DEFICYT BUDŻETOWY i

DŁUG PUBLICZNY

Równowaga budżetowa

• Przez równowagę budżetową

rozumiemy taki stan budżetu, w
którym wydatki znajdują pokrycie
w dochodach. Innymi słowy
wydatki równają się dochodom.

Nierównowaga budżetowa

• Równowaga

budżetowa

rozumiana

dosłownie nie występuje nigdy. Najczęściej
mamy do czynienia z odchyleniami od
stanu

równowagi.

(Budżet

państwa

wykazuje jakieś saldo, czyli nadwyżkę lub
deficyt).

• Przyjmuje się jednakże, że nierównowaga

budżetu (lub budżet niezrównoważony)
występuje tylko wówczas, gdy w budżecie
pojawia się deficyt.

Deficyt budżetowy

• Deficyt budżetowy - różnica między

strumieniami wydatków a dochodami;
dotyczy

jednego

roku

fiskalnego

(kalendarzowego);

na

koniec

roku

deficyt budżetowy powiększa dług
publiczny. Deficyt budżetowy może
powstawać z konieczności obsługi długu
publicznego.

2 DEFINICJE DEFICYTU

(kryterium metoda liczenia)

1. ujemna różnica między dochodami a
wydatkami budżetowymi, czyli część
wydatków nie znajdujących pokrycia w
dochodach

(definicja MFW, ujęcie kasowe,

deficyt konwencjonalny, metoda GFS

)

D

k

= (D

b

+ D

o

) – (W

b

+P

netto

)

gdzie: D

k

– deficyt kasowy, D

b-

dochody budżetowe,

D

o

- dotacje

otrzymane, W

b-

wydatki budżetowe, P

netto

- pożyczki netto

POŻYCZKI NETTO wg metody MFW

• pożyczki netto

to pożyczki pomniejszone

o wielkość spłat, stanowiące kwoty
wydatkowane przez rząd, które nie
stanowią instrumentu zarządzania
płynnością, lecz są instrumentem
realizacji polityki państwowej

+ transakcje związane z nabywaniem

lub sprzedażą akcji i udziałów
kapitałowych

+ dotacje inwestycje dla firm.

Różnica w liczeniu deficytu

wg MFW i ustawodawstwa

polskiego

metoda MFW metoda krajowa

wpływy z prywatyzacji wpływy z

prywatyzacji

to dochód budżetowy to źródło

finansowania

deficytu (od 1998

roku)

Definicja deficytu

2. deficyt to przyrost zadłużenia netto

(deficyt majątkowo-kredytowy, definicja

Unii

Europejskiej, metoda brukselska)

D

m

= (ΔZ

b

– ΔN

b

– ΔŚ

b

)

gdzie:
D

m

- deficyt majątkowy, ΔZ

b

- przyrost zadłużenia

brutto, ΔN

b

- przyrost należności sektora

budżetowego,

ΔŚ

b

- przyrost stanu środków na

rachunkach bankowych sektora budżetowego

NETTO wg metody

brukselskiej

• NETTO oznacza, ze przyrost zadłużenia jest

pomniejszony o przyrost należności,
aktywów finansowych

• NETTO oznacza różnicę między zmianami

w pasywach jednostek sektora publicznego
(papiery wyemitowane, pożyczki
otrzymane, pozostałe pasywa) a ich
aktywami ( gotówka i depozyty, posiadane
papiery wartościowe, pożyczki udzielone,
akcje i udziały, pozostałe aktywa)

Słabość metody

brukselskiej

• to raczej konwencja niż metoda
• deficyt może powstać nie ma

skutek operacji budżetowych (np.

państwo przejmuje zadłużenie

podmiotów sektora budżetowego)

