Kurs etyki

Kurs etyki

Zajęcia 3

Zajęcia 3

Hierarchia wartości według

Hierarchia wartości według

M. Schelera.

M. Schelera.



Wartością, najogólniej zdefiniowaną, jest

Wartością, najogólniej zdefiniowaną, jest

wszystko to, co stanowi przedmiot

wszystko to, co stanowi przedmiot

potrzeb,postaw, dążeń i aspiracji człowieka.

potrzeb,postaw, dążeń i aspiracji człowieka.



Jedną z ważnych zasad rządzących istnieniem

Jedną z ważnych zasad rządzących istnieniem

wartości w życiu człowieka jest fakt, że

wartości w życiu człowieka jest fakt, że



występują one w systemie, a nie pojedynczo.

występują one w systemie, a nie pojedynczo.

Człowiek jest uwikłany w sieć wartości, wybór

Człowiek jest uwikłany w sieć wartości, wybór



jednej z nich pociąga za sobą konieczność

jednej z nich pociąga za sobą konieczność

wyboru następnej. I nie jest dobrze, gdy wybiera

wyboru następnej. I nie jest dobrze, gdy wybiera



on wartość sprzeczną z dotychczas uznanymi

on wartość sprzeczną z dotychczas uznanymi

wartościami, bowiem pęka system wartości

wartościami, bowiem pęka system wartości



przez niego wybrany.

przez niego wybrany.



Jednym z najwybitniejszych aksjologów XX wieku

Jednym z najwybitniejszych aksjologów XX wieku

był Max Scheler.

był Max Scheler.

Hierarchia wartości według

Hierarchia wartości według

M. Schelera.

M. Schelera.

Jednym z najwybitniejszych aksjologów XX wieku był

Jednym z najwybitniejszych aksjologów XX wieku był

Max Scheler. Do jego głównych osiągnięć należy

Max Scheler. Do jego głównych osiągnięć należy

teoria hierarchii wartości. Przechodząc od wartości

teoria hierarchii wartości. Przechodząc od wartości

najniższej do najwyższej, Scheler wyróżnił cztery ich

najniższej do najwyższej, Scheler wyróżnił cztery ich

poziomy. Zasadę podziału stanowią następujące

poziomy. Zasadę podziału stanowią następujące

cechy:

cechy:



czas trwania (wartości trwałe są lepsze od

czas trwania (wartości trwałe są lepsze od

przemijających),

przemijających),



zasięg (określa, jak wiele osób może uczestniczyć w

zasięg (określa, jak wiele osób może uczestniczyć w

wartości bez jej umniejszania),

wartości bez jej umniejszania),



niezależność (wyższa wartość nigdy nie jest

niezależność (wyższa wartość nigdy nie jest

podstawą niższej),

podstawą niższej),



głębia zadowolenia (im pełniejsze jest doświadczenie

głębia zadowolenia (im pełniejsze jest doświadczenie

wartości, tym wartość ta jest wyższa).

wartości, tym wartość ta jest wyższa).

Hierarchia wartości według

Hierarchia wartości według

M. Schelera

M. Schelera

Posługując się tymi kryteriami Scheler

Posługując się tymi kryteriami Scheler

przedstawił następującą hierarchię

przedstawił następującą hierarchię

wartości:

wartości:

1. wartości zmysłowe - obejmują przedmioty

1. wartości zmysłowe - obejmują przedmioty

przyjemności i bólu oraz różnego rodzaju

przyjemności i bólu oraz różnego rodzaju

dobra użytkowe,

dobra użytkowe,

2. wartości witalne - szlachetność i podłość,

2. wartości witalne - szlachetność i podłość,

moc i słabość, zalety i wady,

moc i słabość, zalety i wady,

3. wartości duchowe - piękno i brzydota,

3. wartości duchowe - piękno i brzydota,

prawość i bezprawie, poznanie prawdy,

prawość i bezprawie, poznanie prawdy,

4. wartości religijne - szczęście i rozpacz,

4. wartości religijne - szczęście i rozpacz,

uczucia świętości i im przeciwne

uczucia świętości i im przeciwne

Emotywizm (amoralis)

Emotywizm (amoralis)



AMORALIZM

AMORALIZM

(od łac. a—nie,

(od łac. a—nie,

moralis—obyczajny, moralny)—

moralis—obyczajny, moralny)—

stanowisko,które albo neguje

stanowisko,które albo neguje

całkowicie istnienie dobra

całkowicie istnienie dobra

moralnego (a. skrajny), albo

moralnego (a. skrajny), albo

podporządkowuje je innym dobrom

podporządkowuje je innym dobrom

(a. umiarkowany, relatywizm).

