Norma w dyskursie

argumentacyjnym.

Blaski i cienie

pragmadialektycznej

koncepcji van Eemerena i

Grootendorsta

Potrzeba wprowadzenia

terminu fallacja

W łacinie, włoskim czy angielskim istnieje bardzo wygodny

termin fallacia (fallacy) oznaczający nieuprawniony ruch w

dyskusji. Termin ten obejmuje swoim zakresem:

•    językowe błędy wieloznaczności, takie jak amfibolia,

ekwiwokacja, mętność, niejasność;

•    fałszywe presupozycje i implikatury;

•    błędy logiczne: paralogizmy (nieświadome błędy logiczne) i

sofizmaty - świadome błędy wprowadzane w celu wywarcia

pozaracjonalnego wpływu na słuchacza;

•    błędy dialektyczne, jak zmiana typu dialogu, np. wszczynanie

kłótni;

•    perfekcyjne logicznie, ale zerowe informacyjnie błędy typu

petitio principii oraz błędne koło;

•    celowe chwyty erystyczne, ignorujące zasady dobrego

wychowania.

Różnice między dialektyką i

erystyką

• Dialektyka dąży do znalezienia

satysfakcjonującego obie strony

rozwiązania przedmiotu sporu;

• Erystyka polega głównie na

sterowaniu wrażeniami odbiorców, a

jej perswazyjność nie zasadza się na

uczciwej argumentacji, ale na

znalezieniu jakiegokolwiek

usprawiedliwienia dla danego

stanowiska, poglądu, decyzji itd

Przełom: Toulmin i Perelman

• Nowa Retoryka belgijskiego teoretyka

argumentacji i filozofa prawa, Chaima Perelmana

oraz The Uses of Argument angielskiego filozofa

Stephena Toulmina.

• Obie prace współdzielą przekonanie o nieistotności

logiki formalnej dla zwykłej argumentacji.

• Głównym celem Toulmina stało się podważenie

pozycji logiki formalnej jako ostatecznego arbitra

poprawności argumentacyjnej.

• Perelman z kolei podważa oczywistość prawdy, co

oznacza, że w trakcie dyskusji żadną miarą nie

możemy dotrzeć do czystej, obiektywnej prawdy.

• Jedynym sposobem dochodzenia do prawdy,

którym dysponujemy, jest rzeczowa argumentacja.

Zasady publicznej dyskusji

zaproponowane przez Naessa

• Unikanie tendencyjnego wprowadzania rzeczy nieistotnych,

jak np. ataków personalnych, żądania od przeciwników

wyjaśnienia motywacji albo przyczyn sporu.

• Unikanie wygłaszania tendencyjnych opinii -- opinie

związane z tematem debaty powinny być neutralne.

• Unikanie tendencyjnej dwuznaczności -- wieloznaczne

argumenty z łatwością mogą być poddane krytycznej ocenie i

ujednoznacznione.

• Unikanie tendencyjnego generalizowania, jak np.

przypisywania przeciwnikowi opinii, których on nie

sformułował.

• Unikanie tendencyjnych założeń wstępnych -- przedstawione

informacje nigdy nie powinny być niezgodne z prawdą albo

niepełne i nikt nie powinien zatajać żadnych istotnych

informacji.

• Unikanie tendencyjnego tonu głosu, np. ironii, sarkazmu,

pogardy, przesady, subtelnych (albo jawnych) gróźb.

Pragmadialektycy

Pragmadialektyczna koncepcja Szkoły

Amsterdamskiej stanowi połączenie i
rozwinięcie idei Naessa, teorii aktów
mowy Austina i Searle’a, koncepcji
Grice’a oraz teorii fallacji. Frans H.
van Eemeren i Rob Grootendorst
(1992) traktują argumentację jako
formę krytycznej dyskusji mającej na
celu rozstrzygnięcie różnic opinii.

Definicja argumentacji

• Argumentation is a verbal, social, and

rational activity aimed at convincing a

reasonable critic of the acceptability of a

standpoint by putting forward a constellation

of propositions justifying or refuting the

proposition expressed in the standpoint.