• można manipulować (zmniejszać

deficyt) np. udzielając pożyczek

(wzrost należności) niż dotacji

RODZAJE DEFICYTÓW

• DEFICYT RZECZYWISTY

faktyczna różnica pomiędzy wydatkami a

dochodami budżetowymi

• DEFICYT CYKLICZNY

różnica między wydatkami i dochodami państwa,

realizowanymi w warunkach, gdy gospodarka nie

funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu mocy

produkcyjnych (okres recesji lub ożywienia)

• DEFICYT STRUKTURALNY

symulowane, hipotetyczne różnice między

wydatkami a dochodami, realizowanymi w

warunkach pełnego zatrudnienia i naturalnej

stopy bezrobocia

SKUTKI EKONOMICZNE

DEFICYTU

• deficyt a inflacja

+ (premia inflacyjna)
wpływy podatkowe rosną szybciej niż

dochody, co zmniejsza deficyt budżetowy

- udział zadłużenia netto sektora

budżetowego w sektorze bankowym,
może wpływać na wzrost podaży
pieniądza i wzrostu inflacji.

SKUTKI EKONOMICZNE DEFICYTU

• deficyt a stopy procentowe

- wzrost popytu rządu na kapitały pieniężne powoduje

wzrost stopy procentowej (krzywa popytu na pieniądz

przesunie się w prawo, w górę).

Skutkiem tego:

- wysoka stopa % spowoduje zmniejszenie odstępności

kapitałów pieniężnych na inwestycje prywatne

(efekt

wypychania, ang. crowding out effect)

- wysoka stopa % umocni kurs waluty krajowej, co

zahamuje eksport, pobudzi import, powodując deficyt

handlowy

(efekt bliźniaczy, ang. twin deficit efffect)

Argumenty przeciw – hipoteza neutralności długu

publicznego =

rikardiański teoremat

ekwiwalencji

Wpływ deficytu na

gospodarkę (synteza)

Wzrost deficytu budżetowego

Wzrost podaży
państwowych papierów
wartościowych

Wzrost stopy
procentowej

Napływ kapitału
spekulacyjnego

Aprecjacja
złotego

Pogorszenie konkurencyjności
polskich przedsiębiorstw,
podrożenie eksportu, obniżenie
kosztów importu

Deficyt bilansu
handlowego

DEFICYT JAKO

INSTRUMENT OCENY

POLITYKI FISKALNEJ

Do oceny prowadzonej przez rząd

polityki fiskalnej wykorzystuje się:

• wielkość deficytu w wielkościach

absolutnych (rzadko)

• relacja deficytu do PKB (często)

Deficyt budżetowy w mln

zł

Relacja deficytu budżetowego do

PKB w poszczególnych

krajach w 2004r. (w %)

Deficyt budżetowy Polski

(w % PKB)

Rok

wg norm UE

wg norm

Ministerstwa

Finansów

2005

4,7%

2,5%

2006

*

4,6%

2,6%

2007

*

4,1%

2,2%

2008

*

3,7%

1,9%

źródło: Rzeczpospolita, 2.03.2006

Prognozy deficytu

budżetowego Grupy

Wyszehradzkiej

2006

2007

2008

Polska

4,6%

4,1%

3,7%

Słowacja

4,2%

3,0%

2,7%

Węgry

6,1%

4,7%

3,4%

Czechy

3,8%

3,3%

2,7%

Uwaga: obliczone wg norm unijnych.
Źródło: Rzeczpospolita 2.03.2006

Sposoby finansowania

deficytu

• Obniżenie wydatków państwa,

• Podwyższenie podatków,

• Zaciągnięcie kredytu bankowego,

• Zaciągnięcie długu publicznego.