(a. umiarkowany, relatywizm).

Emotywizm (A.J Ayer, C.L

Emotywizm (A.J Ayer, C.L

Stevenson)

Stevenson)

Zdania etyczne są, zdaniem emotywistów,

Zdania etyczne są, zdaniem emotywistów,

pseudozdaniami; nic nie odpowiada im w

pseudozdaniami; nic nie odpowiada im w

rzeczywistości, gdyż są one ekspresja

rzeczywistości, gdyż są one ekspresja

ogarniających nas irracjonalnych stanów

ogarniających nas irracjonalnych stanów

emocjonalnych. Współczesna kultura, jako

emocjonalnych. Współczesna kultura, jako

kultura emotywistyczna jest przeniknięta

kultura emotywistyczna jest przeniknięta

emotywizmem, który w praktyce wyraża

emotywizmem, który w praktyce wyraża

się w usprawiedliwianiu i powszechnym

się w usprawiedliwianiu i powszechnym

stosowaniu manipulacji innymi w imię

stosowaniu manipulacji innymi w imię

założenia, że nie ma prawdy i dobra, do

założenia, że nie ma prawdy i dobra, do

którego można by się odwołać

którego można by się odwołać

Pojęcie aktu rozumnego

Pojęcie aktu rozumnego

(przedmiot materialny etyki)

(przedmiot materialny etyki)



Pojęcie aktu rozumnego ustala etyka

Pojęcie aktu rozumnego ustala etyka

chrześcijańska za pomocą kryterium, którego

chrześcijańska za pomocą kryterium, którego

istotną treść

istotną treść

wyznaczają dwa elementy:

wyznaczają dwa elementy:

sprawczy udział woli oraz poznanie

sprawczy udział woli oraz poznanie

dobra,czyli celu.

dobra,czyli celu.



Odpowiednio do tego akty rozumne obejmują

Odpowiednio do tego akty rozumne obejmują

wszystkie

wszystkie

akty

akty

,

,

które pochodzą sprawczo

które pochodzą sprawczo

od woli człowieka wprawionej do

od woli człowieka wprawionej do

działania przez rozumowe poznanie dobra

działania przez rozumowe poznanie dobra

(celu) jako zamierzonego przez nią

(celu) jako zamierzonego przez nią

skutku

skutku

.

.

Akty nierozumne

Akty nierozumne

Obok aktów rozumnych (aktów ludzkich), w sferze

Obok aktów rozumnych (aktów ludzkich), w sferze

działalności człowieka występują również nader liczne

działalności człowieka występują również nader liczne

akty nierozumne, akty pochodzęce od człowieka

akty nierozumne, akty pochodzęce od człowieka

(zwane też aktami człowieka, aktami nieświadomymi, w

(zwane też aktami człowieka, aktami nieświadomymi, w

łacińskiej terminologii

łacińskiej terminologii

actus hominis

actus hominis

). Charakteryzują

). Charakteryzują

się one tym, że pochodzą sprawczo od innych władz

się one tym, że pochodzą sprawczo od innych władz

człowieka

człowieka

bez udziału

bez udziału

jego rozumu i woli, czyli bez

jego rozumu i woli, czyli bez

jego świadomości, albo przynajmniej udziału woli.

jego świadomości, albo przynajmniej udziału woli.