• [Argumentacja jest to werbalne, społeczne i

racjonalne działanie mające na celu

przekonanie krytycznego odbiorcy o

akceptowalności postawionej tezy poprzez

wysuwanie zbioru propozycji popierających

lub obalających wyrażony punkt widzenia.

(tłum. PL)]

Zasady wstępne

• odbiorca nie akceptuje w pełni

przedstawionej tezy

• odbiorca wykazuje dobrą wolę co do

akceptacji stwierdzeń zgodnych z
jego stanem wiedzy

• będzie traktować argumentację jako

akceptowalną obronę stwierdzeń
odnoszących się do przedstawionej
tezy

Zasady fortunności

• teza jest akceptowalna
• stwierdzenia używane w

argumentacji są akceptowalne

• argumentacja jest akceptowalną

obroną przedstawionej tezy

Właściwości tezy

• Reguła eksternalizacji

Teza nie jest postawą psychologiczną ani stanem

mentalnym, lecz wyrażeniem słownym opartym na

założeniach i odpowiedzialności za nie.

• Reguła funkcjonalizacji

Przedmiotem analizy jest nie tylko propozycja

prezentująca tezę, ale też akty mowy ją wyrażające.

• Reguła socjalizacji

Teza nie jest wyłącznie czyjąś subiektywną opinią, ale

publicznym stwierdzeniem przedstawionym do akceptacji

przez niezależne audytorium.

• Reguła dialektyzacji

Teza jest uzasadniona tylko wtedy, gdy okaże się odporna

na rzeczowy krytycyzm ujęty w określone procedury

dyskusyjne.

Pośrednie akty mowy

Pośrednie wyrażenie tezy:

• Ileż my zawdzięczamy naszemu papieżowi!

(ekspresywy)

• Nie myśl, że tak zostawię tę sprawę!

(dyrektywy)

• Możesz na mnie polegać, to nie zostanie

ujawnione. (komisywy)

Pośrednie wyrażenia argumentacji:

• ...., czy chcesz przemoknąć? (dyrektywy)

• ...., ponieważ osobiście udzielam na to

gwarancji. (komisywy)

• ...., ponieważ czuję się okropnie. (ekspresywy)

Pośrednie akty mowy

Pośrednie wyrażenia wątpliwości:

• Naprawdę tak myślisz? (dyrektywy)

• To mnie nie przekonuje. (asertywy)

• Jakie to dziwne! (ekspresywy)
Pośrednie wyzwania:

• Nigdy nie będziesz mógł tego dowieść. (asertywy)

• Byłbyś gotowy obronić ten punkt widzenia? (dyrektywy)

• Chciałbym to zobaczyć! (ekspresywy)
Pośrednie prośby o przedstawienie argumentów:

• Nie mam pojęcia, co to znaczy! (asertywy)

• Bardzo chciałbym poznać twoje argumenty na poparcie

tego, co mówisz! (ekspresywy)

• Zapewniam cię, że jestem zainteresowany twoją

argumentacją! (komisywy)

10 reguł krytycznej

argumentacji

• Reguła 1. Strony nie mogą uniemożliwiać sobie

wzajemnie ani formułowania tez, ani stawiania

zarzutów.

• Reguła 2. Ta strona, która formułuje tezę, ma

obowiązek jej obrony, ilekroć druga strona o to poprosi.

• Reguła 3. Atak na tezę drugiej strony musi

rzeczywiście dotyczyć tej tezy, którą druga strona

sformułowała.

• Reguła 4. Obrona tezy może polegać wyłącznie na

przedstawieniu argumentów.

• Reguła 5. Żadna strona nie może udawać, że nie

wypowiedziała przesłanki, którą wprowadziła w postaci

aluzji (implicit premise), ani nie może przedstawiać

jako rzekomej przesłanki drugiej strony czegoś, co nie

zostało przez drugą stronę wyrażone.

