na kęs pokarmowy zależy od stanu

uzębienia, rodzaju zgryzu i konsystencji kęsa.

Nacisk wywierany na kęs przez mięśnie za pośrednictwem zębów nie

jest jednakowy, wzrasta w miarę przesuwania się w kierunku zębów

trzonowych. Obciążenie przypadające na ozębną jest proporcjonalne

do budowy i położenia zęba. Siły żucia w obrębie siekaczy wynoszą

max. 37,7 kg, zaś w obrębie zębów trzonowych 89,9 kg (Bates).

Podczas żucia występują głównie małe siły.
Czas żucia kęsa do momentu przełknięcia jest indywidualnym

nawykiem. W związku z tym po utracie pewnej liczby zębów nie

występuje kompensacja efektywności żucia przez zwiększenie czasu

żucia lub liczby ruchów żucia.

Efektywność żucia – stopień rozdrobnienia kęsów pokarmowych przez

różne osoby w tych samych warunkach.

Czynność

połykania

Połykanie jest czynnością odruchową wrodzoną.

Występuje jako podświadome połykanie śliny czy kęsa

podczas przyjmowania pokarmów oraz jako świadome

połknięcie wykonane na polecenie. Początkowa faza tej

czynności podlega woli, do momentu zetknięcia się

kęsa z cieśnią gardła.

Liczba aktów połykania na dobę jest indywidualna i

zależna od wieku. U dzieci występuje ok. 2400 / dobę

(

Hanson, Logan,

Case

), u dzieci 5-12 -letnich 800-1200 / dobę

(

Rakosi

), u dorosłych 400-675 / dobę (

Lear

,

Flanagan

,

Moorrees

).

Cztery fazy połykania:
• przygotowawcza,
• ustna,
• gardłowa
• przełykowa.
Dwa fizjologiczne typy połykania:
• trzewny (wisceralny) - noworodek i niemowlę
• dojrzały (somatyczny) - okres dziecięcy, dorosłość

Przekrój przez jamę nosowo-

gardłową

Połykanie

trzewne

1

Cechy połykania trzewnego:
• żuchwa oddalona jest od szczęki
• występuje zwiększone napięcie m. okrężnego ust, mięśni

policzkowych i bródkowych

• w czasie połykania język leży między wałami dziąsłowymi

stykając się z błoną śluzową policzków i warg

F. przygotowawcza – j.ustna uszczelniona jest przez wargi

obejmujące brodawkę, język układa się między górnym a

dolnym wałem dziąsłowym, podniebienie miękkie styka

się z nasadą języka.

F. ustna – żuchwa unosi się, grzbiet języka spłaszcza i

przesuwa do przodu, koniec języka unosi się ku

brodawce. Następnie tylna część grzbietu unosi się ku

górze do granicy podn. twardego i miękkiego, zaś podn.

miękkie stopniowo unosi się, pokarm zaczyna spływać do

gardła.

Połykanie

trzewne

2

F. gardłowa – podn. miękkie unosi się do sklepienia

nosowej części gardła stykając się z tylną ścianą gardła
zamykając tym samym drogę powietrza z jamy nosowej.
Tylna część ściany gardła (m. zwieracz górny) wraz z
kontaktującym się podn. miękkim przesuwa się ku
przodowi w kierunku grzbietowej części języka. Wtedy
tylna część grzbietu języka i jego nasada przesuwają
się ku górze i tyłowi, w wyniku czego pokarm jest
przemieszczany do krtaniowej części gardła a krtań
odruchowo unosi się. Kurczy się zwieracz przełyku.

F. przełykowa – pokarm przemieszcza się dzięki ruchom

perystaltycznym błony mięśniowej przełyku. Język,
podniebienie miękkie, krtań wracają do pozycji
wyjściowej.

Połykanie

dojrzałe

1

• żuchwa znajduje się w położeniu zwarcia centralnego lub

nawykowego, które jest ustabilizowane przez napięcie mm.

żwaczowych.

• język opiera się o podniebienie, jego koniec znajduje się za siekaczami

górnymi

.

F. przygotowawcza – przygotowanie kęsa do połknięcia z

udziałem mięśni n. żucia. Po uformowaniu kęs zostaje

przesunięty za pomocą języka w głąb j.ustnej, na

nieckowate zagłębienie tworzące się na grzbiecie języka.

Jama ustna jest uszczelniona przez wargi, podniebienie

miękkie i przez język. Koniec języka w kontakcie z

podniebieniem w ok. brodawki przysiecznej i

podniebiennej pow. siekaczy

F. ustna – podn. miękkie unosi się ku górze, gardłowa część

języka opada ku dołowi – kęs uwolniony z j. ustnej. Mięśnie

dna j. ustnej kurcząc się pociągają k.gnykową a z nią krtań

ku górze, nagłośnia zakrywa krtań; żuchwa jest ustalona.