Uwarunkowanie tej nierozumności przedstawia się

Uwarunkowanie tej nierozumności przedstawia się

rozmaicie. Niektóre kategorie aktów nierozumnych

rozmaicie. Niektóre kategorie aktów nierozumnych

mają charakter wyłącznie materialny, cielesny i z tego

mają charakter wyłącznie materialny, cielesny i z tego

tytułu poddane są działaniu koniecznych praw

tytułu poddane są działaniu koniecznych praw

przyrodniczych (np. proces trawienia). Inne są natury

przyrodniczych (np. proces trawienia). Inne są natury

cielesno-duchowej i dzięki temu częściowo są rozumne,

cielesno-duchowej i dzięki temu częściowo są rozumne,

częściowo zaś nierozumne (np.

częściowo zaś nierozumne (np.

mogę patrzeć lub nie patrzeć na dany obiekt, ale patrząc

mogę patrzeć lub nie patrzeć na dany obiekt, ale patrząc

nie mogę go nie widzieć). Są wreszcie takie, które

nie mogę go nie widzieć). Są wreszcie takie, które

zasadniczo wykonywane są w sposób świadomy, ale w

zasadniczo wykonywane są w sposób świadomy, ale w

pewnych sytuacjach mogą ten rozumny charakter

pewnych sytuacjach mogą ten rozumny charakter

zatracić.

zatracić.

Struktura aktu woli

Struktura aktu woli

Jako pierwsze w szeregu tych aktów występuje tzw.

Jako pierwsze w szeregu tych aktów występuje tzw.

spostrzeżenie dobra

spostrzeżenie dobra

ze strony rozumu i

ze strony rozumu i

przedłożenie go woli, która odpowiada na to aktem

przedłożenie go woli, która odpowiada na to aktem

tzw.

tzw.

pragnienia dobra

pragnienia dobra

, wyrażającym pierwszą

, wyrażającym pierwszą

skłonność woli człowieka względem tego dobra.Z

skłonność woli człowieka względem tego dobra.Z

kolei następuje

kolei następuje

sąd rozumu

sąd rozumu

, że dobro to odpowiada

, że dobro to odpowiada

woli i jest możliwe do osiągnięcia. W woli rodzi się

woli i jest możliwe do osiągnięcia. W woli rodzi się

wtedy

wtedy

zamierzenie

zamierzenie

tego dobra. Na tym kończą się

tego dobra. Na tym kończą się

akty rozumu i woli względem dobra jako celu

akty rozumu i woli względem dobra jako celu

działania ludzkiego, rozpoczyna się zaś seria działań

działania ludzkiego, rozpoczyna się zaś seria działań

tychże władz względem środków prowadzących do

tychże władz względem środków prowadzących do

osiągnięcia tego celu. Mamy więc najpierw

osiągnięcia tego celu. Mamy więc najpierw

namysł

namysł

rozumu, czyli rozważanie, co dla osiągnięcia

rozumu, czyli rozważanie, co dla osiągnięcia

zamierzonego do

zamierzonego do

Akt woli

Akt woli

Mamy więc najpierw

Mamy więc najpierw

namysł

namysł

rozumu, czyli rozważanie,

rozumu, czyli rozważanie,

co dla osiągnięcia zamierzonego dobra okazuje się

co dla osiągnięcia zamierzonego dobra okazuje się

konieczne, a przynajmniej pożyteczne. Na

konieczne, a przynajmniej pożyteczne. Na

przedłożone przez rozum odpowiednie środki wola

przedłożone przez rozum odpowiednie środki wola

odpowiada przyzwoleniem, czyli

odpowiada przyzwoleniem, czyli

zgodą

zgodą

.

.

Po przyzwoleniu woli rozum określa, który z dostępnych

Po przyzwoleniu woli rozum określa, który z dostępnych

środków uznać należy za najwłaściwszy, czyli wydaje

środków uznać należy za najwłaściwszy, czyli wydaje

sąd o wyborze, zwany też rozmysłem

sąd o wyborze, zwany też rozmysłem

. Na jego

. Na jego

podstawie wola dokonuje

podstawie wola dokonuje

wyboru

wyboru

. Akt wyboru

. Akt wyboru

zamyka łańcuch środków prowadzących do celu.

zamyka łańcuch środków prowadzących do celu.

Pozostają jeszcze akty związane z osiągnięciem celu.

Pozostają jeszcze akty związane z osiągnięciem celu.