10 reguł krytycznej

argumentacji

• Reguła 6. Żadna strona nie może fałszywie przedstawiać pewnej

przesłanki jako rzekomo wcześniej zaakceptowanej ani przeczyć

takiej przesłance, która została już wcześniej zaakceptowana.

• Reguła 7. Żadna strona nie może uznać jakiegoś stanowiska za

ostatecznie obronione, jeśli obrona nie została przeprowadzona z

użyciem właściwego schematu argumentacyjnego, zastosowanego

w odpowiedni sposób.

• Reguła 8. Wolno używać jedynie argumentów logicznie

poprawnych albo takich, które można uczynić poprawnymi przez

dołączenie jednej lub więcej przesłanek ukrytych.

• Reguła 9. Jeśli obrona jakiejś tezy się nie powiodła, to strona,

która tę tezę postawiła, musi ją wycofać; jeżeli obrona tezy się

powiodła, to strona przeciwna musi wycofać swoje zastrzeżenia

wobec tej tezy.

• Reguła 10. Nie powinno się używać sformułowań, które są w

mylący sposób wieloznaczne lub niedostatecznie jasne,

wypowiedzi strony przeciwnej zaś powinno się interpretować w

sposób tak rzetelny i wierny, jak to tylko możliwe.

Maksymy Grice’a

•

Nie wolno stosować aktów mowy, które są

niezrozumiałe;

•

Nie wolno stosować aktów mowy, które są

nieszczere (albo takie, że nie można wziąć za

nie odpowiedzialności);

•

Nie wolno stosować aktów mowy, które są

nadmiarowe (redundantne);

•

Nie wolno stosować aktów mowy, które są bez

znaczenia;

•

Nie wolno stosować aktów mowy, które nie są w

adekwatny sposób związane z kontekstem lub

sytuacją komunikacyjną

Błędne użycie aktów mowy

Akt dokonany:

• (a) nie jest aktem mowy, jak np. gesty pogróżek, zaciskania

pięści i inne gesty mające na celu argumentum ad baculum.

• (b) nie należy do stosownej kategorii aktów mowy, np., użycie

ekspresywów mające na celu argumentum ad misericordiam.

• (c) nie jest właściwym reprezentantem omawianej kategorii,

np. użycie dyrektywów w krytycznej dyskusji powinno się

ograniczać do wezwań do obrony prezentowanej tezy oraz

próśb/żądań podania wyjaśnień lub definicji, natomiast użycie

nakazów lub zakazów jest przykładem zachowań

niestosownych.

• (d) nie jest wykonany przez właściwą stronę, np. przerzucanie

onus probandi

• (e) nie jest wykonany na właściwym etapie dyskusji, jak np.

wprowadzanie nowych argumentów w fazie zamknięcia

• (f) nie spełnia swojej funkcji.

Fazy krytycznej dyskusji

– konfrontacja
– otwarcie
– argumentacja
– wnioski

10 reguł krytycznej

argumentacji

• Reguła 1. Strony nie mogą uniemożliwiać sobie

wzajemnie ani formułowania tez, ani stawiania

zarzutów.

• Reguła 2. Ta strona, która formułuje tezę, ma

obowiązek jej obrony, ilekroć druga strona o to poprosi.

• Reguła 3. Atak na tezę drugiej strony musi

rzeczywiście dotyczyć tej tezy, którą druga strona

sformułowała.

• Reguła 4. Obrona tezy może polegać wyłącznie na

przedstawieniu argumentów.

• Reguła 5. Żadna strona nie może udawać, że nie

wypowiedziała przesłanki, którą wprowadziła w postaci

aluzji (implicit premise), ani nie może przedstawiać

jako rzekomej przesłanki drugiej strony czegoś, co nie

zostało przez drugą stronę wyrażone.

10 reguł krytycznej

argumentacji

• Reguła 6. Żadna strona nie może fałszywie przedstawiać pewnej

przesłanki jako rzekomo wcześniej zaakceptowanej ani przeczyć

takiej przesłance, która została już wcześniej zaakceptowana.