Język również unosi się ku górze do twardego podniebienia

i wykonuje ruchy podobne do perystaltycznych

Połykanie

dojrzałe

2

F. gardłowa – podn. miękkie unosząc się oddziela

j.nosową i nosową część gardła od ustnej i
krtaniowej części gardła. Mięsień zwieracz gardła
górnego i środkowego, podn. miękkie oraz nasada
języka przemieszczają kęs ku dołowi do krtaniowej
części gardła a krtań odruchowo unosi się,
nagłośnia zakrywa krtań, kurczy się zwieracz
przełyku.

F. przełykowa – pokarm przemieszcza się dzięki

ruchom perystaltycznym błony mięśniowej
przełyku. Żuchwa, język, podn. miękkie, krtań
wracają do pozycji wyjściowej.

Oddychanie przez nos

Podczas oddychania przez nos mięśnie narządu żucia

znajdują się w stanie równowagi czynnościowej. Szpara

ust jest zamknięta przez swobodny kontakt warg.

Przednia część podniebienia miękkiego styka się z

nasadą języka, stanowiąc tylne zamknięcie jamy ustnej

od strony cieśni gardła. Między grzbietem języka a

podniebieniem twardym istnieje mała przestrzeń

powietrzna, tzw. przestrzeń Dondersa. Żuchwa

znajduje się w położeniu spoczynkowym.

Prawidłowa czynność zewnętrznego pierścienia

mięśniowego j.ustnej, głównie m.okrężnego ust oraz

prawidłowe położenie języka przy oddychaniu przez

nos, należą w okresie rozwojowym do korzystnych

czynników warunkujących właściwe kształtowanie się

łuków zębowych i ich prawidłowe zwarcie.

Oddychanie przez usta w czasie spoczynku zmienia się na

oddychanie przez usta i częściowo przez nos w czasie

mowy.

Jama nosowa

Mowa

Narząd żucia stanowi element obwodowy narządu mowy biorący udział w

powstawaniu głosek.

Artykulacja – czynność głosotwórcza obwodowego narządu mowy tj. warg,

języka, podniebienia i żuchwy. Zmiany kształtu i położenia w

przebiegu czasowym oraz kontaktu pomiędzy poszczególnymi
elementami anatomicznymi narządu artykulacyjnego warunkują

powstawanie głosek

.

W czasie mowy mięśnie n. żucia, twarzy, języka i podniebienia

wykonują szereg złożonych ruchów, a ich prawidłowa

czynność odgrywa zasadniczą role w uzyskiwaniu

właściwej artykulacji. Prawidłowe układanie końca języka

w czasie wymawiania głosek powstających w pierwszej i

drugiej strefie artykulacyjnej wpływa na prawidłowy

rozwój łuków zębowych i ich prawidłowy wzajemny

stosunek

.

Strefy artykulacyjne:
1.

wargi, pow. wargowa zębów przednich,

2.

koniec i trzon języka oraz podniebienie twarde,

3.

nasada języka, podniebienie miękkie i tylna część gardła.

Mięśnie jako narząd wykonawczy

o.u.n.

Mięśnie wytwarzają energię (siłę). Odpowiednio do

występujących warunków energia umożliwia ruchy (np.żuchwy),
zmianę kształtu (np.języka) lub wyzwalanie siły (np.. w czasie żucia,
zaciskania, zgrzytania zębami). Sterowanie tymi czynnościami
następuje za pośrednictwem bodźców czuciowych dośrodkowych,
wychodzących z receptorów j.ustnej, przyzębi, mięśni i/lub stawów.
Dzięki temu o.u.n. otrzymuje sygnały o zależnościach
przestrzennych, czasowych i dotykowych. Po opracowaniu
informacji wysyłany jest z o.u.n. odśrodkowo biegnący (motoryczny)
strumień informacji, który uaktywnia mięśnie i/lub ich części.
Mięśnie są pobudzane grupowo w ten sposób, że wzbudzone
aktywności poszczególnych mięsni nakładają się na siebie, tworząc
określony wzorzec czynnościowy. W związku z tym szczególnie
ważna jest koordynacja pracy różnych mięśni lub grup mięśniowych
w obrębie układu stomatognatycznego a także poza nim.Wszystkie
mięśnie poruszające żuchwą są czynne gdy trzeba zmienić lub
skorygować jej położenie. To współdziałanie dotyczy nie tylko zmian
długości mięśni czynnych w czasie tego ruchu, ale również stopnia
napięcia mięśni potrzebnych do wyzwolenia siły. (...). Mięśnie należy
rozpatrywać jako narząd wykonawczy o.u.n..