Ze strony rozumu należą do nich

Ze strony rozumu należą do nich

przedstawienie

przedstawienie

przedmiotu

przedmiotu

wyboru do decyzji woli, co powoduje

wyboru do decyzji woli, co powoduje

akt

akt

nakazu

nakazu

ze strony woli.

ze strony woli.

Pod wpływem woli następuje zastosowanie władz

Pod wpływem woli następuje zastosowanie władz

wykonawczych w celu wykonania nakazu woli, czego

wykonawczych w celu wykonania nakazu woli, czego

kresem jest osiągnięcie zamierzonego dobra i jego

kresem jest osiągnięcie zamierzonego dobra i jego

używanie, obejmujące w sobie akty rozumu i woli.

używanie, obejmujące w sobie akty rozumu i woli.

POJĘCIE AKTU

POJĘCIE AKTU

ZŁOŻONEGO

ZŁOŻONEGO

Końcowym rezultatem dokonanej analizy

Końcowym rezultatem dokonanej analizy

jest zbudowane na jej podstawie

jest zbudowane na jej podstawie

określenie aktu złożonego.

określenie aktu złożonego.

W myśl tego określenia

W myśl tego określenia

akt złożony

akt złożony

zachodzi wówczas, kiedy podmiot

zachodzi wówczas, kiedy podmiot

działający dąży do urzeczywistnienia

działający dąży do urzeczywistnienia

określonego dobra zamierzonego ze

określonego dobra zamierzonego ze

względu na nie samo za pomocą

względu na nie samo za pomocą

zróżnicowanych i gatunkowo

zróżnicowanych i gatunkowo

odrębnych środków.

odrębnych środków.

Pojęcie i najważniejsze rodzaje

Pojęcie i najważniejsze rodzaje

przeszkód aktu ludzkiego

przeszkód aktu ludzkiego



Przez

Przez

przeszkody

przeszkody

aktu ludzkiego

aktu ludzkiego

rozumiemy

rozumiemy

ogół tych czynników

ogół tych czynników

,

,

które oddziałując na określony

które oddziałując na określony

akt ludzki bądź utrudniają

akt ludzki bądź utrudniają

normalne funkcjonowanie

normalne funkcjonowanie

rozumu lub woli

rozumu lub woli

,

,

bądź całkowicie

bądź całkowicie

je uniemożliwiają

je uniemożliwiają

.

.

Jakie przeszkody mogą

Jakie przeszkody mogą

zakłócić dobrowolność aktu?

zakłócić dobrowolność aktu?

W etyce chrześcijańskiej przyjmuje się

W etyce chrześcijańskiej przyjmuje się

ich dwie zasadnicze kategorie:

ich dwie zasadnicze kategorie:

przeszkody

przeszkody

aktualne oraz przeszkody

aktualne oraz przeszkody

habitualne.

habitualne.

Przeszkody aktualne

Przeszkody aktualne

Do przeszkód

Do przeszkód

aktualnych

aktualnych

należą te,

należą te,

które pojawiają się w człowieku w

które pojawiają się w człowieku w

pewnym momencie, przez jakiś czas

pewnym momencie, przez jakiś czas

oddziaływują na jego władze duchowe,

oddziaływują na jego władze duchowe,

następnie zaś przemijają. Przedstawiają

następnie zaś przemijają. Przedstawiają

się więc jako przejściowe stany

się więc jako przejściowe stany

psychofizyczne. Wymienia się cztery

psychofizyczne. Wymienia się cztery

takie przeszkody:

takie przeszkody:

niewiedzę

niewiedzę

,

,

uczucia

uczucia

,

,

strach

strach

i

i

przymus

przymus

Przeszkody habitualne

Przeszkody habitualne

Uważa się takie, które stanowią trwały element

Uważa się takie, które stanowią trwały element

psychofizycznej konstytucji człowieka

psychofizycznej konstytucji człowieka

utrudniający lub wręcz uniemożliwiający

utrudniający lub wręcz uniemożliwiający

spełnienie aktów w pełni świadomych. Jedne

spełnienie aktów w pełni świadomych. Jedne

z nich paraliżują przede wszystkim wolę, inne

z nich paraliżują przede wszystkim wolę, inne

natomiast zakłócają funkcje rozumu, a są i

natomiast zakłócają funkcje rozumu, a są i

takie, które oddziałują na całość duchowej

takie, które oddziałują na całość duchowej

struktury człowieka. Zasadnicze ich typy to

struktury człowieka. Zasadnicze ich typy to

fałszywe opinie

fałszywe opinie

,

,

nałogi i choroby

nałogi i choroby

psychiczne

psychiczne

.