Dług publiczny

Dług publiczny – uregulowania

prawne w Polsce

• definicja długu publicznego zawarta jest w

ustawie o finansach publicznych

to nominalne zadłużenie podmiotów

sektora finansów publicznych, ustalone po
wyeliminowaniu przepływów finansowych
między podmiotami należącymi do tego
sektora

Dług publiczny – uregulowania

prawne w Polsce

• w konstytucji RP znalazł się zapis

dotyczący limitu długu publicznego

(ewenement na skalę światową)

niedopuszczalne jest zaciąganie

pożyczek lub udzielanie gwarancji w

następstwie których, dług publiczny

przekroczy

3

/

5

wartości rocznego PKB

Różnica w definiowaniu długu

publicznego

wg ustawodawstwa unijnego i

polskiego

Dług publiczny

wg norm

UE

wg

prawodawstwa

polskiego

przewidywane wypłaty z
poręczeń i gwarancji

nie

wliczane

wliczane

zobowiązania
wymagalne

nie

wliczane

(wliczane

do deficytu)

wliczane

Otwarte fundusze
emerytalne –jako
jednostka sektora
publicznego

jest
jednostką
sektora
publicznego

nie jest
jednostką
sektora
publicznego

Pamiętaj

dług publiczny to nie to samo co zadłużenie Skarbu Państwa

- dług publiczny to dług jednostek sektora publicznego (rządu i

samorządu terytorialnego)

- dług Skarbu Państwa to dług sektora rządowego (budżetowego)

Przyczyny powstawania

długu publicznego

• Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który

przekształca się w dług publiczny.

• Okres wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza

okresy wojen i głębokich kryzysów gospodarczych.

• Realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada

świadome utrzymanie deficytu budżetowego i długu

publicznego

jako

narzędzi

interwencjonizmu

państwowego.

• Osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie

decyduje się na podnoszenie podatków, ale nie dokonuje

również cięć w wydatkach publicznych;

• Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia.

Rodzaje długu

• kryterium inflacji

- dług nominalny (wartość bieżących zobowiązań sektora

bieżącego)

- dług realny (wartość długu z uwzględnieniem inflacji)

• kryterium przyczyny

- własny (rezultat polityki pożyczkowej)
- gwarantowany (rezultat udzielania gwarancji)

• kryterium zapadalności

- krótkoterminowy (zaciągany w roku budżetowym w celu

zarządzania

płynnością budżetu)
- długoterminowy (wykorzystywany w polityce zarządzania z
zadłużeniem wieloletnim)

• kryterium miejsca zaciągania

- dług krajowy (skierowany na rynek wewnętrzny państwa)
- dług zagraniczny ( zaciągany poza krajem w walucie obcej)

Dług publiczny-

ograniczenia jego wielkości

• zadłużenie sektora publicznego nie może przekroczyć

60 % PKB

(kryterium konwergencji)

• procedury ostrożnościowe w ustawie o finansach publicznych

(

kryterium dług/ PKB w %)

50-55%

55,01- 60%

powyżej 60%

•Rada Ministrów

uchwala projekt

budżetu, w którym

stosunek deficytu do

dochodów nie może

wyższy niz w roku

bieżącym

•obniżany jest deficyt

budżetowy
•RM przedstawia

sejmowi program

sanacyjny

•podmioty sektora

finansów publicznych

nie mogą udzielać

nowych poręczeń czy

gwarancji (w danym

roku i w następnym)
•RM przedstawia

sejmowi program

sanacyjny (w ciągu

miesiąca)
•w projekcie ustawy

budżetowej na kolejny

rok nie można

przewidywać deficytu

budżetowego

Dług sektora finansów

publicznych w Polsce w latach

1990-2004 (w % PKB)

Historia długu publicznego w

Polsce

1/3

• Polska odziedziczyła po okresie gospodarki

centralnie planowanej dług publicznych

przekraczający 80% PKB.

• Był to głównie dług zagraniczny, najpierw

zaciągnięty w zachodnich bankach w

czasach Gierka, potem wzrastający w latach

80’ z powodu niespłacanych odsetek.

• Krajowy dług publiczny był za to niewielki

– był to w zasadzie dług wobec NBP z tytułu

kredytów na sfinansowanie deficytu

budżetowego.