• Reguła 7. Żadna strona nie może uznać jakiegoś stanowiska za

ostatecznie obronione, jeśli obrona nie została przeprowadzona z

użyciem właściwego schematu argumentacyjnego, zastosowanego

w odpowiedni sposób.

• Reguła 8. Wolno używać jedynie argumentów logicznie

poprawnych albo takich, które można uczynić poprawnymi przez

dołączenie jednej lub więcej przesłanek ukrytych.

• Reguła 9. Jeśli obrona jakiejś tezy się nie powiodła, to strona,

która tę tezę postawiła, musi ją wycofać; jeżeli obrona tezy się

powiodła, to strona przeciwna musi wycofać swoje zastrzeżenia

wobec tej tezy.

• Reguła 10. Nie powinno się używać sformułowań, które są w

mylący sposób wieloznaczne lub niedostatecznie jasne,

wypowiedzi strony przeciwnej zaś powinno się interpretować w

sposób tak rzetelny i wierny, jak to tylko możliwe.

Reguła 1. Strony nie mogą

uniemożliwiać sobie wzajemnie ani

formułowania tez, ani stawiania

zarzutów.

• stawianie ograniczeń względem

sformułowanej tezy;

–

argumentum ad baculum

–

argumentum ad misericordiam

–

bifurkacja

• ograniczanie wolności posunięć

przeciwnika;

–

zatruwanie studni

–

argumentum ad hominem
okolicznościowe

Reguła 2. Ta strona, która formułuje

tezę, ma obowiązek jej obrony, ilekroć

druga strona o to poprosi.

• przerzucenie onus probandi
• wprowadzenie przesłanek nie

mających uzasadnienia

• użycie cliché

Reguła 3. Atak na tezę drugiej strony

musi rzeczywiście dotyczyć tej tezy,

którą druga strona sformułowała.

• chochoł
• czerwony śledź
• ignoratio elenchi
• błąd kompozycji i podziału
• zamiana kwantyfikatorów / brak

kwantyfikatora

Reguła 4. Obrona tezy może polegać

wyłącznie na przedstawianiu

argumentów.

• użycie patosu
• argumentum ad verecundiam

Reguła 5. Żadna strona nie może udawać, że nie

wypowiedziała przesłanki, którą wprowadziła w

postaci aluzji, ani nie może przedstawiać jako

rzekomej przesłanki drugiej strony czegoś, co nie

zostało przez drugą stronę wyrażone.

• wyolbrzymianie ukrytej przesłanki
• przeinaczanie ukrytej przesłanki
• zaprzeczanie ukrytej przesłance

Reguła 6. Żadna strona nie może fałszywie

przedstawiać pewnej przesłanki jako rzekomo

wcześniej zaakceptowanej ani przeczyć takiej

przesłance, która została już wcześniej

zaakceptowana.

• pytanie z presupozycją
• wiele pytań w jednym
• petitio principii

Reguła 7. Żadna strona nie może uznać

jakiegoś stanowiska za ostatecznie obronione,

jeśli obrona nie została przeprowadzona z

użyciem właściwego schematu

argumentacyjnego, zastosowanego w

odpowiedni sposób.

• argumentum ad populum
• argumentum ad consequentiam
• pochopne uogólnienie
• post hoc, ergo propter hoc
• cum hoc, ergo propter hoc
• równia pochyła

Reguła 8. Wolno używać jedynie argumentów

logicznie poprawnych albo takich, które można

uczynić poprawnymi przez dołączenie jednej lub

więcej przesłanek ukrytych

• stwierdzenie następstwa (modus

ponens)

• zaprzeczenie przyczyny (modus

tollens)

• błąd kompozycji i podziału

Reguła 9. Jeśli obrona jakiejś tezy się nie

powiodła, to strona, która tę tezę postawiła,

musi ją wycofać; jeżeli obrona tezy się powiodła,

to strona przeciwna musi wycofać swoje

zastrzeżenia wobec tej tezy.