.

Przeszkody aktualne

Przeszkody aktualne

- Niewiedza (

- Niewiedza (

ignorantia

ignorantia

)

)



Niewiedza

Niewiedza

oznacza brak należytego poznania

oznacza brak należytego poznania

określonego przedmiotu, czyli poznania

określonego przedmiotu, czyli poznania

wymaganego do dokonania właściwej oceny

wymaganego do dokonania właściwej oceny

moralnej danego aktu. W konkretnych

moralnej danego aktu. W konkretnych

wypadkach zawsze idzie w parze z błędem,

wypadkach zawsze idzie w parze z błędem,

czyli fałszywym sądem o danym przedmiocie i

czyli fałszywym sądem o danym przedmiocie i

wyraża brak należnej wiedzy o czymś, w

wyraża brak należnej wiedzy o czymś, w

sprawie czego żywi się błędne mniemanie.

sprawie czego żywi się błędne mniemanie.



Różni się natomiast od nieuwagi, która jest

Różni się natomiast od nieuwagi, która jest

tylko chwilowym zapomnieniem

tylko chwilowym zapomnieniem

Uczucia (

Uczucia (

passiones,

passiones,

concupiscentia

concupiscentia

Uczucia stanowią stały składnik psychicznego życia człowieka i dlatego

Uczucia stanowią stały składnik psychicznego życia człowieka i dlatego

mogą

mogą

występować zarówno przed, jak i po spełnieniu określonego aktu. Pierwsze

występować zarówno przed, jak i po spełnieniu określonego aktu. Pierwsze

z nich

z nich

nazywamy uczuciami

nazywamy uczuciami

uprzedzającymi

uprzedzającymi

, drugie zaś uczuciami

, drugie zaś uczuciami

następującymi

następującymi

. Wpływ na

. Wpływ na

wolność aktu wywierają tylko te uczucia, które akt poprzedzają. Wpływ ten

wolność aktu wywierają tylko te uczucia, które akt poprzedzają. Wpływ ten

polega

polega

zasadniczo na tym, że zmniejszają one wolność aktu, ale zdarza się czasem i

zasadniczo na tym, że zmniejszają one wolność aktu, ale zdarza się czasem i

tak, że ją

tak, że ją

całkowicie znoszą. Zależy to od intensywności, z jaką człowiek przeżywa

całkowicie znoszą. Zależy to od intensywności, z jaką człowiek przeżywa

dany stan

dany stan

uczuciowy. Do pewnego punktu nie wpływa on na działanie władz

uczuciowy. Do pewnego punktu nie wpływa on na działanie władz

duchowych, następnie

duchowych, następnie

po przekroczeniu tego progu staje się czynnikiem zakłócającym ich

po przekroczeniu tego progu staje się czynnikiem zakłócającym ich

normalne

normalne

funkcjonowanie, na koniec osiągnąć może taki stopień natężenia, że

funkcjonowanie, na koniec osiągnąć może taki stopień natężenia, że

człowiek traci

człowiek traci

całkowicie panowanie nad sobą lub nie zdaje sobie sprawy z tego, co czyni.

całkowicie panowanie nad sobą lub nie zdaje sobie sprawy z tego, co czyni.

Uczucia następujące nie wywierają oczywiście żadnego wpływu na

Uczucia następujące nie wywierają oczywiście żadnego wpływu na

dobrowolno

dobrowolno

Strach (

Strach (

metus

metus

)

)

Przez

Przez

strach

strach

rozumiemy

rozumiemy

stan

stan

niepokoju odczuwany przez

niepokoju odczuwany przez

władze zmysłowe człowieka

władze zmysłowe człowieka

,

,

a

a

spowodowany zagrożeniem go

spowodowany zagrożeniem go

przez zło trudne do uniknięcia

przez zło trudne do uniknięcia

.