Historia długu publicznego w

Polsce

2/3

• W latach 1990-2000 nastąpił silny

spadek relacji długu do PKB, możliwy

dzięki czterem zjawiskom:

– Ograniczeniu skali deficytów budżetowych

do ok. 3% PKB,

– Szybkiemu wzrostowi gospodarczemu,
– Silnemu wzmocnieniu się złotego, przez co

obniżeniu uległa relacja długu

zagranicznego do PKB,

– Redukcji zadłużenia zagranicznego Polski.

Historia długu publicznego w

Polsce

3/3

• W końcu lat 90’ relacja długu do PKB

spadła poniżej 40%.

• Zwiększenie się tej relacji już prawie do

50% spowodował gwałtowny wzrost
deficytów budżetowych po roku 2000,
w połączeniu z powolnym wzrostem
PKB.

• Około 70% tej kwoty stanowi publiczny

dług krajowy, a 30% dług zagraniczny.

Dług publiczny – problem

przyszłości

• zaciąganie coraz większych

zobowiązań przez jednostki
samorządu terytorialnego

• kurczenie się przychodów z

prywatyzacji

• rosnące obciążenie z tytułu spłaty

nieumorzonego zadłużenia
zagranicznego (rat) z lat 70.

Relacja długu publicznego do

PKB w

poszczególnych krajach na

koniec 2004r.

Dług publiczny na

świecie

1/2

• Europejskim rekordzistą jest od lat

Belgia, w której relacja długu
publicznego do PKB wynosi obecnie
108%. W roku 1995 relacja ta
wynosiła 140%!

• Najzdrowszym pod tym względem

krajem w „starej Unii” jest Irlandia, w
której relacja wynosi tylko 34% (ale 10
lat temu było to jeszcze ponad 100%)

Dług publiczny na

świecie

2/2

• Najgorsze zmiany wskaźnika długu

publicznego do PKB odnotowała w ostatnim

dziesięcioleciu Japonia. Skutkiem słabego

wzrostu gospodarczego i kolosalnych

deficytów budżetowych, dług publiczny wzrósł

taM z 60% w 1993r. do 133% PKB obecnie,

• Sytuacja USA jest nadal lepsza od Europy.

Relacja długu publicznego do PKB wynosi tam

poniżej 60% i do ubiegłego roku stale spadała.

Nie ma jednak raczej wątpliwości, że obecnie

relacja ta wzrośnie, m.in. skutkiem kosztów

wojny w Iraku.

Poziom długu polskich finansów

publicznych

Formy finansowania długu

(art 64 ust.2 ustawy o finansach

publicznych)

• sprzedaż SPW
(skarbowych papierów

wartościowych)

• kredyt bankowy
• pożyczki
• prywatyzacja majątku Skarbu Państwa
• nadwyżka z poprzednich lat

Tendencje zmian w

strukturze długu

• wzrost udziału długu krajowego w długu

ogółem

• spadek udziału zagranicznego w całości

długu publicznego (skutek konwersji)

• koncentracja długu w rękach krajowego

sektora pozabankowego i inwestorów
zagranicznych

• spadek udziału sektora bankowego w

finansowaniu długu

Strategia zarządzania długiem

publicznym

(cele długoterminowe na lata

2000-2010)

• ograniczenie udziału długu

zagranicznego

• wydłużenie duration
• wygładzanie rozkładu spłat

zobowiązań i kosztów obsługi w czasie

• wzrost udziału instrumentów

stałoprocentowych

• uelastycznienie struktury długu

zagranicznego

Struktura rodzajowa długu

krajowego

(VII 2005)

Koszty obsługi długu w mld zł

Wpływy z tytułu długu publicznego

wywołują koszty, które muszą być pokryte

w przyszłości

.

1996 1997

199

8

199

9

200

0

200

1

200

2

200

3

200

4

14,4

16,3 17,9 18,8 18,1 20,9 24,1

24,1

5 22,7

Zródło: Raporty roczne Ministerstwa Finansów

Koszty obsługi długu (jako %

wydatków budżetowych i

PKB)