• argumentum ad ignorantiam
• błąd wyjątku potwierdzającego

regułę

• błąd uporu

Reguła 10. Nie powinno się używać

sformułowań, które są w mylący sposób

wieloznaczne lub niedostatecznie jasne,

wypowiedzi strony przeciwnej zaś powinno się

interpretować w sposób tak rzetelny i wierny, jak

to tylko możliwe.

• amfibolia
• ekwiwokacja
• mętność
• skomplikowana struktura składniowa
• wieloznaczność

Faza konfrontacji

• Argumentum ad baculum Wywieranie presji na

oponenta, grożenie mu sankcjami

• Argumentum ad hominem (obraźliwy) Poddawanie w

wątpliwość inteligencji, moralności, rozwagi,

uczciwości oponenta.

• Argumentum ad hominem (okolicznościowy)

Poddawanie w wątpliwość bezstronności lub

bezinteresowności motywacji przeciwnika.

• Argumentum ad misericordiam Wywieranie presji na

oponenta przez odwoływanie się do współczucia i

litości.

• Określenie tezy jako prawdy objawionej, świętej i

przez to nie podlegającej dyskusji.

Faza otwarcia

• Argumentum ad ignorantiam

1

– unikanie

onus probandi za pomocą twierdzenia, że

coś nie zostało udowodnione

• Argumentum ad verecundiam – unikanie

onus probandi za pomocą powoływania się

na osobiste gwarancje i niepewny autorytet.

• Przerzucenie onus probandi na przeciwnika

przez żądanie wykazania prawdziwości

zaprzeczenia tezy

• Unikanie ciężaru dowodzenia przez

immunizację tezy (np. użycie cliché: „ziemia

to matka, a matki się nie sprzedaje”.”

Faza argumentacji

a) pogwałcenie reguły 4 polega na użyciu nieargumentacyjnych środków perswazyjnych, np.:

•

argumentum ad populum, czyli granie na emocjach audytorium –uprzedzeniach, patriotyzmie

etc

•

ignoratio elenchi, czyli dyskusja o czymś niezwiązanym z dowodzoną tezą

b) pogwałcenie reguły 5 to złamanie zasady życzliwości, np.:

•

wyolbrzymianie ukrytej przesłanki

•

przeinaczanie stanowiska przeciwnika

c) pogwałcenie reguły 6 odnosi się do maksymy relewancji:

•

pytanie z presupozycją

•

wiele pytań w jednym (many questions)

•

petitio principii

•

tendencyjne przedstawianie przesłanki jako ogólnie akceptowanej prawdy

d) pogwałcenie reguły 7 to argumentacja polegająca na braku związku przesłanek z dowodzoną

tezą (non sequitur), np.:

•

argumentum ad consequentiam -- odwołanie do przewidywanych następstw

•

argumentum ad populum (jako wariant argumentum ad verecundiam) Obrona tezy przez

odwołanie się do opinii ogółu

•

fałszywa analogia

•

post hoc ergo propter hoc

•

secundum quid (pochopna generalizacja)

•

argument równi pochyłej

e) pogwałcenie reguły 8 to różnego rodzaju błędy formalne, np.:

•

stwierdzenie następstwa (modus ponens)

•

zaprzeczenie przyczyny (modus tollens)

•

błąd kompozycji i podziału, czyli wnioskowanie o właściwościach całości na podstawie

właściwości części i vice versa)

Faza zamknięcia

• ad ignorantiam

2

-- typ: „jest tak, jak

mówię, nie udowodniłeś, że tak nie
jest”

• błąd wyjątku potwierdzającego

regułę

• błąd uporu (pójście w zaparte – „ja i

tak wiem swoje”)

Płaszczyzny manewrowania

strategicznego

• topiczna, polegająca na najkorzystniejszym

z punktu widzenia mówcy lub pisarza
doborze materiałów;

• interakcyjna, która polega na

dostosowaniu się do audytorium przez
wybór najprzyjemniejszej dla publiczności
perspektywy;

• prezentacyjna, polegająca na użyciu

najbardziej przekonywających
sformułowań.