.



Strach niepohamowany całkowicie

Strach niepohamowany całkowicie

przekreśla dobrowolność aktu,

przekreśla dobrowolność aktu,

strach umiarkowany umniejsza ją w

strach umiarkowany umniejsza ją w

większym lub mniejszym stopniu.

większym lub mniejszym stopniu.

Przymus (

Przymus (

gwałt, violentia

gwałt, violentia

)

)

Przymus

Przymus

,

,

gwałt

gwałt

zachodzi wtedy,

zachodzi wtedy,

kiedy dana

kiedy dana

osoba spełnia określoną czynność pod

osoba spełnia określoną czynność pod

fizycznym naciskiem ze strony innej

fizycznym naciskiem ze strony innej

osoby

osoby

,

,

ale wbrew własnej woli

ale wbrew własnej woli

.

.



Jeżeli chodzi o wpływ omówionych tu form

Jeżeli chodzi o wpływ omówionych tu form

przymusu na dobrowolność aktu, sprawa,

przymusu na dobrowolność aktu, sprawa,

podobnie jak poprzednio, jest jasna.

podobnie jak poprzednio, jest jasna.

Przymus bezwzględny znosi tę wolność

Przymus bezwzględny znosi tę wolność

całkowicie, człowiek nie ponosi za taki czyn

całkowicie, człowiek nie ponosi za taki czyn

żadnej odpowiedzialności, przymus zaś

żadnej odpowiedzialności, przymus zaś

względny wolność tę zmniejsza, ale jej nie

względny wolność tę zmniejsza, ale jej nie

znosi z uwagi na niekonsekwentną obronę.

znosi z uwagi na niekonsekwentną obronę.

Moralna specyfikacja aktu

Moralna specyfikacja aktu

ludzkiego

ludzkiego



Przedmiot aktu (cel czynności, cel przedmiotowy)

Przedmiot aktu (cel czynności, cel przedmiotowy)

Przez

Przez

przedmiot aktu rozumieć ostatecznie

przedmiot aktu rozumieć ostatecznie

będziemy ten skutek aktu, do którego

będziemy ten skutek aktu, do którego

urzeczywistnienia zmierza on mocą właściwej

urzeczywistnienia zmierza on mocą właściwej

sobie wewnętrznej celowości

sobie wewnętrznej celowości

;

;

wewnętrzna

wewnętrzna

celowość aktu oznacza natomiast

celowość aktu oznacza natomiast

uporządkowanie jego elementów

uporządkowanie jego elementów

składowych przez nadanie im takiej prawidłowości,

składowych przez nadanie im takiej prawidłowości,

aby działanie zgodne z tą prawidłowością

aby działanie zgodne z tą prawidłowością

zmierzało bezpośrednio i na pierwszym miejscu

zmierzało bezpośrednio i na pierwszym miejscu

do spowodowania tego właśnie skutku.

do spowodowania tego właśnie skutku.

Np. uderzenie kamienia w okno powoduje wybicie

Np. uderzenie kamienia w okno powoduje wybicie

szyby, uruchomienie organu mowy zmierza do

szyby, uruchomienie organu mowy zmierza do

wypowiedzenia słów, strzał w skroń lub w serce

wypowiedzenia słów, strzał w skroń lub w serce

zmierza do spowodowania śmierci swojej lub kogoś

zmierza do spowodowania śmierci swojej lub kogoś

innego.

innego.

Przedmiot i cel sprawcy

Przedmiot i cel sprawcy

czynu

czynu

Pierwszą i podstawową

Pierwszą i podstawową

wartościowość moralną aktu

wartościowość moralną aktu

prostego określa jego przedmiot

prostego określa jego przedmiot

(cel czynności), natomiast

(cel czynności), natomiast

okoliczności, wśród nich także cel

okoliczności, wśród nich także cel

sprawcy czynu pełnią rolę

sprawcy czynu pełnią rolę

czynników wtórnych,

czynników wtórnych,

dopełniających podstawową

dopełniających podstawową

wartościowość przedmiotu.

wartościowość przedmiotu.